Dieta w chorobach wątroby

Choroby wątroby obejmują szereg jednostek chorobowych takich jak stan po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby, w przewlekłym aktywnym zapaleniu wątroby, w marskości wątroby w  stłuszczeniu wątroby. W leczeniu tych chorób w okresie wydolności wątroby stosuje się dietę wysokobiałkową, normotłuszczową z ograniczeniem błonnika. Stosowanie tej diety w okresie wydolności wątroby w czasie rekonwalescencji po wzw czy marskości wątroby dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych potrzebnych do wyrównania niedoborów powstałych w czasie trwania choroby oraz do regeneracji zniszczonych wskutek choroby komórek wątrobowych.

Natomiast w przypadku kiedy z powodu choroby dochodzi do niewydolności narządu stosuje się dietę niskobiałkową.

Często mimo prawidłowego leczenia podstawowej choroby wątroby  może dojść upośledzenia jej funkcji i konieczności ograniczenia proponowanych w diecie zasad żywienia, a nawet zupełnej ich zmiany. W zależności od  stopnia wydolności wątroby, nasilenia obrzęków, wodobrzusza, stopnia niedożywienia czy współistnienia innych chorób (żylaki przełyku, niewydolność nerek), współistnienia zaparć , biegunek lub bólu brzucha dieta może ulec modyfikacji do diety niskotłuszczowej i niskobiałkowej.
Duże znaczenie w chorobach wątroby ma indywidualne dostosowanie diety w zależności od rodzaju i fazy choroby, ogólnego stanu zdrowia chorogo i w razie wątpliwości zawsze niezbędna jest konsultacja lekarska.

Wirusowe zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby ( WZW) może być spowodowane wirusami różnego typu, chociaż najczęściej stwierdza się zakażenie wirusem typu A lub B a znacznie rzadziej C. Zakażenie wirusem typu A odbywa się drogą pokarmową, natomiast wzw typu B i C parenteralną. Podstawowym sposobem leczenia wirusowego zapalenia wątroby w okresie aktywnym jest dieta niskobiałkowa, natomiast w późniejszym okresie  rekonwalescencji stosuje się dietę wysokobiałkową.

Przewlekłe zapalenie wątroby

Jeśli w przebiegu wzw typu B lub C nie dojdzie do eliminacji wirusa z organizmu dochodzi do rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby, które może doprowadzić do marskości wątroby lub pierwotnego raka wątroby.

Marskość wątroby

Marskość wątroby, to stan w którym dochodzi do przebudowy prawidłowej tkanki wątroby, w której pojawia się bezwartościowa dla tego narządu tkanka włóknista, doprowadzając do upośledzenia funkcji wątroby i w konsekwencji do jej niewydolności. Choroba najczęściej występuje u osób po  przebyte wirusowe zapalenie wątroby typ B lub C oraz u osób nadużywających alkohol.

Stłuszczenie wątroby

Stłuszczenie wątroby to choroba polegająca na zwiększeniu w wątrobie zawartości tłuszczu powyżej 50% spowodowana najczęściej nadmiernym spożyciem wysokoenergetycznych, tłustych produktów, działaniem czynników toksycznych  (zakażenie, zatrucie grzybami, alkoholizm), zaburzeniami metabolicznymi.

Składniki pokarmowe w diecie w chorobach wątroby

Białko

Białko stosowane w diecie wysokobiałkowej powinno być w pełni wartościowe czyli powinno zawierać wszystkie niezbędne organizmowi aminokwasy. W diecie wysokobiałkowej należy zwiększyć spożycie  wysokogatunkowych produktów pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego takich jak mięso, przetwory zbożowe, mleko, twaróg, jogurt, kefir ryby, drób,  jajka kurze i sery.

Tłuszcze

W wyrównanych chorobach wątroby, bez objawów żółtaczki, gdy dieta zawiera wystarczającą ilość białka, tłuszcze, zwłaszcza łatwo strawne tj. masło, śmietanka, oliwa z oliwek, margaryny miękkie, są dobrze tolerowane.

W wyrównanych chorobach wątroby przebiegających bez dodatkowych schorzeń ilość tłuszczu w diecie powinna zaspokajać 25% - 30% zapotrzebowania energetycznego organizmu i wynosić około 1g/kg na dobę zalecanej należnej wagi ciała.

Zaleca się stosowanie łatwo strawnych tłuszczów zwierzęcych pochodzących z mleka, masła i śmietanki oraz tłuszcze roślinne takie jak oleje, oliwa z oliwek czy margaryny miękkie. W chorobach jelit mleko należy podawać w ograniczonych ilościach i raczej rozcieńczone (jako dodatek do potraw), gdyż często powoduje wzrost dolegliwości.

Zabrania się spożywania tłuszczów stałych o dużej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych (np. smalec, słonina, boczek, gorsze gatunki margaryny i masła roślinnego).

Ograniczenie ilości tłuszczów do około 40-50 g na dobę należy zastosować w przewlekłym stłuszczeniu wątroby, przewlekłym zapaleniu trzustki i w niektórych zespołach złego wchłaniania oraz w przypadku miażdżycy, nadwagi kamicy pęcherzyka żółciowego czy zapalenia pęcherzyka żółciowego.

Węglowodany

Węglowodany powinny stanowić około 50% dostarczonej energii. Zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych pochodzących z pieczywa, makaronów, drobnych kasz czy ziemniaków.

Ograniczeniu wymaga również spożycie cukrów prostych zawartych w cukrze, słodyczach czy owocach. Z cukrów prostych dozwolona jest fruktozę zawarta w miodzie w niewielkich ilościach.

W przypadku wzdęć ograniczeniu wymaga spożycie błonnika zawartego w warzywach kapustnych,  strączkowych, cebulowatych, burakach, czereśniach, śliwkach i gruszkach.

Witaminy

U pacjentów z chorobami wątroby często dochodzi do niedoborów witamin spowodowanych gorszym wchłanianiem, użytkowaniem oraz magazynowaniem przez wątrobę. Zaleca się więc spożywanie większej ilości produktów zawierających następujące witaminy:

Witamin A (awitaminoza prowadzi do zaburzenia widzenia) - tłuszcze rybie (tran), wątroba, mleko, śmietanka, masło, żółtka jaj, zielone i żółte warzywa (marchewka, pomidory, zielona sałata, zielona pietruszka)

Witamina C (awitaminoza prowadzi do wzmożona kruchość naczyń) - owoce dzikiej róży, czarna porzeczka, maliny, truskawki, agrest, kiwi, owoce cytrusowe, pomidory, kalafiory, zielona pietruszka)

Witamina K (awitaminoza wydłużony czas krwawienia) - zielone warzywa liściaste, pomidory, truskawki, wątroba.

Witaminy z grupy B (awitaminoza prowadzi do zmian troficznych na skórze i błonach śluzowych) mięso, podroby, nabiał, ryby, jaja, produkty zbożowe, drożdże piwne.

Jednak wobec ograniczeń w spożywaniu warzyw i owoców należy uzupełnić niedobór odpowiednich witamin za pomocą specjalnych preparatów witaminizujących.

Wskazówki technologiczne dotyczące przygotowywania pokarmów

Poniżej przedstawiamy kilka praktycznych wskazówek dotyczących przyrządzania potraw dla osób chorujących na choroby wątroby.

Najwłaściwszą formą przygotowywania posiłków jest gotowanie w wodzie, na parze, pod ciśnieniem.

Można stosować duszenie i pieczone bez dodatku tłuszczu w żaroodpornym naczyniu, pergaminie lub folii aluminiowej.

Warzywa podaje się w postaci gotowanej, rozdrobnionej jako przeciery lub surówki, jako soki.

Owoce spożywa się w postaci soków lub przecierów (bez pestek i skórek).

Zupy zaprawia się śmietaną, surowym masłem lub zawiesiną z mąki i mleka.

Warzywa najlepiej podawać w postaci surówek z dodatkiem oleju (oliwa, olej roślinny, mały kawałek świeżego masła)), gotowane w wodze lub na parze, oraz w formie soków.

Potrawy zalecane i niewskazane w chorobach wątroby

estawienie potraw wskazanych do spożywania przez osoby z chorobami wątroby oraz tych, których spożycie należy ograniczyć lub wyłączyć ze swojej diety.

Nazwa produktu lub potrawy	Zalecane	Zalecane w umiarkowanych ilościach	Przeciwwskazane
Produkty zbożowe	Pieczywo pszenne, jasne, kasza manna, płatki owsiane, kiełki pszenne, biszkopty, herbatniki, sucharki	pieczywo pszenno-razowe, chleb z dodatkiem soi, słonecznika, makaron, ryż	kasza gruboziarnista (kasza gryczana, pęczak), makarony grube
Mleko I Przetwory	mleko słodkie, mleko kwaśne, kefir, jogurt, twarożek, śmietanka 12 %	mleko świeże lub zsiadłe, niezbyt tłuste mleko, maślanka, sery białe i sery twarogowe, ser żółty	mleko tłuste lub zbyt kwaśne, ser twardy, ser tłusty dojrzewający, ser topiony
Jaja	1 jajko gotowane na miękko dziennie, białko jako dodatek do potraw		jaja na twardo, jaja smażone na tłuszczu, jaja faszerowane
Mięso i ryby	chude mięso (kurczak, indyk, królik), chude ryby (dorsz, szczupak, sandacz, leszcz, lin, karaś, szczupak, flądra), chude wędliny (szynka, polędwica, szynka z drobiu), drób lub ryby w galarecie	mięsa czerwone (wołowina, cielęcina, dziczyzna)	Tłuste mięso (wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki), podroby , tłuste ryby (węgorz, karp, łosoś, śledzie), sardynki i konserwy rybne, tłuste lub zawierające ostre przyprawy konserwy (salceson, pasztetówka, paprykarz)
Tłuszcze		masło, margaryny miękkie, oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, sojowy	smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde, tłusta śmietanka, olej rzepakowy
Warrzywa	ziemniaki, marchew, sałata zielona, młoda dynia, pietruszka, sok z czarnej rzodkwi, brokuły, pietruszka	szpinak, botwina i buraki, szparagi, zielony groszek, rabarbar, por, seler, kalarepa, ogórki, pomidory	warzywa kapustne (kapusta, kalafior, brukselka), rzodkiewka, cebula, czosnek, wszelkie warzywa strączkowe (groch, fasola, fasolka szparagowa), dojrzała dynia i grzyby
owoce	jabłka, wiśnie, morele, brzoskwinie, melony, wszystkie owoce cytrusowe (pomarańcze, mandarynki, grejpfruty), winogrona (bez skórek i pestek), banany, owoce jagodowe w postaci przecierów (czarne porzeczki, maliny, truskawki)		arbuz, agrest, borówki, poziomki, truskawki, maliny, porzeczki, czereśnie, gruszki, śliwki, figi, daktyle, migdały i ananasy

Uwagi dr Piotra Piniewskiego

ZALECENIA OGÓLNE

Nie należy pić alkoholu

5 razy dziennie należy jeść owoce i warzywa - należy je spożywać jako przekąski lub dodatki do posiłków głównych

Należy jeść kilka niewielkich posiłków zamiast trzech dużych

Należy unikać pokarmów ciężkostrawnych (m. in. tłuste potrawy, niedojrzałe owoce, wzdymające warzywa)

Należy odżywiać się w sposób różnorodny

Należy przestrzegać prawidłowego sposobu przyrządzania potraw (duszenie, gotowanie w szybkowarze oraz beztłuszczowe smażenie na patelni teflonowej - pożywienie nie traci cennych składników i witamin)

Należy jeść powoli, unikać zbyt gorących i zbyt zimnych potraw

Należy spożywać świeże produkty - w nich zawarte są wszystkie składniki odżywcze. Nie wolno spożywać produktó przeterminowanych lub zepsutych, gdyż zawarte w nich toksyny są bardzo szkodliwe dla wątroby

Należy spożywać produkty z upraw ekologicznych

MIĘSO I PRODUKTY MIĘSNE

mięso należy spożywać nie częściej niż 2 razy w tygodniu

zalecane jest mięso chude (np. kurczak, indyk)

potrawy należy przyrządzać z niewielką ilością tłuszczu, najlepiej na oliwie z oliwek

Zalecane:

kurczak, indyk

dzika kaczka, kuropatwa, bażant

kiełbasa drobiowa

chude mięso wieprzowe

chuda szynka

chude mięso wołowe

dziczyzna

Niewskazane:

kotlety, mięso panierowane

golonka, słonina

mocno solona surowa szynka

kiełbasa smażona, kaszanka, wątrobianka

nóżki w galarecie, pasztety

gęś

RYBY

należy unikać tłustych i panierowanych ryb, a zamiast niż spożywać gatunki chude

najzdrowsze ryby są gotowane lub duszone

Zalecane:

dorsz

okoń

łosoś

flądra

Niewskazane:

śledź

karp

węgorz

makrela

sardynki w oleju

filet rybny panierowany

konserwy rybne

OWOCE I WARZYWA

owoce i warzywa powinny znajdować się w codziennym jadłospisie jako źródło witamin i składników mineralnych

należy spożywać produkty z upraw ekologicznych, dzięki którym wątroba nie jest obciążana toksycznymi substancjami

warzywa powinny być duszone lub gotowane na parze

należy kupować warzywa sezonowe, aby uniknać produktów szklarniowych

warzywa należy myć krótko pod bieżącą wodą, inaczej tracą cenne składniki

Zalecane:

marchew, buraki, ziemniaki

kalarepa, cukinia, pomidory

szparagi, brokuły, szpinak, cykoria, sałata

dojrzałe jabłka, truskawki, kiwi

dojrzałe brzoskwinie, morele, banany

pomarańcze, mandarynki

Niewskazane:

cebula, groch, fasola, soczewica

białą kapusta, czerwona kapusta, kapusta włoska

frytki, smażone ziemniaki

sałatka ziemniaczana z majonezem

zbyt kwaśne owoce, np. grapefruit

niedojrzałe lub przejrzałe owoce

MLEKO I PRODUKTY MLECZNE

mleko i produkty mleczne są ważnym składnikiem codziennego jadłospisu zarówno dla osób zdrowych jak i chorych na wątrobę

zawartość tłuszczu w serach nie powinna przekraczać 30%

Zalecane:

świeże, chude mleko

maślanka

jogurt

chudy twarożek

Niewskazane:

tłuste gatunki sera

ser topiony, ser żółty

gotowe napoje mleczne (np. kakao)

JAJKA

najnowsze badania dowodzą, że chorzy na wątrobę nie muszą unikać spożywania białka

należy spożywać swieże jajka (przechowywane nie dłużej niż tydzień)

jajka należy przechowywać w lodówce

Zalecane:

jajko gotowane

omlet z niewielką ilością tłuszczu

naleśnik z niewielką ilością tłuszczu

Niewskazane:

jajko sadzone

jajecznica ze słoniną

PIECZYWO I PRODUKTY ZBOŻOWE

zalecane jest spożywanie produktów pełnoziarnistych

produkty pełnoziarniste mogą powodować wzdęcia, uniknąć ich można poprzez stopniowe wprowadzanie tych produktów do diety

należy unikać produktów z białej mąki, gdyż brak w nich cennych składników

Zalecane:

chleb razowy

chleb ciemny

sucharki

ryż, grysik

płatki owsiane

makaron

Niewskazane:

biały chleb

świeży chleb

kukurydza

orzechy

DODATKI DO PIECZYWA I PRZYPRAWY

sól należy stosować w niewielkich ilościach, preferowana sól jodowana i niskosodowa

należy unikać ostrych przypraw

Zalecane:

masło roślinne, miód pszczeli

łagodne curry, papryka, cynamon

kminek, koper włoski, anyż

świeże i suszone zioła, musztarda (niezbyt ostra)

sok cytrynowy, ocet owocowy, ocet winny

Niewskazane:

krem czekoladowy

masło orzechowe

majonez

chili, chrzan i inne ostre przyprawy

cukier

NAPOJE

zawsze należy pamiętać: alkohol to wróg wątroby

należy unikać zbyt gorących i zbyt zimnych napojów

dziennie należy wypijać 2 litry płynów

napoje należy pić przez cały dzień

Zalecane:

woda mineralna niegazowana

kawa w małych ilościach

słaba herbata (owocowa lub ziołowa)

soki owocowe (ewentualnie rozcieńczone)

soki warzywne (ewentualnie rozcieńczone)

produkty z kwaśnego mleka

Niewskazane:

alkohol

napoje gazowane

duże ilości kawy

SŁODYCZE

obowiązuje zasada: jeść z umiarem

wybierać produkty najmniej kaloryczne, np. ciasto owocowe zamiast tortu, jogurt zamiast budyniu

Zalecane:

świeże ciasto owocowe

ciasto drożdżowe

biszkopty

jogurt owocowy

Niewskazane:
praliny i czekolada
nugat i marcepan
torty śmietanowe i kremowe
gotowe budynie i kremy
pączki, racuchy, faworki
ciasto francuskie

TŁUSZCZE

obowiązuje zasada: w miarę możliwości unikać tłustych potraw

należy zwracać uwagę jaki tłuszcz spożywamy, tłuszcz pochodzenia roślinnego jest ważnym źródłem energii

zalecane jest używanie olejów tłoczonych na zimno (oliwa z oliwek, olej z pestek winogron), gdyż zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe (np. kwas linolenowy)

do smażenia i duszenia należy używać oliwę zamiast masła

zbyt duże spożycie tłuszczu sprzyja nadwadze, stłuszczeniu wątroby i przedwczesnej miażdżycy naczyń

Zalecane:

margaryna roślinna

niewielkie ilości masła

oliwa z oliwek tłoczona na zimno

olej słonecznikowy

olej z kiełków pszenicy lub pestek winogron

Niewskazane:

masło w dużych ilościach

margaryna użyta do pieczenia lub smażenia

tłuszcz palmowy lub kokosowy

smalec

PRZYKŁADOWE MENU:

Śniadanie:

chleb razowy z dżemem i chudym twarożkiem

1 filiżanka kawy

świeżo wyciśnięty sok z pomarańczy

musli owocowe

Drugie śniadanie:

1 jabłko i 2 nektarynki

Obiad:

filet z łososia, ziemniaki w mundurkach

szpinak, sałatka owocowa

Podwieczorek:

biszkopty

herbata ziołowa

Kolacja:

chleb razowy z niewielką ilością masła roślinnego

chudy ser

sałata lub cykoria, pomidory

herbata

UWAGI:

jeżeli stłuszczenie wątroby jest wynikiem otyłości, należy dążyć do ostrożnej redukcji masy ciałą

w okresie zaostrzenia zapalenia wątroby często występuje nietolerancja produktów mlecznych, których wówczas należy unikać

w marskości wątroby z jednoczesnym wodobrzuszem należy zrezygnować z soli. Dopuszczalne jest spożywanie 1-3 g soli dziennie. Należy unikać produktów solonych.

w przypadku wystąpienia zaburzeń funkcji mózgu wskazane może być zmniejszenie spożycia białka. Niezbędna jest wówczas kosnultacja z lekarzem, który ustali indywidualnie jego ilość (np. 40 g dziennie).

W chorobie wątroby  

Stosowana w chorobie miąższu wątroby w okresie jej wydolności. Wysokobiałkowa z ograniczeniem tłuszczów. Bezwzględny zakaz picia alkoholu oraz unikanie wysiłków fizycznych.

Dieta wykluczająca potrawy smażone. Węglowodany dostarcza pod postacią skrobii. Posiłki zawierające białko zwierzęce spożywane 5 razy dziennie.

