Teoria i metodyka kształcenia zintegrowanego.

Ryszard Więckowski

Więckowski Ryszard urodził się 12 października 1935r. w Kłobucku. Z wykształcenia jest pedagogiem. Profesor Uniwersytetu Łódzkiego, od 1991 kierownik Katedry Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej Uniwersytetu Łódzkiego. Od 1972 roku pracownik w Instytucie Programów Szkolnych, a od 1986 w CODN. W 1983 został redaktorem naczelnym czasopisma „Życie Szkoły” ” Życie szkoły” jest to miesięcznik MEN wydawany przez WSiP poświęcony wychowaniu i nauczaniu początkowemu. Pomaga w trudnej i odpowiedzialnej pracy z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Czasopismo adresowane jest do nauczycieli nauczania początkowego oraz studentów tego kierunku w uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych. W latach 1990 -1994 członek ZG ZNP. Zajmuje się pedagogiką wieku dziecięcego, pedagogiką wczesnoszkolną, teoretycznymi podstawami edukacji początkowej, nauczaniem zróżnicowanym, wielopoziomowym oraz kształceniem językowym dziecka. Jego główne dzieła to Zapobieganie opóźnieniom w nauczaniu początkowym, Problem indywidualizacji w nauczaniu, Nauczanie zróżnicowane, Elementy systemu nauczania początkowego, Ćwiczenia słownikowo- frazeologiczne i syntaktyczne w klasach początkowych i Pedagogika wczesnoszkoln.¹

PEDAGOGIKA WCZESNOSZKOLNA JAKO NAUKA

Kontrowersje wokół nazwy

Termin, dość powszechnie używany, określony językowo jako "nauczanie początkowe", dotyczy, semantycznie rzecz ujmując, praktycznej działalności nauczycieli w klasach HII i ma charakter "organizacyjnej konwencji" (w dawniejszych rozwiązaniach organizacyjnych "nauczaniem początkowym" obejmowano praktykę w klasach l-IV, a obecnie w klasach HII). Ponadto, termin "nauczanie początkowe" eksponuje jednostronnie "nauczający" charakter pracy z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym, co nie jest zgodne z rzeczywistością. W związku z tym określa się czasami pracę z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym jako "wychowanie i nauczanie początkowe" lub "kształcenie i wychowanie początkowe". Wiedzę zaś o tym, jak wychowywać i kształcić dzieci, ujmuje się w postaci "metodyki nauczania początkowego i pracy wychowawczej". (…) Według Więckowskiego: termin "metodyka" ... , w sensie semantycznym, oznacza rejestr sposobów pracy z dzieckiem; ma ponadto wyłącznie lub prawie wyłącznie charakter instrumentalny_ Tymczasem termin "pedagogika wczesnoszkolna" oznacza naukę zajmującą się określonym wycinkiem rzeczywistości, w tym przypadku w odniesieniu do dziecka we wczesnym okresie skolaryzacji. „Metodyka ..." zaś, w sensie semantycznym, jest formą konkretyzacji określonych tez naukowych czy też teorii formułowanych przez odpowiednie dyscypliny naukowe. "Pedagogika wczesnoszkolna", jako subdyscyplina nauk pedagogicznych, zobowiązuje do analizy faktów i zjawisk w kontekście działalności dziecka w młodszym wieku szkolnym w sposób naukowy, tzn. w sposób uwzględniający metodologiczne zasady konstruowania teorii naukowych czy też systemów teoretycznych.

Edukacja wczesnoszkolna - jej istota, podstawowe problemy

Okres nauczania początkowego jest szczególnie ważnym etapem w rozwoju dziecka. W tym, bowiem okresie dziecko przebywa drogę rozwoju od dzieciństwa po początek dorastania. Od tego, jaki poziom sprawności i umiejętności osiągnie, zależy w dużym stopniu jego dalszy "bezkolizyjny" rozwój. Stąd też ranga pracy pedagogicznej z dzieckiem w młodszym wieku szkolnym powinna być umacniana w naszym systemie edukacyjnym. Wymaga tego interes dziecka.

