Opracowała:
Marzena Ziembicka - Ferens

AKTYWIZUJĄCE METODY W KSZTAŁCENIU ZINTEGROWANYM

MATERIAŁY METODYCZNE
OPRACOWANE NA SZKOLENIE
ZESPOŁU KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO

SCENARIUSZ SZKOLENIA ZESPOŁU KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO

Temat: Aktywizujące metody w kształceniu zintegrowanym

Cele:
- poznanie wybranych metod holenderskich i technik
aktywizujących,
- rozwijanie umiejętności stosowania aktywizujących metod
w procesie dydaktycznym,
- wykorzystanie niektórych metod aktywizujących w kształceniu
zintegrowanym.

Przebieg szkolenia:


1.Zapoznanie z metodami holenderskimi i technikami aktywizującymi - referat: "Metody aktywizujące w nauczaniu".
2.Propozycje wykorzystania aktywnych metod na zajęciach kształcenia zintegrowanego.
3.Zapoznanie z zasadami wykorzystania metod aktywizujących na konkretnych przykładach zajęć.

Opracowała:
Marzena Ziembicka - Ferens

METODY AKTYWIZUJĄCE W KSZTAŁCENIU ZINTEGROWANYM

Kształcenie to ogół czynności i procesów umożliwiających poznanie przyrody, społeczeństwa, kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również osiągnięcie możliwie wielostronnego rozwoju sprawności fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw oraz zdobycie podstawowych kwalifikacji zawodowych. Przez „kształcenie" ostatnio coraz częściej rozumie się łączenie nauczania i uczenia się. Realizowane świadomie, w celu spowodowania założonych zmian w osobowości ucznia. Nauczanie to wzajemne oddziaływania między nauczycielem, a uczącym się, za które nauczyciel jest odpowiedzialny w celu spowodowania oczekiwanych zmian zachowań ucznia. Uczenie się ma bowiem na celu zmianę samego siebie, natomiast nauczanie jest skierowane na zewnątrz, na podmiot, którym jest uczeń.
Metody nauczania, zależnie od poziomu aktywności uczniów, dzieli się na dwie grupy: tradycyjne i aktywizujące ( poszukujące ).
Najnowsza koncepcja procesu uczenia się, teoria humanistyczna zakłada, że:
człowiek z natury zdolny jest do uczenia się,
każdy człowiek jest jednostką twórczą,
podmiotowe traktowanie ucznia gwarantuje poczucie bezpieczeństwa oraz prawo do godności i liczenie się z jego potrzebami i możliwościami,
rzeczywiste uczenie się odbywa się poprzez doświadczenie,
uczenie się jest efektywne, gdy angażuje umysł, ale i emocje,
samoocena jest kluczowym aspektem procesu uczenia się.
Fundamentem najnowszych koncepcji uczenia się jest uczenie się w działaniu
czyli uczenie się przez doświadczenie, które opiera się na trzech zasadach:

1.Najlepiej uczymy się wtedy, gdy jesteśmy włączeni w przeżycia dostarczające nauki;
2.Wiedzę najlepiej odkrywamy samodzielnie;
3.Uczymy się z zapałem - jeśli mamy możliwość wyboru celu i sposobu nauki.
Aby umożliwić uczniowi uczenie się w działaniu, nauczyciel zobowiązany jest tworzyć jak najwięcej sytuacji bogatych w przeżycia, które będą angażowały aktywność ucznia. Aktywność tą charakteryzują następujące zasady;
zasada aktywności zewnętrznej i wewnętrznej - widocznym na zewnątrz działaniom towarzyszy intensywna praca wewnętrzna, gdy pojawiają się różnorodne uczucia i emocje;
zasada aktywności rzeczywistej - gdy człowiek zaangażowany w działanie jest doceniany i szanowany przez otoczenie, a szczególnie przez ważne dla niego osoby;
zasada aktywności różnorodnej - gdy człowiek jest aktywny w sposób różnorodny, zaś jego działania mają charakter manipulacyjno-eksploracyjny, gdy używa różnorodnych pomocy naukowych i gdy samodzielnie tworzy coś nowego;
zasada aktywności korzystającej ze wszystkich zasobów - gdy człowiek korzysta ze swoich wewnętrznych zasobów i zasobów zewnętrznych, tkwiących w innych ludziach.
Takich doświadczeń i sytuacji edukacyjnych dostarcza stosowanie aktywizujących metod i technik nauczania.
Nowy model nauczania oznacza przejście:
od nauczania - do uczenia się;
od nastawienia na pojedynczego ucznia pozostawionego samemu sobie - do orientacji na grupę;
od nauczyciela jako osoby nauczającej - do nauczyciela jako osoby tworzącej warunki i wspomagającej proces uczenia się;
od uczniów jako adresatów przekazywanej wiedzy - do uczniów jako osób uczących się w sposób twórczy.
Aktywizowanie to oddziaływanie nauczyciela złożone z zabiegów i metod nauczania wspierających odpowiednimi środkami, które wywołują u dzieci aktywność i umożliwiają zwiększyć ją na aktywność o większym stopniu. Metoda aktywizująca to działanie, które uwzględnia emocjonalny aspekt procesu uczenia się i wykorzystuje technikę w odpowiedni sposób. Technika aktywizująca to przepis wykonywania czynności, a więc przepis dotyczący co, kto, kiedy i jak ma robić. Ze względu na nauczanie wyróżnia się metody aktywizujące, zaś pod względem uczenia się - metody aktywne.
Amerykański pedagog Nathaniel Gage charakteryzuje sztukę nauczania jako „sztukę instrumentalną lub praktyczną", która wymaga improwizacji, spontaniczności, wyczucia formy, stylu i rytmu. Efektywny nauczyciel to ten, który oprócz dużej wiedzy o przedmiocie jednocześnie troszczy się o dobro swoich uczniów oraz ich osiągnięcia, posiada wiedzę dotyczącą procesu nauczania i uczenia się, zna różne metody i sposoby pracy, jest refleksyjnym praktykiem i pojmuje naukę jako proces ustawiczny. W aktywnym procesie poznawczym nauczyciel organizuje proces uczenia się, a od ucznia wymaga:
poszukiwania,
dyskutowania,
wymiany doświadczeń, zadawania pytań,
wyszukiwania informacji,
porządkowania,
aż w końcu rozwiązania problemu.
Zatem w nowej sytuacji edukacyjnej nauczyciel nie prowadzi już swojego ucznia „za rękę", ale stwarza warunki, aby jego uczeń potrafił uczyć się, myśleć, poszukiwać, doskonalić, komunikować się, działać i współpracować w zespole. Nauczyciel przestaje być osobą przekazującą „jedynie słuszną prawdę", zamiast nakazów stosuje propozycje, dzieli się z uczniami doświadczeniami, zaprasza do refleksji i wspólnych poszukiwań. Najnowszy model nauczania preferuje „uczenie się we współpracy", a więc uczenie się w grupie i z grupą. Uczenie się w grupie:
zwiększa poczucie bezpieczeństwa;
daje możliwość wymiany doświadczeń;
daje okazję do rozmów, dyskutowania;
poprawia relacje między uczniami;
pomaga dostrzec siebie na tle grupy;
inspiruje innych;
wzmaga uczenie się prospołeczne;
kształci umiejętność współpracy;
zwiększa odpowiedzialność za siebie i innych;
stwarza dobry klimat;
szczególnie pomaga dzieciom mniej zdolnym i niepełnosprawnym (poczucie akceptacji);
stwarza poczucie przynależności do grupy;
poprawia relacje między nauczycielem a uczniami;
zachęca do refleksji;
kształci umiejętność współpracy.
Główne zasady ułatwiające uczenie się w grupie brzmią:
aktywnie włączaj uczniów w proces uczenia się;
pozwól na naukę w ich własnym rytmie;
upewnij się czy uczniowie znają cel nauczania;
zadbaj o możliwości wspólnego uczenia się uczniów;
zaczynaj od osobistych doświadczeń;

