INTERPRETACJA OBRAZU

SALVADORA DALI „TRWAŁOŚĆ PAMIĘCI”

(hiszp. "La persistencia de la memoria")

SZCZECIN 2010

SPIS TREŚCI

1. Biografia

2. Charakterystyka surrealizmu

3. Interpretacja obrazu

4. Bibliografia

Jedyną rzeczą jakiej świat nigdy nie będzie miał dość, jest przesada.

— Salvador Dalí

Jedną z najbardziej ekscytujących osobowości sztuki XX wieku jest niewątpliwie Salvador Dali. Wcześniej tylko Picasso, a później tylko Andy Warhol, jako artyści, potrafili tak skupiać na sobie uwagę mediów i, co za tym idzie, szerokiej publiczności.

Dali przez ponad pół wieku zadziwiał, fascynował, ocierając się nierzadko o błazenadę ze swoimi niekonwencjonalnymi metodami artystycznych działań. Ten mistrz reklamy, malarz, rzeźbiarz, pisarz, poeta, filozof, mistyk, autor scenariuszy filmowych i teatralnych był w jednej osobie także scenografem i reżyserem, projektantem mody, wnętrz i przedmiotów użytkowych. Wypracował swój własny, niepowtarzalny styl, który zapewnił mu rozgłos i przysporzył fortuny.

1. Biografia autora

Salvador Dalí, a dokładniej Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí y Domènech, markiz de Pubol urodził się się 11 maja 1904 w małym mieście Figueres w Katalonii, w północnej Hiszpanii, w rodzinie notariusza. Jego ojciec nazywał się Don Salvador Dalí y Cusí (1872-1952),a jego matka Doña Felipa Domènech y Ferres (1874-1921). Co ciekawe Salvador otrzymał imię po swoim zmarłym w 9 miesiącu życia bracie. Właśnie ten fakt sprawił, że chciał udowodnić wszystkim, że jest wyjątkowy i niepowtarzalny, że nie jest jedynie kopią swojego brata. Dość surowy styl wychowania ojca wywołały u Salvadora pewność siebie oraz. Kochająca matka wyrównywała srogość ojca. Tolerowała jego skłonności do kłamstwa, marzycielstwo oraz częste wybuchy złości. Wraz z narodzinami jego siostry Ana Marii w styczniu 1908 roku, przyszedł czas, w którym Dali musiał zacząć się dzielić miłością rodziców, w wyniku czego bardzo cierpiał. W szkole podstawowej Salvador nie był zbyt pilnym uczniem i często bujał w obłokach. Jego rodzina często spędzała wakacje w ich własnym domu w pobliżu Cadaqués. Sześcioletni wtedy Dali przyglądał się wtedy godzinami sąsiadowi Juanowi Sallerasowi, któr zajmował się malarstwem w ramach swojego hobby. W tym okresie powstał pierwszy obrazek Salvadora. W swojej autobiografii opisuje swoje przyszłe marzenia: „W wieku szcesciu lat chciałem zostac kucharką. W wieku siedmiu lat- Napoleonem. A moja ambicja ciągle rośnie”.

Po szkole podstawowej Dali otrzymał również dodatkowo możliwość lekcji w prywatnym gimnazjum. Josep „Pepito“ Pichot, brat Ramons Pichota rozpoznał jako pierwszy talent malarski. Z tego powodu zaczął uczęszczać również do szkoły rysunku, gdzie były organizowane kursy wieczorne. Po roku otrzymał tam „diploma de honor“. Po zakończeniu wojny, Dali wstąpił w szeregi anarchistów. W 1921 roku założył wraz z kolegami socjalistyczną grupę Renovació Social“. W 1921 Dalí rozpoczął studia w Królewskiej Akademii Sztuki w Madrycie. Dwa razy został wydalony, nigdy nie podszedł do egzaminów końcowych. Jego zdaniem był bardziej wykwalifikowany niż osoby, które miałyby go egzaminować.

