Prawa człowieka Każdemu człowiekowi przysługują prawa, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwo ma za zadanie ochronę tych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej jest uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.Jakie mamy prawa człowieka?
Postanowienia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i jej Protokołów gwarantują m.in.: prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu sądowego w sprawach cywilnych i karnych,
prawo do głosowania i kandydowania w wyborach, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii (w tym również wolność mediów), prawo do posiadania własności lub korzystania z niej bez przeszkód,
wolność zgromadzeń i stowarzyszania się oraz wprowadzają zakaz: tortur i traktowania lub karania kogokolwiek w sposób nieludzki lub poniżający, stosowania kary śmierci, niewolnictwa oraz pracy przymusowej,
dyskryminacji w korzystaniu z praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji, wydalania z kraju obywateli danego państwa lub zakazywania im wstępu na terytorium tego państwa,wydalania z kraju grup cudzoziemców. Prawa obywatelskie - konstytucyjnie zagwarantowane prawa obywatela danego państwa, których celem jest ochrona jego interesów.
W odróżnieniu od praw człowieka, prawa obywatelskie są prawami o charakterze publicznym, pozostają bowiem w relacji między państwem, a obywatelem. Najważniejsze z nich to prawo do pracy, prawo do nauki i prawo wyborcze. Wyróżnia się także prawo polityczne i prawo ekonomiczne. Wolności obywatelskie- jest to kategoria praw służących zapewnieniu obywatelą sfery wolnej od ingerencji państwa(sfery prywatności)
KONSTYTUCJA - akt prawny o najwyższej mocy prawnej określający
ustrój polityczny, gospodarczy i społeczny państwa, kompetencje organów władzy państwowej i samorządu terytorialnego oraz pozycję jednostki w państwie poprzez wyznaczenie wolności, praw i obowiązków. Prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej. Instytucja kontroli konstytucyjności prawa polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz, ewentualnie, innych działań podejmowanych przez organy państwowe.
Historycznie wykształciły się dwa systemy kontroli konstytucyjności prawa: kontrola parlamentarna(obecnie w zaniku) i pozaparlamentarna. System pozaparlamentarny może być wykonywany w formie systemu kontroli sprawowanej przez głowę państwa, bądź jako system jurysdykcyjny.
System jurysdykcyjny obejmuje działalność organów usytuowanych na zasadach niezawisłości i odrębności organizacyjnej od legislatywy i egzekutywy. Wyróżnić można dwa rodzaje tego podsystemu: system kontroli sprawowanej przez sądy powszechne jak i system kontroli sprawowanej przez sądy konstytucyjne. System sądownictwa konstytucyjnego polega na powierzeniu kontroli konstytucyjności samodzielnemu organowi typu sądowego powołanemu wyłącznie lub przede wszystkim dla rozstrzygania kwestii konstytucyjnych. Jego organizacja i działanie powinny być określone wprost w konstytucji. Parlamentarny system kontroli konstytucyjności odnosi się w zasadzie
tylko do ustaw. Kontrola ta w swoim rozwoju przybrała postać zinstytucjonalizowaną, wyrażającą się w powołaniu specjalnej (lub stałej) komisji parlamentarnej. Komisji takiej powierza się prawo opiniowania projektów ustaw z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją. Opinia komisji nie ma jednak prawnie wiążącego charakteru i ostateczna decyzja należy do parlamentu.
Prezydent- zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i zapisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych.
Jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę.
Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów; powoływanie rządu,desygnowanie premiera, przyjmowanie dymisji Rady Ministrów, odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta; powoływana w sprawach szczególnej wagi)Kompetencje w stosunku do parlamentu; zarządza wybory parlamentarne,zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu, posiada inicjatywę ustawodawczą, posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw, podpisuje ustawy,zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP,posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)
Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej; powołuje sędziów, powołuje prezesów; Sądu Najwyższego Trybunału Konstytucyjnego, Naczelnego Sądu Administracyjnego
Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych; reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem spraw zagranicznych), ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje ambasadorów Polski.
Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi kraju oraz państwowej obronności; jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych, na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, nadaje stopnie wojskowe, w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony kraju, posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, którym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego
Tradycyjne uprawnienia prezydenta; nadawanie obywatelstwa, nadawanie orderów i odznaczeń, prawo łaski, nadawanie tytułów naukowych.
Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kieruje administracją rządową. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, określa organizację i tryb swojej pracy.
Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.
Prezes Rady Ministrów: reprezentuje Radę Ministrów, kieruje pracami Rady Ministrów, wydaje rozporządzenia, zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania, koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach, jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.
Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierującego działem administracji rządowej określają ustawy. Minister kierujący działem administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie ministra. Członek Rady Ministrów nie może prowadzić działalności sprzecznej z jego obowiązkami publicznymi.
Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Wojewoda jest: przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej, organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią, reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Zadania: sprawuje nadzór nad róznymi inspekcjami(np. sanitarnymi, ochrony roślin, zabytków, PSP), kontroluje uchwały wydawane przez samorząd terytorialny, stanowienie aktów prawa miejscowego, wydaje rozporządzenia porządkowe. Parlament: składa się z 2 izb Sejmu(460) i Senatu(100) sejm wybierany jest w wyborach: powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych, proporcjonalnych. Senat: powszechnych, , tajnych.
Bierne prawo wyborcze - prawo do kandydowania. Przykładowo w Polsce bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła, ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest wyższa i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izbą rozsądku", powinien zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne. Posłowie i senatorowie w toku sprawowania swoich funkcji korzystają z immunitetu. Oznacza to, iż nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności za swoje czynności wchodzące w zakres sprawowania mandatu - ani w czasie jego trwania ani też po jego wygaśnięciu. Poseł czy senator podejmujący np. działania w celu ochrony interesów swoich wyborców nie ponosi za nie odpowiedzialności tak jak każdy obywatel, a jedynie może ponieść odpowiedzialność przed Sejmem (senator - przed Senatem). W wypadku, gdyby naruszył prawa osób trzecich, może odpowiadać przed sądem tylko za zgodą Sejmu (Senatu). Jeśli poseł (senator) popełnił czyn, za który może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, to w trakcie trwania mandatu taka odpowiedzialność zależy od wyrażenia zgody przez odpowiednią izbę parlamentu (uchylenia immunitetu). Organami Sejmu są:
Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu,
Konwent Seniorów,komisje sejmowe.
Kompetencje Marszałka Sejmu są następujące: stoi on na straży praw i godności Sejmu, reprezentuje Sejm, zwołuje posiedzenia Sejmu, przewodniczy obradom Sejmu itp.
Wybierani przez Sejm Marszałek i Wicemarszałkowie tworzą Prezydium Sejmu, które: ustalają pracę Sejmu i posiedzeń sejmu, opiniują sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu.
Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W skład Konwentu Seniorów wchodzą: Marszałek, wicemarszałkowie,
przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą.
Kompetencje konwentu są wyłącznie doradcze. Komisje sejmowe-
Sejm wyłania ze swego grona stałe komisje, które rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot prac Sejmu, opiniują sprawy przekazane pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium Sejmu. Do najważniejszych zadań komisji stałych należy rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał, poprawek Senatu wniesionych do uchwalonych przez Sejm ustaw, weta Prezydenta. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu. Rozpatrują sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, analizują działalność tej administracji. Funkcje sejmu:
Legislacyjna: Sejm jest organem powołanym przede wszystkim do stanowienia prawa. Przedmiotem uchwalanych przez niego ustaw są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. Sejm uchwala wszystkie ustawy, także te o szczególnym znaczeniu, jak np. ustawa budżetowa. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala wotum nieufności Radzie Ministrów
funkcja osobowaOznacza ona, że Sejm uczestniczy w powoływaniu osób na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich.Sejm bierze udział w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.
Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej. Funkcja kontrolna udziela lub odmawia udzielenia rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa,
- kieruje interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących do Premiera lub poszczególnych ministrów,wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności
Organami Senatu są:Marszałek Senatu,
Prezydium Senatu, Konwent Seniorów,
komisje senackie.Kompetencje Marszałka Senatu są następujące: stoi on na straży praw i godności Senatu,
reprezentuje Senat, prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem, ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,zwołuje posiedzenia Senatu, Prezydium Senatu:
Dokonuje wykładni Regulaminu Senatu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,
Zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie, Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu.
Komisje Senatu są organami powołanymi do rozważania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu.
Władza sądownicza (judykatywa) - w koncepcji trójpodziału władz jedna z podstawowych władz (obok władzy ustawodawczej i wykonawczej, obejmująca rozsądzający spory system organów sądowych w określonym państwie.Według Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1997 władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały. Konstytucja gwarantuje ich odrębność i niezależność od innych władz. Sądy powszechne - sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów.Wszystkich sędziów sądów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi powoływani przez Ministra Sprawiedliwości oraz w zakresie finansowym i gospodarczym Dyrektorzy Sądów Apelacyjnych i Okręgowych oraz Kierownicy Finansowi Sądów Rejonowych - powoływani przez Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Kontrolę nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. Sąd administracyjny to jeden z organów państwowych sprawujących wymiar sprawiedliwości w Polsce. Sądy administracyjne wykonują ten obowiązek poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej. Sądownictwo wojskowe jest jednym z rodzajów sądownictwa szczególnego, czyli sądów wyłączonych z sądownictwa powszechnego ze względu na szczególne kategorie podmiotowe (sprawcy) lub przedmiotowe (określone sprawy). Sądownictwo wojskowe wyodrębnia się w wielu systemach prawnych świata ze względu na specyfikę wymiaru sprawiedliwości w siłach zbrojnych, szczególnie podczas wojny. Sądownictwo wojskowe jest z reguły ograniczone do spraw karnych, przy czym zakres spraw podlegających rozpoznaniu sądów wojskowych od kilkudziesięciu lat stale się kurczy.