bierz pod uwagę indywidualne możliwości i indywidualne style uczenia się.
Praca grupowa oparta jest na podziale na grupy. Chodzi tu o podział na tak zwane grupy heterogeniczne, a więc zróżnicowane, polegające na łączeniu w sposób losowy. Podział ten może się dokonywać poprzez:
1.odliczanie np.: dzieci odliczają 1, 2, 3, a następnie tworzą grupy; grupa pierwsza - 1, druga - 2, trzecia - 3;
2.litery alfabetu np.: dzieci odliczają litery alfabetu: a, b, c i tworzą grupy;
3.pory roku np.: wiosna, lato, jesień, zima;
4.nazwy solmizacyjne np.: śpiew - do, re, mi, a następnie tworzenie grup;
5.kolorowe lizaki, cukierki, kartki;
6.zwierzaki - nauczyciel odlicza nazwy zwierząt lub rozdaje kartki z ich nazwami, a następnie za pomocą głosów odszukują swoje grupy;
7.puzzle - dzieci losują elementy puzzli i tworzą całość poszczególnych grup;
8.„Piotruś" - tworzą pary dobierając się pasującymi kartami;
9.karty do gry - podział według kolorów bądź według tego samego koloru karcianego;
10. znaczki - nauczyciel przykleja dzieciom na plecach znaczki tzw. cętki, dzieci za pomocą mimiki odszukują się w grupy.
Metody aktywizujące stymulują myślenie ucząc przez przeżywanie, lepiej wpływają na percepcję przekazywanych treści. Podczas stosowania metod aktywizujących „biorą" udział trzy płaszczyzny komunikacji, np.:
płaszczyzna rzeczowa „to" - czyli treści, przedmiot;
płaszczyzna przeżyć osobistych „ja" - czyli uczucia, skojarzenia, wspomnienia, postanowienia, konflikty wewnętrzne; płaszczyzna stosunków międzyludzkich „my" - czyli wzajemne uczucia, postawy, uprzedzenia lub sympatie członków grupy, styl współpracy, układ dominacji.
Elżbieta Wójcik wśród metod aktywizujących wyróżnia metody odnoszące się do poszczególnych płaszczyzn:
metody ułatwiające zrozumienie tematu, pobudzenie do przemyśleń i dyskusji oraz takie, które powodują wzrost zainteresowania tematem;
metody dotyczące płaszczyzny osobowej „ja" polegające na lepszym poznaniu siebie, uświadomienie własnej sytuacji, własnych możliwości i trudności a także służące dodaniu uczestnikom odwagi do wyrażania własnych poglądów i życzeń w obecności innych ludzi;
metody dotyczące płaszczyzny kontaktów międzyosobowych - stworzenie atmosfery zaufania, lepsze poznanie się, wzajemne rozumienie i umiejętność nawiązywania kontaktów, a także umiejętność rozwiązywania konfliktów, aby nie niszczyły więzi, lecz je pogłębiały.
Opierając się na podziale wyodrębnionym przez Jadwigę Krzyżewską wyróżnia się aktywizujące metody nauczania takie jak:
metody integracyjne;
metody tworzenia i definiowania pojęć;
metody hierarchizacji;
metody twórczego rozwiązywania problemów;
metody pracy we współpracy;
metody diagnostyczne;
metody dyskusyjne;
metody rozwijające twórcze myślenie;
metody grupowego podejmowania decyzji;
metody planowania;
metody przyśpieszonego uczenia;
gry dydaktyczne;
metody ewaluacyjne.
Metody integracyjne odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy. Zaliczyć do nich można między innymi następujące techniki aktywizujące: „Krasnoludek", „Pajęczynka lub kłębek", „Graffiti", „Wrzuć strach do kapelusza", „Wyspa", „Kwiatek grupowy", „Ćwierćland".
Metody definiowania pojęć uczą analizować, definiować oraz negocjować i przyjmować różne stanowiska. Do tego typu metod zalicza się techniki: „Kula śniegowa", „Burza mózgów", „Mapa pojęciowa" zwana też „Mapą mentalną".
Metody hierarchizacji uczą analizowania, klasyfikowania i porządkowania w relacjach wyższości - niższości. Są to techniki aktywizujące takie jak: „Promyczkowe i diamentowe uszeregowanie", „Piramida priorytetów".
Metody twórczego rozwiązywania problemów uczą dzieci dyskutowania, krytycznego i twórczego myślenia, uczą łączyć wiedzę z doświadczeniem oraz rozwiązywać problemy. Do tej grupy metod należą techniki: „Burza mózgów", „635", „Rybi szkielet", „Metoda trójkąta", „Sześć myślących kapeluszy", „Mapy mentalne", „Karta kołowa", „Dywanik pomysłów", „Warsztaty przyszłościowe", „Asocjogram".

