8 Tekst: Prawa człowieka. Dokumenty..., s. 89 - 101.
9 Tekst: Międzynarodowe prawo wojenne..., strony odpowiednio: 376-379, 380-382.
10 Por. A. Michalska, Niebezpieczeństwo publiczne, które zagraża życiu narodu, w:
Prawa człowieka w sytuacjach nadzwyczajnych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa i
praktyki polskiej, red. T. Jasudowicz, Toruń 1997, s. 25.
11 Por. B. Gronowska, Formalno-organizacyjne przestanki korzystania z derogacji w
dziedzinie ochrony praw człowieka. Kontrola międzynarodowa, w: ibidem, s. 28.
12 Ibidem, s.36.
13 Zob. opinia doradcza MTS z 1951 roku w sprawie zastrzeżeń do konwencji o zapo
bieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa i wyrok MTS z 1979 roku w sprawie Barcelona
Traction, C. Mik, Powszechne uznanie a imperatywne normy praw człowieka, „Państwo i
Prawo", 1989 nr 9, s. 54 i n.
14 T. Jasudowicz, Administracja wobec praw człowieka, Toruń 1996, s.39 - 40.
15Por. T. Jasudowicz, Prawa człowieka w konfliktach... , s. 13-14.
16 Prawo nie pozwala na dwukrotne wszczynanie procesu w tej samej sprawie. Zgod
nie z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950
roku zasada ta jest niederogowalna.
17 Por. pogląd T. Jasudowicza, Prawa człowieka w konfliktach... , s. 19 - 22.
18 Sytuację tych osób regulują odpowiednio: art. 79 - 135, art. 47 - 78, art. 35 - 46 IV
konwencji genewskiej.
19 Por. H.P Gasser, op. cit., s. 30. Szerzej na temat sytuacji osób szczególnie chronio
nych: s. 44 - 52.
20 Taka formuła unormowań w pewnym stopniu przypomina sposób uregulowania
w czasie pokoju praw osób pozbawionych wolności.
21 Por. T. Jasudowicz, Prawa człowieka w konfliktach... , s. 15 - 16.
22 Klauzula umieszczona po raz pierwszy w IV konwencji haskiej z 1907 roku i po
twierdzona z nieznacznymi zmianami w „I Protokole dodatkowym do konwencji genew
skich" (cyt. z „Protokołu", art. l p.2).
23 Katalog poszerzony został o najważniejsze traktaty dotyczące zakazu rozwijania
niektórych broni, należące do działu prawa ius contra bello, ponieważ ograniczenia przez
nie wprowadzane mają duży wpływ na środki i metody prowadzenia wojen.
24 Ogólne zasady prawa humanitarnego por. W. Góralczyk, Prawo międzynarodowe
publiczne w zarysie, Warszawa 1983, s. 375.
25 Art.l i 2 wspólny dla wszystkich konwencji genewskich.
26 Podobnie jak IV Konwencja Haska z 1907 roku i załączony do niej „Regulamin
haski, uznane za powszechnie obowiązujące wyrokiem Trybunału Norymberskiego w 1946
roku.
27 Por. W. Góralczyk, op. cit, s. 374.
28 Czyny uznawane za ciężkie naruszenia wymienione są w art. 146 i 147 IV Konwen
cji Genewskiej oraz art. 85 „I Protokołu dodatkowego".
29Tekst: Międzynarodowe prawo wojenne..., s. 373-376.
^Raporty Tadeusza Mazowieckiego z byłej Jugosławii, Poznań - Warszawa 1993, s. 237.
160
31 Termin czyszczenie etniczne został utworzony na początku lat osiemdziesiątych
dla określenia polityki albańskiej większości wobec serbskiej mniejszości w Kosowie, jed
nakże polityka, którą pojęcie to charakteryzuje była prowadzona już wcześniej.