Rozwój psychiczny dziecka ma charakter indywidualny, uwarunkowany różnymi czynnikami oddziałującymi nań stymulująco i hamująco. Niemniej możemy dostrzec pewne zjawiska i prawidłowości bardziej ogólne, typowe dla danego wieku dziecka. Fakt ten, powszechnie stwierdzany przez psychologów, upoważnia do wyodrębnienia pewnych etapów w rozwoju psychicznym. Etapy te nie mają charakteru statycznego, lecz dynamiczny. Granica między nimi jest płynna, uzależniona od indywidualnie oddziałujących czynników czy jak określa to współczesna psychologia poznawcza - "środowiska informacyjnego". Czynniki te oddziałują stymulująco lub hamująco na rozwój dziecka.

Określone etapy w rozwoju dziecka nie są formalnymi strukturami. Dość często nie zależą od wieku jako takiego, lecz od konkretnych treści, jakie dziecko opanowuje w procesie własnego rozwoju. Każde dziecko ma, bowiem indywidualną drogę rozwoju. Podstawą aktywności dziecka są jego własne doświadczenia; aktywność dziecka ma charakter czynnościowy, sytuacyjny, myślenie dziecka ma charakter praktyczny, konkretno- obrazowy; uwaga ma charakter mimowolny, uwarunkowany aktualną sytuacją; procesy pobudzenia dominują nad procesami hamowania; w rozwoju fizycznym występuje zjawisko stałego "głodu ruchu" itp. w toku dalszego rozwoju następuje proces interioryzacji czynności praktycznych i dziecko w większym stopniu opiera swoją aktywność na wyobrażeniach czy określonych symbolach. Tak, więc w procesie edukacji wczesnoszkolnej możemy powiedzieć, że symptomatyczną cechą aktywności jest aktywność sytuacyjna, czynnościowa czy tzw. kontekstowa.(…) Swoistość jest atrybutem obiektu, przedmiotu itp. mającego odrębne właściwości. (…)

Elementy określające swoistość edukacji wczesnoszkolnej:

- jej propedeutyczny charakter

(...)istotną właściwością edukacji wczesnoszkolnej jest jej "wprowadzający" charakter. Nie sprowadza się on w istocie rzeczy wyłącznie lub prawie wyłącznie do przygotowania dziecka do dalszego kształcenia na szczeblach wyższych, ale ma na względzie nade wszystko poznanie przez dziecko, w toku własnej aktywności, sposobów lub technik pracy umysłowej.(…)

- własna aktywność i działalność dziecka jako podstawa rozwoju pojęć i wyobrażeń o świecie

Symptomatycznymi(...) formami aktywności edukacyjnej dziecka, jeżeli można tak powiedzieć, jest obserwacja obiektów czy "rzeczy" występujących w otoczeniu, najszerzej ujmując, oraz aktywna działalność własna dziecka. Powinność edukacyjna nauczyciela dotyczy głównie gromadzenia odpowiedniego dla dziecka "środowiska informacyjnego" (obserwacja obiektów jest "nośnikiem" określonych informacji), wspieranie i pomaganie dziecku w prowadzeniu informacji oraz w aktywnym uczestniczeniu w procesie selekcjonowania dopływających doń informacji, ich porównywania, operowania nimi i formułowania konkluzji.(…)

- edukacja wczesnoszkolna, pomimo różnego nazewnictwa, ma charakter całościowy

Całościowy charakter edukacji wczesnoszkolnej, mimo tradycyjnego podziału na przedmioty nauczania, wydaje się być bezsporny. Ma to poważne konsekwencje nie tylko dla organizacji edukacji w klasach początkowych, ale także dla pracy pedagogicznej nauczyciela i form aktywności dzieci.(…)

Można współcześnie wyróżnić dwie orientacje edukacyjne: orientację nastawioną na formułowanie dzieciom w młodszym wieku szkolnym określonych zadań oraz orientację nastawioną na dziecko(...) Opowiadałem się jednak zawsze za orientacją nastawioną na dziecko, ale obecnie, po latach doświadczeń, czynię to w sposób bardziej jednoznaczny. W orientacji nastawionej na dziecko bardziej klarownym czy jednoznacznym pojęciem może być pojęcie funkcji czy funkcji "czegoś" w interesie rozwijającego się dziecka. Edukacja wczesnoszkolna jest propozycją dla dziecka, a nie dziecko jest dla edukacji wczesnoszkolnej. Praca pedagogiczna zaś jest swoistą służbą społeczną wobec dziecka. (…)

- porównanie charakteru pracy dydaktyczno-wychowawczej na wymienionych szczeblach kształcenia