Dozwolone/Zabronione

Przepisy

Mąka, potrawy z mąki

Dozwolone mąka pszenna, kukurydziana, ziemniaczana; pieczywo z mąki pszennej białe i ciemne (np. chleb Grahama), czerstwe (z poprzedniego dnia); sucharki, grzanki opiekane bez tłuszczu; gotowane potrawy z mąki, jak delikatne, miękkie kluski, drobny makaron

Zabronione mąka żytnia; pieczywo razowe, żytnie, kwaśne; pieczywo świeże; grzanki smażone na tłuszczu; potrawy z mąki smażone i odsmażane (np. naleśniki, paszteciki)

Kasze, ryż, potrawy z tych produktów

Dozwolone wszystkie rodzaje kasz oraz ryż; potrawy gotowane na rzadko i na sypko oraz zapiekane

Zabronione potrawy zasmażane i obsmażane

Mleko, napoje i potrawy z mleka

Dozwolone chude, świeże i zsiadłe; kefir, jogurt, herbata z mlekiem, kawa zbożowa z mlekiem; cocktaile mleczne z sokami owocowymi i dżemami; budynie, galaretki, kasze, zupy na mleku; mleko dodawane do potraw (np. do puree, zup); świeży niekwaśny twarożek z chudego mleka (najlepiej domowej roboty), serek homogenizowany, chudy ser biały

Zabronione sery tłuste, topione, zółte, dojrzewające

Masło

Dozwolone świeże, surowe, dodawane do pieczywa i gotowych potraw; w bardzo ograniczonych ilościach

Zabronione niezbyt świeże; topione, smażone, solone

Inne tłuszcze

Dozwolone oleje: słonecznikowy, sojowy, arachidowy, oliwa w bardzo ograniczonych ilościach

Zabronione słonina, smalec, boczek, łój, szpik, margaryna itp.

Jaja

Dozwolone świeże białka gotowane na miękko, wskazane codziennie 2-3 szt.

Zabronione chłodnicze; smażone na tłuszczu; żółtka, kogel-mogel, masy cukiernicze z żółtkami, tłuszczem, cukrem itp.

Mięso, potrawy mięsne i półmięsne

Dozwolone chude; cielęcina, wołowina, ozorki, chuda szynka, chuda polędwica; gotowane, duszone bez tłuszczu, w galarecie, budynie z mięsa, warzyw, kasz i makaronu, pulpety, potrawki; chude, miękkie mięso pieczone bez tłuszczu w alufolii, opiekane bez tłuszczu na patelni, ruszcie lub rożnie

Zabronione tłuste; baranina, wieprzowina, mózg, nerki, płuca, wątroba; potrawy duszone, pieczone, smażone z tłuszczem; peklowne, marynowane, wędzone; dziczyzna; pasztety, gotowe wyroby garmażeryjne

Drób, króliki, potrawy z drobiu i królików

Dozwolone młode gołębie, kurczęta, chude kury, indyczki, perliczki, króliki, gotowane, duszone bez tłuszczu; pulpety, budynie z drobiu i warzyw, potrawki, w galarecie; miękkie części młodych tuszek pieczone bez tłuszczu w alufolii lub opiekane bez tłuszczu na patelni, ruszcie lub rożnie

Zabronione tłuste; gęsi, kaczki, wątróbki; skórka z drobiu; potrawy duszone, pieczone, smażone z tłuszczem, wędzone; dzikie ptactwo; pasztety, gotowe wyroby garmażeryjne

Przyprawy

Dozwolone sól, ziele angielskie, liście laurowe, majeranek, czarnuszka, cynamon, goździki, wanilia, sok z cytryny; rozcieńczony (słaby) kwasek cytrynowy w bardzo ograniczonych ilościach

Zabronione pieprz, musztarda, ocet, papryka, gałka muszkatołowa, imbir, Maggi, kostki bulionowe i inne ostre przyprawy

Warzywa, potrawy z warzyw, grzyby

Dozwolone dynia, marchew, sałata zielona, pomidory bez skórki, buraki, korzeń pietruszki, por, seler, zielony groszek, fasolka szparagowa, kalafior; surowe soki z marchwi i pomidorów; surówki z zielonej sałaty, marchewki, pomidorów; koperek i natka pietruszki dodawane na surowo do potraw; pozostałe (poza zabronionymi) gotowane i duszone bez tłuszczu; zupy odtłuszczone

Zabronione groch, fasola, soczewica, bób, kapusta i ogórki (świeże, gotowane i kwaszone), ostra papryka, cebula, czosnek; wszystkie grzyby pod każdą postacią

Zupy, dodatki do zup

Dozwolone mleczne, owocowe, jarzynowe, z kasz: na wywarach z włoszczyzny i na słabych, odtłuszczonych wywarach z mięsa i drobiu, podprawiane zawiesiną z mąki i mleka; dodatki: grzanki obsuszane bez tłuszczu, pieczywo, kasze, ryż, makaron, ziemniaki, lane kluski na białku

Zabronione na tłustych i esencjonalnych wywarach z kości, mięsa, drobiu, ryb, grzybów, zaprawiane zasmażkami, śmietaną, ostro przyprawione zupy z proszku i koncentratów; dodatki: paszteciki, ciasta francuskie, grzanki smażone na tłuszczu

Sosy

Dozwolone potrawkowy, koperkowy, cytrynowy, pomidorowy, chrzanowy, na wywarach z włoszczyzny i na słabych, odtłuszczonych wywarach z mięsa i drobiu, zaprawiane zawiesiną z mąki i mleka

Zabronione pozostałe sosy (np. majonez, tatarski, grzybowy); zaprawiane zasmażkami, śmietaną; tłuste

Napoje

Dozwolone chude mleko, kefir, jogurt, maślanka, cocktaile mleczne z sokami owocowymi lub dżemami, bawarka, kawa zbożowa z mlekiem, herbata, kawa rozpuszczalna, soki z owoców i warzyw; napary i odwary z ziół, jak korzeń mniszka lekarskiego, ziele dziurawca, zielefiołka trójbarwnego, kwiat rumianku, liscie miety pieprzowej, kwiat kocanki, liście szałwii, owoc kolendry

Zabronione kakao, kawa ziarnista, zimne napoje, napoje alkoholowe

Desery

Dozwolone galaretki owocowe, budynie, kisiele, kompoty, biszkopty na białkach, suflety, bezy, soki owocowe

Zabronione tłuste ciasta, torty, kremy, bita śmietana, lody

Żywienie w chorobach wątroby

Inne

•

Postępowanie diagnostyczne z chorym dzieckiem po powrocie z podróży do krajów tropikalnych

•

Postępowanie diagnostyczne w przewlekłej biegunce

•

Postępowanie w przypadku niedrożności jelit związanej z chorobą nowotworową

•

Charakterystyczne zmiany skórne u chorych na nowotwory uwarunkowane genetycznie

Data utworzenia: 06.12.2001
Ostatnia modyfikacja: 30.04.2007

Opracowano na podstawie referatów wygłoszonych podczas IV Naukowej Konferencji Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego, Szczecin, 25.05.2000 r. i zebranych w Medical Science Monitor, 2000, 6, supl.1, 5-75

Wątroba jest narządem odgrywającym kluczową rolę w regulacji żywienia ze względu na metabolizm produktów trawienia i wchłaniania, ich dalszą dystrybucję w organizmie człowieka oraz właściwe wykorzystanie. Niestety, deficyty żywieniowe ujawniające się w przebiegu szeregu przewlekłych chorób wątroby pogarszają już upośledzoną czynność tego narządu, wpływając niekorzystnie na układ immunologiczny człowieka chorego oraz sprzyjając rozwojowi powikłań i zakażeń. Tym samym stanowią wskaźnik prognostyczny czasu przeżycia. Szczególnie podatne na niedobory żywieniowe są dzieci z przewlekłymi chorobami wątroby, głównie ze względu na pojawiające się w takiej sytuacji zaburzenia wzrostu, a przy niedoborach żywieniowych w ciągu pierwszego roku życia - także zaburzenia rozwoju intelektualnego.

Niedożywienie u chorych z marskością wątroby może być spowodowane upośledzonym łaknieniem, zaburzeniami trawienia i wchłaniania, wzrostem wydatku energetycznego i innymi wątrobowymi lub pozawątrobowymi nieprawidłowościami prowadzącymi do narastania stanu głodzenia.

Postęp wiedzy medycznej przyniósł istotne zmiany w procedurze rozpoznawania chorób wątroby i ich leczenia farmakologicznego, zaniedbując, niestety, unowocześnianie zasad dietetycznych i tzw. leczenie żywieniowe. Dopiero ostatnie lata przyniosły pewien postęp zarówno w ocenie stanu odżywienia osób z przewlekłymi chorobami wątroby, jak i możliwościach korekcji rozwijających się zaburzeń. Niestety poziom tej wiedzy jest nadal odległy od tzw. "złotego standardu".

Obecnie wiadomo, że chorzy z przewlekłymi chorobami wątroby wymagają porady dietetycznej. Specyficzne modyfikacje diety mogą być potrzebne w przewlekłych miąższowych chorobach wątroby lub przewlekłej cholestazie wewnątrzwątrobowej, podczas gdy właściwie dobrane restrykcje żywieniowe konieczne są w przypadku pacjentów, np. z wodobrzuszem. Chorzy z ciężką postacią kliniczną alkoholowego zapalenia wątroby, z zejściową postacią kliniczną choroby wątroby, głównie przygotowywani do przeszczepu wymagają szczególnego rozszerzenia diety.

W celu udzielenia właściwej porady i leczenia dietetycznego, należy dokonać oceny stanu odżywienia poszczególnych chorych na początku terapii i następnie kontrolować ich stan w określonych przez przebieg choroby odstępach czasowych.

Ustalenie stanu odżywienia ma na celu:

rozpoznanie chorego szczególnego ryzyka,

udokumentowanie konsekwencji postępu choroby,

monitorowanie skutków podejmowanej terapii i interwencji żywieniowych.

Niestety, współczesna medycyna nie oferuje tzw. "złotego standardu" pozwalającego na ocenę stanu odżywienia osoby z przewlekłą chorobą wątroby.

W praktyce, wykorzystywane są następujące możliwości:

wywiad chorobowy i informacje dotyczące żywienia,

badanie fizykalne,

pomiary antropometryczne,

ocena wartości indeksu kreatyniny,

ocena siły mięśniowej,

analiza wartości impedancji bioelektrycznej,

dwuwiązkowa rentgenowska absorpcjometria (dual energy X-ray absorptiometry, DXA),

badania biochemiczne,

ocena stężeń mikroelementów i witamin,

ocena układu immunologicznego,

wykorzystanie systemu punktowego do oceny stanu odżywienia. (łączenie technik oceny stanu odżywienia).

Informacje dotyczące zmian wagi obserwowane przez chorego w ciągu 6 miesięcy przed zgłoszeniem się do lekarza, a także dane wskazujące na brak apetytu, nudności lub wymioty, dyskomfort w jamie brzusznej lub zaburzenia w oddawaniu stolca są przydatne w określaniu ciężkości procesu chorobowego i przewidywaniu ewentualnych powikłań.

Podczas badania fizykalnego u chorego można zauważyć niektóre cechy niedożywienia, jak: utratę tkanki tłuszczowej, obwodową neuropatię, zmiany w zakresie struktury włosów, skóry, paznokci i inne wykładniki niedożywienia.

Badanie antropometryczne dostarcza informacji co do tkanki tłuszczowej i mięśni. U osób prawidłowo odżywionych, bez cech otyłości indeks masy ciała (body mass index, BMI; obliczany według wzoru: kg/wzrost [m²]) waha się od 20 do 25. BMI poniżej 20 wskazuje na niedożywienie. Niestety, w przypadku chorych z przewlekłą chorobą wątroby i wodobrzuszem indeks masy ciała nie jest obiektywnym wykładnikiem niedożywienia, a to głównie ze względu na retencję płynów. Pomiar grubości fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym ramienia (TSF) pozwala na określenie zawartości podskórnej tkanki tłuszczowej. Również ten parametr nie jest obiektywnym wykładnikiem stanu odżywienia przewlekle chorych na wątrobę, głównie ze względu na retencję płynów.

Wykładnikiem białkowych zasobów tkankowych jest wskaźnik MAMC obliczany według wzoru:

MAMC = MAC - (TSF x 0,3142)

przy czym MAC oznacza obwód środkowej części ramienia, a TSF - grubość fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym.

Pomiary TSF i MAMC odpowiadają przyjętym powszechnie standardom odnoszącym się do wieku i płci. Wartości poniżej 5 percentyla określają niedożywienie.

Również u dzieci przewlekle chorych na wątrobę wartości TSF i MAMC określają stan niedożywienia bardziej dokładnie niż pomiar wagi czy wzrostu.

Indeks kreatyniny obliczany jest jako stosunek stężenia kreatyniny w 24-godzinnym moczu badanego do spodziewanego stężenia kreatyniny w dobowym moczu zdrowych dorosłych. Wskaźnik ten odzwierciedla masę komórkową ciała i mięśni. U przewlekle chorych na wątrobę wskaźnik ten ma jednak ograniczoną przydatność głównie ze względu na zaburzoną syntezę kreatyny w wątrobie.

Ocena siły mięśniowej w badaniu dynamometrycznym odpowiada stanowi niedożywienia i to niezależnie od fazy dekompensacji wątroby.

Analiza wartości bioelektrycznej impedancji wykorzystywana jest do określania beztłuszczowej masy ciała oraz masy tłuszczowej. Niestety, przydatność tej techniki w ocenie stanu niedożywienia u chorych na wątrobę jest dyskusyjna, ponieważ przekonywujące pomiary uzyskuje się jedynie u pacjentów bez jawnej retencji płynów.

Dwuwiązkowa rentgenowska absorpcjometria (DXA) stosowana jest przede wszystkim do pomiaru gęstości tkanki kostnej u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby.

Spośród parametrów biochemicznych, stężenie albumin, transferyny i białka wiążącego retinol umożliwiają ocenę zasobów białkowych. W przypadku chorych z przewlekłymi schorzeniami wątroby badania te nie mają jednak istotnego znaczenia ze względu na fakt zaburzonej syntezy białek.

Podobnie, ocena stężenia mikroelementów i witamin we krwi obwodowej nie znajduje przydatności praktycznej w ocenie stanu niedożywienia chorych na wątrobę. Przyczyną tego są zaburzenia metabolizmu towarzyszące chorobom wątroby.

Wśród parametrów immunologicznych, całkowita liczba limfocytów T oraz skórny test opóźnionej nadwrażliwości znalazły zastosowanie w ocenie stanu niedożywienia. Jednak w przypadku chorych z przewlekłymi chorobami wątroby wyniki tych badań należy traktować z dużą ostrożnością i interpretować indywidualnie w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz jej przyczyny.

Ocena całkowita, podobnie jak punktowy system określający ewentualny stan niedożywienia oparte na powyżej wymienionych badaniach wymagają wyjątkowo ostrożnej interpretacji u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby. Analizy te znalazły jednak zastosowanie w medycynie ogólnej oraz w chirurgii.

Podsumowując: nadal brakuje jednoznacznych ustaleń, które z wymienionych technik oceny stanu niedożywienia należy wykorzystywać u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby. W oparciu o dotychczas przeprowadzone badania wydaje się, że najbardziej przydatnymi są:

wywiad chorobowy i dane dotyczące sposobu odżywiania się (wywiad dietetyczny),

badania antropometryczne,

pomiar siły mięśniowej.

Z dotychczasowej praktyki wynika, że chory na wątrobę często uzyskuje informacje dietetyczne o wątpliwej a niekiedy nawet szkodliwej przydatności. Najczęściej zalecana jest bowiem dieta wysokokaloryczna i niskobiałkowa. Niestety, rygorystyczne przestrzeganie tych zaleceń może prowadzić do niedożywienia z utratą tzw. beztłuszczowej masy ciała. Z kolei chory z żółtaczką, zgodnie z często powtarzanymi zaleceniami, powinien przestrzegać diety ubogotłuszczowej, nawet przy dobrej tolerancji tłuszczów. Taka dieta również nie znajduje żadnego uzasadnienia, bowiem jej przestrzeganie przez dłuższy okres czasu prowadzi do niedoboru podstawowych kwasów tłuszczowych i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Najogólniej mówiąc, chory z przewlekłą chorobą wątroby powinien pozostawać na diecie o właściwych proporcjach kalorii, białek, witamin i mikroelementów. Celem utrzymania prawidłowego stanu odżywienia należy zatem troskliwie monitorować chorych na wątrobę w zakresie właściwego zapotrzebowania dietetycznego.

Zapotrzebowanie na białko zwiększa się u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby. Średnie zapotrzebowanie na białko wynosi 1,0-1,5 g/kg m.c./dobę i zależy od stopnia dekompensacji czynności wątroby. Większość chorych ze stabilną marskością wątroby to chorzy z normalnym zapotrzebowaniem energetycznym, 15-20% ze zmniejszonym i 15-20% ze zwiększonym zapotrzebowaniem.

Zapotrzebowanie energetyczne obliczane jest według wzoru:

1,3 x spoczynkowy wydatek energetyczny

co odpowiada 25-35 kcal/kg/dobę ze źródeł niebiałkowych. U chorych z niewydolnością wątroby lub z niedożywieniem, zwiększa się zapotrzebowanie na energię pochodzenia pozabiałkowego aż do 35-40 kcal/kg m.c./dobę (tabela 1).

Tabela 1. Rekomendacje ESPEN dotyczące zaleceń żywieniowych u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby.

Stan kliniczny	Energia (źródło pozabiałkowe) w kcal/kg m.c./dobę	Białko w g/kg m.c./dobę
Wyrównana marskość	25-35	1,0-1,2
Dekompensacja Niedostateczna podaż Niedożywienie	35-50	1,5

W tabeli 2 przedstawiono rozszerzone rekomendacje ESPEN odnoszące się do chorych z encefalopatią wątrobową lub do chorych w okresie pooperacyjnym po transplantacji wątroby.

Tabela 2. Rozszerzone rekomendacje ESPEN dotyczące chorych z encefalopatią wątrobową i po przeszczepie wątroby.

Stan kliniczny	Energia (źródło pozabiałkowe) w kcal/kg m.c./dobę	Białko lub aminokwasy w g/kg m.c./dobę
Encefalopatia I-II°	25-35	Przejściowo 0,5, następnie 1,0-1,5, przy nietolerancji białka: białko pochodzenia roślinnego lub preparaty BCAA
Encefalopatia III-IV°	25-35 roztwór aminokwasów wzbogacony BCAA	0,5-1,2
Po przeszczepie wątroby (okres pooperacyjny)	25-35	1,5

U większości chorych z marskością wątroby obserwuje się zwiększone stężenie glukozy na czczo w surowicy oraz nietolerancję glukozy. Z tego powodu, w diecie tych chorych węglowodany powinny stanowić 45-55% zapotrzebowania energetycznego, pozostałe 30-50% zapotrzebowania kalorycznego winny uzupełniać tłuszcze.

U chorych z marskością wątroby, zwiększenie lipolizy i zużycia tłuszczów uzależnione jest od stanu odżywienia i od czynności wątroby. Niektóre wykładniki metabolizmu lipidów uważane są za cenny wskaźnik stopnia uszkodzenia wątroby. Należą do nich apolipoproteina A1 (ApoA1) i HDL (cholesterol), które osiągają bardzo małe stężenia w zaawansowanej fazie marskości. Chorzy ze znacznym niedożywieniem białkowo-energetycznym, w późnym okresie przewlekłej choroby wątroby mają zmniejszone stężenie kwasu linoleinowego i arachidonowego. Stężenia estrów cholesterolu zaś wydają się być najbardziej czułymi wykładnikami zaburzeń gospodarki lipidowej w marskości wątroby.

