stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie
grupy,
przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy. (art. II)
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ z 17 grudnia 1992 roku
uznała za formę ludobójstwa także politykę czyszczenia etnicznego30. Pochodzenie pojęcia czyszczenia etnicznego (czystek etnicznych) wiązane jest ze zbrodniami popełnianymi na terytorium Jugosławii31 (przed i po jej rozpadzie). Brak jest jednolitej definicji etnicznych czystek. Można przyjąć za Drazenem Patrovicem, że
[...] jest to ściśle określona polityka pewnych szczególnych grup lub też osób zmierzająca do systematycznej eliminacji innych grup z danego terytorium z powodu ich religijnej, etnicznej lub też narodowej przynależności. Taka polityka prowadzi do przemocy i często jest powiązana z wojskowymi operacjami. Cel jej ma zostać osiągnięty wszystkimi dostępnymi metodami, poczynając od dyskryminacji, aż do eksterminacji, i pociąga za sobą pogwałcenia praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego32".
Czystki etniczne są zbrodniami złożonymi, składa się na nie wiele poważnych naruszeń praw człowieka. Można - poprzez analogię do podziału zbrodni przeciwko ludzkości - wyróżnić dwa sposoby przeprowadzania czystek, przez:
działania o charakterze eksterminacyjnym;
prześladowania i szykany33.
Szczególnie drastyczne są działania eksterminacyjne. Obejmują one:
Doraźne i masowe egzekucje, rozpowszechnione i systematycz
nie dokonywane gwałty, tortury i zaginięcia;
Stosowanie walki głodem, blokowanie dostępu konwojom hu
manitarnym z pomocą dla ludności cywilnej;
Arbitralne uwięzienia, internowanie i przetrzymywanie ludno
ści cywilnej w obozach i więzieniach w nieludzkich warunkach,
bez zapewnienia minimalnych nawet racji żywnościowych i opieki
medycznej;
Bezpośrednie ataki na ludność cywilną i obiekty niewojskowe,
stosowanie represaliów wobec ludności cywilnej, branie zakład
ników, używanie ludności cywilnej jako żywych tarcz chronią
cych obiekty i transporty wojskowe;
Ekspulsje i przymusowe przesiedlenia;
Niszczenie dziedzictwa kulturowego i duchowego, niszczenie
budynków cywilnych, w tym domów mieszkalnych, żeby unie
możliwić powrót ludności.
154
Czystki etniczne są całkowitym pogwałceniem prawa humanitarnego i prawa praw człowieka. Naruszanie praw, godności i nietykalności osób cywilnych staje się celem konfliktu i metodą prowadzenia działań wojennych, celem wojskowym staje się ludność cywilna.
Powszechnym skutkiem konfliktów zbrojnych jest uchodźstwo. Zgodnie z „Konwencją o statusie uchodźców" z 28 lipca 1951 roku34 uchodźcą jest osoba, która
[...] na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się na skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa, (art.lpkt A, ppkt 2)
W wyniku tak skonstruowanej definicji ochroną konwencyjną objęte są tylko te osoby, które opuszczają terytorium swojego państwa z obawy przed prześladowaniem, czyli osoby zmuszone do ucieczki w wyniku prowadzonej przeciwko nim polityki. Ludzie opuszczający miejsce zamieszkania z obawy przed skutkami działań wojennych i poszukujący schronienia przed zbrojną agresją - w rozumieniu konwencji - nie są uchodźcami i formalnie pozostają poza międzynarodowym systemem ochrony uchodźców. Ludzie ci określani są przez międzynarodowe organizacje jako uchodźcy kategorii B, „uchodźcy wewnętrzni",osoby przesiedlone (displacedpersons) lub uchodźcy de facto35. W praktyce organizacji międzynarodowych i większości państw jest im przyznawana jednak ochrona zgodna z uregulowaniami konwencji o statusie uchodźców, szczególnie w sytuacji masowego uchodźstwa. Uznaje się wtedy, że osoby przesiedlone należy chronić ze względów humanitarnych i określa sieje mianem uchodźców humanitarnych.
Masowe uchodźstwo jest zjawiskiem często towarzyszącym konfliktom zbrojnym. Sytuacja nazywana masowym uchodźstwem zachodzi wtedy, kiedy:
liczba uchodźców w stosunku do liczby mieszkańców kraju po
chodzenia uchodźców lub kraju przyjmującego jest bardzo wy
soka;
uchodźcy stanowią znaczną część określonej mniejszości (etnicz-
nej, religijnej czy narodowej), nawet jeśli liczebnie nie jest to stosunkowo duża grupa36.
155