W modelu organizacyjnym systemu szkolnego wyróżnia się dwa cele kształcenia: nauczanie początkowe oraz nauczanie systematyczne. Podstawową funkcją nauczania jest: zapewnienie uczniom zdobycia określonego zasobu wiedzy rzeczowej oraz ich rozwój umysłowy} umiejętność posługiwania się nabytą wiedzą w działaniu. Do podstawowych kategorii funkcji edukacyjnych szkoły należą: funkcje rozwijające dziecko, a więc umiejętnościowe, określające zewnętrzne wskaźniki rozwoju; funkcje wychowawcze i poznawcze. Nadrzędną kategorią funkcji są funkcje rozwojowe.(…)

Na każdym etapie edukacji rozwój dzieci i uczniów jest wartością nadrzędną. W przypadku jednak edukacji wczesnoszkolnej rozwój jest uwarunkowany praktyczną działalnością dzieci} natomiast w warunkach nauczania systematycznego - rozwój jest stymulowany przez proces zdobywania mniej lub bardziej usystematyzowanej wiedzy.

Najważniejszym zdaniem nauczyciela jest- nie wyrównywanie braków w wiadomościach, ale zapobieganie występowaniu i narastaniu opóźnień w nauce. (…) Więckowski podczas własnej praktyki pedagogicznej (rok szkolny 1963/64)próbował urzeczywistnić w praktyce szkolnej zasady nauczania problemowo-grupowego. Uczniowie formułowali i rozwiązywali przy jego współudziale różne problemy stawiane często na lekcji. Dostrzegał coraz wyraźniej zarysowujący się rozdźwięk pomiędzy koncepcją nauczania problemowego z rzeczywistą praktyką szkolną. Według założeń nauczania problemowego, problem powinien być dostosowany do indywidualnych możliwości każdego ucznia w klasie. Nie może, więc on być za łatwy lub za trudny, bo tylko średni stopień trudności problemu dla danego ucznia jest problemem dla ucznia Więckowski reprezentuje pogląd, że jedną z poważnych przyczyn nie powodzeń szkolnych jest między innymi dotychczasowa organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego, która nie stwarza dla wszystkich uczniów możliwości aktywnej pracy na lekcji. (…) W badaniach swoich Więckowski przyjął założenie, że możliwe jest stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju intelektualnego uczniów poprzez intensyfikację pracy uczniów w procesie nauczania. (…) Zatem nauczyciel będzie organizował intensywną pracę uczniów na lekcji wtedy, kiedy problemy dobierane przez niego do analizy będą rozwijały myślenie, kiedy nauczyciel będzie różnicował stopień trudności problemów w zależności od poziomu uczniów, kiedy zsynchronizuje tempo pracy poszczególnego ucznia z tempem lekcji. (..) W badaniach swoich postawił trzy następujące założenia:

1) Intensyfikacja pracy uczniów w procesie nauczania ma charakter zupełny wtedy, kiedy uwzględnimy w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły następujące elementy:

a)nauczanie problemowe; b)pracę grupową;

c)nauczanie wielo poziomowe; d) pracę wyrównawczą;

2)Intensyfikacja ma charakter częściowy wtedy, kiedy występuje mniejsza (aniżeli cztery) liczba elementów oddziaływujących na określoną klasę szkolną.

3) Im mniejsza jest liczba elementów oddziaływujących na określoną klasę szkolna, tym niższy jest wskaźnik liczbowy wyników nauczania. (…) Następnie rozpatrzyłem wpływ różnego zestawu zmiennych na wyniki nauczania uczniów z trzech różnych poziomów:

poziom 1- to uczniowie osiągający dobre i bardzo dobre postępy w nauce;

poziom 2 - to uczniowie osiągający dostateczne postępy w nauce;

poziom 3 - to uczniowie opóźnieni w nauce; (…)

Więckowski badania prowadził w latach 1962-1966 w klasach 3i 4 . Potwierdziły one w pełni walory profilaktyczne podanej tu koncepcji nauczania. Koncepcja ta ma jednak charakter ogólny, tzn. tkwią w niej potencjalne możliwości stwarzające warunki do wykorzystania jej na różnych szczeblach nauczania. Już nawet w trakcie trwania badań eksperymentalnych niektórzy nauczyciele z klas 5-8 stanowili efektywnie w praktyce założenia sformułowanej tutaj ogólnej koncepcji teoretycznej.