32 Za: C. Głuszenia, Czystki etniczne - nowe wyzwanie dla międzynarodowego prawa
humanitarnego, w: Międzynarodowe prawo humanitarne. Wybrane zagadnienia ze szcze
gólnym obowiązkiem jego krzewienia i upowszechniania. Red. T. Jasudowicz, Toruń 1997,
s. 67.
33 Ibidem, s. 69 i n.
34 Tekst konwencji oraz „Protokołu o statusie uchodźców" z 31 stycznia 1967 roku,
Dz. U. 1991, nr 119, póz. 515 i 517.
35 Por. B. Wierzbicki, Uchodźcy w prawie międzynarodowym, Warszawa 1993, s. 41 -
51.
36 S. Aga Khan, Study ofHuman Rights and Massive Exodusses. Report by Special
Repporteur, zamieszczony na internetowej stronie Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Czło
wieka, adres strony: http://www.unhchr.ch
37 Aktem prawnym regulującym taką sytuację jest „Deklaracja o azylu terytorialnym
z 1967 roku, uchwalona jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ, za: B. Wierzbicki, op.
cit., s. 142.
38 Np. działania Macedonii w kwietniu 1999 roku, która zamykając granicę zmusiła
kosowskich Albańczyków do powrotu w głąb Kosowa. Specjalny Sprawozdawca ds. byłej
Jugosławii w raporcie z 10 lutego 1993 roku opisuje, że 26 maja 1992 roku grupa muzuł
mańskich uchodźców zawrócona została przy przekraczaniu granicy z Macedonią. Tego
samego dnia stała się ona celem ataku sił serbskich, które dokonały egzekucji 17 mężczyzn.
Raporty Tadeusza Mazowieckiego z byłej Jugosławii, Poznań - Warszawa 1993, s. 112,
p.38.
39 Np. działania Zairu podjęte względem uchodźców z Rwandy. R Calvocoressi, Polity
ka międzynarodowa po 1945 roku, Warszawa 1998, s. 756.
40 Zob. odpowiednio: art. 14IV konwencji genewskiej, art. 59 „I Protokołu dodatkowe
go", art. 15 IV konwencji i art. 60 „I Protokołu".
41 Kombatantami są członkowie sił zbrojnych strony konfliktu, z wyłączeniem perso
nelu medycznego i kapelanów (art.43 „I Protokołu Dodatkowego").
42 Por. R. Wieruszewski, Międzynarodowa reakcja na naruszanie praw człowieka w
byłej Jugosławii. Analiza krytyczna, w: Raporty..., s. 17 - 18.
43 Przemówienie T. Mazowieckiego Specjalnego Sprawozdawcy Komisji Praw Czło
wieka ds. sytuacji w dziedzinie praw człowieka na terytorium byłej Jugosławii wygłoszone
na 49 sesji Komisji Praw Człowieka 9 lutego 1992 roku, tekst: Raporty..., s. 255.
44 Por. A. Ciechański, „Prawo do interwencji zbrojnej" w prawie międzynarodowym,
„Sprawy Międzynarodowe", 1988, nr 2, s. 104 i n.
45 A. Pawłowski, Zagadnienie „etnicznych czystek", w: Przezwyciężanie wrogości i
nacjonalizmu w Europie, red. C. Mojsiewicz, K. Glass, Poznań 1993, s. 78.
46 R. Wieruszewski, op. cit., s. 27.
47 Przemówienie T. Mazowieckiego..., s. 255.
48 Trybunał zostanie utworzony, gdy Konwencję o powołaniu stałego międzynarodo
wego sądu karnego , otwartą do podpisu 17 lipca 1998 roku, ratyfikuje 60 państw. Wg stanu
na 31 marca 1999 konwencję podpisało 76 państw, a ratyfikowało tylko jedno (Senegal).
Szerzej zob. Z. Sempich, Osądzą ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości, wojenne, „Rzecz
pospolita", z 27.04.1999, s. 15, K. Skubiszewski (wywiad), Państwa muszą pomóc sądo
wi, „Gazeta Wyborcza", z 21.07.1998, s.7.
161