Według autorów włoskich, stłuszczenie wątroby obserwuje się najczęściej w przypadku chorych otyłych (BMI >30) i nadużywających alkoholu (dawka dzienna >60g). Mimo to, stłuszczenie wątroby może się ujawniać także u chorych z prawidłową masą ciała lub otyłych będących abstynentami. Stłuszczeniu wątroby towarzyszy podwyższona aktywność aminotransferazy alaninowej i gammaglutamylotransferazy oraz zwiększone stężenie triglicerydów w surowicy krwi. Aktualnie prowadzone są badania nad NAFL (non-alcoholic fatty liver) oraz NASH (non-alcoholic steatohepatitis). Brakuje jednak rekomendacji zarówno terapeutycznych jak i dietetycznych dotyczących pacjentów ze stłuszczeniem wątroby z wyjątkiem ogólnym zaleceń dotyczących przywrócenia prawidłowej masy ciała i - w uzasadnionych przypadkach - zaprzestania picia etanolu.

U chorych z nadostrą, ostrą lub podostrą niewydolnością wątroby utylizacja aminokwasów i tłuszczów jest znacznie upośledzona, mimo stosunkowo dobrej ich tolerancji. W przypadku takich chorych bezwzględnie konieczna jest podaż glukozy, ze względu na konieczność leczenia hipoglikemii.

Subkliniczny niedobór witamin może się rozwinąć u chorych na wątrobę, zwłaszcza u tych, u których przyczyną choroby jest nadużywanie alkoholu. W przebiegu alkoholowej choroby wątroby najczęściej obserwowanym zjawiskiem jest niedobór witaminy B₁. Niedostateczny poziom tiaminy manifestuje się poważnymi neurologicznymi objawami klinicznymi. Należą do nich: zespół Wernicke-Korsakowa, zapalenie nerwów obwodowych, zaburzenia sercowo-naczyniowe; stosunkowo rzadko choroba beri-beri serca. Można zatem powiedzieć, że chory z alkoholową chorobą wątroby powinien zawsze pozostawać na suplementacji witaminą B₁ i to niezależnie od stopnia zaawansowania schorzenia.

Inne niedobory witaminowe dotyczą pirydoksyny, niacyny, kwasu foliowego i kwasu askorbinowego. Deficyt pirydoksyny może się ujawniać jako niedokrwistość sideroblastyczna. Stosunkowo rzadko obserwowany niedobór niacyny - jako pelagra, natomiast niedobór kwasu foliowego - jako łagodna niedokrwistość makrocytowa pogłębiona często przez toksyczne oddziaływanie etanolu na szpik.

Alkoholowej chorobie wątroby towarzyszą także niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, tj. witaminy A,D i E. W tym miejscu należy nieco uwagi poświęcić witaminie A, której niedostatek może być odpowiedzialny za tzw. kurzą ślepotę. Rozważając suplementację witaminą A należy jednak uwzględnić możliwość jej niekorzystnego oddziaływania, głównie ze względu na fakt nakładania się szlaków metabolicznych retinolu, etanolu i innych leków. Skojarzenie beta-retinolu z etanolem pogłębia hepatotoksyczny wpływ alkoholu. U palaczy nadużywających alkoholu, podaż witaminy A może wpływać na karcynogenezę raka płuc i prawdopodobnie także na zaburzenia sercowo-naczyniowe.

Chorzy z cholestatycznymi chorobami wątroby powinni być poddani szczególnie troskliwej obserwacji, głównie ze względu na ryzyko rozwinięcia się w czasie trwania choroby niedoboru wapnia oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (w szczególności witaminy D). Deficyt witaminy D, a także upośledzone odkładanie wapnia w tkance kostnej sprzyjają samoistnym złamaniom kości i/lub osteoporozie. Podaż wapnia powinna być stosowana zarówno u chorych dorosłych jak i u dzieci. Wydaje się, że hydroksyapatyt wapnia jest bardziej aktywną formą jego podawania niż inna prosta sól wapniowa.

Niedostateczne stężenie witaminy E pogarsza ciężkość przebiegu klinicznego cholestatycznej choroby wątroby. U chorych z jawnymi klinicznie skutkami niedoboru witamin stosowana jest suplementacja, której schemat dawkowania przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Dawkowanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby i cholestazą.

Witaminy	Sposób podawania
		Doustnie	Parenteralnie
A	25 000 IU dziennie	100 000 IU 3 miesiące
D	400 - 4000 IU dziennie	100 000 IU miesięcznie
K	10 mg dziennie	10 mg miesięcznie
E	Octan alfa-tokoferolu 50 - 200 IU/kg/d	DL-alfa-tokoferol 1-2 IU/kg dziennie i następnie w odpowiednich odstępach czasu

Analizując zaburzenia żywienia u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby, nie można pominąć związków mineralnych i mikropierwiastków. Hipofosfatemia oraz hipomagnezemia często obserwowana u chorych na wątrobę przyczynia się do nasilenia zaburzeń energetycznych i upośledzenia czynności serca oraz mięśni.

Wśród mikropierwistaków najczęściej obserwowany niedobór dotyczy cynku i powoduje zmiany neuro-sensoryczne i/lub skórne. Należą do nich: upośledzenie percepcji, zaburzenia widzenia nocnego, zaburzenia dotyku i apetytu. Inne objawy kliniczne deficytu cynku to acrodermatitis enteropathica, hipogonadysmus, gorsze gojenie ran a także upośledzony metabolizm białek i zaburzenia ze strony układu immunologicznego. Zgodnie z przyjętymi rekomendacjami, każdy chory z marskością wątroby powinien być leczony preparatami cynku.

U chorych z alkoholową chorobą wątroby, marskością wątroby, przewlekłym zapaleniem wątroby, pierwotną marskością żółciową wątroby oraz wewnątrzwątrobową cholestazą ciężarnych obserwuje się także deficyt selenu. Suplementację tym mikropierwiastkiem należy rozpatrywać indywidualnie.

Chorzy z przewlekłymi chorobami wątroby często uskarżają się na brak apetytu, nudności i inne niecharakterystyczne dolegliwości ze strony jamy brzusznej. Z tego powodu zalecana jest dieta urozmaicona oraz przyjmowanie posiłków od 4 do 7 razy dziennie z możliwością spożycia w nocy posiłku zawierającego węglowodany. W uzasadnionych sytuacjach klinicznych należy rozważyć wprowadzenie produktów mlecznych lub owocowych (bazujących na sokach owocowych).

Jeżeli doustne przyjmowanie pokarmów jest utrudnione, żywienie powinno być kontynuowane przez sondę wprowadzoną do jelita cienkiego. Ze względu na ograniczenia w objętości spożywanych płynów u takich pacjentów należy stosować bardziej skoncentrowane produkty zabezpieczające 1,5-2,0 kcal/ml; ilość białka, natomiast, powinna być wyliczona w oparciu o inne parametry.

Żywienie parenteralne, w świetle badań przeprowadzonych w ostatnich latach, należy wprowadzać z dużą ostrożnością i tylko w naprawdę uzasadnionych przypadkach.

U chorych z powikłaniami przewlekłej choroby wątroby konieczne jest wprowadzenie określonych ograniczeń dietetycznych. Powyższe zalecenie dotyczy szczególnie chorych z marskością wątroby i znacznym wodobrzuszem oraz z encefalopatią wątrobową. Ograniczenie podaży sodu do 10-20 mmol/dobę powinno dotyczyć chorych z niewielką sekrecją sodu lub jego brakiem w dobowym moczu. Natomiast w przypadku chorych dobrze reagujących na leki moczopędne w celu zwiększenia dobowego wydalania sodu z moczem wystarcza ograniczenie podaży tego pierwiastka do 60-80 mmol/dobę. W praktyce, najczęstsza restrykcja podaży sodu wynosi 40 mmol/dobę.

Zgodnie z wynikami badań klinicznych przeprowadzonych pod auspicjami ESPEN, tradycyjne ograniczenie podaży białka u chorych z encefalopatią wątrobową powinno być zdecydowanie zaniechane. Wyjątek stanowią tu chorzy z ostrą niewydolnością wątroby i encefalopatią lub śpiączką wątrobową, którzy w ciągu doby mogą otrzymać do 0,5 g/kg m.c. białka. Należy jednak zaznaczyć, że w przebiegu encefalopatii wątrobowej tolerancja białka jest w dużej mierze uzależniona od źródła i białka roślinne są lepiej tolerowane niż białka zwierzęce.

Zasadnicze elementy postępowania żywieniowego u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby zebrano w tabeli 4.

Tabela 4. Zasady postępowania żywieniowego u chorych z przewlekłymi chorobami wątroby.

chorzy z przewlekłymi chorobami wątroby są często niedożywieni, u wszystkich chorych w chwili rozpoczęcia leczenia należy ocenić stan odżywienia, a następnie kontrolować go regularnie, zapotrzebowanie na białko i produkty energetyczne jest większe u chorych z marskością wątroby i wynosi co najmniej: białko - 1 g/kg, produkty energetyczne - 30 kcal/kg dziennie, chorzy z przewlekłą chorobą wątroby powinni spożywać 4-7 posiłków dziennie, uwzględniając nocny posiłek węglowodanowy, ograniczenie ilości spożywanego sodu nie powinno przekraczać 60-80 mmol/dobę w przypadku chorych z marskością wątroby i długotrwałym wodobrzuszem, nie należy ograniczać podaży białka w przypadku chorych z marskością wątroby i encefalopatią.

Opracowała prof. dr hab. med. Anna Boroń-Kaczmarska
z Katedry i Kliniki Chorób Zakaźnych Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie

Diety w chorobach wątroby

2002-05-28

Żywienie w chorobach wątroby zależy od stanu tego narządu i współistotnych chorób.

Białko może być toksyczne

Pamiętajmy aby w diecie znajdowało się białko w dozwolonej ilości i to o wysokiej wartości biologicznej, to znaczy, aby pochodziło z produktów zwierzęcych, takich jak: mleko, ser biały, jaja, mięso, ryby, drób. Produkty te, chociaż ilościowo bardzo w tej diecie ograniczone, powinny znajdować się w wielu posiłkach.

Nadmiar białka spożytego jednorazowo może spowodować wzrost toksycznego dla organizmu amoniaku i ciśnienia wrotnego, które zwiększa krwawienie, z często towarzyszących tej chorobie, żylaków przełyku. Źródłem tego składnika są również produkty roślinne - zawierają one jednak białko mniej wartościowe, dlatego przy dużym jego ograniczeniu należy spożywać pieczywo, mąkę, makarony niskobiałkowe. Produkty zbożowe ubogie w białko są obecnie dostępne na naszym rynku.
. Podaje się wówczas słodzone soki owocowe, kompoty przetarte, miód, kisiele, galaretki, ryż, ziemniaki puree z masłem, rozmoczone pieczywo niskobiałkowe.

Po ustąpieniu stanu przedśpiączkowego można wprowadzić w niewielkiej ilości: chude mleko ( 200 ml), chudy twarożek (25 g) lub mięso ( 25 g gotowanego, czyli 40 g surowego).

Dieta uboga w białko, stosowana przez dłuższy czas, prowadzi do niedożywienia, upośledzenia mechanizmów obronnych. Jeśli więc stan chorego na to pozwala należy zwiększyć ten składnik do 20-40 g na dobę. Jeżeli przy podaży takiej ilości białka chory nie czuje się gorzej, to można go jeszcze zwiększyć, ale nie więcej niż do 0,8 g na kg masy ciała, czyli do 50-60 g w dziennej diecie.
W diecie o zawartości 20 g białka, przy spożyciu pieczywa niskobiałkowego, możemy podać 200 ml chudego mleka i 25 g chudego twarożku lub 25 g gotowanego mięsa ( czyli 40 g surowego) cielęcego, wołowego, z ryby, drobiu albo 1 jajko.
Gdy dozwolone jest w diecie 40 g białka, chory może spożyć 200 ml mleka, 50 g sera twarogowego i 50 g mięsa gotowanego, 25 g sera twarogowego lub 25 g mięsa gotowanego można zastąpić 1 jajkiem.
Dieta o zawartości 60 g białka może zawierać około 400 ml chudego mleka, 50 g chudego twarogu, 75 g chudego mięsa gotowanego, 120 g surowego, 40 g surowego mięsa można zamienić na 1 jajko.

W zawansowanej marskości, zapaleniu o przebiegu ciężkim, w stanach przedśpiączkowych maleje tolerancja na białko i zwiększa się stężenie we krwi amoniaku pochodzącego z tego składnika. Należy więc bezwzględnie ograniczyć ilość spożywanego białka do 20-30 g. na dobę.

W stanach przedśpiączkowych na 2-3 dni należy zupełnie wyłączyć z diety produkty białkowe

Tłuszcze obciążają chorą wątrobę
W stanach ostrych tłuszcze należy zupełnie wyłączyć. Za wiedzą lekarza można podać choremu tylko niewielką ilość masła.

Węglowodany działają korzystnie
W zaawansowanej chorobie wątroby stosuje się dietę węglowodanową, zawierającą lekko słodzoną herbatę, soki owocowe, warzywne, suchary, bułkę pszenną, ryż, kasze przetarte, ziemniaki puree, marchewkę puree, przeciery i galaretki owocowe, kisiele, kompoty przetarte, niewielką ( indywidualnie określoną dla każdego chorego ) ilość chudego mleka, twarożku, mięsa.
W okresie ostrych objawów można podać choremu dietę kleikową wzbogaconą o słodzone soki, kisiele, kompoty przetarte, miód, cukier, ziemniaki puree. PO 2-3 dniach dietę poszerza się o niewielką ilość chudego mleka, chudego twarożku.

Dieta węglowodanowa, jak wykazali w 1914 roku Opie i Alford, działa korzystnie w leczeniu uszkodzeń wątroby, ponieważ odkładanie glikogenu (wielocukru) ogranicza gromadzenie się tłuszczu w tym narządzie. Węglowodany w tym schorzeniu są głównym źródłem energii dla organizmu.

Dieta powinna zawierać 1800 - 2000 kcal.
Ilość produktów dostarczająca około 1800 kcal i 40 g białka:

Wątroba nie lubi głodówek

Produkty zbożowe z małą ilością białka 30 dag
2. Chude mleko 20 dag
3. Ser twarogowy 5 dag
4. Chude mięso 5 dag
5. Ziemniaki 25 dag
6. Warzywa i owoce 70 dag
7. Cukier, miód 8 dag
9. Konfitury, dżemy bez pestek 5 dag

Sód i potas
Ograniczyć należy sól kuchenną, gdyż zawiera dużo sodu. Przez zmniejszenie spożycia zapobiega się zatrzymywaniu wody w organizmie. Należy natomiast zwiększyć w diecie ilość potasu, którego dobrym źródłem są soki z owoców i warzyw.

Posiłki powinny być:
- łatwo strawne
- przyrządzone metodą gotowania bez tłuszczu
- o konsystencji papkowatej - przetarte
- ciepłe
- bez dodatku ostrych przypraw, używek
- podawane regularnie, 5-6 razy dziennie, w małych ilościach

Zawartość białka w 100 g wybranych produktów spożywczych ( nie oczyszczonych)

PRODUKTY ZWIERZĘCE
mleko spożywcze ( zaw. 2% tłuszczu) 3,0 g
jogurt ( zawierajacy 2 % tłuszczu) 4,3 g
kefir ( z zawaroscią 2 % tłuszczu) 2,6 g
ser twarogowy chudy 21,2 g
jaja 11,1 g
cielecina bez kości 19,9 g
wołowina bez kości 20,9 g
kurczak 12,1 g
polędwica wędzona 5,0 g
szynka gotowana 23,0 g
dorsz ( filet) 16,5 g
karp świeży 7,7 g

PRODUKTY ROŚLINNE
mąka pszenna (typ 500) 9,2 g
makaron dwujajeczny 12,0 g
kasza jęczmienna 8,8 g
kasza manna 8,7 g
ryż 6,7 g
zarodki pszenne 27,5 g
chleb pszenny 5,8 g
mąka niskobiałkowa 0,4 g
mąka ziemniaczana 0,6 g
skrobia kukurydziana 0,2 g
pieczywo niskobiałkowe 0,4 g

Wg tablic:” Produkty spożywcze - skład i wartość odżywcza” pod redakcją M. Łoś - Kuczery, IŻŻ W-wa 1990 r.
„Produkty bezglutenowe - skład i warość odżywcza” K.Kuchnachowicz i inni, IŻŻ W-wa 1995.

Rozdział : Diety w chorobach wątroby” K. Sułek-P.Walewski „Kapryśna watroba” Agencja W-U „Emilia” Kraków 1996 - umieszczono za zgodą wydawcy
Jeżeli zamierzasz zamówić książkę " Kapryśna watroba" zajrzyj na stronę www.emilia.krakow.pl

Jak odtruć i zregenerować wątrobę ?

Wątroba jest największym narządem człowieka. Jej waga dochodzi do 1,5 kg. Wątroba największa pracę wykonuje, gdy śpimy (między 22, a 2 w nocy). Aby wspomóc jej prace dobrze jest pic przez 9 dni miksturę, która oczyści wątrobę - wyciśnięty sok z grejpfruta mieszamy z dwiema łyżkami oliwy ...

Gdy odczuwasz nieprzyjemne rozpieranie pod żebrami z prawej strony, jest to oznaka, że przeciążasz swoja wątrobę. Jeżeli wystąpią kolejne objawy : spowolniony metabolizm, uczucie ciągłego zmęczenia, częste skurcze łydek i palców rąk, a także wzdęcia, zaparcia, gorzki posmak w ustach, nieustająca ochota na coś słodkiego, to w takiej sytuacji może bez problemu pomoc swojej wątrobie stosując kuracje odtruwającą. Kuracja powinna trwać osiem tygodni..

Kuracja odtruwająca wątrobę polega na wyeliminowaniu z diety : nabiału, czerwonego mięsa, kawy, herbaty, alkoholu, słodyczy, grzybów, a także pieczywa pszennego.

Jeść możemy : czerstwy chleb, ryby, nasiona, owoce i warzywa zielone oraz marchew, buraki, pomidory, cebulę, czosnek, brukiew i ziemniaki.

Pomocne dla wątroby są także : sok z żurawin, napar z karczocha, ostropestu plamistego. Pomogą Ci one zregenerować wątrobę..

Ostropest plamisty (Silybum marianum z upraw bioekologicznych)



Wskazania:
» stany rekonwalescencji po toksyczno-metabolicznych uszkodzeniach wątroby spowodowanych czynnikami toksycznymi takimi jak: długotrwałe kuracje antybiotykowe, nadużywanie alkoholu, chemioterapia, zatrucia grzybami
» zaburzenia czynności wątroby na skutek złej diety oraz na tle cukrzycowym
» wirusowe zapalenie wątroby typu C, (wspomagająco),  zapalenie dróg żółciowych i woreczka żółciowego, jak również przy endometriozie, która jest jedną z głównych przyczyn bezpłodności u kobiet
» kamica żółciowa (profilaktycznie i leczniczo)
» do ochrony wątroby u osób z chorobą alkoholową i u przechodzących leczenie odwykowe
» zmniejsza uszkodzenia wątroby u osób podczas chemioterapii oraz wspomaga rekonwalescencję, przyśpieszając usuwanie substancji toksycznych odkładających się w organizmie
» zapobiega przewlekłemu zapaleniu wątroby lub ostremu żółtemu zanikowi wątroby
» marskość wątroby, zwyrodnienie tłuszczowe wątroby
» niedokwaśność soku żołądkowego, brak łaknienia, wzdęcia i odbijanie 
» chroni miąższ wątroby i nerek przed niszczącym działaniem trucizn
» powstrzymanie krwawień: z nosa, jelita grubego, żylaków odbytu, niektórych krwawieniach macicznych oraz przy przedłużonym miesiączkowaniu
» bóle głowy typu migrenowego, obniżone ciśnienie krwi oraz skłonności do choroby morskiej i lokomocyjnej
» łagodzi stany zapalne i hamuje zmiany skórne związane z łuszczycą

Przeciwwskazania: brak

Działania niepożądane: w zalecanych dawkach leczniczych Ostropest nie wykazuje działania szkodliwego nawet przy długotrwałym stosowaniu.