Przedmiot pedagogiki wczesnoszkolnej

Pedagogika wczesnoszkolna zajmuje się} mówiąc najogólniej} wychowaniem i nauczaniem dzieci w młodszym wieku szkolnym lub, organizacyjnie rzecz ujmując, w klasach początkowych. Jest ona subdyscypliną nauk pedagogicznych. Wśród tychże nauk podstawową jest teoria wychowania i dydaktyka. Pedagogika wczesnoszkolna jest (...)częścią teorii wychowania i dydaktyki. Rozpatruje istotę wychowania i nauczania (...), obiekt wychowania i nauczania(...), wartość wychowania i nauczania (...) treść wychowania i nauczania (...)czynniki wychowania i nauczania (...)sposób wychowania i nauczania(...). Tak, więc pedagogika wczesnoszkolna jest rozległą dziedziną wiedzy. Podejmuje fundamentalne zagadnienia, ważne i potrzebne dla edukacji wczesnoszkolnej. "Pedagogika wczesnoszkolna" ma gromadzić potrzebną wiedzę, mającą formę swoistej syntezy, pozwalającą nauczycielowi na całościowe rozumienie procesów pedagogicznych zachodzących "w pierwszych latach nauczania". Pedagogika wczesnoszkolna zawiera dwie integralnie ze sobą powiązane części: część ogólną i część szczegółową. Część ogólna formułuje prawa} teorie} koncepcje itp. dotyczące edukacji wczesnoszkolnej jako całości, natomiast część szczegółowa - problematykę nauczania poszczególnych przedmiotów.

DOBÓR I UKŁAD TREŚCI POCZĄTKOWEGO KSZTAŁCENIA UCZNIÓW

Kryteria doboru i układ treści kształcenia

Każdy element treści projektowany do programu początkowego kształcenia musi posiadać, co najmniej trzy walory -prakseologiczny, rozwojowy i metodologiczny. Te trzy walory powinny w swojej istocie stanowić jedność. (…)Możemy najogólniej wyróżnić dwa podstawowe typy układu treści kształcenia, a mianowicie: czynnościowy i tematyczny lub zagadnieniowy. (..) W rzeczywistości poznawanej wyróżnić można następujące kategorie elementów treści:

1)przedmioty, zjawiska,

2) stany i czynności,

3) właściwości lub cechy,

4) stosunki i zależności między poszczególnymi elementami treści.

W czasie prowadzonych badań nad rozwojem języka uczniów wyodrębniłem w pięciu badanych klasach sześciu uczniów, reprezentujących trzy poziomy2. Rejestrowano rozwój języka tych uczniów w klasach 1i 3. Polegało to na tym, że nauczyciel przynajmniej raz w tygodniu, uwzględniając naturalne warunki procesu nauczania, w szkole nagrywał na taśmie magnetofonowej ustne wypowiedzi tych uczniów. Wypowiedzi te były z kolei „przepisywane” z taśmy magnetofonowej na odpowiednie kartki papieru. Dzięki temu zarejestrowano niektóre prawidłowości rozwoju języka uczniów w klasach 1-3. Wyniki badań ujęte globalnie w postaci graficznej wskazują, że dziecko rozpoczynające naukę szkolną w klasie 1 ma w swoim słowniku dość bogaty zasób wyrazów oznaczających przedmioty, zjawiska, wyrazów określających właściwości przedmiotów i zjawisk.(..) Fragment projektu programu języka polskiego uwzględnia w szczególności zadania w zakresie wzbogacania słownika uczniów wyrazami oznaczającymi przedmioty, czynności i częściowo cechy poznawanych obiektów. Jest to zgodne z wynikami przeprowadzonych badań empirycznych w tym zakresie, omówionych wyżej. Występuje, zatem ścisłe powiązane pomiędzy badaniami a odpowiednim doborem i układem ćwiczeń słownikowych.(…)

Założenia programowe nauczania początkowego

a)Zależność treści programowych nauczania początkowego od efektów pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi 6-letnim.