Metody pracy we współpracy preferują samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów. Uczą współpracy, akceptacji różnic indywidualnych, sprawnej komunikacji i negocjowania oraz pracy w grupie i z grupą. Sukces grupy uzależniony jest od sukcesów indywidualnych. W tak stworzonych warunkach nie ma rywalizacji, lecz uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, argumentowanie i dyskutowanie. Można w tej grupie metod posługiwać się takimi technikami jak: „Układanka", „Puzzle", „Zabawa na hasło".
Metody diagnostyczne polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy poprzez wnioskowanie, sprawdzanie, ocenianie oraz wyjaśnianie przyczyn tego stanu. Do technik diagnostycznych zalicza się techniki: „Obcy przybysz", „Procedura U" oraz „Metaplan".
Metody dyskusyjne uczą dyskutować i słuchać innych oraz negocjować i przyjmować różne punkty widzenia. Zaliczyć do nich można technikę „Debata - za i przeciw" oraz technikę „Akwarium".
Metody rozwijające twórcze myślenie uczą myśleć twórczo oraz odkrywać swoje predyspozycje i zdolności. Techniki, które pełnią tę rolę to: „Słowo przypadkowe", „Niezwykłe zadania", „Fabuła z kubka".
Metody grupowego podejmowania decyzji preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji, odpowiedzialność za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowanie decyzji na podstawie poznanych faktów. Rolę tę spełniają techniki: „Pustynia", „Drzewo decyzyjne", „Sześć par butów", „Technika grupy nominalnej".
Metody i techniki planowania pozwalają fantazjować i marzyć oraz planować i urzeczywistniać marzenia. Są to między innymi takie techniki jak: „Gwiazda pytań", „Projekt", „Planowanie z przyszłości".
Gry dydaktyczne uczą przestrzegania ustalonych reguł, dają możliwość odczuwania radości z wygranej i kształcą umiejętność przyjęcia przegranej. Natomiast metody i techniki przyśpieszonego uczenia się pozwalają na szybkie i bezstresowe przyswajanie trwałej wiedzy.
Metody ewaluacyjne pozwalają dokonywać oceny siebie i innych, uczą przyjmować i wyrażać krytykę oraz pochwałę. Należą do nic techniki: „Kosz i walizeczka", „Tarcza strzelecka", „Rybi szkielet".
Niektóre z powyższych metod wykorzystałam podczas swojej pracy zawodowej. Opisy tych technik zastosowanych na określonym materiale programowym z wyszczególnieniem tematyki realizowanych zagadnień dołączam do tego opracowania.

METODA "SKRZYNKI ODKRYĆ"

Etapy postępowania:

1.Zapoznanie z zawartością skrzynki odkryć (w kopercie, pudełeczku, teczce umieszczamy zdjęcia, ilustracje, okazy, karteczki z napisami itp.).
2.Przydział obowiązków poszczególnym uczniom w grupie.
3.Zapoznanie z instrukcją.
4.Wykonanie zadań zgodnie z instrukcją.
5.Kontrola i ocena wykonania poszczególnych zadań.
6.Rozmowa na temat wykonanego zadania.

Zalety metody:

- wzmaga aktywność uczniów,
- stwarza bezpośredni kontakt z materiałem (to co w skrzynce odkryć)
- stwarza możliwość współpracy w klasie,
- pozwala ocenić tempo pracy uczniów.


METAPLAN

Metaplan to metoda graficznego przedstawiania przebiegu dyskusji, w trakcie której uczniowie analizują dane zagadnienie. Metoda ta ułatwia ocenę faktów i znalezienie rozwiązania problemu.

Sposób realizacji

1.Nauczyciel na dużym arkuszu papieru rysuje tabelę podzieloną na 5 rubryk.
Mają one następujące nagłówki: "Temat", "Jak jest", "Jak powinno być?", "Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?" i "Wnioski".
2.Nauczyciel formułuje problem i zapisuje go w rubryce "Temat".
3.Uczniowie przygotowują odpowiedzi na pytania zamieszczone w nagłówkach rubryk.
4.Następnie uczniowie uzupełniają tabelę.
5.Nauczyciel wraz z uczniami wyciąga wnioski i zapisuje je w ostatniej rubryce.




Temat:
Jak jest?
Jak powinno być

Dlaczego nie jest tak jak powinno być?

Wnioski:

Ośrodek tematyczny: W domu
Temat dnia: Urządzenia techniczne używane w domu

Cel ogólny: Rola i znaczenie urządzeń technicznych używanych
w domu. Zasady bezpiecznego korzystania z urządzeń
elektrycznych.
Cele szczegółowe:
uczeń:
zna urządzenia techniczne używane w domu,
posługuje się pojęciami: energia elektryczna, prąd elektryczny,
układa zdania z podanymi wyrazami,
samodzielnie redaguje i zapisuje zdania, uzupełnia luki w tekście,
bezpiecznie obsługuje urządzenia elektryczne,
wymienia dawne i dzisiejsze sposoby oświetlania mieszkań,
potrafi wymienić sposoby wskazujące na oszczędne korzystanie z energii elektrycznej.

