Technologie informacyjne na lekcjach języka polskiego?
Obecnie pokolenie najmłodszych ma tę przewagę nad większością dorosłych, że dorasta z komputerem i uczy się o nim w szkole. Czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi. Obserwujemy zmiany zachodzące w otaczającym nas świecie. Postęp techniczny nabrał niesamowitego rozmachu, przy tym wzrosło tempo naszego życia. Zewsząd jesteśmy bombardowani mnóstwem informacji. Nie zawsze nadążamy z selekcją tych, które mogą odbierać dzieci i młodzież. Warunki, w których przychodzi im wzrastać, różnią się od tych, w których dorastali ich rodzice czy nauczyciele. A skoro te warunki są tak różne, to środki i metody pracy z dziećmi i młodzieżą muszą ulegać modyfikacjom. Zmieniająca się rzeczywistość stawia więc ciągłe wyzwania przed pedagogami. I tak np. już na stałe w tę rzeczywistość wpisał się komputer. Dla wielu stał się niekwestionowanym „idolem”, niektórzy nie wyobrażają sobie życia bez jego pomocy. Jakie nie byłoby nasze podejście do wykorzystania tego urządzenia, nie możemy pominąć jego istnienia. Zwłaszcza, że dla młodego pokolenia jest on czymś naturalnym, jak zapewne dla wielu z nas książka...
Era komputera.
Informatyka, jeszcze kilkanaście lat temu, stanowiła domenę naukowców i inżynierów, a dziś komputer stał się niezbędnym narzędziem w wielu obszarach ludzkiej aktywności. Posługują się nim naukowcy i sekretarki, biznesmeni i artyści, dorośli i dzieci. Może służyć jako narzędzie pracy, rozrywki, międzyludzkiej komunikacji.
Rozwój informatyki przyczynił się do powstania nowych możliwości przekazywania informacji i zdobywania wiedzy. We współczesnym życiu komputery są wszechobecne. W ramach prac Sejmowej Komisji Edukacji powstał program Interkl@sa, którego celem jest przygotowanie uczniów do swobodnego posługiwania się komputerem i Internetem.
Obecnie dzieci i młodzież spędzają mnóstwo czasu przed monitorami telewizyjnymi i komputerowymi, dlatego współczesna szkoła musi, siłą rzeczy, przystosować się do zmian, które na stałe zagościły w ich mentalności. Uczniom łatwiej poszukać informacji na jakiś temat w Internecie, niż przy pomocy książek, dlatego urządzenia multimedialne (w miarę możliwości) powinny stać się dodatkowym środkiem dydaktycznym na lekcjach - także języka polskiego. Wielu pedagogów, zwłaszcza humanistów, podchodzi do tych przemian z ogromnym sceptycyzmem. Myślę, że te obawy są nieuzasadnione. Błędem byłoby tkwić w przekonaniu, że użycie na lekcjach języka polskiego technologii informacyjnych - przede wszystkim komputera oraz Internetu - jest niepotrzebne i że lekcje z ich udziałem są gorsze czy że nie realizują założonych przez nauczyciela celów. Uczniowie powinni być nieustannie oswajani z wykorzystaniem technologii informacyjnych podczas zajęć. Najważniejszą rolą szkoły jest promocja i kształtowanie twórczych i aktywnych postaw wśród dzieci i młodzieży. Tylko wtedy jest możliwe pełne przygotowanie młodego pokolenia do mądrego i kreatywnego wykorzystania „wirtualnego świata”. Celem zreformowanej szkoły winno być poszukiwanie, porządkowanie i wykorzystanie informacji z różnych źródeł oraz efektywne posługiwanie się technologiami informacyjnymi. Do tego właśnie powinni przygotować swoich uczniów nauczyciele.
Zacząć od siebie…
Jako początkująca nauczycielka języka polskiego w gimnazjum staram się skutecznie i efektywnie wykorzystywać w swojej pracy technologię informacyjną. Swoją wiedzę informatyczną pożytkuję do samodzielnego opracowania i napisania: scenariuszy zajęć czy materiałów do lekcji (sprawdziany, testy, karty pracy, ankiety). Z pomocą komputera można przygotować cykle lekcji dotyczących np. pisania podania i życiorysu, tworzenia i zapisywania krótkich form wypowiedzi: zaproszenia, zawiadomienia, ogłoszenia czy hasła reklamowego.
