PEDAGOGIKA PRZEDSZKOLNA dr Renata Góralska
WYKŁAD I 4.10.2008 r.
ZALICZENIE - rozmowa indywidualna oparta o wykłady i literaturę:
M. Debesse. Etapy wychowania. (wstęp i wiek przedszkolny)
D. Waloszek. Rozwój pedagogiki przedszkolnej. (tekst w Encyklopedii Pedagogicznej XXI wieku. Red. T. Pilch)
A. Brzezińska (red.). Psychospołeczne uwarunkowania rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. (tekst: Cechy charakterystyczne rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym.
Pedagogika przedszkolna jest uszczegółowieniem pedagogiki ogólnej. W Polsce jako odrębna dyscyplina naukowa wyodrębniła się bardzo późno, bo dopiero w latach 70-tych XX wieku. Spowodowało to:
Badania nad dojrzałością szkolną - Barbara Wilgocka-Okoń opublikowała wyniki swoich badań w 1968 r. „Środowiskowe uwarunkowania dojrzałości szkolnej”. Opracowała testy do badania gotowości szkolnej.
SN-y przy liceach jako jedyny sposób zdobycia wykształcenia nauczycielskiego; powstanie kierunku: wychowanie przedszkolne w WSP, a później jako kierunek uniwersytecki. Powstała wykształcona kadra, która zajęła się pedagogiką przedszkolną.
1972 r. - Metodyka wychowania przedszkolnego - Kwiatowska, Topińska
1985 r. - Podstawy pedagogiki przedszkolnej - Kwiatowska, Topińska - sformułowane po raz pierwszy cele i zadania pedagogiki przedszkolnej. Wg tego ujęcia pedagogika przedszkolna była wiedzą o kierowaniu rozwojem dzieci w instytucjach wychowania przedszkolnego (jak oddziaływać na rozwój dziecka w przedszkolu).
Dziś wychowanie to nie celowo zorganizowany proces. Dzisiaj częściej posługujemy się sformułowaniem - edukacja. Współcześnie edukacja to ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi.
Współczesna edukacja jest więc skoncentrowana na rozwoju człowieka.
Wiek przedszkolny jest krytycznym etapem w rozwoju dziecka. Żeby móc mówić o pedagogice przedszkolnej musimy wiedzieć, czym to się wyraża.
Współczesna pedagogika przedszkolna prowadzi rozważania na następujące tematy:
rozwój dziecka,
mechanizmy uczenia się i nauczania (najważniejsze kwestie wynikają z dorobku Piageta i Wygotskiego),
rola zabawy jako dominującej formy aktywności dziecka w wieku przedszkolnym,
diagnoza rozwoju i efektów nauczania małego dziecka (szczególnie dojrzałości szkolnej) - metody diagnozowania,
formy organizacyjne w zakresie wychowania przedszkolnego,
czytanie i pisanie,
ewaluacja jakości edukacji małego dziecka,
konstruowanie programów nauczania.
WYKŁAD II 18.10.2008 r.
Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym.
Zmiany rozwojowe.
Są to zmiany względnie trwałe, nieodwracalne o progresywnym kierunku, które dają podstawę do dalszych zmian.
Rozwój dotyczy różnych sfer:
motorycznej,
poznawczej,
intelektualnej,
językowej,
emocjonalnej,
społecznej,
moralnej,
osobowości.
Zmiany rozwojowe zależą od:
biologicznego wyposażenia organizmu (potencjału, z jakim się dziecko rodzi: predyspozycje, talenty, zdolności),
szeroko rozumianego środowiska (społeczne, kulturowe, itd.).
Koniecznymi warunkami rozwoju dziecka jest jego aktywność własna i wychowanie.
Okres dzieciństwa to czas od momentu urodzenia do 11-12 r. ż. wiek od 3-4 do 6-7 r. ż. to okres średniego dzieciństwa (wiek przedszkolny).
W okresach wcześniejszych dziecko opanowało sposoby porozumiewania się językowego i pozajęzykowego. Wzbogaciło swój słownik. Jest bardzo przywiązane do osób dorosłych, co stanowi podstawę jego przyszłego rozwoju społecznego i emocjonalnego.
Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa
Dziecko w wieku przedszkolnym jest samodzielne w zakresie samoobsługi. Swobodnie się porusza. Przyrost wzrostu i wagi ciała jest równomierny, niezbyt intensywny. Dzieci trzyletnie mierzą przeciętnie od 94-95 cm, a sześcioletnie od 116-118 cm. Waga trzylatka mieści się w granicach od 14,5-14,8 kg, a sześciolatka od 20,9-21,9 kg.
W tym okresie zaznaczają się wyraźne zmiany w proporcjach ciała. Następuje, za sprawą wzrostu kończyn, wydłużenie ciała.
Układ nerwowy
Jego rozwój ma wpływ na rozwój procesów poznawczych. Występują 4 rodzaje zmian w układzie nerwowym:
postępująca mielinizacja włókien nerwowych (utwardzanie włókien nerwowych),
wzrost produkcji neuroprzekaźników chemicznych, które przewodzą impulsy z jednego neuronu na drugi,
zmiany w zakresie aktywności mózgu - do 5 r. ż. większą rolę odgrywają fale hetta, które u dorosłych charakterystyczne są w czasie snu, u dziecka natomiast w trakcie czuwania - stąd uwaga dziecka jest mimowolna,
wzrasta synchronizacja aktywności w różnych polach mózgu. Zwłaszcza pomiędzy płatem czołowym, a innymi częściami mózgu.