Przedstawienie metody metaplanu podczas realizacji powyższego tematu(fragment zajęć).

Polecenie: Zastanów się w jaki sposób można oszczędzać prąd w Twoim domu?

Temat: Co należy zrobić, aby oszczędzać prąd?
Jak jest?
Jak powinno być?
Nie zawsze gasimy światło wychodząc z pomieszczenia.
Należy pamiętać o gaszeniu światła.
Zbyt intensywnie oświetlamy pomieszczenia.
Należy oświetlać tylko te miejsca, w których w danym czasie przebywamy.
Nie zawsze wyłączamy telewizor, mimo że już nie oglądamy programów.
Nie powinno się zbytecznie włączać np. telewizora.
Rzadko lub wcale nie używamy żarówek energooszczędnych.
Powinno się, w miarę możliwości, stosować żarówki energooszczędne.

Należy starać się ograniczyć liczbę żarówek w mieszkaniu.

Wnioski
1. Wychodząc z pomieszczenia należy starać się gasić światło.
2. Nie włączać niepotrzebnych w danym czasie urządzeń elektrycznych.


DRZEWKO DECYZYJNE


Innym wariantem graficznego zapisu przebiegu dyskusji jest metoda drzewka decyzyjnego. Pozwala ona na szybką ocenę sytuacji dzięki odpowiedziom na pytania o możliwe rozwiązania danego problemu oraz pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań.

Sposób realizacji
1. Nauczyciel przygotowuje schemat drzewka na arkuszach papieru lub tablicy szkolnej.
2.Podstawowe znaczenie ma kolejność wypełniania schematu drzewka, składającego się z czterech poziomów. Na początku należy określić sytuację, która zmusza do podjęcia decyzji. Nauczyciel podaje zagadnienie (formułuje problem), na przykład: „Czy powinno się kupować produkty w plastikowych opakowaniach?" i zapisuje je u podstawy drzewa na najniższym poziomie.
3.Drugi poziom stanowią gałęzie, w które uczniowie wpisują rozwiązania. Liczba gałęzi zależy od ilości proponowanych wariantów.
4.Następnie trzeba określić wartości i cele, jakie zamierzamy osiągnąć. Uczniowie w odpowiednich miejscach schematu wpisują swoje propozycje.
5.Pod kątem przyjętych celów i wartości wypełniają kolejny poziom drzewka: pozytywne i negatywne skutki każdego rozwiązania.
6.Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują wyniki dyskusji i wybierają najlepsze rozwiązania.

PIRAMIDA PRIORYTETÓW

Piramida priorytetów ułatwia systematyzację informacji i ich wartościowanie.

Wyróżniamy następujące rodzaje piramid:
piramidę słupkową
piramidę diamentową
piramidę trójkątną

Sposób realizacji
1.Nauczyciel podaje zagadnienie, przykładowo: Dlaczego samochody policji, straży pożarnej, pogotowia ratunkowego jechały na sygnale?
2.Uczniowie wymieniają powody dla których samochody (policyjny, strażacki,
pogotowia ratunkowego) jechały na sygnale. Wszystkie propozycje są zapisywane na tablicy lub kartkach.
3.Nauczyciel wraz z uczniami ocenia, które z nich są istotne i umieszcza je w odpowiednich miejscach piramidy według stopnia ważności.
4.Jeśli istnieje więcej informacji, które chcemy usystematyzować, można
wykorzystać piramidę diamentową lub trójkątną.

Tworzenie piramidy priorytetów

Podział uczniów na 3 grupy. Każda grupa opracowuje inne zagadnienie:
I grupa zajmuje się pracą policji,
II grupa zajmuje się pracą pogotowia ratunkowego,
III grupa zajmuje się pracą straży pożarnej.
Grupy otrzymują plansze z piramidą oraz kartki z wcześniej zapisanymi propozycjami w formie haseł.
Uczniowie w grupach ustalają, które hasło ma być umieszczone na szczycie piramidy, mniej ważne coraz niżej.
Prezentacja piramid (plakatów) przez grupy, uzasadnienie swojego wyboru.
Grupa I - policjanci

Kartki z hasłami:

Pilnują porządku.
Poszukują skradzionych rzeczy.
Wyjeżdżają do wypadków.
Kierują ruchem ulicznym.
Ścigają przestępców.
Pilnują bezpieczeństwa na ulicach.
Spotykają się z dziećmi i opowiadają o swojej pracy.
Pomagają ludziom, którzy zgubili drogę.
Przeprowadzają egzamin na kartę rowerową.
Pomagają w odnalezieniu zaginionych ludzi.

Grupa II - pogotowie ratunkowe

Kartki z hasłami:

Jedzie do chorych ludzi.
Pracownicy pogotowia ratunkowego spotykają się z dziećmi i opowiadają o swojej pracy.
Udziela pomocy medycznej osobom potrzebującym.
Przewozi chorych.
Wyjeżdża do wypadków.

Grupa III - straż pożarna

Kartki z hasłami:

Wyjeżdża do pożarów.
Ratuje ludzi w niebezpiecznych sytuacjach.
Wyjeżdża do wypadków.
Pomaga w odnalezieniu zaginionych ludzi.
Przeprowadza akcje ratunkowe np. na jeziorach, w rzekach.
Poszukuje ludzi w zniszczonych budynkach w wyniku trzęsienia ziemi lub wybuchów.

STUDIUM PRZYPADKU

Studium przypadku polega na analizie przypadku rzeczywistego lub hipotetycznego.

Sposób realizacji


1.Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie do wykonania, na przykład: "Ułożenie jadłospisu dla ucznia klasy trzeciej zgodnie z zasadami zdrowego odżywiania" i udziela przydatnych wskazówek działania.
2.Uczniowie wymieniają własne propozycje rozstrzygnięcia problemu. Z pomocą nauczyciela podają ich pozytywne i negatywne skutki, po czym wybierają rozwiązanie najlepsze.
3.Wraz z nauczycielem uczniowie podsumowują wyniki pracy. Uzasadniają wybór konkretnego rozwiązania i jego odniesienia do życia codziennego.