Program pracy wychowawczo-dydaktycznej dla dzieci 6-letnich zawiera następujące działy: wychowanie moralno-społeczne, rozwijanie mowy i myślenia, wychowanie techniczne, estetyczne i zdrowotne.(...) Więckowski przedstawia zakładane efekty edukacji przedszkolnej w zakresie wiadomości, umiejętności i nawyków w obrębie podanych działów programowych. Umożliwi to nauczycielowi racjonalne organizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej w klasach 1-3 stanowiącej zarówno kontynuację pracy realizowanej w okresie wychowania przedszkolnego, jak i jej stopniowe rozszerzenie i pogłębianie.(…) Dziecko rozpoczynające naukę szkolną powinno wykazywać umiejętności: przestrzegania norm współżycia społecznego w grupie przedszkolnej; współdziałania z innymi dzieci w warunkach wspólnych zabaw; kulturalnego zwracania się do innych osób z zastanowieniem przyjętych form grzecznościowych; właściwego zachowania się w miejscach publicznych; aktywnego uczestniczenia w życiu zespołu przedszkolnego, domu rodzinnego, lokalnego środowiska społecznego.(…) Zmiana środowiska społecznego związana z przejściem dziecka przedszkolnego do szkoły może wywołać przejściowe trudności związane z procesem adaptacji do nowej dlań grupy społecznej.(…) Dziecko rozpoczynające naukę szkolną może już wykazywać znaczne zainteresowanie czytelnicze. (…)Dziecko na progu szkoły nie wykazuje, co prawda umiejętności pisania, ale jest przygotowane do jej sprawnego nabywania w początkowym okresie nauki w klasie 1.(…) Dziecko rozpoczynające naukę szkolną wskazuje znaczny rozwój wrażliwości na bodźce otaczającego je świata. Dostrzega piękno w dziełach plastycznych, muzycznych literackich, literackich otaczającym je środowisku i odczuwa potrzebę wyrażenia go we własnej twórczości artystycznej.(…) Poznanie tegoż swoistego języka, jakim jest język sztuki, umożliwia dziecku odzwierciedlenie w jego twórczości artystycznej naturalnej w tym wieku potrzeby ekspresji.(…) Dzieci na progu szkoły nie potrafią jeszcze w sposób pełniejszy dokonywać oceny prac plastycznych swoich kolegów.(…) Dzieci rozpoczynające naukę szkolną wykazują znaczny rozwój wrażliwości słuchowej oraz poczucia rytmu. Żywo reagują na dźwięki muzyki oraz rytmicznej piosenki. Te właściwości dziecka 7-letniego umożliwiają intensyfikację kształcenia muzycznego w klasach początkowych. Dziecko na progu szkoły wskazuje szczególne upodobania do inscenizowania zasłyszanych opowiadań, baśni, słuchowisk radiowych, widowisk telewizyjnych itp.(…) Rozwój emocjonalny dziecka 7-letniego, stanowiący podstawę wychowania estetycznego, jest w zasadzie na takim poziomie, że realizacja w klasach początkowych treści programowych plastyki, muzyki i kultury żywego słowa powinna, nie na potkać większych trudności. U dzieci rozpoczynających naukę szkolną występują następujące zjawiska: wyjątkowo duża ruchliwość, która w takim stopniu nie występuje już w następnych fazach rozwojowych.(…)

b) Język polski

Zgodnie z wieloletnią tradycją język polski w klasach początkowych, oprócz nauki czytania, pisania, mówienia, gramatyki i ortografii, obejmuje również szeroki zakres treści z różnych dziedzin- przyrody, higieny, geografii, historii, techniki i kultury, życia społecznego i działalności ludzi(…) Język polski w klasach początkowych ukształtował się więc jako przedmiot wielofunkcyjny, o zbyt rozległym i zróżnicowanym zakresie zadań na zawsze powiązanych ze sobą i należycie uhierarchizowanych.(…)W nowej koncepcji programu języka polskiego przewidziano znaczne ujednolicenie treści i zadań tego przedmiotu, wyeksponowanie jego właściwych funkcji.(…)W założeniu nowego programu wyraźnie eksponuje się instrumentalne funkcje nauczania języka ojczystego, wynikające z istoty języka jako zjawiska społecznego.(…) W zakresie czytania jest położony akcent na kształtowanie umiejętności wyrazistego, płynnego i poprawnego czytania ze zrozumieniem. W zakresie kształcenia żywego i komunikatywnego języka uczniów szczególną rolę pełnią ćwiczenia.(…) W zakresie treści języka polskiego uwzględniono również tematykę historyczną.

c) Środowisko społeczno- przyrodnicze

(…) Program „środowiska społeczno-środowiskowego” zawiera określony zasób zintegrowanej wiedzy interdyscyplinarnej, a więc elementy geografii, przyrody, fizyki, techniki, wiedzę o pracy ludzkiej, historii, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i ochrony naturalnego środowiska człowieka.

d) Matematyka

(…) Sprawa nauczania matematyki, szczególnie w pierwszym okresie pobytu dziecka w szkole, jest przedmiotem żywego zainteresowania i eksperymentowania.