W okresie tym interesował się malarstwem prerafaelitów i malarstwem metafizycznym Giorgio de Chirico'a. Dali ubierał się ekscentrycznie. Robił to by zaakcentować swoją indywidualność oraz artystyczność. Spotkanie z Picassem: odwiedziny w domu Picassa, który pokazywał Dalemu swoje obrazy wywarły na nim ogromne wrażenie, a każdy pokazany obraz przyprawiał go o drżenie. Później jednak Salvador powiedział, że jeden jego obraz jest więcej wart niż wszystkie obrazy Picassa. Pierwsze dzieła Salvadora, które uważane było jako surrealistyczne, był obraz „Miód jest słodszy niż krew” z 1927 roku. Za wstawiennictwem J. Miro został pełnoprawnym członkiem grupy surrealistycznej. W tym czasie współpracował również z Bunuelem nad dwoma filmami surrealistycznymi: ,,Pies andaluzyjski" (1929) i „Złoty wiek" (1931), których premierowa projekcja zakończyła się skandalem. W 1929 poznanie Gali, miało wielki wpływ na życie i twórczość artysty. Gala była rosyjską imigrantką, straszą od Dalego o 10 lat. Kiedy ją poznał była żoną poety Paula Eluarda. Gala wybrała życie z Dalim. Stała się jego towarzyszką, muzą, miłością, modelką. Opiekowała się również finansami artysty i wprowadzała czynnik stabilizujący jego życie. Inspirowała go do tworzenia nowych obrazach w różnych kręgach tematycznych. W roku 1932 Gala rozwiodła się z Paulem Eluardem, a w roku 1934 w Paryżu wzięła ślub cywilny z Dalím. Wiele lat później, w roku 1958 zawarli ślub kościelny. W latach 1930- 1932 przebywali razem w Paryżu. Jego obrazy bardzo dobrze się sprzedawały, co pozwoliło mu na budowę domu w Portlligant. Najważniejsze jest jednak to, że wprowadziła czynnik stabilizujący w jego życie - to ona kierowała jego sukcesem w 1930 podczas wystaw w Europie i Stanach Zjednoczonych .

W 1933 Salvador Dalí miał pierwszy indywidualny pokaz w Nowym Jorku. Rok później odwiedził jeszcze Stany Zjednoczone, dzięki pożyczce w wysokości 500 dolarów od Pabla Picassa. W latach II wojny światowej osiadł w Stanach Zjednoczonych. Odbył się tam szereg głośnych wystaw, między innymi retrospektywa surrealistów w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku. Poza tworzeniem wielu wywierających silne wrażenie obrazów, Dalí pozyskał uwagę mediów dzięki odgrywaniu roli surrealistycznego błazna. Sporo zarobił, co André Breton skwitował pogardliwie, tworząc anagram od jego imienia i nazwiska Avida Dollars (chciwy na dolary).

Dalí stał się modny wśród amerykańskich wyższych sfer. Sławy takie jak Jack Warner, czy Helena Rubinstein zamawiały u niego portrety. Dalí wziął udział w kręceniu filmu razem z Alfredem Hitchcockiem, wracając niejako do korzeni, gdyż jego przygoda z kinem zaczęła się w 1928 od współpracy z Luisem Buñuelem nad filmem Pies andaluzyjski. Zajmował się również projektowaniem biżuterii oraz odzieży dla Coco Chanel. W 1948 Dalí wraz z Galą wrócili do Europy, spędzali większość czasu w rezydencjach w Hiszpanii i Francji. Dalí zaczął rozwijać swe zainteresowania nauką, szczególnie psychologią i historią, wiedzę czerpał z pism naukowych. Wykorzystywał ją w swojej sztuce, ale także sięgał do źródeł religijnych, szczególnie do mistycyzmu. Wyraźne są też u Dalego odwołania do wielkich mistrzów malarstwa, takich jak Rafael, Velázquez, czy Ingres. W 1974 Dalí otwiera zaprojektowane przez siebie muzeum - Teatro Museo Dalí w rodzinnym mieście Figueres. Gmach został urządzony z pozostałości teatru, który został zbombardowany podczas Hiszpańskiej Wojny Domowej. Wybór miejsca był nieprzypadkowy gdyż, jak twierdził Dalí, całe jego życie było teatralne. Obok obrazów i instalacji Dalego w Muzeum znajdują się dzieła jego przyjaciół m.in. Ernsta Fuchsa, Arno Brekera czy Antoniego Pitxota. 10 czerwca 1982 zmarła Gala. W maju 1983 Dalí namalował swój ostatni obraz, "Jaskółczy ogon". Schorowany, zmarł 23 stycznia 1989 .