Pokażę Ci jak inteligentnie pozbyć się przeszywającego bólu wątroby, wzdęć i ataków kolki żółciowej...

Wątroba i jej wrogowie

Wojciech Moskal, Sławomir Zagórski

2009-01-07, ostatnia aktualizacja 2009-01-08 08:54

Wątroba to nasz największy, najbardziej wszechstronny i najbardziej tajemniczy organ. Żaden z ludzkich narządów nie pełni aż pół tysiąca funkcji, żaden też nie ma tak wielkich zdolności regeneracyjnych. Ale wątroba ma też swoje słabe strony, swoich wrogów. To tłuszcz, alkohol i wirusy.

Wirusy zapalenia wątroby typu B

Starożytni Grecy uważali ją za siedlisko duszy. W Europie dość długo była postrzegana jako ośrodek emocji, rywalka zdolnego do miłości serca. W dawnych Chinach serce traktowano z kolei jako króla całego organizmu, płuca - wykonawcę jego rozkazów, a wątrobę - najwyższego stopniem generała. Mieszkańcy Azji twierdzili znów, że zadaniem wątroby jest podtrzymywanie qi, czyli wewnętrznej energii życiowej każdego z nas.

Zdaniem współczesnej nauki najwięcej prawdy tkwi w ostatnim stwierdzeniu. Wątroba bowiem jest jedną wielką fabryką przerabiającą cukry, białka i tłuszcze. Zamieniającą podstawowe paliwo naszego organizmu - glukozę w zapasowy cukier - glikogen, a także miejscem, gdzie toczy się proces odwrotny, tj. zamiana glikogenu w glukozę. Wątroba potrafi w razie potrzeby zamienić również białka na cukier. Uczeni doliczyli się ponad 500 najrozmaitszych funkcji wątroby. Oprócz wymienionych należą do nich m.in.: synteza białek, odtruwanie organizmu z najrozmaitszych szkodliwych substancji, przechowywanie witamin i minerałów, produkcja potrzebnej do trawienia tłuszczów żółci, pomoc w zwalczaniu zakażeń i utrzymywanie równowagi hormonalnej.

Natura jest dość rozrzutna, jeśli chodzi o rozmiary wątroby. Nie mamy w naszym ciele większego narządu - wątroba waży przeciętnie 1,5 kg, podczas gdy mózg 1,3, a serce niespełna pół kilograma. Co ciekawe, okazuje się, że do życia wystarczyłaby nam wątroba aż czterokrotnie mniejsza. Nasza wspaniała fabryka i oczyszczalnia, jakby licząc się z kłopotami, pracuje na jedną czwartą gwizdka. Jeśli zdarzy się coś złego, zawsze straty może nadrobić jej inna część.

Ale za tę szczególną rozrzutność natury płacimy też cenę. Jeśli bowiem do choroby rzeczywiście dojdzie, wątroba bardzo długo "udaje", że się nic nie stało". A w chwili gdy organizm daje znaki, że z wątrobą jest źle, sytuacja zwykle jest już bardzo poważna.

Narząd ten ma nieprawdopodobne wprost zdolności regeneracyjne. W literaturze fachowej opisany jest przypadek pacjenta, któremu po ciężkim wypadku samochodowym trzeba było usunąć aż trzy czwarte wątroby. Pacjent przeżył. Mało tego. Zaledwie trzy tygodnie później jego wątroba wyglądała praktycznie tak samo jak przed wypadkiem. Żaden inny nasz organ czegoś takiego nie potrafi.

Miesiąc abstynencji

Wątroba nie lubi nadmiaru tłuszczu, a jeszcze gorzej znosi nadmierne i spożywane latami, często dzień w dzień, dawki alkoholu. Trzecim naturalnym jej wrogiem są wirusy.

Każdy z tych wrogów musi działać odpowiednio długo, by zrobić jej krzywdę. Jeśli nie zmniejszymy sami spożycia tłuszczów lub alkoholu albo nie zabezpieczymy się przed, ewentualnie nie zaczniemy leczyć się z powodu przedłużającej się infekcji wirusowej, wątroba zaczyna cierpieć. Jej zdolności regeneracyjne nie nadążają za procesami niszczenia. Początkowo dochodzi do stanu zapalnego, następnie pojawiają się pierwsze zwłóknienia wewnątrz narządu, wreszcie obserwuje się marskość wątroby, polegającą na tym, iż zdrowa tkanka stopniowo zastępowana jest przez komórki tkanki łącznej. Proces ten jest nieodwracalny, można go co najwyżej spowolnić.

Jak wspomniano, choroba wątroby może bardzo długo pozostać niezauważona, toteż niektórzy pacjenci dowiadują się, że mają kłopoty, dopiero gdy dochodzi u nich do poważnych powikłań na skutek marskości. Należą do nich m.in.: zaburzenia w pracy mózgu, cukrzyca, poważne problemy z nerkami, stanowiące zagrożenie dla życia żylaki przełyku czy wreszcie rak wątroby.

Lekarze twierdzą, że wątroba jest w stanie dobrze pracować, jeśli dzienna dawka alkoholu nie przekracza kieliszka wina dla kobiety i dwóch kieliszków dla mężczyzny. Jeśli pijemy jednak więcej lub sięgamy po mocny alkohol, trzeba pamiętać, że wątrobie należy się wówczas regularny odpoczynek. Większości z nas wystarczy miesiąc w roku - twierdzą specjaliści, ale wtedy rzeczywiście przez 30 dni zero alkoholu, by nasza "oczyszczalnia" mogła się porządnie zregenerować. Ci, którzy lubią alkohol, powinni sobie wziąć to do serca, zwłaszcza w kontekście, mocniej na ogół zakrapianych, dni świątecznych.

Najlepsza broń? - szczepionka

Wirusów uszkadzających wątrobę jest cała lista. Określamy je dużymi literami alfabetu - A, B, C, D, E. Największe kłopoty sprawiają wirusy B i C, czyli wirus zapalenia wątroby typu B (w skrócie HBV od Hepatits B Virus) i C (HCV).

HBV to najmniejszy ze znanych nauce wirusów zawierających DNA. Ma postać maleńkiej kulki o średnicy 45 nanometrów. Atakuje wyłącznie człowieka (naukowcy wiedzą, że oprócz nas chorują tylko amerykańskie świstaki, stąd niektóre nowoczesne leki są testowane na tych właśnie zwierzętach). Komu więc go zawdzięczamy - nie wiadomo. Najprawdopodobniej żadnemu ze zwierząt.

HBV podobnie jak wywołujący AIDS HIV przenosi się przez seks (o czym rzadko pamiętamy), krew i z matki na dziecko. Ale uwaga. Zakazić się nim jest aż 100 razy łatwiej niż HIV! Wystarcza do tego znacznie mniejsza dawka wirusa, ponadto jest on wyjątkowo odporny na działanie wysokiej temperatury. Dlatego, by wysterylizować narzędzia chirurgiczne, nie wystarczy ich zagotować, trzeba dodatkowo użyć wyższego ciśnienia. Dziś lekarze stosują coraz więcej jednorazowego sprzętu, ale mimo to jednym z najbardziej ryzykownych zachowań, jeśli chodzi o zakażenie się HBV, jest nadal kontakt ze służbą zdrowia. Nie wszystkie szpitalne sprzęty da się bowiem wysterylizować.

Na szczęście od ponad 20 lat mamy fantastyczną broń przeciwko wirusowi B. Jest nią nowoczesna, całkowicie bezpieczna i w aż 95 proc. skuteczna szczepionka.

Już w latach 40. naukowcy odkryli, że wirusowe zapalenie wątroby wywołuje przenoszony przez krew wirus. Przełomowe, nagrodzone Noblem odkrycie polegające na zidentyfikowaniu konkretnego zarazka miało miejsce w roku 1966. Na pierwszą szczepionkę przyszło nam czekać do roku 1982. Dziś aż 116 państw na świecie prowadzi obowiązkowe szczepienia, choć zakres tych szczepień jest bardzo różny. W Polsce od lat szczepi się obowiązkowo wszystkie noworodki; dawno zaszczepiono już wszystkich pracowników służby zdrowia. Co roku szczepionkę przyjmuje ok. 1,6 mln Polaków. Dlatego liczba zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B jest w naszym kraju coraz niższa. O ile w pierwszej połowie lat 80. notowano u nas ok. 15-16 tys. nowych zachorowań rocznie, dziś jest ich o 90 proc. mniej (w roku 2007 - 1454).

Idealnego leku nie ma

Gorzej, że tym, którzy zakazili się wcześniej, tj. przed wprowadzeniem szczepionki, tego typu preparat już nie jest w stanie w niczym pomóc. Na szczęście zdecydowana większość z nas jest w stanie sama zwalczyć wirusa. Epidemiolodzy szacują, że na świecie aż 2 mld ludzi zetknęło się z HBV. Z zarazkiem poradziło sobie ponad 1,6 mld, ale u 400 mln infekcja przeszła w postać przewlekłą. Według różnych ocen od 15 do 40 proc. przewlekle zakażonych płaci za to wysoką cenę w postaci marskości lub raka wątroby. Z powodu tych powikłań na świecie umiera od 500 tys. do 1,2 mln ludzi rocznie.

W Polsce przewlekle zakażonych jest najprawdopodobniej ok. 380 tys. osób, z czego 20-30 tys. wymaga pomocy. Co można im zaoferować?

Do niedawna na słowo "wirus zapalenia wątroby" lekarze rozkładali ręce. W roku 1995 Amerykanie dopuścili do sprzedaży pierwszy preparat przeciw HBV. Dziś leków jest kilka. Część z nich wspomaga układ odpornościowy do walki z zarazkiem, część hamuje namnażanie wirusa w komórkach.

Źródło: Gazeta Wyborcza

Nie są to wciąż leki idealne. Żaden nie potrafi usunąć całkowicie wroga z organizmu, natomiast każdy wywołuje skutki uboczne, ponadto pewne leki dość szybko tracą skuteczność. Podczas niedawnego zjazdu amerykańskich specjalistów od chorób wątroby w San Francisco cieszono się, że jeden z nowszych leków u niemal wszystkich pacjentów jest skuteczny po pięciu latach od rozpoczęcia terapii (tyle do tej pory trwały badania).

Naturalnie im lek nowszy, tym droższy, choć producenci przekonują, że nieużywanie ich drogich środków kosztuje ostatecznie budżety wielu państw jeszcze więcej. Jeśli pacjentowi poda się leki, chorobę można zatrzymać. Jeśli chory leku nie dostanie lub się z nim nie trafi, może skończyć się to rakiem wątroby lub takim jej zniszczeniem, iż jedyną nadzieją pozostaje bardzo drogie i wciąż trudno dostępne przeszczepienie całego narządu.

HCV - jest źle, będzie gorzej

Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV) pod kilkoma względami jest podobny, a pod kilkoma różny od wirusa typu B. Obydwoma mikrobami zakażamy się w identyczny sposób, z tym że HCV nieco trudniej. To akurat dobra dla nas wiadomość - bo o ile w przypadku HBV tylko 5-10 proc. zakażeń przechodzi w formę przewlekłą, w wirusowym zapaleniu wątroby typu C odsetek ten sięga aż 80 proc.

Zakażenie wirusem HCV jest bardzo często określane jako "cicha epidemia" ze względu na to, że przez wiele lat, nawet kilkadziesiąt, nie daje żadnych objawów. Zwykle choroba rozpoznawana jest przypadkowo, w czasie rutynowych badań lub na zlecenie lekarza zaniepokojonego złymi wynikami testów wątroby. Z tym też wiąże się kolejny problem - koszmarnie niska wręcz wykrywalność. Do tej pory zdiagnozowano w naszym kraju jedynie 49,5 tys. nosicieli HCV. Zdaniem ekspertów ich rzeczywista liczba sięga 730 tys., co oznacza, że prawie 700 tys. Polaków nie jest świadomych, że nosi w swoim organizmie niezwykle niebezpieczny wirus.

Najgorsze w przypadku HCV jest jednak to, że nie mamy szczepionki (i jak ostrzegają specjaliści, w najbliższym czasie raczej nie ma się jej co spodziewać). Pozostaje nam tylko rozsądek, czyli unikanie sytuacji mogących zwiększać ryzyko zakażenia i dbanie o właściwą higienę, a właściwie nadzieja, że zadba o nią nasza służba zdrowia, bo to na terenie jej placówek dochodzi do zdecydowanej większości zakażeń HCV (ponad 80 proc.).

Nie jesteśmy całkowicie bezbronni w walce z zapaleniem wątroby typu C. Podobnie jak w przypadku wirusa HBV mamy już skuteczne leki zdolne zapewnić powrót do zdrowia ponad połowie chorym. Problemem jest dostępność terapii - w kilku województwach, jak zapewnia NFZ, kolejki już nie ma, są jednak takie, w których na rozpoczęcie leczenia trzeba czekać nawet kilka lat.

Jak się chronić przed zakażeniem wirusami zapalenia wątroby typu B i C

W gabinetach zabiegowych i stomatologicznych zwracaj uwagę, by:
- lekarz czy pielęgniarka zawsze używali świeżych jednorazowych rękawic
- personel medyczny nie wykonywał serii wstrzyknięć leku lub szczepionki, używając tej samej strzykawki, a zmieniając tylko igły jednorazowego użytku
- stomatolog umył i zdezynfekował ręce, założył osłonę na ubrania i twarz, założył jednorazowe rękawiczki
- założono nową końcówkę do ssaka i ślinociągu
- podano jednorazowy kubek z wodą
- zabezpieczono fotel i twoje ubranie jednorazową serwetą

Gdzie jeszcze uważać
W gabinetach:
- kosmetycznych
- fryzjerskich
- tatuażu

- piercingu
- akupunktury
- salonach odnowy
Wszystkie te miejsca należy traktować jako gabinet zabiegowy, w którym dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek, a co za tym idzie - istnieje ryzyko zakażenia wirusem HBV lub HCV . Zwróć w nich uwagę na to, by:
- przed usługą pracownik umył i zdezynfekował ręce
- wszelkie zabiegi związane z naruszeniem ciągłości tkanek były wykonywane sterylnym sprzętem, w sterylnych rękawiczkach jednorazowego użycia, sterylnym fartuchu, okularach ochronnych i maseczce
- do zabiegów naruszających ciągłość tkanek stosowane były sterylne i jednorazowe (w oddzielnych opakowaniach) tampony, rękawice, waciki, lignina, gaziki, serwety z gazy, a po zabiegu gromadzone były w oddzielnym, zamykanym pojemniku
- narzędzia kosmetyczne i fryzjerskie wielokrotnego użytku (np. cążki, pęsety, nożyczki) powodujące naruszenie ciała po użyciu zawsze były poddane właściwym zabiegom: dezynfekcji, myciu i sterylizacji - zawsze spytaj, czy rzeczywiście tak postąpiono
- do przekłuwania ciała był zastosowany wyłącznie pistolet, który ma jałowe końcówki

Możemy zakazić się również:
- używając wspólnych szczoteczek do zębów i przyborów higienicznych
- dotykając skaleczoną ręką materiałów zabrudzonych krwią
- wstrzykując dożylnie narkotyki lub środki dopingujące
- w bójkach (jeśli doszło do kontaktu z krwią)
- uprawiając sporty kontaktowe (boks, dżudo), jeśli doszło do kontaktu z krwią
- udzielając pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez zachowania należytego zabezpieczenia
- w czasie kontaktów seksualnych (ryzyko zakażenia znacznie wzrasta przy kontaktach hetero- i homoseksualnych z wieloma partnerami)

Nie możemy się zakazić przez
- picie z tej samej szklanki czy używanie tego samego talerza
- kaszląc lub kichając na siebie
- obejmując się, całując, podając sobie dłonie

Kto powinien się zbadać
osoby, które miały przetaczaną krew przed 1992 rokiem - nie badano wówczas krwiodawców w kierunku zakażenia HCV
- narkomani; nawet jeżeli tylko raz przyjęli narkotyk drogą dożylną (badania wykazały, że w Polsce około 70 proc. narkomanów stosujących środki dożylne jest przewlekle zakażonych HCV)
- osoby przewlekle chore - mające za sobą częste pobyty w szpitalach
- osoby, które mają lub miały wielu partnerów seksualnych, zarówno w kontaktach homoseksualnych, jak i heteroseksualnych
- osoby, które miały (najczęściej przed laty) wykonany tatuaż, zwykle sprzętem wielokrotnego użytku
- osoby z przewlekłymi chorobami wątroby
- wszyscy pracownicy ochrony zdrowia, więziennictwa, policji i innych służb ratunkowych

Pamiętaj - badanie należy wykonać, nawet jeżeli nie wystąpiły żadne objawy zakażenia wirusem zapalenia wątroby
Co powinno zaniepokoić
- nieprawidłowe wyniki badań wątroby
AlAT i AspAT - enzymy wątrobowe - aminotransferaza alaninowa i asparaginianowa
Norma - poniżej 40 IU/l
Bilirubina
Norma - 0,2-1,0 mg/dl (3,4-17 umol/l)

- utrzymujące się przez długi czas niecharakterystyczne objawy, takie jak: osłabienie, bóle stawowe i mięśniowe lub świąd skóry, brak apetytu, nudności, czasami objawy neurologiczne, jak zaburzenia koncentracji, niepokój, rozdrażnienie, depresja. Zaledwie około 30 proc. zakażonych odczuwa takie objawy. Większość chorych nie ma żadnych dolegliwości, a stan taki może trwać przez wiele lat.

Do kogo po pomoc
Stowarzyszenie Pomocy Chorym z HCV "Prometeusze"
ul. Długa 7a/4 58-309 Wałbrzych Telefon kontaktowy - prezes Jarosław Chojnacki - 602 172 907 www.prometeusze.pl

www.hcv.pl
www.hbv.pl.
www.wzw.plwww.przeszczep.pl

Żywienie a choroby wątroby

Nutrition and diseases of the liver

Tadeusz Tacikowski

z Kliniki Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Jan Dzieniszewski

I. Żywienie jako czynnik etiologiczny chorób wątroby

Niedożywienie

Czynnikiem etiologicznym chorób wątroby może być niedożywienie co częściej zdarza się w krajach Trzeciego Świata. Sporadycznie ten czynnik przyczynowy może wystąpić również w krajach rozwiniętych gospodarczo, gdy na skutek różnych chorób nie jest możliwe dostateczne odżywienie chorego.

Niedobór białka w pożywieniu przy dostatecznej podaży energii z węglowodanów i tłuszczy (kwashiorkor) powoduje wystąpienie stłuszczenia wątroby, a w zaawansowanych stadiach również włóknienie. Uzupełnienie niedoborów białka powoduje szybkie ustępowanie stłuszczenia i normalizację wielkości wątroby.

W przeciwieństwie do kwashiorkor niedobór zarówno białka jak i energii (marasmus) nie daje specyficznych zmian histopatologicznych. W obu typach niedożywienia nie dochodzi do marskości wątroby.