e) Muzyka

(…) W klasach początkowych kształcenie muzyczne skorelowane jest z nauka czytania i pisania, a tematycznie powiązane często z przedmiotem „środowisko społeczno-przyrodnicze”.(…) Nowa koncepcja programu muzyki zakłada ścisłą korelację z innymi przedmiotami- przedmiotami kultura fizyczną, z nauką o środowisku oraz językiem polskim. (…)Młodszy wiek szkolny jest ponadto szczególnie ważny dla rozwoju uzdolnień, zainteresowań i gustu muzycznego dzieci.

f) Plastyka

Podstawowym zadaniem programu plastyki jest wychowanie jednostki twórczej, obdarzonej wyobraźnią i inwencją, dostrzegającej piękno w otaczającej rzeczywistości i umiejącej je za pomocą określonych środków i sposobów odzwierciedlić w odpowiednich wytworach plastycznych.

g) Praca- technika

(…) Praca- technika jako przedmiot nauczania spełnia podstawową rolę w zakresie kształcenia politechnicznego i wychowania przez pracę.

h) Kultura fizyczna

(…) Główną tendencję kultury fizycznej jako przedmiotu nauczania w klasach początkowych jest dążenie do zaspokojenia ogromnego „głodu ruchu” dziecka, stworzenie warunków do pełniejszego i bardziej harmonijnego jego rozwoju fizycznego w rozwojem zdrowotnym dzieci.

Jednolity program kształcenia, a problem różnic indywidualnych

Program szkolny określa jednak czynność uczenia się uczniów. Powinien, więc, ze względu na występowanie różnie indywidualnych, być elastyczny, umożliwiający różnym uczniom osiągnięcia założonych efektów. Uwzględnienie, zatem wspomnianych różnic indywidualnych koncepcji doboru i układu treści kształcenia wydaje się być konieczne dla zapewnienia wszystkim uczestnikom optymalnych warunków wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Szczegółowe koncepcje programowe będą miały zapewne inny charakter w okresie nauczania początkowego (klasy1-3), a inny w okresie nauczania systematycznego.

Prognostyczna koncepcja programu szkolnego

Więckowski zamiast programów nauczania poszczególnych przedmiotów proponuje opracowanie tylko rezultatów kształcenia. Rzeczą natomiast nauczyciela i organizacji wychowania i nauczania w ramach systemu szkolnego powinno być zapewnienie całej młodzieży osiągnięcia, co najmniej założonych wymagań. Więckowski stwierdza, że tylko rezultaty kształcenia powinny być obowiązujące w skali całego naszego systemu szkolnego, natomiast zespół nauczycieli danych szkół powinien, biorąc po uwagę lokalne warunki i możliwości, powinien opracowywać, w miarę elastyczny, program pracy dydaktyczno-wychowawczej zmierzając do pełnego osiągnięcia wyznaczonych rezultatów kształcenia.(…) Koncepcja rezultatów kształcenia wymaga zmian dotychczasowej struktury planów nauczania. Zamiast planów nauczania powinno się, więc zaprojektować ogólny budżet czasu na pracę dydaktyczno-wychowawczą w zakresie nauczania początkowego. Powinien być wydawany zestaw odpowiedniej literatury pomocniczej do wykorzystywania przez uczniów, umożliwiających osiągnięcie przez nich złożonych wymagań. Wreszcie ostatni i najważniejszy bodajże warunek realizacji przedstawionej koncepcji- umiejętności pedagogiczno-organizacyjne nauczycieli, dyrektorów szkół.