Sztuka Dalego stała się już za jego życia znakiem handlowym, wielką ikoną mediów. Współcześnie można odnotować dużą popularność Dalíego w Polsce. Krytycy sztuki osadzają jego twórczość w kontekście innych twórców surrealizmu (patrz: Giorgio de Chirico, René Magritte, Max Ernst,Hans Arp, Joan Miró, Francis Picabia, Yves Tanguy, Óscar Domínguez).

2. Charakterystyka surrealizmu

Surrealizm inaczej zwany nadrealizmem jest kierunkiem sztuki powstałym we Francji w roku 1924, a pierwsza wystawa surrealistyczna odbyła się już rok później. André Bretona zdefiniował surrealizm w dziele zatytułowanym „Manifest surrealizmu” jako wyrażanie pod wpływem swobodnych skojarzeń tego, co irracjonalne. Publikacja Bretona przedstawiała początkowe założenia surrealizmu, przy czym pełna teoria tego kierunku przedstawiona została przez tego samego artystę w „Drugim manifeście surrealizmu„. Breton w Deklaracji z 27 stycznia 1925 napisał, że „Surrealizm nie jest formą poetycką. Jest krzykiem duszy, która zwraca się ku samej sobie i jest rozpaczliwie zdecydowana zniszczyć swe pęta.” Jego zdaniem surrealizm dążył do wywołania kryzysu świadomości, ponieważ artyści tego nurtu chcieli wyrażać swoją wyobraźnię w pełni dowolny sposób, bez jakichkolwiek zahamowań. Buntowali się oni przeciw jakiemukolwiek porządkowi, normom moralnym i uwielbiali prowokować. Założeniem surrealizmu był bunt przeciwko takim kierunkom sztuki jak m.in. realizm, racjonalizm i klasycyzm. Celem surrealistów było kreowanie absurdalnych obrazów, w których ciężko było się doszukać jakiejkolwiek logiki, dlatego też często były to obrazy wyglądające jak przedstawienie snów czy halucynacji. To właśnie wyobraźnia była motorem postępu, a w centrum zainteresowania surrealistów były możliwości ludzkiego umysłu .

„Epoka snów” to nazwa nadana dla okresu, w jakim kształtował się surrealizm. Mimo że surrealiści buntowali się przeciwko faszyzmowi, wśród artystów zauważalne są rozbieżności w poglądach. Najwybitniejszymi przedstawicielami tego kierunku w malarstwie byli tacy malarze jak Salvador Dali, Max Ernst, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Jean Arp, Marcel Duchamp, Oscar Dominiguez, Francis Picabia, Yves Tanguy, Joan Miro, René Magritte.

Surrealizm cechowało przede wszystkim:

• uwolnienie ludzkiego umysłu z racjonalizmu, a w zamian stymulowanie wyobraźni,

• wzorowanie się na dziełach dadaistycznych,

• w plastyce - stosowanie różnorodnych technik np.: collage (kolaż), fotomontaż, montaż, dekalkomania itp.,

• jednym z założeń malarzy surrealistycznych było: „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”, a więc jakiejś groteskowej, nierealnej wizji,

• dzieło malarskie powstawało w wyniku niekontrolowanego działania, swobodnych skojarzeń, ujawnianie pragnień i nienazwanych stanów podświadomości,

• surrealiści organizowali skandalizujące wystąpienia, aby oszołomić słuchaczy,

• angażowanie się w działalność polityczną, (przeciw rządom faszystowskim i militaryzmowi po stronie komunistycznej lewicy, np. L. Aragon). Wielu z surrealistów zapisało się do Partii Komunistycznej głosząc hasła rewolucji, rozumianej jako totalny przewrót dokonany w świadomości społecznej, chodziło im raczej o „rewolucję świadomości”, a nie przejęcie władzy .

3. Interpretacja obrazu

Trwałość pamięci (hiszp. La persistencia de la memoria) to jeden z najsłynniejszych obrazów Salvadora Dalí znany również pod nazwą Miękkie zegary lub Cieknące zegary, a także Uporczywość pamięci.

Obraz powstał w 1931 r. Początkowo wystawiany był w paryskiej galerii Pierre Colle, od której został nabyty przez Julien Levy za sumę 250 dolarów i w 1932 wystawiony w jego nowojorskiej galerii. W 1933 roku malowidło zostało zakupione przez Stanleya Resora, który uczynił go w 1934 roku donacją dla nowojorskiego Museum of Modern Art (MoMA). Wkrótce stał się jednym z symboli surrealizmu, a także popkultury, będąc reprodukowany na kartach, pocztówkach oraz pojawiając się w filmach, filmach animowanych i komiksach .