Przekarmienie

Z uwagi na częstość występowania otyłości w populacji, problematyce tej poświęcono nieco więcej miejsca. Nie ma jednoznacznej, liniowej zależności między nadwagą a stłuszczeniem wątroby, niemniej stłuszczenie znacznie częściej występuje u osób z nadwagą. W zależności od stopnia nadwagi stłuszczenie stwierdzono u 60-90% otyłych pacjentów. Otyłości często towarzyszy cukrzyca typu II. Badania wykazują, że u osób z cukrzycą typu II stłuszczenie wątroby występuje u około 50% pacjentów, znacznie rzadziej w cukrzycy typu I (ok. 4%).

Stłuszczenie wątroby rozwija się, gdy zachodzi dysproporcja między:

- ilością napływających do wątroby kwasów tłuszczowych,

- syntezą wewnątrzwątrobową,

- utlenianiem,

- wydzielaniem trójglicerydów w postaci VLDL (ryc. 1).

Ryc. 1. Schemat obrazujący patofizjologię stłuszczenia wątroby (wg S. Sherlock).

Patomechanizm stłuszczenia wątroby u osób z hiperinsulinemią i insulinoopornością jest niejasny. Wydaje się, że podstawowe znaczenie ma wzmożone uwalnianie niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych (NEFA) z tkanki tłuszczowej; są one substratem dla syntezy trójglicerydów w wątrobie. Wzmożona synteza prowadzi do spichrzania trójglicerydów, czyli stłuszczenia wątroby. Jednocześnie dochodzi do wzmożonego uwalniania frakcji VLDL z wątroby, co jest odpowiedzialne za występującą hipertrójglicerydemię.

U osób otyłych występuje brak równowagi pomiędzy węglowodanami i białkami w diecie. Dominacja węglowodanów nad białkami może być dodatkowym, ważnym czynnikiem prowadzącym do uszkodzenia wątroby.

Choroba stłuszczeniowa wątroby (fatty liver disease) ma swój naturalny przebieg od etapów odwracalnych, do trudno odwracalnego lub nieodwracalnego zwłóknienia. Można ją podzielić, według kryteriów histopatologicznych, na cztery stadia.

1. Proste stłuszczenie (steatosis, simple fatty liver).

2. Stłuszczenie z zapaleniem (fatty liver hepatitis).

3. Stłuszczenie z wrotnym włóknieniem (fatty liver with portal fibrosis).

4. Stłuszczeniowa marskość wątroby (fatty cirrhosis).

Przebieg choroby stłuszczeniowej wątroby nie jest dokładnie poznany. W badaniach Adlera, stwierdzono występowanie marskości wątroby aż u 25% pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem. W pracy Powella analizującej 42 chorych, obserwowanych w ciągu 1,5-21,5 lat, progresję zmian histologicznych stwierdzono u 13 pacjentów. U 1 pacjenta w trakcie tej obserwacji rozwinęła się marskość wątroby.

Silverman stwierdził marskość wątroby u 4% chorych ze znaczną otyłością, leczonych z tego powodu operacyjnie (gastric bypass). W tej samej pracy badania biopsyjne wykazały niewystępowanie stłuszczenia jedynie u 6% pacjentów, 42% chorych miało niewielkie stłuszczenie, 20% umiarkowane i 24% ciężkie. Często występowało włóknienie: u 23% pacjentów zaobserwowano włóknienie wokół żyły środkowej, podobna była częstość włóknienia w przestrzeniach wrotnych, a u 19% stwierdzono włóknienie mostkowe (bridging fibrosis).

Przyjmuje się, że marskość wątroby u chorych z niealkoholową chorobą stłuszczeniową jest stosunkowo rzadkim powikłaniem występującym nie częściej niż u 4-8% chorych. Progresja do marskości, jeżeli już występuje, jest powolna. Rzadko występują powikłania marskości, takie jak krwotok z żylaków przełyku, encefalopatia, czy wodobrzusze. Fiatarone w ciągu 10-letniej obserwacji chorych stwierdził powikłania marskości tylko u 1 pacjenta a niealkoholową marskością.

Nadmierne spożycie witamin i mikroelementów jest rzadką przyczyną uszkodzenia wątroby. Przyjmowanie witaminy A w dawkach powyżej 100 tys. j., lub w nieco mniejszych dawkach, ale przez dłuższy czas, na przykład kilka miesięcy może spowodować uszkodzenie wątroby, hipertrofię komórek spichrzających tłuszcz, włóknienie, a nawet marskość wątroby.

Dawki witaminy D powyżej 60 tys. przez dłuższy czas są hepatotoksyczne. Hepatotoksyczne może być nadmierne spożycie preparatów żelaza, jednak nawet długotrwałe spożycie dużych dawek rzędu 200-1000 mg/dz, relatywnie rzadko daje uszkodzenie wątroby.

Wrodzone zaburzenia metabolizmu

U dzieci z wrodzoną tyrosinaemią, galactosemią i nietolerancją fruktozy może rozwijać się uszkodzenie wątroby w odpowiedzi na normalną dietę. Przyczyna uszkodzenia wątroby nie jest znana, ale ma związek z akumulacją toksycznych metabolitów turozyny, galactozy i fruktozy.

Alkohol

W krajach Europy i Ameryki alkohol jest źródłem około 5% wartości kalorycznych pochodzących z pożywienia. Energia powstająca na skutek metabolizmu alkoholu nie jest jednak efektywnie utylizowana prawdopodobnie dlatego, że utlenianie nie jest sprzęgnięte przez fosforylację z produkcją ATP. Alkohol generuje dużą ilość NADH, których większość nie jest wykorzystana jak źródło energii, ponadto dochodzi do uszkodzenia mitochondriów przez co zaburzona jest oksydacja NADH, transport elektronów i proces fosforylacji. Badania wykazują, że spożycie 2000 kcal pochodzących z alkoholu daje mniejszy przyrost masy ciała niż 2000 kcal z innego produktu.

Stan odżywienia osób z alkoholową chorobą wątroby jest zróżnicowany. W publikowanych badaniach opartych na różnych grupach pacjentów jedne ujawniają znaczne niedobory wagi, stężenia białek, inne nie wykazują różnic w stanie odżywienia w porównaniu do pacjentów przyjmowanych do szpitala z innych wskazań. Stan odżywienia osób z alkoholową chorobą wątroby zależy od wielu wyznaczników niezależnych od zaawansowania choroby wątroby np. od statusu ekonomicznego. Alkohol zmniejsza syntezę protein, abstynencja może powodować powrót stężenia albumin i transferyny do normy.

Metabolizm alkoholu dokonuje się głównie poprzez układ dehydrogenazy alkoholowej i MEOS (microsomal ethanol oxidizing system). Głównym metabolitem jest aldehyd octowy, który powoduje uszkodzenia białek hepatocyta, uszkodzenie transportu protein, a następnie obrzęk komórki wątrobowej i martwicę. Jednocześnie w wyniku działania etanolu dochodzi do powstania stresu oksydacyjnego, powstania wolnych rodników i uszkodzenia błon komórkowych.

Dla mężczyzn hepatotoksyczna dawka etanolu wynosi 40-60 g/dz (w przeliczeniu na czysty spirytus), u kobiet dawki o 50% mniejsze mogą już uszkadzać wątrobę. Szacuje się, że po 10 latach picia alkoholu w powyższych ilościach ryzyko marskości wynosi około 10%, po 20 latach statystycznie u połowy chorych dochodzi do rozwoju marskości wątroby. Pierwszą fazą uszkodzenia wątroby przez alkohol jest stłuszczenie, może ono powstać już po kilku dniach intensywnego picia alkoholu. Po kilku latach picia alkoholu w dawkach toksycznych dochodzi do rozwoju alkoholowego zapalenia wątroby, które w następnym okresie przechodzi w marskość wątroby.

II. Terapia żywieniowa chorób wątroby

Pacjent z chorobą wątroby powinien otrzymać adekwatną do potrzeb ilość kalorii, białka, tłuszczu, witamin i mikroelementów. Jeżeli podaż doustna jest niemożliwa, należy podawać te substancje przez sondę żołądkową, a przy złej tolerancji przez sondę założoną endoskopowo do jelita cienkiego. W przypadku przeciwwskazań do takiego leczenia lub niemożności zapewnienia dostatecznej podaży może być konieczne żywienie parenteralne. W takich sytuacjach należy je prowadzić według ogólnie przyjętych zasad. Należy pamiętać, że u pacjentów z chorobą wątroby podawanie intralipidu nie jest przeciwwskazane.

Wielu pacjentów otrzymuje nieuzasadnione zalecenia ograniczenia białka, tłuszczu lub owoców i warzyw, co prowadzi do istotnych niedoborów białkowych lub witaminowych. Dieta w chorobach wątroby powinna być zawsze indywidualna, uwzględniająca aktualny status żywieniowy pacjenta, jego nawyki kulinarne i towarzyszące schorzenia. Poniższe wskazania dotyczą przeciętnych sytuacji i prawidłowego stanu odżywienia. Dieta powinna zawierać zwiększoną ilość energii i białka u osób niedożywionych. U pacjentów z nadwagą konieczne są ograniczenia.

W okresie wydolności wątroby podaż energii powinna wynosić około 30-40 kcal na kilogram masy ciała należnej. Podaż białka powinna pokrywać zapotrzebowanie ustroju, ponieważ w przypadkach niedoborów nasilają się procesy kataboliczne. Przyjmuje się, że chory powinien spożywać tyle białka co ludzie zdrowi, to jest co najmniej 1 g/kg m.c./d, zwykle 1,3-1,3 g/kg m.c./d (20% energii dziennej racji pokarmowe). Podobnie należy zalecić około 1 g tłuszczu na kg m.c./d, dokładna ilość zależy od indywidualnego zapotrzebowania energetycznego danego pacjenta. Ogólnie można przyjąć, że tłuszcze powinny stanowić 30-35% energii dziennej racji pokarmowej. Ograniczenia są jednak konieczne przy znacznej cholestazie i występowaniu biegunki tłuszczowej, w takich sytuacjach konieczne jest ograniczenie spożycia tłuszczu do około 20% energii dziennej racji pokarmowej. Zalecana jest oliwa, olej słonecznikowy, sojowy, miękkie margaryny. Tolerancja węglowodanów jest obniżona u około 70% chorych z marskością, a u 40% stwierdza się cukrzycę, z tego powodu należy ograniczyć węglowodany proste. Ogólnie można przyjąć, że węglowodany powinny stanowić około 50-60% energii dziennej racji pokarmowej.

Podaż witamin powinna być zapewniona poprzez obfite spożywanie owoców i warzyw, co jednak łączy się ze spożywaniem dużych ilości włókien roślinnych. W przypadku złej tolerancji pokarmów o wysokiej zawartości błonnika, konieczne jest uzupełnienie diety preparatami witaminowymi. Trudno ustalić konkretne zalecenia ponieważ nie u wszystkich chorych stwierdza się niedobory witamin. Suplementacja jest niezbędna u większości chorych z cholestazą, co omówiono w dalszej części artykułu. Wielu chorych z alkoholową chorobą wątroby wymaga podawania tiaminy (10-100 mg/d), riboflaviny (5-10 mg/d), witaminy B6 (30 mg/d), kwasu foliowego (5-45 mg/d), Vit C (500 mg/d), a często również preparatów żelaza, cynku, magnezu czy selenu. Podane dawki witamin należy traktować jako orientacyjne, konieczne jest ich dostosowanie do określonej sytuacji klinicznej. W piśmiennictwie można spotkać bardzo zróżnicowane zalecenia, dla niektórych witamin nie ustalono jak dotychczas wysokości dawek suplementacyjnych czy leczniczych.

Podawanie witamin i mikroelementów może być korzystne również w innych schorzeniach wątroby, nie powinno być jednak rutyną. Należy dążyć do określenia możliwych niedoborów poprzez wywiad żywieniowy, a przede wszystkim badanie podmiotowe i przedmiotowe ukierunkowane na kliniczne cechy niedoboru witamin i mikroelementów, np. upośledzoną adaptację widzenia w ciemności, zmiany na śluzówkach i kącikach ust. Badanie stężenia witamin w osoczu jest trudno dostępne i drogie, z tego powodu rzadko jest wykorzystywane w leczeniu.

W okresie niewydolności wątroby ogólne zasady diety są zbliżone do przedstawionych powyżej. Wprowadza się jednak ważne modyfikacje. W przypadku rozwijającej się encefalopatii obowiązuje przejściowe ograniczenie podaży białka do największej dawki dobrze tolerowanej np. 20-40 g/dz, niektórzy autorzy dopuszczają nawet wprowadzenie diety bezbiałkowej na okres 1-3 dni. Po poprawie stanu klinicznego stopniowo zwiększa się podaż białka przeciętnie o 10 g co 3 dni, aż do ustalenia dawki maksymalnie tolerowanej, która nie powinna przekraczać 1 g/kg m.c./d. Stwierdzono lepszą tolerancję białka roślinnego i pochodzącego z produktów mlecznych. Warzywami bogatymi w białko są rośliny strączkowe, takie jak groszek, fasola, soja. Znacznie mniej korzystnym źródłem białka są produkty mięsne, szczególnie tzw. mięso czerwone i wędliny.

Dieta bogata we włókna roślinne ma właściwości ochronne przed wystąpieniem encefalopatii. Błonnik przyspiesza pasaż jelitowy, zmniejsza się w ten sposób wchłanianie toksyn, głównie amoniaku. Szczególnie cenne są włókna roślinne zawarte w warzywach, ponieważ prowadzą do zwiększenia stężenia argininy i ornityny w surowicy, co jak się wydaje nasila metabolizm amoniaku w cyklu Krebsa. Tolerancja diety warzywnej jest zróżnicowana, na przykład w krajach rozwiniętych jest gorsza, niż w krajach rozwijających się, czasem u chorych występują wzdęcia lub biegunka, dlatego ilość warzyw i owoców musi być dobrana indywidualnie. Zwykle nie jest możliwe podanie więcej niż 40 g białka pochodzenia roślinnego na dobę.

Restrykcje białkowe nie są równoważne z dietą ubogokaloryczną, wręcz przeciwnie należy pamiętać, że dieta bogato kaloryczna poprawia bilans azotowy.

W niewyrównanej marskości wątroby ważne jest wprowadzenie ograniczeń spożycia soli kuchennej. U niektórych pacjentów jest to wystarczające dla ustąpienia wodobrzusza. Ograniczenie spożycia soli nie musi być bardzo restrykcyjne, wystarczy aby chory nie dostał pokarmów i nie spożywał produktów z dużą zawartością soli, jak np. produkty konserwowane i wędliny. Takie postępowanie pozwala na redukcję spożycia sodu do około 50 mmol/l. Dalsza redukcja spożycia jest bardzo kłopotliwa i trudna do wyegzekwowania. Dieta skrajnie nisko sodowa jest niesmaczna, a przecież dobre pełnoenergetyczne odżywianie jest niezbędne. Publikowane są prace badające efekty leczenia wodobrzusza bez ograniczenia spożycia soli kuchennej. Jedynym ujemnym efektem jest wydłużony czas leczenia w porównaniu do grupy kontrolnej otrzymującej diuretyki łącznie z dietą niskosodową. Po 3 miesiącach nie stwierdzono różnic między grupą leczoną samymi diuretykami, a grupą leczoną diuretykami z wprowadzonymi ograniczeniami spożycia sodu. W leczeniu opornego wodobrzusza może być konieczne przejściowe ograniczenie płynów doustnie do około 1-1,5 l na dobę. Należy jednak dokładnie obliczyć bilans płynów uwzględniając diurezę i straty wody przez skórę i drogi oddechowe.

Po zmniejszeniu wodobrzusza, przy stosowaniu diuretyków, zwykle nie ma potrzeby utrzymywania rygorystycznej diety niskosolnej, która jest niesmaczna i źle tolerowana przez pacjentów.

U pacjentów z ostrą encefalopatią konieczne jest pokrycie zapotrzebowania energetycznego. Uzyskać to można poprzez dożylne wlewy 10-20% glukozy, jest to korzystne zwłaszcza z uwagi na skłonność do hipoglikemii. Stwierdzono wyraźnie mniejszą śmiertelność u pacjentów z wyrównanym bilansem energetycznym. Ważne jest zapewnienie prawidłowego bilansu wodno-elektrolitowego z uzupełnieniem niedoborów elektrolitowych i witamin. Należy stosować żywienie doustne, a w bardziej ciężkich stanach przez sondę dożołądkową lub dojelitową. W skrajnych sytuacjach konieczne jest całkowite żywienie parenteralne (TPN), prowadzone według ogólnie przyjętych zasad.

W leczeniu nasilonej śpiączki wątrobowej istnieją próby leczenia aminokwasami rozgałęzionymi podawanymi doustnie lub dożylnie. Korzystny efekt takiego leczenia miałby polegać na zmniejszeniu stężenia aminokwasów aromatycznych, które mogą pełnić funkcje fizjologicznych neurotransmiterów w OUN i w ten sposób nasilać encefalopatię. Jest wiele prac badających wyniki takiego leczenia, lecz nie wszystkie spełniają kryteria badań kontrolowanych. Na kilkanaście prac nie budzących zastrzeżeń pod względem metodologicznym, jedynie w kilku z nich wykazano korzystne efekty w postaci szybszego ustępowania śpiączki. Nie ma ewidentnych danych przemawiających za zmniejszeniem śmiertelności. Wielu autorów nie widzi uzasadnienia dla prowadzenia takiego leczenia, zwłaszcza jeżeli niepewny efekt leczniczy porówna się z wysoką ceną stosowanych preparatów.

Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby, uszkodzenia polekowe

W przypadku łagodnego przebiegu choroby dieta jest podobna jak u ludzi zdrowych, powinna zapewnić ok. 1,5 g/kg m.c./d białka i 2-3 tys. kcal/dz. Oczywiście należy wykluczyć spożycie alkoholu. W przypadkach cięższych z towarzyszącymi wymiotami, konieczne jest uzupełnienie płynów, mikroelementów, również witamin.

Alkoholowe uszkodzenie wątroby

Zasady postępowania są zależne od fazy uszkodzenia wątroby (stłuszczenie, zapalenie czy marskość), a przede wszystkim od oceny czy mamy do czynienia z marskością wyrównaną, czy niewyrównaną. Bezwzględnie konieczna jest abstynencja, która jest najważniejszym czynnikiem terapeutycznym. W cięższych stadiach choroby konieczne jest zapewnienie dostatecznej podaży energii, białka. Może to być trudne ponieważ chorzy często nie mają apetytu. Chorzy ze stłuszczeniem wątroby w przebiegu nadmiernego spożycia alkoholu mogą mieć jednocześnie nadwagę, która jest drugim niezależnym czynnikiem stłuszczenia, obok abstynencji jest wtedy konieczne zalecenie ograniczeń kalorycznych. Kwas foliowy jest niezbędnym uzupełnieniem diety zwłaszcza u osób z niedokrwistością. Podawanie 30-45 mg/d pozwala na znaczną poprawę wskaźników morfotycznych krwi. U wielu chorych konieczna jest suplementacja witaminami i mikroelementami.

W chorobie Wilsona dochodzi do wrodzonego zaburzenia metabolizmu miedzi z następowym upośledzeniem wydzielania miedzi do żółci. Chory powinien wystrzegać się pokarmów o wysokiej zawartości miedzi m.in.: baraniny, wieprzowiny, czekolady, grochu, rodzynek, suszonych śliwek, piwa.

Cholestaza

U części pacjentów może pojawić się biegunka tłuszczowa. Celowe może być w takich przypadkach ograniczenie tłuszczu, ale nie powinno ono być rygorystyczne, ponieważ dieta staje się niesmaczna. W takich przypadkach należy skorzystać ze średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Wskazana jest suplementacja witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach. Dawki witamin powinny być zróżnicowane, zależne od pory roku, czasu przebywania chorego na słońcu. Celowa jest suplementacja preparatami wapnia.

