Rene Girard, Freud i kompleks i Edypa (w:) Sacrum i przemoc - referat:
Girard zauważa analogię między mimetycznym pragnieniem (pragnieniem upodobnienia się/ naśladowania) a analizą kompleksu Edypa (wg. Freuda)
Tendencja mimetyczna czyni z pożądania kopię dla pożądania kogoś innego, to rodzi rywalizację, czyli wpisuje pożądanie (naczelna kategoria u Freuda) w sferę przemocy. [tzn. dziecko chcąc naśladować rodzica (syn naśladuje ojca) pożądając tego, co należy do niego, i czego pożąda ojciec - skłonność libido do matki];
Pojęcia zw. z mimetyzmem:
- identyfikacja (utożsamienie się) - u Freuda ma za przedmiot ojca; utożsamienie się z ojcem i pragnienie mimetyczne = wybór wzorca. Wzorzec (ojciec) wskazuje uczniowi obiekt pożądania. Pragnienie nie jest zakorzenione w podmiocie (uczeń/dziecko/syn) ani w przedmiocie (matka) tylko w osobie trzeciej (wzorzec-ojciec).
- identyfikacja bierna - kobieca
- identyfikacja aktywna - męska
Girard twierdzi (w przeciwieństwie do Freuda), że utożsamienie z ojcem jest pierwotniejsze niż wybór obiektu pożądania.
Pożądanie matki (dwa źródła):
• identyfikacja z ojcem
• autonomiczne libido skierowane na matkę
def. Kompleksu Edypa (wg Freuda): „mały chłopiec zauważa, ze ojciec tkwiąc przy matce przeszkadza mu; jego identyfikacja z ojcem przybiera teraz odcień negatywny i zaczyna pokrywać się z pragnieniem zastąpienia ojca także przy matce. Identyfikacja ma charakter ambiwalentny.”
Uczeń i wzorzec kierują się ku temu samemu obiektowi (matce) i następuje zderzenie-Edypowa rywalizacja.
Dziecko posłuszne jest imperatywowi naśladowczemu - to rodzi rywalizację i przemoc - dziecko zostaje ukarane (w dzieciństwie szczególnie podatni jesteśmy na zranienie); zakaz ojca traktowany jest jak zakaz bóstwa - ekskomunika - szczególnie bolesny. Girard krytykuje Freuda za jego teorię pragnienia kazirodztwa i ojcobójstwa wywiedzioną z kompleksu Edypa. Myśl o kazirodztwie i ojcobójstwie rodzi się w głowie wzorca (dorosłego) gdyż uczeń jest nieświadomy, że wzorzec jest rywalem. Poprzez odrzucenie i zakaz wzorzec ulega wzmocnieniu (potwierdzenie władzy i wyższości wzorca nad uczniem).
Jest niemożliwe, ze dziecko posiada takie same popędy i pożądania jak osoba dorosła (to u Fredua krytykuje Girard). Girard nie zgadza się z koncepcją stłumienia Fredua - dziecko rzekomo tłumi w sobie pragnienie kazirodztwa i ojcobójstwa (spycha w dziedzinę nieświadomości). - mit psychoanalizy;
2 sprzeczne nakazy: „bądź taki jak wzorzec” i „nie bądź taki jak wzorzec”; Jednostka zaadaptowana potrafi zamaskować tę ambiwalencję.
Koncepcja superego: identyfikacja z ojcem - źródło superego(ja idealnego) - skutki „po kompleksie”
Koncepcja mimetyczna Girarda eliminuje świadomość (świadome pragnienie kazirodztwa i ojcobójstwa u dziecka), co było podstawą teorii Freuda.
Pragnienie mimetyczne - identyfikacja + rywalizacja + wybór obiektu - nierozerwalne.
***
Czy kompleks Edypa jest uniwersalny? - NIE; badania Bronisława Malinowskiego na Wyspach Trobrianda. U Trobriandczyków wzorcem jest wuj (brat matki) - odgrywa wiele ról ojca (dziedziczenie, wychowanie do życia plemiennego) i to na tej linii występuje konflikt. Ojciec jest kimś przyjaznym, nie może stać się przeszkodą ani wzorcem. Odpowiedź Girarda - należy zrezygnować z teorii kompleksu Edypa gdyż zarezerwowany jest dla kultury świata zachodniego, stworzony w konkretnym czasie historycznym (system patriarchalny zostaje zachwiany). Kompleks Edypa - zachodni i nowoczesny.
Przykład z tragedii antycznej - Sofokles Dziewice Trachińskie: umierający Herakles prosi syna Hyllosa o dokonanie ojcobójstwa (ulżenie mu w cierpieniach) i poślubienie jego żony Joli. Związek między pożądaniem ojcowskim i synowskim - posłuszeństwo woli ojca (kazirodztwo i ojcobójsto z woli ojca/wzorca).