wprowadzające zakaz stosowania broni działających bez rozróżnienia, takich, których skutki są niemożliwe do ograniczenia w czasie lub przestrzeni. Do najważniejszych należą23:
Protokół w sprawie zakazu stosowania na wojnie środków du
szących, trujących lub innych gazów oraz bakteriologicznych
metod prowadzenia wojny (z 17 kwietnia 1925 roku);
Układ w sprawie zakazu doświadczeń z bronią jądrową w atmos-
ferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (z 5 sierpnia 1963 roku);
- Układ w sprawie nierozprzestrzeniania broni jądrowej z (l sierp-
nia 1968 roku);
- Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadze-
nia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu (z 10 kwietnia 1972 roku);
Konwencja w sprawie zakazu stosowania techniki modyfikacji
środowiska naturalnego w wojskowych i innych wrogich celach
z 18 maja 1977 roku;
Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni
konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące
nadmierne cierpienia lub grożące niekontrolowanymi skutkami
(z 10 października 1980 roku);
Konwencja o powszechnym i całkowitym zakazie badania, pro
dukcji, składowania i używania broni chemicznej oraz jej znisz
czeniu (z 12 stycznia 1993 roku);
Układ o powszechnym zakazie prób nuklearnych (z 24 listopada
1996 roku);
- Konwencja o zakazie używania, magazynowania, produkcji i
transferu min przeciwpiechotnych i o ich zniszczeniu (z 9 grud
nia 1997 roku);
Podczas prowadzenia działań wojennych nie powinny być używane środki, które nie prowadzą do realizacji głównego celu wojny, czyli bezpośrednio do zwycięstwa. Nie należy więc niepotrzebnie lub nadmiernie niszczyć kraju będącego obszarem działań wojennych. Nie powinny być prowadzone operacje wojskowe, które przynosząc stosunkowo niewielką korzyść strategiczną silnie narażają życie ludności cywilnej lub dobra niewojskowe. Prawo humanitarne dokonuje rozróżnienia pomiędzy materialnymi celami wojskowymi i niewojskowymi, zakazując ataków na te drugie, zwłaszcza na te, których zniszczenie lub uszkodzenie zagrażałoby życiu ludności (tamy, elek-
trownie atomowe) lub utrudniałoby przeżycie osobom cywilnym (np. magazyny żywności).
Prawo humanitarne nakłada na sposoby prowadzenia działań wojennych szereg szczegółowych zakazów i nakazów mających chronić ludność cywilną. Jako że wojna jest stosunkiem pomiędzy państwami, a nie obywatelami walczących państw, ludność cywilna, podobnie jak wszystkie osoby nie biorące udziału w działaniach zbrojnych, niezależnie od cech różnicujących (bez dyskryminacji, np. ze względu na obywatelstwo), podlega ochronie stron pozostających w konflikcie. Osobom cywilnym przynależy ochrona wynikająca ze wszystkich stosownych norm prawa humanitarnego przez cały czas trwania konfliktu i okupacji, pod warunkiem, że nie próbują one szkodzić nieprzyjacielowi.
Wyraźnie sformułowany jest zakaz bezpośrednich ataków na osoby cywilne. Zakazane są kary zbiorowe, zastraszanie i terroryzowanie ludności, branie zakładników, represalia oraz wykorzystywania przez strony konfliktu specjalnego statusu i ochrony przewidzianej dla ludności cywilnej w celu zabezpieczenia obiektów wojskowych. Przykładem może być - często łamany - zakaz zgromadzania ludności w okolicach baz lub punktów strategicznie ważnych dla wojska24 i wykorzystywania jej do ochrony transportów i konwojów wojskowych.
Rozpatrzenia i uwagi wymaga zakres stosowania międzynarodowego prawa wojennego. Ze swej istoty prawo humanitarne ma dążyć do jak największej ochrony ludności, stąd zauważalna jest w j ego uregulowaniach tendencja do jak najszerszego stosowania norm humanitarnych. Konwencje Genewskie zobowiązują strony do przestrzegania ich postanowień we wszystkich okolicznościach podczas trwania konfliktu zbrojnego, niezależnie od tego, czy nastąpiło formalne wypowiedzenie wojny i bez względu na rodzaj konfliktu (wojna defensywna czy ofensywna) nawet wówczas, gdy i jedna ze stron formalnie nie uznaje stanu wojny25. IV konwencja genewska dotycząca ludności cywilnej obowiązuje także podczas okupacji. Wobec konwencji nie obowiązują zasady „inter partes" i „si omnes", normy w nich zawarte należą do prawa powszechnie obowiązującego26. Za takim uznaniem przemawia ogromna liczba państw, które ratyfikowały konwencje (na 191 państw stronami konwencji genewskich nie są tylko Seszele, Wyspy Marshalla i Nauru). Powszechne uznanie
150
151