W piśmiennictwie można spotkać różne zalecenia dotyczące suplementacji witaminami, zebrano je w tabeli 1. Niektórzy autorzy w pierwotnej żółciowej marskości wątroby zalecają suplementacyjne dawki witaminy A - 10 tys. j./miesiąc domięśniowo, witaminy D3 10 tys. j. im/miesiąc, witaminy K 10 mg/miesiąc im. i 50-200 j/kg m.c./d doustnie.

Tabela 1. Dawki witamin rozpuszczalnych w tłuszczach stosowanych w cholestatycznych chorobach wątroby (wg różnych autorów).

Witamina	Dawka lecznicza
A	10 000 j/miesiąc-50 000 j/tydzień
D	50 000 j/tydzień-800 000 j/miesiąc
E	1-2 mg/kg m.c./dobę (ewentualnie pod kontrolą stężenia w osoczu)
K	10 mg/dzień-20 mg/tydzień

Bezpośrednio przed planowaną transplantacją wątroby konieczne jest stosowanie u chorych tzw. diety z niską zawartościa bakterii (low bacteria diet). Należy wówczas wykluczyć m.in.: owoce pestkowe, surowe owoce, sery. Pacjenci mogą natomiast spożywać mięso, mleko, gotowane warzywa, a owoce muszą być dokładnie umyte i obrane ze skórki. Dieta ta jest korzystna również u chorych z marskością wątroby, u których często dochodzi do przejściowej bakteriemii w wyniku wysiewu krwi z żyły wrotnej do krwioobiegu.

Żywienie pacjenta z chorobą wątroby jest trudne, zwłaszcza w opiece ambulatoryjnej. Szczególnie ważne są częste kontrole lekarskie i rozmowy z rodziną, dla wyjaśnienia wszystkich wątpliwości i skorygowania niejednokrotnie błędnych nawyków żywieniowych.

Piśmiennictwo

1. Achord J.L.: Not all fatty livers are benign. Gastroenterology 1990, 1:182. 2. Adler M., Schaffner F.: Fatty liver hepatitis and cirrhosis in obese patients. Am. J. Med. 1979, 67:811. 3. Brailon A. Et al.: Liver in ibesity. Gut 1985, 133. 4. Burt A.D. et al.: Non-alcoholic fatty liver: causes and complications. [W:] Oxford textbook of clinical hepatology Red. N. McIntyre. Oxford University Press 1991, 865. 5. Diehl A.M. et al.: Alcohollik liver disease in nonalcoholics. Gastroenterology 1988, 1056. 6. Powell E.E. et al.: The natural history of nonalcoholic steatohepatitis: a follow-up stady of forty-two patients for up to 21 years. Hepatology 1990, 1:74. 7. Sherlock S., Dodeley J.: Diseases of the liver and biliary system. Oxford Blackwell Scientific Publications. 1993, 408. 8. Hryniewiecki L.:Żywienie w chorobach wątroby. Biuletyn PTD 5, 34, 1996. R. 9. Morgan M.Y.: Nutritional aspects of liver and biliary diseases. 10. Nompleggi D.J., Bonkovsky H.L.: Nutritional Suplementation in chronic liver disease: an analytical review. Hepatology 1994, 19:518-533. 11. Kondrup J., Muller M.J.: Energy and protein requirements of patients with chronic liver disease. J. Hepatology 1997, 27:237-247. 12. Nielsen K. et al.: Nutritional assessment and adequacy of dietary intake in hospitalized patients with alcoholic liver disease. Br. J. Nutr., 1993, 69:665-79. 13. Muller M.J. et al.: Impaired glicose tolerance in liver cirrhosis: the role of hepatic and non-hepatic factors. Eur. J. Clin. Chem. Clin. Biochem. 1994, 32:749-56. 14. Nielsen K. et al.: Long-term oral refeeding of patients with cirrhosis of the liver. Br. J. Nutr., 1995, 74:557-67. 15. Linke K.: Dieta w chorobach wątroby. Medipress Gastroenterologia 1999, 4:1.3-10. 16. Nompleggi D.J., Bonkovsky H.L.: Nutritional Suplementation in chronic liver disease: an analytical review. Hepatology 1994, 19:518-533. 17. Kondrup J., Muller M.J.: Energy and protein requirements of patients with chronic liver disease. J. Hepatology 1997, 27:239-247.

Nowa Medycyna - Gastroenterologia i Żywienie I (10/1999)

Medigo.pl

Niewydolność wątroby

O fizjologii i chorobach wątroby rozmawiamy z lek. med. Ewą Maliszewską, gastrologiem.

Pani doktor, które z licznych funkcji wątroby są najważniejsze?
Funkcja metaboliczna, czyli przetwarzanie wszystkiego, co dostanie się do organizmu, rozkład składników pokarmu na substancje proste, które mogą być przyswojone przez organizm. Wątroba reguluje metabolizm węglowodanów, białek, a także tłuszczów. Do strawienia tłuszczów i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K) potrzebna jest żółć wytwarzana właśnie przez ten narząd.
Drugą funkcją jest odtruwanie organizmu. Wszystko, co dostaje się do organizmu drogą pokarmową i z powietrza, przechodzi przez wątrobę. Substancje trujące są neutralizowane, usuwane ze stolcem lub przez nerki. Wątroba pełni też funkcję magazynu substancji odżywczych: cukrów, białek, wielu witamin, a także żelaza i miedzi. W momencie niedoborów, organizm może czerpać z zapasów w wątrobie.

W jakich okolicznościach dochodzi do osłabienia funkcji wątroby i do jej niewydolności?
Wiele czynników może uszkodzić wątrobę. Są to wirusy wywołujące Wirusowe Zapalenie Wątroby (WZW), zwłaszcza typ B i C. Szkodliwe dla niej są substancje toksyczne, w tym alkohol. Aby spowodować alkoholowe stłuszczenie wątroby, wystarczy wypijać 30 ml alkoholu dziennie przez dłuższy czas. Stłuszczenie wątroby jest procesem odwracalnym. Jeżeli odstawi się alkohol, zastosuje dietę i leczenie, komórki wątroby mogą się zregenerować. Jeśli nie - po kilku, kilkunastu latach rozwinie się poalkoholowe zapalenie wątroby i marskość.

Czy przyczyną niewydolności wątroby może być niewłaściwe odżywianie?
Owszem. Jest to sposób odżywiania prowadzący do nadwagi i otyłości oraz podnoszący poziom tłuszczów we krwi. Stosowana przez wiele lat niewłaściwa dieta powoduje niealkoholowe stłuszczenie wątroby, uważane za odrębną chorobę. Jest ona skutkiem odkładania się tłuszczu w hepatocytach. Spadek wagi i zmiana sposobu odżywiania mogą spowodować cofnięcie się zmian. Jeśli nie podejmiemy leczenia, proces niszczenia wątroby będzie postępował, aż do stłuszczeniowego zapalenia wątroby i marskości. Wątroba w stanie marskości zmienia niekorzystnie swoją budowę. Coraz większa liczba  hepatocytów ulega zniszczeniu, a ich miejsce zajmuje tkanka włóknista. Miękka i elastyczna wątroba zamienia się w twardy narząd, którego funkcja jest coraz bardziej upośledzona. Dochodzi do powiększenia się śledziony, uszkodzenia naczyń jamy brzusznej i powstania żylaków przełyku, co jest już uważane za stan zagrażający życiu.

Jakie są pierwsze sygnały niewydolności wątroby?
Brak jest objawów, bo wątroba nie  boli. Tylko czasem w przebiegu ostrych chorób zapalnych, kiedy wątroba gwałtownie się powiększa, chory odczuwa ból. Większość dolegliwości bólowych zgłaszanych przez pacjentów jako wątrobowe spowodowanych jest kamicą żółciową lub zaburzeniami w pracy jelita grubego.
Dlatego trzeba wykonywać okresowo kontrolne badania biochemiczne, próby wątrobowe. Jeśli poziom enzymów wątrobowych - transaminaz i barwnika żółciowego, bilirubiny - jest podwyższony, to sygnał, że coś złego dzieje się z wątrobą. Może to być niewielkie uszkodzenie albo jej przeciążenie. O okresowych badaniach powinny pamiętać osoby z nadwagą, nie odżywiające się regularnie, nie stroniące od używek, stykające się na co dzień z substancjami chemicznymi lub biorące przewlekle leki.

Co powoduje przeciążenie wątroby?
Jeśli ktoś ma chore serce, obrzęki nóg, zastój w krążeniu płucnym, może mieć powiększoną wątrobę i nieprawidłowe wyniki badań wątrobowych. Przyjmowanie leków moczopędnych, które likwidują objawy niewydolności krążenia, powoduje „wyzdrowienie" wątroby.

W jaki sposób możemy zapobiegać niewydolności wątroby?
Prowadząc higieniczny tryb życia, regularnie i lekkostrawnie się odżywiając, nie dopuszczając do nadwagi, biorąc tylko niezbędne leki, nie nadużywając środków przeciwbólowych, nie pijąc alkoholu, zachowując ostrożność przy zbieraniu i jedzeniu grzybów oraz lecząc wszelkie choroby układu krążenia.

Czy dieta odgrywa dużą rolę w leczeniu schorzeń wątroby?
Podstawową, przy niealkoholowym stłuszczeniem wątroby i z zaburzeniami w przemianach tłuszczów.
Jest to dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych, czerwonego mięsa i potraw smażonych.
W diecie tej musi być białko, bo bez niego wątroba nie może się regenerować. W diecie ograniczamy je dopiero w zaawansowanej marskości wątroby.

Rozmawiała Barbara Skrzypińska

Dieta w niewydolności wątroby
W niewydolności wątroby należy zadbać o jej odciążenie.
Codzienna dieta powinna składać się z produktów łatwo przyswajalnych i pobudzających układ odpornościowy
organizmu i potraw o niewielkiej zawartości tłuszczu, gdyż jego metabolizm wymaga od wątroby wielkiego wysiłku.

Do przyrządzenia potraw należy stosować oliwę z oliwek (do 3 łyżeczek dziennie). Nie wolno używać margaryny. Masło można jadać  (w niewielkich ilościach) tylko surowe, nie stosować go do gotowania i smażenia.

Zaleca się picie soków ze świeżych warzyw i owoców, częste jadanie owoców i warzyw gotowanych na parze bez mieszania z innymi potrawami, bo wówczas zalegają długo w żołądku, co prowadzi do nadmiernego wydzielania gazów i zaburzeń gastrycznych.
Nie wolno używać soli kuchennej, zastępując ją przyprawami ziołowymi: kminkiem, koprem włoskim i nasionami selera, które odznaczają się silnym działaniem regenerującym wątrobę, podobnie jak kłącza kurkumy oraz listki bazylii i szałwii.
Jedynym źródłem kofeiny   powinna być zielona herbata. Spożycie alkoholu należy ograniczyć do kieliszka gronowego wina. Nie wolno jeść potraw smażonych.
Spośród produktów mięsnych na niewydolność wątroby najkorzystniej działa mięso ryb morskich i dziczyzna. Najbardziej zalecanymi warzywami są gotowane karczochy, buraki i czosnek, owocami - pomarańcze, brzoskwinie i jabłka.
Do  słodzenia potraw można używać miodu wielokwiatowego, dostarczającego organizmowi wielu witamin i związków mineralnych.

WANILIOWE BRZOSKWINIE (4 porcje, każda 106 kcal)
8 dojrzałych brzoskwiń, 1 szklanka białego wytrawnego wina, 2 łyżeczki miodu, 1 laska wanilii.
Brzoskwinie zalać wrzątkiem i odstawić na minutę, odsączyć i zdjąć skórkę.
W garnku wymieszać wino, miód i wanilię, gotować na małym ogniu, ciągle mieszając, aż miód się rozpuści. Dodać brzoskwinie i gotować, aż będą miękkie. Zdjąć z ognia, ostudzić i wstawić do lodówki.
Przed podaniem wyjąć wanilię i brzoskwinie, przełożyć do porcelanowych pucharków, wraz z płynem,
w którym się gotowały.

ZUPA BURACZANA (4 porcje, każda 185 kcal)
4 średnie obrane i ugotowane buraki, 1 niewielka drobno posiekana cebula,
1 obrane i pokrojone w plasterki jabłko, 4 szklanki rosołu z kurczaka, 2 łyżki przecieru pomidorowego, 1 łyżka kurkumy, 1 szklanka naturalnego jogurtu,
2 łyżeczki oliwy, drobno posiekana natka pietruszki.
Oliwę rozgrzać w rondlu, włożyć cebulę i gotować na małym ogniu 5 minut mieszając od czasu do czasu. Dodać buraki, jabłko, rosół i przecier pomidorowy, zagotować, dodać kurkumę, przykryć i gotować na małym ogniu 10 minut. Rozlać zupę na talerze, wlać jogurt i posypać natką pietruszki.

SAŁATKA ZIEMNIACZANA Z BAZYLIĄ (4 porcje każda, 162 kcal)
500 g ziemniaków, 2 łyżki soku z cytryny, 200 g naturalnego jogurtu, 1 zmiażdżony ząbek czosnku, 1 szklanka posiekanych listków bazylii, 1 szklanka posiekanych listków pietruszki.
Obrane ziemniaki ugotować na parze lub w kuchence mikrofalowej. Gorące przekroić na połówki i ćwiartki, skropić sokiem z cytryny. Wymieszać jogurt, czosnek, bazylię i pietruszkę. Sos wylać na ciepłe ziemniaki i wymieszać. Po ostudzeniu wstawić do lodówki.

RISOTTO Z CUKINIĄ I PAPRYKĄ (4 porcje każda 236 kcal)
2 szklanki ryżu, 500 g cukinii pokrojonej w plasterki, 1 1/2 litra rosołu z kurczaka, 2 łyżeczki oliwy, 1 drobno posiekana cebula, 2-3 ząbki czosnku, 1 pokrojona czerwona papryka,
1 łyżeczka kurkumy, drobno posiekana natka pietruszki.
Włożyć do garnka oliwę, cebulę i czosnek, przykryć i gotować na małym ogniu 2-3 minuty, dodać cukinię, paprykę i ryż, gotować, ciągle mieszając, 2-3 minuty. Dodać 1/2 szklanki rosołu i gotować, aż płyn zostanie wchłonięty, dodawać po trochu rosołu, aż ryż zmięknie. Dodać natkę pietruszki i delikatnie wymieszać, posypując kurkumą.

Teresa Lewkowicz-Mosiej

Dieta wątrobowa - dieta stosowana przy schorzeniach wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Najważniejszym zaleceniem przy tej diecie jest zakaz picia alkoholu. Powinno się spożywać 5 - 6 małych posiłków zamiast 3 dużych.

Wskazówki dietetyczne

Przykładowy zestaw produktów spożywczych dostosowany do diety wątrobowej^[1]:

Grupy produktów	Produkty zalecane	Produkty niezalecane
Mleko, produkty mleczne	niskotłuszczowe mleko, mleko odtłuszczone, maślanka (do 1/2 litra dziennie), produkty z kwaśnego mleka, odtłuszczony jogurt, chudy twaróg i ser do 3% tłuszczu, kwaśna śmietana z 10% tłuszczu, mleko skondensowane z 5% i 7,5% tłuszczu, kefir	zawierający bardzo dużo tłuszczu ser, mocno przyprawiane gatunki serów, fromage, krówki
Produkty zbożowe, produkty skrobiowe	mąka, mąka ziemniaczana, płatki owsiane i pszenne, ryż, grysik, budyń, makarony, płatki kukurydziane, pszenne, żytnie, kiełki soi, soczewicy, kukurydza	gruboziarniste, zarodki pszenne, nasiona słonecznika, sezamu, orzechy, migdały
Chleb, pieczywo	chleb pszenny, grzanki, sucharki, chleb chrupki, dobrze wypieczony chleb mieszany, Graham, chleb razowy, ciasto drożdżowe, biszkopt, ciastko z owocami, piernik, keks, kajzerki, chrupki kukurydziane	świeży chleb, torty, ciasto francuskie, wypieki smażone na tłuszczu (pączki, naleśniki, makaroniki), krakersy, ciastka kruche, bułki maślane, ptysie, sernik, kruszonka
Cukier, słodycze, sacharyna(słodzik)	cukier, fruktoza, cukier gronowy, miód pszczeli, galaretka, marmolada, słodzik płynny, w proszku lub w tabletkach	słodycze (cukierki, czekolada, pralinki lub czekoladki)
Owoce	obrane jabłka i gruszki, banany, pomarańcze, mandarynki, grapefruit, truskawki, maliny, jeżyny, melony, kiwi, brzoskwinie, morele; najlepiej przyswajalne są kompoty owocowe	niedojrzałe owoce, śliwki, agrest, porzeczki, jabłka i gruszki ze skórą, avocado, orzechy, migdały
Przyprawy, sosy przyprawione korzeniami, zioła	kminek, anyż, koper włoski, goździki, cynamon, muszkat, liście bobkowe, jagody jałowca, ziele angielskie, przecier pomidorowy, ketchup. Przy indywidualnej tolerancji także: curry, chili, czosnek, cebula i słodka papryka w proszku w małych ilościach, wszystkie zioła	ostra musztarda, pieprz, papryka w większych ilościach, angielskie sosy z esencji, majonez
Napoje	czarna herbata, słaba kawa ziarnista, soki owocowe i warzywne, koktajle mleczne, mleko kakaowe z mleka odtłuszczonego lub niskotłuszczowego, herbaty ziołowe, woda mineralna gazowana	mocna kawa ziarnista, napoje gazowane; przy schorzeniach trzustki oraz przy marskości wątroby całkowicie zakazany jest alkohol!
Mięso, drób, dziczyzna	cielęcina, wołowina (chuda), polędwica, jagnię, serce, wątroba, nerki, kura, kurczak, indyk, gołąb, bażant, dzika kaczka, królik, zając, sarna, jeleń, dzik, konina, flaki	tłuste mięso wołowe, cielęce, wieprzowe, baranie, mięso mocno peklowane, mięso mocno przypieczone, panierowane, mięso wypiekane w tłuszczu, tłusty drób (kaczka, gęś), serca, ozory, mózg, skórki z drobiu
Wędliny	szynka bez tłuszczu, chuda, zimna pieczeń, peklowane mięso w puszkach, cielęcina w galarecie, drób w galarecie, wędliny drobiowe	wszystkie inne tłuste i mocno wędzone gatunki kiełbas, mielone mięso wieprzowe, mięso siekane, pasztety, pasztetowa, salceson, salami, parówki, kaszanka
Zupy, sosy	chudy rosół na mięsie, lekko podprawiane zupy, sosy o małej zawartości tłuszczu	tłusty rosół, majonez, sosy masłowe, wywary z kości
Tłuszcze do smarowania, oleje	masła, margaryny miękkie (w kubkach), oleje roślinne i słonecznikowy, olej z kiełków pszenicy, kukurydziany, sojowy, oliwa	smalec, łój, słonina, margaryny twarde (w kostkach)
Ryby, skorupiaki	okoń, dorsz, flądra, sola, pstrąg, szczupak, lin, kraby, raki, ryba w galarecie, świeży tuńczyk, sandacz, morszczuk, mintaj, halibut, płastuga	karp, śledź, węgorz, makrela, łosoś, halibut, turbot, tuńczyk w oleju, sardynki w oleju
Ziemniaki	ziemniaki w mundurkach, ziemniaki solone, ziemniaki puree, kluski ziemniaczane z gotowanych ziemniaków	frytki, sałatka ziemniaczana z majonezem, placki ziemniaczane, smażone ziemniaki
Warzywa, sałatki	młode marchewki, młoda kalarepa, szparagi, kalafior, szpinak, kwaszona kapusta, rzodkiew, buraki, seler, pomidory i ogórki bez skórki, pieczarki, sałata zielona, wszystkie sałatki przyprawione octem winnym lub sokiem z cytryny, oberżyny, cukinia, koper włoski, brokuły	cebula surowa jak i zarumieniona na tłuszczu, odmiany kapusty: biała, czerwona, włoska, przede wszystkim w połączeniu z cebulą, tłuszczem i tłustym mięsem, groch, fasola, soja
Potrawy z jaj	jajko na miękko, omlet z piany, luźna jajecznica, jajko do zagęszczania zup, sosów, legumin, sufletów, (przy żółtku należy zwracać uwagę na jego tolerancję przez organizm) (Uwaga! żółtko przeciwwskazane w schorzeniach dróg żółciowych, białko kurze	jajka gotowane na twardo, jajka sadzone i jajecznica na słoninie, żółtka