Okoliczności powstania obrazu opisał sam Dalí w swojej autobiografii. Obraz powstał w Port Lligat, gdzie zwykli z Galą spędzać wakacje. Pewnego wieczoru Dalí, mimo wcześniejszych planów pójścia z przyjaciółmi do kina, postanowił z powodu zmęczenia i lekkiego bólu głowy pozostać w domu. Kiedy Gala wyszła, on nadal siedział przy stole rozmyślając o filozoficznych problemach “supermiękkości” wywołanych pod wpływem sera (stąd ów paranoiczno-krytyczny camembert), w związku z bardzo ostrym camembertem, jaki jedli na zakończenie kolacji. Następnie udał się do swojej pracowni, aby zgodnie ze swoim zwyczajem jeszcze raz spojrzeć na obraz. Był to pejzaż z okolic Port Lligat. Wiedziałem, że klimat, jaki udało mi się w nim stworzyć, powinien stanowić tło jakiejś idei, jakiejś zaskakującej wizji, ale nie miałem najmniejszego pojęcia, co by to mogło być. Chciałem już zgasić światło, kiedy nagle “ujrzałem” rozwiązanie. Zobaczyłem dwa miękkie zegarki, z których jeden zwisał żałośnie z suchej gałęzi oliwnego drzewka

Na obrazie można rozpoznać 16 różnych kolorów, które budują kontrast pomiędzy ciemnymi (czerwony, niebieski, czarny) i jasnymi kolorami (ochrowy, niebieski, biały). Dali stosował w swoich obrazach głownie mieszane kolory farb jak np. ochrowy. Poprzez zestawienie ciemniejszych farb na pierwszym planie, z jaśniejszymi kolorami na drugiej, widoczne jest napięcie. Wystąpienie koloru niebieskiego w tle i w pierwszym planie jawić się może jako pewne połączenie.

Ideą obrazu jest surrealistyczne przedstawienie tematu czasu. Obraz ten jest niezwykły, nierealny jak sen, z którego artyści czerpali cechy do swoich dzieł. Zniekształcone zegary i twarz, drzewo i plaża nie mają ze sobą żadnego normalnego i realnego powiązania. Nic nie jest na miejscu. Obraz wydaje się być statyczny, nie ma w nim ruchu. Wydaje się, że czas stoi w miejscu.

Dominującymi formami w obrazie są koła (zegary, manierka) i ostre krawędzie ( stół). W obrazie występuje pierwszy i drugi plan. Na pierwszym planie możemy zaobserwować takie elementy jak zegary, manierkę, drzewo oliwne, krawędź stołu. Z kolei na drugim planie widzimy pianino, horyzont oraz skały. W miejscu zmiany planu pierwszego na tło, można zaobserwować drastyczną zmianę kolorów. Ciemne kolory planu pierwszego, zmieniają się gwałtownie w jasne. Pianino jest pewnym przejściem z planu pierwszego w tło.

Moim zdaniem obraz ma na celu ukazanie faktu, że czas nie jest ogólnie obowiązującą jednostką czasu. Dla każdego człowieka czas jest odczuwalny inaczej. Kiedy stoimy na przystanku i czekamy na autobus, czas bardzo wolno płynie. Jednak gdy na przykład jesteśmy w kinie i oglądamy ciekawy film, czas wcale nam się „nie dłuży”. Podsumowując, obraz Salvadora Dali jawi się jako symbol indywidualnego odczuwania czasu każdej jednostki.

BIBLIOGRAFIA

Wydawnictwa zwarte

Passeron R., Surrealizm, Warszawa, 2002.

Salvador D., Dziennik geniusza, Gdańsk, 2002.

Salvador D., Moje sekretne życie, Katowice, 2002.

Weth  Georg A. Kuchnia katalońska Salvadora Dalí, Warszawa, 2001. 

Strony internetowe

http://portalwiedzy.onet.pl

S. Dali, Moje sekretne życie. Katowice, 2001, s.11

Tamże.

Tamże.

http://portalwiedzy.onet.pl

R. Passeron, Surrealizm, Warszawa, 2002

S. Dali, Dziennik geniusza, Gdańsk, 2002

Georg A.Weth Kuchnia katalońska Salvadora Dalí, Warszawa, 2001, s.45

Strona | 8

---