POJĘCIE NAUCZANIA PROBLEMOWEGO

Podstawowym ogniwem lekcji problemowej jest sytuacja problemowa, która wywołuje nastawienie badawcze ucznia i prowadzi do słownego sformułowania problemów. Pojęcie sytuacji problemowej oraz problemu należą do kategorii pojęć psychologii myślenia. (..) Jak zainteresować dzieci czytaniem? Wiemy z obserwacji, że dzieci wtedy chętnie czytają określony tekst, kiedy chcą uzyskać odpowiedź na nurtujące je pytanie. Zatem, zainteresowanie dzieci poznawana rzeczywistością, w której będą dostrzegały różne zależności i związki zachodzące pomiędzy obserwowanymi faktami, stwarza korzystne warunki dla procesu doskonalenia się umiejętności czytania. Wytworzone, bowiem zainteresowania poznawcze będzie dziecko zaspokajał w różny sposób. Zarówno, więc czytanie, jak również poprzez zadawanie pytań dorosłym, z którymi się zetknie. (…) Z tego też względu można np. na odpowiednich godzinach lekcyjnych. (..) przygotować odpowiednie książeczki z literatury dostosowanej do poziomu odpowiedniej klasy i odczytać najbardziej dynamiczny fragment opisu określonego zdarzenia, zawarty w danej książce. Nauczyciel powinien przerwać czytanie w najbardziej frapującym momencie. Jeżeli uczniowie będą prosili o kontynuowanie czytania, znaczy tu, że zainteresowaliśmy ich książką. Zadanie tej lekcji zostało zrealizowane, bo o to nam chodziło. Następnie nauczyciel podaje uczniom tytuł książki, autora i oznajmia, że uczniowie, którzy zainteresują się dalszym zdarzeniem zawartymi w tej książce mogą zapoznać się z nimi poprzez lekturę tej książki znajdującej się w bibliotece szkolnej. (…)

CZYNNOŚĆ ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW

Struktura czynności rozwiązywania problemów składa się z trzech elementów: postawienie problemu, rozwiązanie, weryfikacja. Elementy te muszą występować w procesie nauczania w podanej kolejności. Nie można, więc zaczynać od weryfikacji, kiedy nie postawiliśmy problemu i nie rozwiązaliśmy go. (…) organizacja i formy pracy grupowej Rola pracy grupowej w rozwiązywaniu problemów. Czynność rozwiązania problemów poznawczych może przebiegać w trzech różnych formach organizacyjnych; organizacyjnych warunkach pracy jednostkowej, pracy zbiorowej i pracy grupowej.

METODY WSPIERANIA AKTYWNOŚCI EDUKACYJNEJ DZIECKA

Pojecie metody

Pojęcia "metoda^” używa się zazwyczaj w celu określenia sposobu stosowanego systematycznie. "Sposób" jest, zatem pojęciem nadrzędnym w stosunku do "metody". Nie każdy, bowiem sposób jest metodą. Metodą jest tylko sposób stosowany systematycznie. Przez "metodę wspierania aktywności edukacyjnej ucznia" należy rozumieć sposób pracy nauczyciela z uczniami zastosowany z myślą o tym, aby umożliwić im rozwój oczekiwań poznawczych i równocześnie sposób ich zaspokajania czy osiągania, a także taki sposób, który ma szeroki zakres stosowalności.

Klasyfikacja metod

1. Informacyjne

- wyjaśnianie ( ilustrowane! werbalne)

- narracja (ilustrowana] werbalna)

- opis (z wykorzystaniem okazów naturalnych] z wykorzystaniem modeli)

2. Heurystyczne

- problemowe

- dyskusji

- dialogu

FORMY ORGANIZACYJNE PRACY UCZNIÓW

Walory dydaktyczno- wychowawcze pracy indywidualnej i zbiorowej

Więckowski proponuje integralne łączenie pracy zbiorowej uczniów w indywidualną, i odwrotnie, w toku rozwiązywania przez nich problemów poznawczych na lekcji. Realizacja tego postulatu, jak wykazały przeprowadzone przeze mnie badania umożliwia zwiększenie aktywności uczniów w warunkach stosowania na lekcji nauczania problemowego. (…)Czynności rozwiązywania problemów poznawczych na lekcji może się rozpoczynać zarówno od pracy zbiorowej, jak i indywidualnej. (…)Konsekwencją pracy zbiorowej powinna być praca indywidualną. Występowanie kolejno tych dwóch form powinno być organicznie powiązane i wzajemnie się warunkować. Powyższe rozważania ilustrują niektóre sposoby wykorzystywania dwóch podstawowych form organizacyjnych racy uczniów, a mianowicie: pracy zbiorowej i pracy indywidualnej, Realizacja w praktyce szkolnej przedstawionych tutaj założeń, łączenie z innymi jeszcze formami organizacyjnymi omówionymi w dalszych rozdziałach niniejszej pracy, umożliwia, jak wykazały moje badania, pełną intensyfikację pracy uczniów w nauczaniu początkowym.