Zalecenie ogólne

• dieta powinna być normokaloryczna z ograniczeniem tłuszczu, przy zwiększeniu spożycia węglowodanów

• należy spożywać 5 posiłków dziennie o umiarkowanej objętości

• istotnym elementem jest ilość tłuszczu i forma przygotowania posiłku, który jest trawiony przez soki trzustkowe

• najlepszą metodą przygotowania potraw jest: gotowanie na parze, duszenie bez smażenia, pieczenie w folii lub w pergaminie

• zawartość podstawowych składników odżywczych w całodziennej diecie:

- białko: 65g- 90g, - tłuszcz: 40g-50g, - węglowodany: 345 g

• ilość błonnika w diecie jest zależna od indywidualnej tolerancji

• wskazana jest dieta o dużej zawartości witamin C i E (antyoksydantów - składników odżywczych o działaniu przeciwutleniającym)

Dieta wątrobowa

przez Jakub87 Dostałem zalecenie od lekarza na ŚCISŁĄ dietę wątrobową. Dostałem broszurkę którą można znaleść tu: http://pl.wikipedia.org/wiki/Dieta_w%C4%85trobowa
Identyczną
Faktem jest że czasem w jednej i drugiej tabelce jest to samo ale trudno.
Do tej pory jem pieczenie z mielonego indyka, chude drobiowe szynki na pieczywie "wasa", pije mleko 0%Do tego jem zupy ogórkowe i pomidorowe. Ryż z warzywami i makaron w różnych postaciach.
Bardzo lubię jeść. Cieszę się że schudłem 10 kilo w miesiąc diety ale chciałbym też jeść zdrowo a zarazem smacznie.... Smażenie potraw przed dietą to był mój główny sposób przyrządzania posiłku.
Ktoś ma jakieś przepisy na smaczne dania oparte o tą dietę??
Czy dieta wątrobowa wymaga aż tak radykalnego i rygorystycznego przestrzegania czy raz na jakiś czas można sobie pozwolić? Czy ktoś z obecnych kiedyś miał dietę wątrobową?

przez eblis Wiesz, ja ze względu na chorobę wątroby też mam zaleconą dietę wątrobową i cukrzycową (ze względu na leki), ale szczerze mówiąc w ogóle jej nie przestrzegam... Jem to, na co mam ochotę i po czym nie czuję się źle. Oczywiście przestrzegam zasady "zero alkoholu", ale to jedyna, którą w pełni przyjęłam. Jeśli chodzi o wagę (bo piszesz, że schudłeś w ciągu miesiąca 10 kg, ale nie wiem czy chcesz chudnąć czy to tylko przyjemny dla Ciebie skutek uboczny), to nie mam z tym problemu, bo często zdarza się, że w ogóle nie mam ochoty na jedzenie albo po prostu nie jem z lenistwa ;-) Kiedy wychodziłam ze szpitala, pani ordynator powiedziała mi, że w zasadzie mogę jeść to, co chcę, a po czym dobrze się czuję. Oczywiście w umiarkowanych ilościach i rozsądnie. Także nie wiem, czy rygorystyczne przestrzeganie diety na dłuższą metę ma aż tak ogromne znaczenie...

przez eblis Przeczytałam temat z linka i wydaje mi się (bo nie posiadam żadnych kwalifikacji, żeby cokolwiek twierdzić), że skoro wszystkie inne wyniki masz w normie, a tylko enzymy wątrobowe są ponad, to przydałyby się jakieś badania dokładniejsze, żeby sprawdzić co się dzieje z wątrobą.
U mnie zaczęło się podobnie, przypadkiem stwierdzone zawyżone wyniki transaminaz przy wszystkich innych w normie. Ale diety żadnej nie przestrzegam, na początku starałam się uważać na to co jem, a teraz po prostu wiem już po czym się źle czuję i tego unikam. Mimo niestosowania diety wyniki mam bardzo dobre :-) Może to zależy też od organizmu... Powodzenia :-)

przez patryk310878witam. mam takie pytanie 3 marca miałem operacje na woreczek wyjeli mi 2 cm. kamien. miałem zabieg laparoskopowo.moje pytanie dotyczy diety: mam broszurke i inne wiadomosci na ten temat ...ale ludzi powiedzcie mi alkohol jest kategorycznie zakazany;;;;czy małe piwko zaszkodzi i jakie moga byc skutki.pozdrawiam i czekam na odpowiedz

przez roxi24 Ja również miałam wycięty woreczek żółciowy (były w nim 2 kamienie o ok 2 cm.).Było to w 15 roku życia.Niestety nieposłuchałam się lekarza i nieprzestrzegałam diety .Trułam się niezdrową żywnością aż stało się to... ok 2 lata temu zachorowałam na żółtaczkę miąższa wątroby.Powód choroby-oczywiście moja "super dieta"-potrawy smażone,alkohol,kawa,tłuste wędliny,tłuste sery,fast foody,leki antykoncepcyjne...Tranaminazy wachały się od 2000 do 3000.Po zdiagnozowaniu żółtaczki oczywiście zaistniała potrzeba zrobienia usg...i znowu niespodzianka-niezidentyfikowane liczne hyperechogenne guzy wątroby.Załamało mnie to.Pani doktor wystraszyła mnie mówiąc,że jeśli one nie znikną czeka mnie przeszczep. Po wielu badaniach (w tym tomografia,biopsja) wykluczono nowotwór,ale jaki to rodzaj guzów,czym one są to do dzisiaj jest wielka zagadka. Po długotrwałym leczeniu transaminazy spadły do 100 ,ale guzy pozostały.Pod koniec roku 2007 zaszłam w ciąże (oczywiście wpadka,gdyż mam z powodu uszkodzenia wątroby kategoryczny zakaz stosowania leków antykoncepcyjnych).I kolejna "nowina"-cholestaza ciążowa (transaminazy znowu osiągnęły poziom 2500)zagrażająca życiu dziecka i mojego. Znowu mnóstwo badań,2 miesiące leżenia w szpitalu,aż w 35 tygodniu ciąży moja córeczka Maja zmarła w mym łonie.Nigdy sobie tego nie wybacze-gdybym przestrzegała diety to niezachorowałabym na żółtaczkę,niemiałabym guzów wątroby które mogą przekształcić się w nowotwór,niedostałabym cholestazy wątrobowej i niestraciłabym dziecka.
Mam apel do wszystkich którzy "olewają" dietę i zalecenia lekarzy: warto dbać o siebie -nie dla siebie ale dla waszych bliskich...Zdrowie szybko można stracić a potem nie zawsze się je odzyskuje...

przez krysia12 Witam Ponad dwa lata temu stwierdzono u mnie autoimmunologiczne zapalenie wątroby mam przeciwciała mięśni gładkich ( watroba jest w zancznym stopniu zniszczona) chociaż mam 50 lat nigdy nie nadużywałam alkocholu nie piłam go prawie wcale, a piwa to nawet nie znam smaku , za tłustym jedzeniem też nie przepadałam jadłam normalnie. Ale trudno stało się i mam chorą wątrobę . Bardzo chętnie skorzystam z porad dotyczącej diety wątrobowej ( staram się korzystać z różnych źródeł). Dzięki Jakub87 właśnie sobie wydrukowałam twoją dietę i będę się do niej stosowała. Uważam, że jeżeli sami nie zadbamy o siebie i swoje zdrowie to napewno rodzina jak i znajomi się tym za bardzo nie zainteresują. Ponieważ to my siebie zniszczymy , a jak będzie za późno to owszem rodzina i znajomi będą nam wspólczuć albo po nas trochę popłaczą i na tym się skończy. Dlatego szczerze mówię warto o siebie zadbać i walczyć do końca, łapać każego sposobu aby się dobrze czuć i długo żyć. Zyczę Wam zdrowia pozdrawaiam papapa.

przez chocolate Ja mam mononukleoze... Musze być na diecie wątrobowej i za bardzo nie wiem co jeść. Mam 160 wzrostu i waże 42 kg . Cały czas staralam się przytyć , jadłam co popadnie , ogólnie to sie wszyskim obżerałam , a teraz musze byc na takiej diecie , że boje sie , ze schudne . Nie moge jesc smarzonego ani tłustych rzeczy , a po tym najbardziej sie tyje . Wiecie moze co jeszcze moge jesc , zeby przytyć , albo chociaż nie stracic na wadze ?

przez Mufa Ja jestem po wycięciu pęcherzyka żółciowego. Minęło pół roku. Czy muszę stosować jeszcze dietę wątrobową? I czy mogę jeść wszystko?

przez madzik2 cześć właśnie dowiedziałam sie że mój chłopak zaraził się HCV/C wiem że musi mieć dietę wątrobową tzn nie moze jeść nie pikantnego ani nie moze używać przypraw , keczapu czy można to czymś zastąpic????

przez Przemek+ Nie od "wczoraj"wiem iż mam duże problemy z wątrobą,ale większym jak do tej pory był problem z alkoholem a ściślej mówiąc z systematycznym spożywaniem piwka 2-5 piw dziennie.Jakieś 7 lat temu miałem usunięty woreczek żołciowy i od tamtej pory lawinowo zaczęły się problemy z wątrobą.Od jakiegoś czasu zaniepokoił mnie fakt iż białka moich oczu są żółte a mą prawą stronę wypycha wątroba.Czuje ją jak wypełnia mnie od środka niczym nadmuchany balon...Mam pytanie:czy stosując diete wątrobową i całkowicie odcinając się od wszelkiego rodzaju napojów alkoholowych mam szanse zregenerować ją i przywrócić do dawnej świetności i czy wogóle,a jeśli tak,to po jakim czasie trwania takiej diety moge diete odstawić i jeść wszystko jak zdrowy człowiek?

przez djfafa Oczywiście, że tak, ale musisz mieć pełną diagnostykę (USG, panel wątrobowy + badanie na żółtaczkę).

przez ren760 witam,na wikipedia jest podane, ze mozna pic wode mineralna gazowana. wszedzie slysze, ze jest niezalecana, czy ktos wie jak jest faktycznie? podczas usg stwierdzono u mojej corki powiekszenie watroby, wizyte mam u specjalisty dopiero w piatek ale chce od razu unikac wszystkiego co moze jej zaszkodzic. dzieki za wszelkie wskazowki

Dieta wątrobowa

Skuteczna dieta wątrobowa na każdy rodzaj choroby wątroby. Chorujesz na którąś z tych dolegliwości? Zastosuj odpowiednie żywienie. Oto dieta wątrobowa. Przedstawiamy Ci diety podczas choroby wątroby. Pod uwagę wzieliśmy dwie choroby wątroby.

Pierwsza to:

Wirusowe zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby jest chorobą zakaźną powodującą zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w miąższu wątroby. Przebieg tej choroby dzieli się na trzy okresy, w których należy różnicować sposób żywienia.

W pierwszym okresie dieta ma na celu złagodzenie objawów żołšdkowo-jelitowych oraz oszczędzanie wątroby; jest ona bardzo zbliżona do diety stosowanej przy ostrych chorobach gorączkowych, składa się początkowo ze słodzonych napojów, soków owocowych i warzywnych, herbaty, kompotów, miodu, kleików z ryżu, kasz i płatków owsianych, a następnie z sucharków, biszkoptów i puree z ziemniaków. Białko dostarcza się w tym okresie pod postacią niewielkich ilości odtłuszczonego mleka, żelatyny i białek jaj.

Drugi okres rozpoczyna się z chwilą wystąpienia żółtaczki i trwa przeciętnie 4-6 tygodni, czasem jednak, w przypadkach przewlekłych, przeciąga się do 4 miesięcy. W tym okresie należy stopniowo zwiększać wartość kaloryczną pożywienia; stosuje się dietę węglowodanowo-białkową z ograniczeniem tłuszczu.

Węglowodany dostarcza się w postaci kasz, pieczywa, delikatnych potraw mącznych, cukru, przetworów owocowych, miodu itp. Białko należy podawać pełnowartościowe, łatwo przyswajalne, w postaci gotowanych mięs, drobiu i ryb oraz twarogu i białek jaj. Tłuszcz dostarcza się jedynie w postaci masła i rafinowanych olejów roślinnych. Owoce w postaci surowych soków i kompotów, a jarzyny-gotowane, przecierane (puree) oraz soki.

Dieta wątrobowa nie powinna zawierać przypraw oraz potraw trudno strawnych i wzdymających, jak warzywa strączkowe suche, gotowana kapusta, świeże, kwaśne pieczywo. Potrawy podaje się jedynie gotowane. Dodatek soli należy znacznie ograniczyć.

Zupa ziemniaczana
- 200 ml wody
- 5 dkg włoszczyzny (bez kapusty)
- 15 dkg ziemniaków
- 5 g mąki pszennej
- 50 ml mleka
- 1 g soli
- 5 g masła
- zielona pietruszka
Oczyszczone ziemniaki i włoszczyznę ugotować w wodzie, po czym przetrzeć. Z mąki i mleka przygotować zawiesinę, wlać do przetartych jarzyn i zagotować. Po zagotowaniu dodać masło, sól i posiekaną nać pietruszki.

Budyń z twarogu na słodko
- 2 białka
- 2 dkg cukru
- 7 dkg twarogu
- 8 g mąki pszennej
- 5 g masła
Twaróg utrzeć z cukrem, dodać ubitą z białek pianę i mąkę. Wymienione składniki lekko wymieszać, nałożyć do uprzednio wysmarowanej masłem formy. Gotować na parze, pod.przykryciem, około 25 minut.

Kluski z twarogu
- 10 dkg twarogu
- 1 białko
- 2 dkg mąki pszennej
- 5 g masła
- 1 g soli
Twaróg rozetrzeć, połączyć z mąką, wymieszać, dodać ubitą z białka jaja pianę i wymieszać. Z przygotowanej masy formować kluski i wkładać je do osolonej, wrzącej wody. Po ugotowaniu dodać masło.

Pulpety z mięsa
- 9 dkg chudego mięsa
- 1 białko
- 1 g soli
- 5 g masła
- 10 dkg czerstwej bułki
- 25 ml odtłuszczonego mleka
Masło połączyć ze zmielonym mięsem, namoczoną w mleku i odciśniętą bułką oraz z ubitą pianą. Po wymieszaniu wymienionych składników uformować pulpety, włożyć je na wrzącą, osoloną wodę i gotować około 10 minut.

Trzeci okres wirusowego zapalenia wątroby rozpoczyna się z chwilą ustępowania objawów choroby; dietę rozszerza się stopniowo i powoli przechodzi do żywienia normalnego. Chorzy po przebyciu ostrych stanów zapalnych miąższu wątroby muszą jednak zachowywać przez dłuższy czas (nawet do roku) pewne przepisy dietetyczne. Nie wolno im spożywać dużych ilości tłuszczów i potraw tłustych, jak gęsi, kaczek, tłustych ryb i mięs, tłustych ciast i tortów, żółtek jaj, ostrych serów, potraw smażonych i wędzonych, potraw zimnych, piwa i czekolady.

Druga choroba to:

Marskość wątroby

Przy marskości wštroby dieta polega przede wszystkim na wyłączeniu wszelkich napojów alkoholowych, nawet niskoprocentowych, jak wino i piwo, na znacznym ograniczeniu tłuszczu oraz płynów i produktów zawierających sól, ze względu na powstawanie obrzęków. Podaje się pożywienie białkowo-węglowodanowe, bogate w witaminy. Należy unikać pokarmów powodujących wzdęcia, jak świeże, kwaśne pieczywo, gotowana kapusta, suche nasiona warzyw strączkowych. Ponieważ marskości towarzyszy brak apetytu, a dieta zawiera mało soli, potrawy powinny być przyrządzane starannie i smacznie z możliwie dużym urozmaiceniem.

Z uwagi na znaczne ograniczenie tłuszczu nie należy podawać potraw, do przyrządzania których potrzeba dużych jego ilości, np. dań smażonych i zaprawianych zasmażkami; zabronione są również produkty o znacznej zawartości tłuszczu, jak tłuste mięsa, drób i ryby, tłuste sery, żółtka jaj, śmietana, tłuste ciasta i torty. Tłuszcz powinien być dostarczany w ograniczonych ilościach, jedynie pod postacią masła i rafinowanych olejów roślinnych.

Duża ilość pełnowartościowego białka, niezbędna w omawianej diecie, powinna być dostarczana pod postacią odtłuszczonego mleka, białek jaj, chudego twarogu, który podaje się w ilości do 400 g dziennie, chudego mięsa, drobiu i ryb. Podaje się również jadalne, suszone drożdże, stanowiące dobre źródło witamin grupy B i białka.

Najbardziej wskazane są potrawy gotowane; dozwolone są również potrawy duszone i pieczone, pod warunkiem niezwiększania ustalonej ilości tłuszczu. Węglowodany podawać należy pod postacią cukru, miodu, przetworów owocowych, potraw z mąki i kasz, nietłustych deserów (można podawać kasze i pieczywo z mąki wysokiego przemiału, jednak pieczywo nie powinno być kwaśne i zbyt świeże).

Wskazane jest podawanie dużych ilości owoców i warzyw, pod dowolnymi postaciami; najpożyteczniejsze są surówki. Chorym nie podaje się wędlin, konserw mięsnych i rybnych, kiszonek, marynat, wywarów z kości, mięsa, ryb, drobiu i grzybów oraz przypraw, jak pieprz, papryka, maggi, musztarda itp. Do przyrzšdzania zup i sosów należy używać wyłącznie wywarów z włoszczyzny oraz mleka.

Kasza na mleku
- 400 ml odtłuszczonego mleka
- 3-5 dkg kaszy
- 1 g soli
Kaszę opłukać w zimnej wodzie, po czym ugotować na mleku do miękkości.

Zupa owocowa z suszu jabłkowego i marmolady
- 400 ml wody
- 3 dkg suszu jabłkowego
- 4 dkg marmolady
- 1 dkg cukru
- 5 g mąki ziemniaczanej
- 50 ml mleka odtłuszczonego
- 1 dkg żurawin
Susz jabłkowy namoczyć w chłodnej wodzie, po czym ugotować w wodzie, w której był moczony. Po ugotowaniu przetrzeć. Nie przetarte części odrzucić, a przecier połączyć z marmoladą i cukrem. Z mąki ziemniaczanej i mleka przygotować zawiesinę, wlać do zupy i zagotować. Po zagotowaniu dodać sok wyciśnięty z żurawin.

Zupa ze świeżych owoców
- 350 ml wody
- 20 dkg świeżych owoców (mieszanych)
- 5 g mąki ziemniaczanej
- 4 dkg cukru
Z owoców przygotować przecier lub wycisnąć sok. Z części nie przetartych ugotować wywar, odcedzić go, dodać cukier i mąkę ziemniaczaną; zagotować. Po ugotowaniu dodać uprzednio przygotowany surowy sok lub przecier.

