PROZA WIESLAWA MYŚLIWSKIEGO
Wiesław Myśliwski urodził się w 1932 roku w Dwikozach pod Sandomierzem, powieściopisarz i dramatopisarz, autor scenariuszy filmowych. Ukończył filologię polską na KUL, redagował kwartalnik „Regiony” i dwutygodnik społeczno-kulturowy „Sycyna”.
Twórczość swą wiązał z tematem wiejskim, odbiegając dzięki odkrywczości ujęcia od tradycji literackiej w tym zakresie
Operując realiami społeczno-historycznymi, kulturowymi i psychologicznymi oraz ludową stylistyką, posługuje się wielką metaforą by uchwycić psychologiczne konsekwencje procesów migracyjnych
Twórczość Myśliwskiego bywa omawiana głównie w kontekście tzw. literatury chłopskiej, wykracza ona jednak poza ten nurt literacki dzięki swej filozoficznej i antropologicznej doniosłości
O chłopskości prozy Myśliwskiego decyduje przekonanie pisarza, iż w kulturze wiejskiej tkwią wieczne wartości ludzkiej egzystencji, a także uniwersalne przeznaczenie - pod postacią ziemi, której nie wolno zostawić, rodziny, którą należy scalić, tradycji, która należy przekazać
Myśliwski przekracza horyzont prozy chłopskiej wypracowaną przez siebie koncepcją człowieka, który dochodzi do samowiedzy, buntując się przeciwko swemu losowi.
W 1967 roku ukazała się jego pierwsza powieść "Nagi sad", która zaskoczyła przede wszystkim przepełnionym miłością portretem ojca sporządzonym przez syna. W historii tej ojciec zapragnął, by jego potomek zaznał innego losu niż chłopski, nie wiedząc, że inność znaczyć będzie wykorzenienie. Syn zostaje więc nauczycielem i wraca do rodzinnej wsi, by podjąć zawód, nie wie jednak, że nie jest już chłopem (z racji oderwania się od ziemi), nie jest też inteligentem (bo pochodzi ze wsi)
„Nagi sad” to powieść o wykorzenieniu jako koniecznej zapłacie za kulturowy awans, ale też powieść o miłości ojcowskiej jako sile zdolnej ocalić przed rozpaczą
Ostrą postać konfliktu między tożsamością odziedziczoną i pożądaną pokazał pisarz w powieści „Pałac” (1970). Akcja utworu dzieje się w 1944 roku: właściciele pałacu uciekają przed zbliżającym się frontem, a na salony wraca pastuch Jakub, przeistaczając się pod wpływem sytuacji pana
Pastuch świadom jest odgrywania roli: autentyczność i niesamowitość tej sytuacji rodzi się jednak stąd, że Pastuch dzięki utożsamieniu się z Panem odbywa wyprawę w głąb siebie, nazywa własne fantazje i pożądania, odkrywa w sobie miłość do Pana obok nienawiści, czyli osiąga samowiedzę, jakiej nie zdołałby pojąć tkwiąc we własnej skórze.
Pastuch odkrywa w sobie pamięć kulturową, która pozwala mu nie tyle odgrywać Pana, co nim być. Właśnie ta dwustronna samowiedza nagle objawiona wspólnota losu, podobieństwo Pastucha i Pana w zakresie podstawowych wartości, sprawiają, że Jakub nie ucieka z płonącego pałacu, lecz ginie w płomieniach, broniąc tym samym nowej (poszerzonej) tożsamości
Najobszerniejszą epopeją chłopskiego losu jest powieść „Kamień na kamieniu” (1984) - arcydzieło literatury powojennej, zwieńczenie nurtu chłopskiego
Szymon Pietruszka - główny bohater - poznaje siebie snując opowieść o swoim życiu, w którym to zawsze buntował się przeciwko odziedziczonej chłopskości i zawsze wybierał wartości „niechłopskie”, uciekając przed znojem wiejskiej egzystencji. Kiedy go jednak poznajemy jest okulałym starcem, który wyznaczył sobie dwa ostatnie zadania: zbudować rodzinny grób i dożyć śmierci. Trzecim zaś, a z tamtych wynikającym jest pogodzić się z własnym życiem (tzn. z nadchodzącą śmiercią) odzyskać poprzez budowę grobowca swoje własne korzenie i scalić na powrót rodzinę.
Szymon pod koniec życia powtórnie buntuje się przeciw losowi, którym okazuje się jednak nie chłopskość, lecz nowoczesność wkraczająca do wsi. Narzędziem jego buntu jest wspomnienie, a jego celem pracy pamięci - odkrycie niegdyś niedostrzeganej pełni, tkwiącej w kulturze chłopskiej i osiągnięcie zgody z własnym przeznaczeniem.
Utwór pełny jest symboli metafor i aluzji do Biblii, dzieł literatury światowej, a także ludowych przyśpiewek (z jednej z nich zaczerpnął tytuł powieści). Myśliwski przedstawił w utworze jednostkowy los chłopski z całą jego odrębnością, jako uniwersalny los ludzki wpisany w rozległą panoramę przełomów historyczno-społecznych i kulturowych.
Ranga pisarstwa Myśliwskiego wynika więc z podejmowania wszystkich kluczowych zagadnień współczesnej kondycji wsi, a zarazem z podniesienia prozy nurtu chłopskiego na poziom dialogu o uniwersaliach ludzkiej egzystencji.
"Bóg się każe słowami ludziom modlić, bo bez słów nie odróżniłby człowieka od człowieka. A i człowiek sam siebie by nie odróżnił, gdyby nie miał słów. Od słowa zaczyna się życie i na słowach kończy. Bo śmierć to tak samo tylko koniec słów."
„Cały świat jest jedną wielką mową. Gdybyś się tak w ten świat dobrze wsłuchał, mógłbyś nawet usłyszeć, co sto lat temu mówili, a może tysiące”
("Kamień na kamieniu")
INNE UTWORY MYŚLIWSKIEGO:
„Klucznik”, „Drzewo”, „Złodziej”, „Widnokrąg”