PROPOZYCJE REGUŁ ZDROWEGO ODŻYWIANIA SIĘ


codzienne spożywanie produktów z 5 podstawowych grup

picie dużej ilości wody mineralnej i soków

częste spożywanie warzyw i owoców

spożywanie tylko świeżych produktów, dbanie o właściwe przechowywanie pokarmów

ddbanie o estetykę nakrycia stołu i stosowanie zasad savoire - vivre`u

DRAMA

Drama umożliwia naukę przez zabawę i działanie. Uczniowie rozwijają swoją pomysłowość i uczą się współpracować w grupie. Istnieje kilka technik dramowych:
Stop - klatka - za pomocą pantomimy, wykorzystując mimikę, pozę i gest, uczniowie przedstawiają określoną postać, wydarzenie lub zjawisko, zatrzymując się w bezruchu. Mogą w niej brać udział całe grupy lub pojedyńcze osoby.
Wejście w rolę - na podstawie posiadanych wiadomości uczeń gra wybraną postać.
Inscenizacja improwizowana - uczniowie przedstawiają postacie lub sytuacje zarysowane ogólnie przez nauczyciela, bez wcześniejszego przydziału ról i tekstów.
Wywiad - opiera się na wypowiedziach uczniów. Są oni podzieleni na zadających pytania i odpowiadających.

Przykładem dramy może być przedstawienie zasad właściwego zachowania się przy stole.

Sposoby realizacji

1.Nauczyciel podaje temat dramy i przydziela uczniom role, które mają odegrać podczas zajęć. W dramie mogą brać udział wszyscy uczniowie lub wybrane osoby. Nauczyciel przekazuje uczniom instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań, pomaga w przygotowaniu odpowiednich rekwizytów i strojów. Następnie wyznacza termin i czas trwania przedstawienia.
2.Uczniowie przygotowują się i odgrywają wyznaczone im role.
3.Następnie dzielą się wrażeniami, oceniają przedstawienie i wyciągają wnioski.

Przykład dramy: "Zasady właściwego zachowania się przy stole"

Role, które mogą odegrać uczniowie:
kelner w restauracji nakrywa do stołu,
rodzina podczas spożywania uroczystego obiadu,
osoba przedstawiająca zasady zachowania się podczas jedzenia.
Rekwizyty: obrusy, naczynia, sztućce, serwetki, kwiaty w wazonie.

GRA DYDAKTYCZNA "DOMINO"

Chcąc ułatwić powtórzenie, utrwalenie czy lepsze zapamiętanie informacji przez uczniów można zastosować atrakcyjną dla nich grę dydaktyczną. Gra stosowana na zajęciach jest jednocześnie metodą i środkiem dydaktycznym. Gry dydaktyczne podnoszą atrakcyjność zajęć, ponieważ mogą być one przez uczniów traktowane jak zabawa z określonymi regułami. Najprostsze gry dydaktyczne służą zapamiętaniu i utrwaleniu informacji. Należą do nich rozmaite loteryjki, zgadywanki, testy, gry w skojarzenia, które mogą być konstruowane przez samych uczniów, stanowiące dla nich okazję do zdobywania osiągnięć.
Stosowanie gier dydaktycznych przynosi następujące korzyści:
a)uczenie się w trakcie zabawy,
b)przyswajanie wiedzy w atrakcyjnej formie,

c)lepsze utrwalanie wiedzy,
Konstruowanie gry dydaktycznej składa się z następujących etapów:
1.Ustalenie celów dydaktycznych gry.
2. Określenie użytkownika gry.
3. Ustalenie parametrów gry.
4. Dostosowanie struktury gry do warunków, w których będzie się ona odbywać
5. Opracowanie scenariusza gry.
6. Opracowanie reguł gry.
7.Wstępna weryfikacja (sprawdzenie, czy reguły i cele są zrozumiałe).
8.Opracowanie instrukcji gry i szkicu jej omówienia po zakończeniu.
9.Próbne rozegranie gry.
10.Korekta reguł.
11.Rozegranie po korekcie.
Grę dydaktyczną, którą opracowałam jest skonstruowana na bazie domina. Wykorzystałam ją do utrwalenia wiadomości o lekturach. Na obu polach kości domina zamiast oczek od 0 do 6 wpisywane są nazwy i terminy związane tematycznie z wybranymi lekturami.

Opis reguł gry:
1.Podział klasy na kilka zespołów (np. na 3).
2.Każdy z zespołów graczy otrzymuje losowo np.2 kości, zaś nauczyciel 1 kość, pozostałe kości tworzą pulę przeznaczoną do losowania.
3.Uczniowie (dzieci) siadają w kręgu w kolejności dobranej losowo.
4.Nauczyciel na środek kładzie pierwszą kość domina.
5.Każdy zespół graczy w kolejności zgodnej ze wskazówkami zegara dopasowuje po jednej kości do skrajnych pól łańcucha domina leżącego na środku.
6.Puste pola na kości domina tzw. (mydło) można dopasować do dowolnego innego pola.
7.Gdy zespół graczy nie może dopasować kości domina, dobiera losowo jedną kość z puli przeznaczonej do losowania.
8.Gdy pula przeznaczona do losowania została wyczerpana, zespół graczy traci kolejkę.
9.Wygrywa zespół graczy, który pierwszy pozbędzie się swoich kości.

Blok tematyczny: Wkrótce święta.

Temat dnia: W oczekiwaniu na Święta Wielkanocne.

Realizowane zagadnienia:
1.Gromadzenie wyrazów wokół tematyki Świąt Wielkanocnych.
2.Układanie twórczego opowiadania w oparciu o zgromadzone wyrazy i zwroty.
3.Przedstawienie twórczych pomysłów dzieci dotyczących tematyki wielkanocnej w pracach plastycznych.