Buraki z jabłkami
- 35 dkg buraków ćwikłowych
- 5 dkg jabłek
- 5 g mąki pszennej
- 25 ml mleka
- 2 g cukru
- 5 g masła
Buraki umyć, ugotować w łupinach. Po ugotowaniu obrać i zetrzeć na grubej tarce. Surowe jabłka zetrzeć na tarce, połączyć z burakami, dodać cukier. Z mąki i mleka przygotować zawiesinę, wlać do jarzyny, po czym zagotować. Po ugotowaniu dodać masło.

Surówka z selerów i jabłek
- 6 dkg selerów
- 6 dkg jabłek
- 1 dkg szczypiorku
- 5 g koperku
- 5 g cukru
- 3 g koncentratu owocowo-witaminowego
Warzywa i jabłka opłukać, oczyścić, po czym jabłka i selery zetrzeć na grubej tarce, a szczypiorek i koperek drobno posiekać. Składniki te wymieszać i polać roztworem przygotowanym z gotowanej wody, cukru i koncentratu.

Zapiekanka z jabłek i ryżu
- 5 dkg ryżu
- 1 dkg cukru
- 100 ml mleka
- 20 dkg jabłek
- 5 g masła
Ryż ugotować w mleku na sypko. Jabłka obrać i pokrajać w plasterki. W naczyniu wysmarowanym masłem układać warstwami ryż i jabłka, przesypując je cukrem. Po ułożeniu zapiec w piekarniku.

Przykładowy jadłospis:

śniadanie: kasza manna, pieczywo pszenne, masło, pasta z białego sera, pomidor II śniadanie: jabłko prażone, ryż

obiad: zupa jarzynowa, ryba pieczona w folii, marchew gotowana, sałata

podwieczorek: biszkopty, sok warzywno-owocowy

kolacja: kopytka z masłem i cynamonem

Wątroba jest największym organem ludzkiego organizmu. Można ją porównać do olbrzymiego laboratorium chemicznego, do przetwórni, magazynu, czy też dyspozytorni.

Najważniejszą funkcją wątroby jest rozkładanie i neutralizacja wszelkich toksyn, które dostarczamy wraz z pożywieniem i wdychanym powietrzem. Wątroba produkuje żółć niezbędną do trawienia tłuszczów i cholesterol konieczny do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki.

Znosi ona w milczeniu każdą dolegliwość. Nie jest unerwiona, więc nie boli. Ale kiedy jest nadmiernie bombardowana złą dietą, alkoholem powiększa się i rozciąga otaczającą torebkę ochronną napierając na sąsiednie organy. I wtedy odczuwamy kłucie w boku, czy też pod żebrami. Zakłócenia w pracy wątroby mogą pochodzić nie tylko z obżarstwa, nadużywania leków, wdychania szkodliwych substancji (farb, lakierów, dymu z papierosa), ale również z wirusowego zapalenia wątroby. Wówczas oprócz leczenia farmakologicznego należy zastosować dietę przyjazną dla wątroby.

Przede wszystkim należy jeść regularnie niewielkie porcje 5-6 razy dziennie. Dieta powinna być bogata w białko i węglowodany, z ograniczeniem tłuszczu i błonnika. Potrawy powinny być przyrządzane na parze, pieczone w folii bądź też duszone bez tłuszczu.

Z mięs wybierajmy te najchudsze (filet z indyka, kurczaka, ryby). Najlepsze tłuszcze to olej sojowy, słonecznikowy i masło. Tłustą śmietanę do zaprawiania zup i sosów zastąpmy naturalnym jogurtem. Dzienna dawka cukru nie powinna przekraczać 7 dag. Nadmierna jego ilość sprzyja stłuszczeniu wątroby. Do słodzenia herbaty lepiej użyć miodu rzepakowego. Węglowodany (makarony, pieczywo) mogą stanowić około 45% spożywanych dziennie produktów, jednak nie więcej niż ok. 40 dag. Na diecie wątrobowej należy pić odchudzone mleko i napoje mleczne. Jeść chudy lub półtłusty biały ser. Dużo białka zawiera również fasola, soja, soczewica, migdały, pestki dyni. Z warzyw najbardziej wskazane są te, które zawierają przeciwutleniacze, kwas foliowy i wit. C (np.: sałata, buraki. brokuły, marchew).

Z owocami nie należy przesadzać, ale sezonowe (np.: jabłka, jagody, cytrusy) na pewno nie zaszkodzą. Jednak wątroba pełniej wykorzysta bogactwo witamin zawarte w owocach, jeżeli zrobimy z nich sok czy mus.

Dieta dobra dla wątroby

Pełni ponad 500 różnych funkcji. Pracuje jak gigantyczne laboratorium chemiczne, przetwórnia, magazyn i dyspozytornia. Jak jej pomóc, gdy zaczyna szwankować?

foto: Iconotec

Wątroba m.in. produkuje żółć niezbędną do trawienia tłuszczów i cholesterol konieczny do prawidłowego funkcjonowania każdej komórki. Jednak jej najważniejsza funkcja to rozkładanie i neutralizacja wszelkich toksyn, które dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem czy wdychanym powietrzem. Ta funkcja jest jednak upośledzona, jeśli wątroba niedomaga, a niedomaga, bo jej nie szanujemy.

W milczeniu znosi naszą beztroskę

Wątroba nie boli, bo nie jest unerwiona. Ale maltretowana powiększa się, rozciąga otaczającą ją torebkę ochronną i napiera na sąsiednie organy. Stąd nieprzyjemne uczucie kłucia w boku czy rozpierania pod żebrami.

Każde nadwerężenie tkanek wątroby oznacza zaburzenia jej funkcji. Szkodzi jej nie tylko wirusowe zapalenie wątroby, ale także nadużywanie leków, obżarstwo, wdychanie szkodliwych związków chemicznych, np. farb lub środków owadobójczych, nie mówiąc już o dymie tytoniowym.

Przyczyną powiększenia się i tak wielkiego organu (1,5-2 kg u dorosłej osoby) może być jego stłuszczenie. Skąd się ono bierze? Wątroba ma zdolność rozkładania kwasów tłuszczowych, tworzenia z nich tłuszczów i przesyłania ich dalej do całego organizmu. Ta zdolność jest jednak ograniczona. Gdy tłuszczu jest za dużo, wątroba tyje i nie funkcjonuje właściwie.

Stłuszczenie wątroby pojawia się przy źle leczonej cukrzycy, ciężkostrawnej diecie i nadużywaniu niektórych leków. Do najbardziej szkodliwych należą antybiotyki, niektóre środki antykoncepcyjne, przeciwgruźlicze i przeciwzapalne. Dolegliwości sprzyja też nadużywanie alkoholu oraz stosowanie drakońskich diet odchudzających. Jeśli w krótkim czasie pozbywamy się tkanki tłuszczowej, nadmiar uwolnionego do krwi tłuszczu obrasta wątrobę. Jeśli się odchudzasz, dla dobra wątroby zadbaj, by nie tracić więcej niż 2 kg miesięcznie.

Na kamicę żółciową bardziej narażone są kobiety niż mężczyźni. A to z uwagi na okresowe wahania poziomu hormonów (menstruacja, ciąża, menopauza). Kamica rzadko przytrafia się osobom, które jedzą dużo warzyw i mało czerwonego mięsa, bo dieta bogata w błonnik chroni przed tym schorzeniem. Szczególnie podatni na tworzenie się kamieni są cholerycy i ludzie, którzy nie potrafią radzić sobie z długotrwałym stresem.

Może odrodzić się jak feniks

Mimo wszystko nie wpadaj w panikę. W sprzyjających warunkach wątroba zregeneruje swoje uszkodzone tkanki. Aby jednak mogła skorzystać ze swych cudownych zdolności, niezbędna jest twoja pomoc. Stosuj dietę przyjazną wątrobie. Jedz często, ale mniejsze porcje i kontroluj ilość poszczególnych składników odżywczych w swoich posiłkach:

• Zrezygnuj z tłuszczów zwierzęcych, zwłaszcza smalcu, masła. Tłustą śmietanę w zupach i sosach zastąp naturalnym jogurtem.

• Kontroluj spożycie węglowodanów (m.in. makaronów, pieczywa). Choć mogą stanowić 45 proc. spożywanych dziennie produktów, nie powinno się jeść ich więcej niż ok. 40 dag. Uważaj na cukier. Jego nadmierna ilość ( ponad 7 dag) sprzyja stłuszczeniu wątroby. Lepiej herbatę posłódź miodem rzepakowym - jest bogaty w najbardziej przyswajalny cukier, czyli fruktozę.

• Cenne w odbudowie wątroby jest białko, dlatego zadbaj by w twoim menu było mięso. Wybieraj jednak drób, chude ryby i cielęcinę - jadaj je gotowane na parze, duszone w sosie własnym lub pieczone w folii. Pij odchudzone mleko i napoje mleczne.

• Nie zapominaj o warzywach. Najlepiej, żeby 80 proc. codziennej porcji warzyw było gotowane, a 20 proc. - surowe. Najbardziej wskazane są jarzyny, które zawierają przeciwutleniacze, kwas foliowy i witaminę C, np. sałata, marchew, brokuły, buraki.

• Z owocami lepiej nie przesadzaj, choć sezonowe jagody, jabłka czy grejpfruty nie zaszkodzą. Jednak wątroba pełniej skorzysta z bogactwa zawartych w owocach witamin i soli mineralnych, jeżeli wyciśniesz z nich sok czy przyrządzisz mus.

Przy kamicy żółciowej

Jeśli nagle poczujesz silny ból pod prawym żebrem promieniujący w stronę łopatki, masz wymioty, prawdopodobnie dopadł cię atak kamicy żółciowej. Dzieje się tak, gdy w wytwarzanej przez wątrobę, a gromadzonej w umieszczonym pod nią pęcherzyku, żółci tworzą się kamienie. Przyczyną mogą być np. przewlekłe zapalenie wątroby, zaburzenia hormonalne, stres, a także złe nawyki żywieniowe.

Skłonność do kamicy żółciowej możesz odziedziczyć po przodkach. Jeśli jednak w porę zadbasz o siebie i swoją wątrobę, masz szansę uniknąć choroby.

• Jedz dużo błonnika. A więc: warzywa, grube kasze i pieczywo z pełnego przemiału.

• Jadaj regularnie 5 posiłków dziennie. Nie zapominaj o śniadaniu. W ten sposób nie doprowadzisz do zbyt długich przerw w pracy pęcherzyka żółciowego i nie zahamujesz wytwarzania kwasów żółciowych niezbędnych do rozpuszczania cholesterolu.

• Przed obiadem wypijaj łyżkę oliwy lub oleju roślinnego, które działają żółciopędnie.

• Ogranicz ilość słodyczy, a szczególnie tłustych ciast: francuskiego, kruchego i tortów.

Doraźna pomoc

Zielona klinika
Wśród warzyw  regeneracji wątroby sprzyjają karczochy. Ich wyciąg wspomaga rozpuszczanie złogów żółciowych. Kupisz je w hipermarketach lub delikatesach.Wybieraj zwarte, ciężkie główki z dużymi i ciasno przylegającymi płatkami uginającymi się lekko pod naciskiem palców. Uważaj, by nie kupić karczochów zbyt twardych i włóknistych.

Do tej samej rodziny (astrowatych) co karczoch należy ostropest plamisty, którego wyciąg czyli sylimaryna to składnik wielu leków na wątrobę. Dlatego warto mielone ziarna ostropestu włączyć do przypraw, tak jak sól i pieprz.

stluszczenie watroby

najlepszym lekiem jest esentiale forte i dieta

Ada | 23.05.2009 godz 22.Maj

Dieta dla osoby ktora po chemioterapii ma problemy z watroba

Prosze o pomoc przy znalezieniu diety lub odpowiednich ziół, herbat dla osoby po chemioterpii....Moja mama ostatnoi ja przechodzi, to zle wplywa na jej watrobe...Probowalam szukac na innych stronach ciekawych i dobrych "patentow" lecz nie pozwole aby moja mama stala sie "krolikeim doswiadczalnym" lub aby czyjes bledy (takie jak powyzej opisane) wplynely zle na jej i tak nadszarpniete zdrowie... Jesli ktos zna dobre sposoby na pozbycie sie lub zlagodzenie problemu z watroba, prosze o pomoc i z gory dziekuje:)

Dekalog dla wątroby

Często porównywana do wielkiej fabryki chemicznej, w której nieustannie zachodzą procesy ważne dla zdrowia i życia. Dlatego powinniśmy oszczędzać wątrobę i dbać o nią.

Jest największym narządem i jednym z najbardziej pracowitych. We wnętrzu wątroby znajdują się tysiące komórek zwanych hepatocytami, które spełniają dwa główne zadania. Po pierwsze - przetwarzają składniki odżywcze w substancje lepiej przyswajalne przez komórki ciała (np. skrobię na cukier prosty). Po drugie - odtruwają organizm z substancji toksycznych, które pochodzą np. z pożywienia lub są odpadami przemiany materii. Ponadto wątroba produkuje nie tylko żółć, niezbędną do trawienia (ok. półtora litra w ciągu doby), ale również heparynę (reguluje krzepliwość krwi) czy niektóre białka (odpornościowe). A poza tym jest jeszcze olbrzymim magazynem - gromadzi m.in. glikogen, który jest „paliwem zapasowym” ustroju, przechowuje witaminy A, D, B₁₂ i znaczne ilości żelaza. Aby podołać tak ważnym zadaniom, wątroba musi być w dobrej kondycji. Jak o nią zadbać? To wcale nie takie trudne - oto dziesięć zasad, których trzeba przestrzegać.

• Organ o niezwykłych właściwościach

Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Można usunąć jeden z dwóch jej płatów (jako materiał do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych), a usunięty płat ulega regeneracji. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia hepatocytów prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, a co za tym idzie - ustają jego funkcje.

• Badania wątroby

Stan i funkcjonowanie tego narządu można skontrolować na wiele sposobów. Na początku lekarz zwykle zleca badania krwi, tzw. próby wątrobowe (oznaczenie m.in. poziomu bilirubiny - głównego barwnika żółci, niektórych białek i enzymów). Pomocne są także badania obrazowe, przede wszystkim ultrasonografia, która umożliwia dość dokładne obejrzenie wątroby. Jednak przy poważnych problemach bardziej pomocna jest - precyzyjniejsza od USG - tomografia komputerowa tego narządu, scyntygrafia lub rezonans magnetyczny. Lekarz hepatolog może też zlecić biopsję, czyli pobranie komórek wątroby do badania mikroskopowego.

Schabowego zamień na rybę

Strawienie tłuszczu wymaga wzmożonego wydzielania żółci, zmuszając wątrobę do bardzo intensywnej pracy. Największym obciążeniem są tłuszcze zwierzęce bogate w cholesterol. Znacznie łatwiej jest wątrobie uporać się z tłuszczem rybim, zaś roślinny (oliwa, olej) jest dla niej wręcz korzystny - oczywiście w umiarkowanych ilościach.

Alkohol pij z umiarem

Dla wątroby zabójcze są nawet niewielkie ilości alkoholu, jeśli tylko jest pity systematycznie. Po pewnym czasie dochodzi do uszkodzeń hepatocytów, w miąższu wątroby tworzą się zwłóknienia, czyli dochodzi do marskości tego organu. Dlatego po alkohol, nawet ten słaby, można sięgać tylko od czasu do czasu.

Jadaj częściej, ale mniej

Zamiast 3 dużych posiłków, w ciągu dnia zjedz 5 lub 6 mniejszych. W ten sposób nie zmusisz wątroby do nadmiernego wysiłku i umożliwisz jej prawidłowe wywiązywanie się z zadań oczyszczania oraz właściwej przemiany materii.

Nie żałuj sobie warzyw

Korzystne są zwłaszcza te, które zawierają dużo witamin B₁, B₂, B₆ i PP (np. kapusta, brokuły, soja, kukurydza, sałata), ważnych dla prawidłowej przemiany materii. W warzywach jest też dużo błonnika usprawniającego trawienie. Najlepsze dla wątroby są warzywa gotowane, z surowymi lepiej nie przesadzać. Trzeba także uważać na świeży czosnek, bo zawarta w nim duża ilość związków siarki może podrażnić wątrobę.

Delektuj się jedzeniem

Posiłek zjedzony w pośpiechu i połykanie dużych, źle pogryzionych kęsów obciąża nie tylko żołądek, ale cały przewód pokarmowy. Dlatego jadaj w spokoju i dokładnie żuj. Wtedy wątroba zdąży dostarczyć ilość żółci niezbędną do trawienia pokarmu i wyłapać szkodliwe substancje.

Rozsmakuj się w przyprawach

Nie tylko dodają smaku i aromatu potrawom, ale czynią je też lżej strawnymi. Wątrobie najbardziej przysłużą się: majeranek, jałowiec, tymianek i mięta (pobudzają wydzielanie soków żołądkowych, ułatwiają trawienie tłuszczów), kminek oraz oregano (działają rozkurczowo na przewody żółciowe, regulując dopływ żółci do dwunastnicy, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego). Umiarkowanie natomiast używać należy tych przypraw, które często podrażniają przewód pokarmowy - pieprzu, curry, cząbru, ostrej papryki oraz musztardy i octu, szczególnie spirytusowego.

Odchudzaj się z głową

Niedomagania wątroby mogą przyczyniać się do nadwagi, ta zaś prowadzić do stłuszczenia tego narządu i jeszcze bardziej nasilać zaburzenia w jego pracy, np. w wydzielaniu żółci. Stąd właśnie kamica żółciowa dotyka przede wszystkim osoby otyłe. Dlatego jedno z głównych zaleceń w profilaktyce tej choroby brzmi: zrzucić nadwagę. Nie stosuj jednak ostrych diet, które powodują szybką utratę wagi. Dochodzi wtedy do nadmiernego zagęszczenia żółci w pęcherzyku żółciowym i… tworzą się kamienie.

Sięgnij po ziołowe wsparcie

Wątrobie służą wyciągi z ziół o działaniu hepatoprotekcyjnym (ochraniającym komórki wątroby), np. z nasion ostropestu plamistego i ziela karczochów. Ostropest zawiera silimarynę - substancję, która ponadto zwiększa zdolności regeneracyjne komórek wątroby, działa żółciotwórczo, przeciwzapalnie i odtruwająco, natomiast karczoch dostarcza cynareiny mającej działanie żółciopędne, przyspieszającej odtruwanie i regenerującej miąższ wątroby.
Poza ziołowymi są również inne preparaty „wątrobowe”, zawierające m.in. asparaginian ornityny (przyspiesza procesy odtruwania i regeneruje hepatocyty) czy fosfolipidy (ułatwiają odbudowę błon uszkodzonych komórek wątroby).

Leki stosuj z rozwagą

Wcześniej czy później, zażyty lek „przechodzi” przez wątrobę, a niektóre właśnie w niej ulegają różnym przemianom. Efektem tych przemian mogą być toksyny, czasem bardzo szkodliwe dla samej wątroby. Farmaceutykami, które nadużywane mogą prowadzić do uszkodzenia komórek wątroby, są zwłaszcza leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, antybiotyki, a także środki zawierające hormony płciowe.

Chroń się przed żółtaczką

Wirusem wywołującym zapalenie wątroby typu B możesz zarazić się u dentysty, kosmetyczki, czy choćby w ambulatorium podczas zabiegu źle wysterylizowanymi narzędziami. A infekcja - w skrajnych przypadkach - może prowadzić nawet do marskości lub raka wątroby. Dlatego warto się zaszczepić, bo to jedyna naprawdę skuteczna ochrona przed groźnym wirusem.

---