J. Łotman „Symbol w systemie kultury”
Ogromna wieloznaczność symbolu.
Znaczenie symboliczne używane jako synonim znakowości
De Saussure przeciwstawia symbole znakom konwencjonalnym. W symbolu ważny jest element ikoniczny np. waga - sprawiedliwość (ikonicznie zawiera ideę równowagi).
Symbol określa się jako znak, którego znaczeniem jest pewien znak innego szeregu lub innego języka.
System lingwo - semiotyczny jest niekompletny jeżeli nie proponuje swojego określenia symbolu. System potrzebuje go dla funkcjonowania swej struktury semiotycznej.
Symbol należy odróżniać od reminiscencji lub cytatu.
Symbole przechowują w sobie niezwykle obszerne i ważne teksty.
Symbol nie należy do jednego synchronicznego przekroju kultury - przeszywa ten przekrój pionowo, przybywając z przeszłości i odchodząc w przyszłość.
Sfera sacrum jest zawsze bardziej konserwatywna niż sfera profanum np. tempa rozwoju języka nie można porównać z tempem rozwoju mody. Symbole to jedne z najbardziej trwałych elementów kontinuum kultury.
Symbole przenoszą teksty, schematy fabularne i inne twory semiotyczne z jednej warstwy kultury do innej.
Natura symbolu jest podwójna:
Powtarzalna - symbol jako posłaniec innych kultur i epok
Zmienna - symbol transformuje się pod wpływem danego kontekstu kulturowego. Ta inwariantna istota realizuje się w wariantach.
Symbole elementarne ze względu na swoje wyrażenie posiadają większą pojemność kulturowo-znaczeniową niż złożone. Symbole proste tworzą jądro kultury.
Symbol istnieje przed danym tekstem i niezależnie od niego. Reminiscencja z tekstu w głębię pamięci. Symbol z głębin pamięci do tekstu.
Np. „Imperator” Dostojewskiego - Mirowicz namawia Iwana Antonowicza, który dorastał w izolacji i nie ma pokus życiowych, by przystąpił do spisku. Pokazuje mu świat ze strychu: „To wszystko twoje, tylko zechciej idźmy”. Fabuła kuszenia związana z symbolem - przeniesienie kuszonego na wysokie miejsce (góra, dach świątyni, u Dostojewskiego wieża więzienna), pokazanie świata, który jest na wyciągnięcie ręki.
Dla Dostojewskiego - symbolika ewangeliczna rozwija się w fabułę powieści (z głębin pamięci do tekstu)
Dla odbiorcy - fabuła powieści wyjaśnia się ewangeliczną reminiscencją (z tekstu w głębię pamięci)
Słowa nie nazywają rzeczy i idei, tworzą do nich tylko aluzję, gdyż niemożliwe jest znalezienie dla nich ścisłych nazw.
Dostojewski gdy obmyśla charakter, postać nazywa ją imieniem lub nacechowuje ją jakąś właściwością, która pozwala mu zbliżyć się do jakiegoś istniejącego w jego pamięci symbolu, następnie odgrywa ową postacią sceny i wymyśla jak dana figura symboliczna mogłaby się w nich zachować. Wieloznaczność symbolu daje mu duże możliwości twórcze.
Symbol może być wyrażony w synkretycznej, werbalno-wizualnej formie, która z jednej strony podlega projekcji w płaszczyźnie rozmaitych tekstów, zaś z drugiej strony transformuje się pod zwrotnym wpływem tekstów.
Symbol różni się od znaku konwencjonalnego. Posiada element ikoniczny i określone podobieństwo pomiędzy planami wyrażenia i treści np. antyteza obrazu i ikony.
Struktura symboli danej kultury tworzy system izomorficzny oraz izofunkcjonalny w stosunku do genetycznej pamięci jednostki.
2