Te zmiany sprawiają, że w wieku przedszkolnym dzieci stają się zdolne do:
kierowania swoją uwagą,
tworzenia planów,
refleksji nad własnym zachowaniem,
rozwiązywania problemów logiczno-matematycznych.
Motoryka
Występuje wzrost sprawności motorycznej. Dzieci opanowują różne kombinacje czynności (bardzo nieraz skomplikowane). Jest to najlepszy czas na naukę pływania, jazdy na rowerze, łyżwach, tańca. Występuje duża potrzeba ruchu, tzw. głód ruchu. Dziecko nie potrafi długo towarzyszyć czynności dorosłego (monotonia).
W wieku 5-6 lat dziecko zaczyna zwracać uwagę na efekt swoich działań (znaczenie sukcesu). W uczeniu się, w zakresie motoryki, dużą rolę odgrywają wzorce z otoczenia. Dla chłopców liczyć zaczyna się sprawność i siła, natomiast dla dziewczynek precyzja, np. rysowanie. Rozwija się harmonia, precyzja, siła ruchu. Postępuje rozwój małej motoryki. Można go obserwować w zakresie:
samoobsługi,
rysowania i pisania.
Procesy poznawcze
W wieku przedszkolnym dziecko zaczyna rozpoznawać litery:
3-4- latek - odróżnia pismo od innych rysunków,
później różnicuje litery - trudności w rozpoznawaniu liter o podobnym kształcie mogą występować nawet do 7-8 r. ż.,
4-6 lat nauka kopiowania figur geometrycznych i kształtów liter.
Dzieci w wieku przedszkolnym dokładnie nie ujmują wielkości i proporcji przedmiotów (brak perspektywy na rysunku).
W w tym wieku wzrasta wrażliwość słuchowa (słuch muzyczny i fonematyczny). Melodię rozpoznaje 40% czterolatków i 70% pięciolatków, przy czym pięciolatki potrafią utrzymać zarówno rytm jak również melodię.
Słuch fonematyczny to umiejętność identyfikowania i rozróżniania słuchowego głosek. Jest on podstawą umiejętności pisania i czytania. Rozwija się bardzo intensywnie w wieku przedszkolnym i jest najlepszym wskaźnikiem sprawności czytania. W przedszkolu powinno być bardzo dużo ćwiczeń z zakresu analizy fonemowej.
W wieku przedszkolnym dzieci zdobywają także orientację w czasie i przestrzeni.
Pamięć
wzrost pojemności pamięci,
pojawiają się skuteczne strategie zapamiętywania (mnemotechniczne) na zasadzie kojarzenia,
pojawiają się zdolności do myślenia o własnych procesach poznawczych.
Myślenie
Rozwijają się w tym okresie podstawowe czynności umysłowe:
szeregowanie (wykrywanie różnic),
klasyfikowanie (odnajdywanie podobnych elementów),
rozumowanie przyczynowo-skutkowe (dziecko charakteryzuje dziecięcy egocentryzm, tzn. ocenia ze swojego punktu widzenia).
Wszystkie powyższe czynniki stanowią niezbędny warunek do kształtowania pojęcia liczby.
Sprawności językowe i komunikacyjne
w wieku przedszkolnym bardzo szybko bogaci się język dziecka (4,5 tys. słów),
poznanie wielu obowiązujących reguł językowych,
tworzenie neologizmów,
tendencje do zadawania dużej ilości pytań,
doskonalenie kompetencji narracyjnych.
Rozwój emocjonalny
dziecko coraz lepiej rozumie emocje własne i innych osób,
uczy się regulować ekspresję własnych emocji,
potrafi oceniać przyczyny reakcji emocjonalnych,
uczy się manipulowania emocjami innych poprzez wyrażanie własnych emocji,
pod wpływem oddziaływań dorosłych uczy się wyrażania emocji,
coraz częściej mówi o swoich przeżyciach i wchodzi w kontakty emocjonalne,
najbardziej typowe dla 4-5-latków są emocje związane z ocenianiem innych ludzi, czyli społeczne,
6-latki zaczynają rozumieć emocje konfliktowe i uczą się je kontrolować,
lęki mogą zaburzać rozwój dziecka, szczyt przeżywania lęku ma miejsce około 3 r. ż., później lęk się zmniejsza; do 4-5 r. ż. utrzymuje się lęk przed ciemnością,
Rozwój społeczny
zabawa jako źródło rozwoju zachowań społecznych,
w kontaktach z rówieśnikami dziecko poznaje różne role społeczne, uczy się przestrzegania reguł i poznaje swoje możliwości,
nawiązują się pierwsze dziecięce przyjaźnie,
powstają różne zachowania prospołeczne (empatia, dzielenie się, współdziałanie, współodczuwanie, udzielanie pomocy).
3