Opis zastosowania technik w zajęciu:

1.Technika „Asocjogramy - Słoneczko"
Dzieci podczas pracy indywidualnej zapisują na 2 żółtych karteczkach wyrazy i wyrażenia uzasadniające rozumienie pojęcia „Wielkanoc". Następnie przyklejają je na plakacie wokół dużego koła - „słoneczka", w środku którego znajduje się napis „Wielkanoc". Wyrazy i wyrażenia grupują według podobnych odpowiedzi w formie promieni słoneczka np.

Następnie analizują długość promieni wyznaczonych przez poszczególne wyrazy czy zwroty. Po dokonaniu analizy dzieci pracując w czteroosobowych grupach wykonują plakat o tematyce wielkanocnej. Według własnej inwencji szkicują ilustrację, a następnie wykonują ją z użyciem wydzieranki. Prace - plakaty poszczególne grupy wkomponowują w środku koła - słoneczka. Ilustracje przedstawiają np. pisanki, palma, kościół, grób.

2.Technika „Burza mózgów"
Nauczyciel wiesza na tablicy papier pakowy z wypisanymi pionowo literami tworzącymi hasło „Wielkanoc" i prosi by dzieci wypowiadały się na temat „Jakie chcielibyście aby były Święta Wielkanocne?". Zadaniem dzieci jest wyszukanie takich przymiotników, które określałyby Święta Wielkanocne i rozpoczynały się na określone litery np. „B", „O" itd. W wyniku pracy dzieci utworzyły następujące przymiotniki określające Święta Wielkanocne:

WIOSENNE
INNE
ENERGICZNE
LUDOWE
KOLOROWE

APOSTOLSKIE
NOWE
OSZCZĘDNE
CIEKAWE

3.Technika „Opowiadanie twórcze"
Dzieci pracują w grupach 4-5 osobowych. W oparciu o zgromadzone wyrazy i zwroty z zastosowaniem „burzy mózgów" i techniki asocjogramu „Słoneczko" dzieci układają 5-6 zdaniowe opowiadania twórcze. Opowiadania napisane przez dzieci dotyczą tematyki Świąt Wielkanocnych. Zadaniem dzieci jest też nadanie tytułu. Po zredagowaniu opowiadań każda grupa odczytuje swój tekst. Nadane przez dzieci tytuły opowiadań brzmią: „Jaś i Małgosia spędzają święta u babci", „Radosne święta".


Blok tematyczny: Tradycje i zwyczaje Świąt Wielkanocnych.

Temat dnia: Rozmawiamy o zwyczajach i tradycjach Świąt Wielkanocnych.

Zagadnienie do realizacji:
1.Wielozdaniowe wypowiedzi na temat Świąt Wielkanocnych w oparciu o inscenizację, prace wytwórcze oraz doświadczenia i przeżycia dzieci.

Opis zastosowania technik w zajęciu:

4.Technika aktywizująca „Akwarium"
Dyskusja obserwowana na temat „Jakie tradycje i zwyczaje wielkanocne panują w naszych domach, jak spędziliście Święta Wielkanocne?".
Nauczyciel dzieli grupę na dwie podgrupy. Jedna podgrupa w składzie 6 osób siedząc w kole dyskutuje na temat „Jakie tradycje i zwyczaje wielkanocne panują w ich domach i jak spędzili Święta Wielkanocne". Pozostałe osoby siedzą wokół grupy dyskutującej i obserwują prowadzoną dyskusję zwracając uwagę na jej przebieg, treść i zachowanie uczestników. Następnie grupa obserwatorów wypowiada się na temat swych obserwacji. Podczas dyskusji kolejność dyskutantów przybrała formę tzw. „rundki". Obserwatorzy tej dyskusji zwrócili uwagę na język niewerbalny dyskutantów (np. kręcenie włosów, pochylenie ciała, poruszanie nogą, drżenie głosu itp.). Dzieci doszły też do wniosku, że podczas rozmowy bardzo ważne jest uważne słuchanie rozmówcy. W wyniku pracy z zastosowaniem tej techniki uczniowie mający trudności w skupieniu uwagi i w uważnym słuchaniu innych stwierdzili, że nauczyli się podczas zajęć słuchania innych.

5.Inscenizacja wielkanocna według scenariusza ułożonego przez dzieci.


Blok tematyczny: Nasze zabawy i zainteresowania.

Temat zajęć: Jak się bawię i czym się interesuję?

Opis technik zastosowanych w zajęciu:

6.Technika aktywizująca „Graffiti" - przykładem metody integracyjnej.
Nauczyciel wiesza na tablicy pytanie - problem „Jak spędzić dzisiejsze zajęcia, aby się nie nudzić?" i dzieli dzieci na 5 grup. Każda grupa otrzymuje plakat z niedokończonym zdaniem np. „Proponujemy, aby...", „Mamy nadzieję, że nie zabraknie...", „Na pewno będziemy...", Wszystkim życzymy...", „Zapewniamy, że..." Zadaniem grup jest wymyślanie zakończeń zdań i wpisywanie ich u dołu plakatu oraz zagięcie pod spód tak, aby nie były widoczne dla pozostałych grup. Plakaty krążą od grupy do grupy zgodnie ze wskazówkami zegara. Po czterech rundkach plakaty wracają do pierwotnych grup i przedstawiciele poszczególnych grup odczytują rozwiązania omawianego problemu.

7.Technika aktywizująca „Kula śniegowa" jako przykład metody tworzenia i definiowania pojęć.
Zdefiniowanie pojęcia „hobby".
Uczniowie zapisują na karteczkach indywidualnie jak rozumieją pojęcie „hobby", a następnie łączą się w pary, potem w czwórki i ósemki i ustalają wspólne stanowisko. Na zakończenie 2 grupy głośno odczytują swoje definicje i na ich podstawie cała grupa ustala definicję nazwy „hobby". Dzieci wybierają spośród leżących na podłodze ilustracji jedną ilustrację i siedząc na dywanie wypowiadają się na temat własnych zainteresowań i zabaw w oparciu o tą ilustrację i doświadczenie.