Zadania dydaktyczno- wychowawcze pracy grupowej

Praca grupowa jest jedna z form pracy uczniów. Pojęcie „grupy” należy do kategorii przede wszystkim pojęć socjologistycznych.(…)W swoich badaniach Więckowski przyjął następujące założenia. Praca indywidualna uczniów, poprzedzająca bezpośrednio pracę grupową, jest czynnikiem intensyfikującym dyskusję grupową oraz aktywizującym wszystkich uczniów do uczestniczenia w niej. (...)Praca grupowa ma duże zastosowanie w nauce szkolnej uczniów przy opracowaniu różnych zagadnień programowych.

Organizacja pracy zróżnicowanej uczniów

Etap I Praca jednolita. Celem pracy jednolitej było opracowywanie nowych zagadnień programowych.(…) Podczas pracy jednolitej, niezależnie od zadań dydaktyczno- wychowawczych postawionych wszystkim uczniom, nauczyciel śledził tok czynności poszczególnych uczniów.(...)

Etap II Praca zróżnicowana. Forma organizacyjna pracy uczniów, zwana praca zróżnicowaną, polega na organizowaniu określonych czynności uczniów w obrębie dwóch lub trzech poziomów. Poziomy miały charakter dynamiczny, a nie stateczny.

Etap III Praca jednolita. Uczniowie wykonywali podczas pracy zróżnicowanej jednakowe pod względem treści, a różne pod względem stopnia trudności polecenia.

Klasyfikacja form organizacyjnych nauczania i aktywności dzieci

1. Formy organizacyjne nauczania:

- praca szkolna

- praca pozaszkolna

2. Organizacja aktywności dzieci

- aktywność indywidualna ( indywidualna aktywność jednolita indywidualna aktywność zróżnicowana)

-aktywność zbiorowa:

*zbiorowa aktywność jednolita (aktywność grupował aktywność z całą klasą)

*zbiorowa aktywność zróżnicowana

POJĘCIE I KLASYFIKACJA ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

Środki dydaktyczne są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości. Słowo lIprzedmio~1 użyte w powyższej definicji odnosi się zarówno do przedmiotów oryginalnych, jak i do ich zastępników modelowych, obrazów słownych lub symbolicznych.

Środki dydaktyczne

1. Techniczne

- słuchowe (audycje radiowe, nagrania magnetofonowe, płyty gramofonowe)

- wzrokowe (przezrocza, film niemy, programy komputerowe)

- wzrokowo - słuchowe (film dźwiękowy, audycje telewizyjne, nagrania magnetowidowe)

2. Konwencjonalne

- podręcznik

- pomoce graficzne

- modele

- okazy naturalne

Miejsce środków dydaktycznych w procesie początkowego kształcenia uczniów

W nauczaniu początkowym środki dydaktyczne występują w różnych miejscach jednolitego procesu kształcenia. Przede wszystkim zapoczątkowują proces dydaktyczno- wychowawczy, pomagają w przekazywaniu uczniom wiedzy, sprawności lub w rozwiązywaniu problemów.

BIBLIOGRAFIA

1. R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne

i .Pedagogiczne, Warszawa 1976

2.R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993

3.Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1973, PWN

4.Leksykon pedagogów

5.R. Więckowski, Intensyfikacja pracy uczniów w nauczaniu początkowym, Warszawa 1972, PZWS

6. R. . Więckowski, Zapobieganie opóźnieniom w nauczaniu początkowym, PZWS, Warszawa 196

Leksykon pedagogów

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 279

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 8,9

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 25

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 26- 30, 32

R. Więckowski, Zapobieganie opóźnieniom w nauczaniu początkowym, PZWS, Warszawa 1968, str. 5-6

R. . Więckowski, Zapobieganie opóźnieniom w nauczaniu początkowym, PZWS, Warszawa 1968, str.7- 10

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 32-34

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str. 33-34

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str. 63-81

R. Więckowski, Propozycja nauczania zróżnicowanego, „Nauczyciel i Wychowanie”, 1973 nr4/5, str.100

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str100-102

R. Więckowski, Zapobieganie opóźnieniom w nauczaniu początkowym, PZWS, Warszawa 1968, str. 11, 17

R. Więckowski, Zapobieganie opóźnieniom w nauczaniu początkowym, PZWS, Warszawa 1968, str. 27, 37

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 192- 193

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str.195

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str. 160

R. Więckowski, Intensyfikacja pracy uczniów w nauczaniu początkowym, Warszawa 1972, PZWS

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str. 169

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str. 173, 175

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str. 188-190

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str.215

Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1973, PWN, s.247-248

R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa 1993, str. 243

R. Więckowski, Elementy systemu nauczania początkowego, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1976, str209

0

---