powoduje, że nawet dla państw, które nie są stronami konwencji nor­my w nich zawarte są prawem zwyczajowym.

Prawo humanitarne różnicuje zakres ochrony przynależny lud­ności cywilnej w konfliktach międzynarodowych i w konfliktach we­wnętrznych. W konfliktach międzynarodowych obowiązują wszyst­kie normy konwencji genewskich i „I Protokołu dodatkowego". W kon­fliktach niemiędzynarodowych zakres ochrony i katalog gwarantowa­nych ludności praw jest zminimalizowany, ponieważ narzucany przez społeczność międzynarodową obowiązek ochrony stoi w sprzeczności z zasadą suwerenności państw. Proces konstruowania ochrony dla ludności w konfliktach wewnętrznych był stopniowym ograniczaniem suwerenności na rzecz minimalnego standardu humanitarnego. Po­czątkowo ochrona ta opierała się tylko na ograniczonym w treści art. 3 konwencji genewskich. Rozszerzono jej zakres w 1977 roku, przyj­mując II Protokół dodatkowy do konwencji genewskich. Treść „Pro­tokołu" nadal obejmuje jednak tylko część norm humanitarnych sto­sowanych podczas konfliktów międzynarodowych, uzależniając peł­ne przyjęcie katalogu norm od zgody (a więc woli) oraz wzajemnej umowy stron konfliktu. Należy przyjąć, że takie uregulowanie odbie­ga od naczelnej zasady prawa humanitarnego w postaci maksymal­nej ochrony ludności cywilnej. Szczególnie w kontekście krwawych wewnątrzpaństwowych konfliktów wydaje się, że dotychczasowe ure­gulowanie nie jest wystarczające. Poza tym należy poddać krytyce sam fakt różnicowania stopnia ochrony ludności cywilnej w konflik­tach wewnętrznych i międzynarodowych, jest przecież ofiarą takich samych lub podobnych przejawów walki zbrojnej²⁷. Wyznaczanie za­kresu prawnej ochrony ludności komplikuje dodatkowo fakt, że po II wojnie światowej nasiliły się konflikty trudne do sklasyfikowania, łączące cechy konfliktu wewnętrznego i międzynarodowego. Wydaje się, że właśnie w sytuacji konfliktu wewnętrznego, czyli zachodzące­go między państwem a osobami podlegającymi jego jurysdykcji, wsparcia prawu humanitarnemu udziela prawo praw człowieka.

Rzeczywistością podczas konfliktów zbrojnych są, niestety, po­ważne i często masowe naruszenia praw ludności. Zrozumiałe jest, że w warunkach wojennych nie jest możliwe całkowite uchronienie ludzi od cierpień związanych z prowadzonym konfliktem, prawo hu­manitarne uznaje w tym względzie zasadę konieczności wojennej.

Zgodnie z prawem celem ataków jednak nie może stać się ludność cywilna. Praktyka taka, niestety, występuje.

W czasie trwania konfliktu zbrojnego pojawiają się dwa rodzaje zagrożeń dla ludności cywilnej, wynikające:

• z prowadzenia działań wojennych;

• faktu pozostawania we władzy nieprzyjaciela.

Mimo że zdarzają się często naruszenia prawa humanitarnego należące do pierwszej grupy zagrożeń (na przykład użycie przez Irak broni chemicznej w wojnie z Iranem), większe zagrożenia dla ludno­ści cywilnej wynikają z zaistnienia drugiej sytuacji. Wiarygodnych informacji na ten temat dostarczają raporty Specjalnych Sprawoz­dawców i Grup Roboczych Komisji Praw Człowieka ONZ, opisujące wiele przypadków ciężkich naruszeń praw ludności znajdującej się we władzy nieprzyjaciela.²⁸

Ciężkie naruszenia kwalifikowane są jako zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. Zgodnie z Kartą Międzynarodowego Trybunału Wojskowego z 8 sierpnia 1945 roku²⁹ zbrodnie wojenne obejmują (ale nie ograniczają się tylko do tego ujęcia): dokonywane na ludności cywilnej morderstwa, złe obchodzenie się lub deportację na roboty przymusowe lub w innym celu oraz dokonywane na mie­niu niewojskowym: rabunek, bezmyślne burzenie miejsc zamieszka­nia i czynienie spustoszeń nie uzasadnionych koniecznością wojen­ną. Zbrodnie przeciwko ludzkości definiowane są jako:

(...) morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacja i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej przed wojną lub podczas niej, albo prześladowania ze względów poli­tycznych, rasowych lub religijnych" (art. VI pkt c).

Do zbrodni przeciwko ludzkości należą zbrodnie ludobójstwa pojmowane - zgodnie z literą „Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa" - jako:

(...) którykolwiek z następujących czynów, dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich:

• zabójstwo członków grupy;

• spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicz­
  nego członków grupy;

• rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na
  spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

152

153