8.Technika aktywizująca _ „Opowiadanie twórcze" jako przykład metody twórczego rozwijania myślenia.
Układanie twórczego opowiadania na temat „Gdzie i jak ludzie spędzają czas wolny?".
Nauczyciel dzieli dzieci na 5 osobowe zespoły. Zadaniem grup jest ułożyć ustne opowiadanie z wykorzystaniem wszystkich ilustracji na temat „Gdzie i jak ludzie spędzają czas wolny?". Następnie każda grupa prezentuje ustnie swoje opowiadania. Praca grup nagradzana jest brawami.

9.Technika aktywizująca „Układanka" jako przykład metod pracy we współpracy.
Nauczyciel dzieli dzieci na 3 grupy. Następnie każdemu dziecku w grupie rozdaje kartki z pytaniem:
1.Co to jest transport powietrzny i na czym on polega?
2.Jakie są środki transportu lotniczego?
3.Na czym polega praca lotnika i stewardessy?
4.Jakie jest znaczenie transportu powietrznego?
5.Kto pracuje na lotnisku?Na czym polega praca nawigatorów, mechaników samochodowych i ob.-sługi bagażowej?
Grupy cicho odczytują tekst z podręcznika „Nasze środowisko" i tekstu podanego przez nauczyciela wyszukując odpowiedzi na swoje pytanie. Następnie na hasło „start" każdy po kolei relacjonuje to czego się nauczył. Podsumowaniem pracy w grupie nad tymi zagadnieniami jest indywidualne uzupełnienie tabeli. W tabeli uczniowie wpisują np. środki transportu powietrznego, prace wykonywane przez poszczególne osoby pracujące na lotnisku, bądź nazwy zawodów na podstawie opisów prac. Po indywidualnym uzupełnieniu kilka osób odczytuje swoje prace.

10. Technika aktywizująca „Rybi szkielet" jako przykład metody ewaluacyjnej.
Podsumowanie zajęć z zastosowaniem techniki ewaluacyjnej „Rybi szkielet". Nauczyciel wiesza na tablicy plakat „Rybi szkielet" z zaznaczonymi elementami zajęć, które uczniowie mają ocenić. Rozdaje każdej osobie po 8 kartek samoprzylepnych, na których oceniają zajęcia pod kątem atmosfery, nauczyciela, dzieci, metod pracy. Karteczki przyklejają w odpowiednie miejsca przy „ościach szkieletu". Po przyklejeniu jedna osoba odczytuje wyniki ewaluacji.

Blok tematyczny: Troszczymy się o własne zdrowie i bezpieczeństwo.

Temat dnia: Dbajmy o własne zdrowie i bezpieczeństwo.

Zagadnienia do realizacji:

1.Ćwiczenie umiejętności odmawiania i radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
2.Zaprawianie do wyszukiwania sposobów rozwiązań trudnych sytuacji oraz problemów.
3.Bezpieczeństwo i troska o własne i cudze zdrowie.

Opis zastosowania technik w zajęciu.

11. Burza mózgów na temat „Co możemy zrobić, żeby czarodziej Sopuch nie mógł szkodzić dzieciom?" przykładem metody twórczego rozwiązywania problemów.
Nauczyciel dzieli dzieci na 4 grupy i rozdaje po jednej karteczce dla każdej osoby w grupie, po czym podaje problem „Co można zrobić, żeby czarodziej Sopuch nie mógł szkodzić dzieciom?". Po napisaniu przez dzieci na karteczkach swoich propozycji rozwiązań tego problemu grupy pracują na plakatach. Każda grupa otrzymuje plakat:
Co zrobić, aby czarodziej Sopuch nie mógł szkodzić dzieciom?
Zachowania pozytywne

Sposoby zachowań obojętnych
Zachowania niepożądane
Zadaniem poszczególnych grup jest ustalenie i przyklejenie zapisanych wcześniej propozycji w określonej rubryce na plakacie/ Po wykonaniu tego poszczególni przedstawiciele grup odczytują propozycje rozwiązań wyżej wymienionego problemu.

12. Praca w grupach na temat „Jak się zachować w trudnych sytuacjach?" z zastosowaniem burzy mózgów - techniki twórczego rozwiązywania problemów.
Nauczyciel pyta:
Do czego mogą namawiać inni oprócz wzięcia cukierków lub zjedzenia czegoś? / Dzieci wymienią alkohol i papierosy/.
Nauczyciel dzieli dzieci na 3 grupy. Każda grupa otrzymuje pytanie, do którego po wspólnych uzgodnieniach zapisuje odpowiedzi.
Grupa pierwsza:
Jak zachować się, gdy ktoś nas do czegoś namawia?
Grupa druga:
Jak pomóc dziecku, które jest podatne na namowy innych i mogłoby ulec?
Grupa trzecia:
Kto i jak może pomóc dzieciom w uniknięciu zagrożeń?
Następnie przedstawiciele grup odczytują swoje ustalenia.

13. Scenki dramowe ilustrujące odmawianie.
Dzieci ogrywają scenki sytuacji, w których namawiane są przez kolegów lub nieznane osoby np.:
kolega częstuje cię papierosem - jak się zachowasz?
ktoś starszy częstuje cię alkoholem - jak się zachowasz?
nieznana osoba częstuje cię cukierkami mówiąc, że są bardzo smaczne - jak się zachowasz?
nieznana osoba proponuje ci, abyś wsiadł do samochodu i wskazał gdzie mieści się szkoła - jak się zachowasz?
Po odegraniu scenki dzieci analizują zachowania osób, które je odgrywały. Dochodzą do wniosku, że odmawiamy krótko mówiąc „Nie!" i po każdej scence powtarzają głośno po propozycji podawanej przez nauczyciela „nie" (np. nauczyciel mówi zdanie: - „Chodź do mnie to ci coś kupię" - dzieci odpowiadają bardzo głośno „Nie!", „Dziękuję, nie", „Nie chcę", Nie lubię", „Nie biorę od obcych", „Nie rozmawiam z obcymi". Nauczyciel zawiesza na tablicy wypisane zdania, którymi dziecko może posłużyć się podczas odmawiania (oprócz podanych wyżej jeszcze takie zdania jak „Precz z narkotykami").

14. Zredagowanie listu do rówieśników - przykładem metody twórczego rozwijania myślenia.
Nauczyciel dzieli dzieci na grupy. Zadaniem grup jest napisanie listu do rówieśników przestrzegającego przed zagrożeniem oraz zawierającego rady, co robić w sytuacjach problemowych. Po zredagowaniu listów przedstawi-ciele grup odczytują głośno. Praca grup nagradzana jest brawami.

15. Ćwiczenia ewaluacyjne z użyciem techniki aktywizującej „Kosz i walizeczka".
Dzieci otrzymują 2 karteczki samoprzylepne na których zapisują:
Co chciałbym z dzisiejszych zajęć zapamiętać i zabrać ze sobą;
Co chciałabym wyrzucić do kosza i nie postępować w ten sposób.
Po napisaniu karteczki przyklejają na plakatach z ilustracją kosza i walizeczki.
Po przyklejeniu karteczek jedna osoba odczytuje wypowiedzi dzieci podsumowujące zajęcia.

1.Metody integracyjne:

Technika aktywizująca „Plakat".
Prowadzący zapisuje na plakacie zawierającym pionowo napisane hasło „Metody aktywizujące" wypowiedzi uczestników, zawierające przypuszczenia jakie będą zajęcia warsztatowe prowadzone metodami aktywizującymi.

Technika aktywizująca „Imię zalet".
Uczestnicy na małych kartkach zapisują swoje imię. Następnie do każdej litery imienia dopisują pionowo cechę swojego charakteru np.
URSZULA

U	R	S	Z	U	L	A
P	E	U	A	L	O	K
A	Z	M	P	E	J	T
R	O	I	R	G	A	Y
T	L	E	A	Ł	L	W
A	U	N	C	A	N	N
	T	N	O		A	A
	N	A	W
	A		A
			N
			A

Po pracy indywidualnej pracują w grupach. Na plakatach wpisują w kole cechy charakteru wspólne wszystkim członkom grupy, na zewnątrz cechy różniące ich, np.:

Po wykonaniu pracy jedna osoba z grupy prezentuje pracę grupy.

2.Metody hierarchizacji:
Technika aktywizująca „Piramida priorytetów".
Pracując w grupach uczestnicy ustalają czynniki (10) będące odpowiedzią na pytanie „Co jest ważne w rodzinie, abyśmy byli w niej szczęśliwi i bezpieczni?", a następnie uszeregowują i wpisują je na plakacie według ważności zaczynając od najważniejszego.

Następnie sekretarze poszczególnych grup odczytują wypracowane przez siebie pomysły.
3.Metody twórczego rozwiązywania problemów.

Technika aktywizująca „635".

Grupy otrzymują plakaty z pytaniem „Skąd wziąć pieniądze na kupno komputera?". Zadaniem grup jest wpisanie trzech rozwiązań problemu. Na hasło „start" grupy przekazują sobie 5 razy plakaty w kierunku zgodnym ze wskazaniami zegara i na otrzymanym plakacie zapisują nowe pomysły rozwiązań. Po zakończonym zapisywaniu pomysłów sekretarze grup odczytują je.

4.Metody planowania.

Technika aktywizująca „Gwiazda pytań".
Uczestnicy pracują w grupach na plakatach z pytaniem: „Gdzie pojedziemy na wycieczkę?". Zadaniem grup jest zaprojektowanie wycieczki do wybranego miejsca za pomocą „gwiazdy pytań".
Pytania typu: - „Po co (dlaczego) chcą tam pojechać?; Kto i za co będzie odpowiedzialny?; Gdzie (dokąd) pojadą?; Jak to zrobią?; Co będą tam robili?; Kiedy wyjazd?". Grupy wyszukują odpowiedzi na te pytania i zapisują je na plakatach, po czym jedna osoba z każdej grupy prezentuje powstały plan wycieczki.

5.Metody tworzenia i definiowania pojęć.

Technika aktywizująca „Zegar skojarzeń".
Uczestnicy indywidualnie zapisują skojarzenia na temat pojęcia „miłość". Następnie jedna osoba zbiera karteczki. Karteczki te odczytywane są przez 2 osoby i umieszczane na odpowiednim miejscu zegara z zaznaczeniem skojarzeń pozytywnych, neutralnych i negatywnych.


6. Metody ewaluacyjne

- Technika aktywizująca "Tarcza strzelecka".

Prowadzący zawiesza na tablicy plakat z narysowaną tarczą strzelecką. Uczestnicy otrzymują po cztery strzały (scenki samoprzylepne). Z zastosowaniem tych scenek mają dokonać oceny zajęć warsztatowych z uwzględnieniem treści, prowadzącego, pomocy i atmosfery zajęć.



BIBLIOGRAFIA


1.Jachimska M., Grupa bawi i pracuje, Oficyna Wydawnicza UNUS, Wałbrzych 1994.

2.Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji, Wydawnictwo J. Krzyżewska, Suwałki 2000.

3.Paź B. I G., Zeszyt profilaktyczny Stowarzyszenia „NOE", Stowarzyszenie NOE, Warszawa 1999.

4.Wójcik E., Metody aktywizujące stosowane w spotkaniach grupowych, Stowarzyszenie Współpracowników Selezjańskiech Biuro Instruktoralne, Łódź 1994.

5.Rau K., Ziętkiewicz E. - "Jak aktywizować uczniów" Oficyna Wydawnicza,
Poznań 2000
6.Augustyniak M., Augustyniak M. "Książka nauczyciela" zintegrowana z podręcznikiem "Mój Świat 4." Wydawnictwo M. Rożak Spółka z o.o. 2003

---