Ponadto tworzę własną bazę danych - zapisuję w komputerze informacje przydatne w procesie nauczania, korzystam z sieci internetowej - jako największego źródła informacji.
Technologie informacyjne - udziwnianie czy ulepszanie zajęć?
W podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej i gimnazjum czytamy, że nauczyciele powinni dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej. Dlatego nauczyciele powinni robić wszystko, aby uatrakcyjnić zajęcia. Nauczanie wspomagane pomocami dydaktycznymi jest tym skuteczniejsze, im bardziej atrakcyjne są te pomoce dla ucznia. Wykorzystanie komputera i technologii informacyjnych na lekcji języka polskiego jest niewątpliwie dodatkowym atutem. Uczniowie chętniej biorą udział w tego typu lekcjach. Dzięki nim uczą się umiejętnie korzystać z różnorodnych mediów w samodzielnym zdobywaniu wiedzy.
Myślę, że przygodę z technologiami informacyjnymi można rozpocząć od prostego pomysłu wykorzystania komputera jako encyklopedii - źródła wszelkiej wiedzy na każdy możliwy temat. Uczniowie w parach, lub w większych zespołach, otrzymują zadanie wyszukania najistotniejszych wiadomości na dany temat. Dobrze, jeśli będzie to zagadnienie, z którym jeszcze nie mieli do czynienia - np. wiadomości o pisarzu, poecie i jego twórczości, epoce literackiej. Po wykonaniu zadania uczniowie muszą zaprezentować wyniki swojej pracy reszcie grupy - zapisany dokument w komputerze, gotowy wydruk - w postaci dokumentu Microsoft Word lub prezentacja Power Point (te umiejętności zdobywają na lekcjach informatyki). Taka praca, dodatkowo, uczy ich selekcji najważniejszych wiadomości, prawidłowego redagowania i umiejętności streszczenia materiału. Komputer daje możliwość estetycznego wykonania polecenia, co dla wielu dzieci, np. dotkniętych problemem dysleksji, jest często niemożliwe do wykonania. Przejrzystość zapisu pozwala na natychmiastowe wykrycie i poprawienie błędów, jeżeli uczeń jest w stanie je dostrzec. Jeśli nie, wydrukowanie przygotowanego przez siebie materiału pozwala na pracę z nim na kolejnej lekcji. Jest to bardzo cenne, gdyż uczymy wykonywania świadomej korekty, a łatwiej to zrobić, gdy ma się do czynienia z kartką papieru, na której znajduje się wyraźny graficznie druk, a nie pokreślonymi zapiskami w brudnopisie. Często zdolni uczniowie zaskakują swoimi umiejętnościami - ozdabiając w wyszukany sposób swoje prace lub przedstawiając je w bardzo oryginalny sposób, np. jako film instruktażowy.
Warto zastosować technologię informacyjną w nauczaniu ortografii (szkoła podstawowa). Z autopsji wiem, że lekcje poświęcone temu zagadnieniu wyglądały zawsze tak samo: zapisanie zasad na tablicy, podanie odpowiednich przykładów, ewentualnie jakieś ćwiczenia. Jakże urozmaicona i przyjemna będzie lekcja podczas której nauczyciel zamiast dyktowania, po raz któryś z kolei, zasad poprawnej pisowni skorzysta z pomocy ortograficznych programów multimedialnych, np. Taka forma pracy dzieci pomoże im w usystematyzowaniu i wykorzystaniu wiedzy z tego zakresu.
Bogurodzica w wirtualnym świecie….
Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że w domach uczniowie używają głównie komputerów do…gier komputerowych (szczególnie młodzież gimnazjalna). Ci młodzi ludzie często nie zdają sobie sprawy z szerokich możliwości zastosowania tego urządzenia przy zbieraniu informacji. Ten fakt sprawił, że postanowiłam przeprowadzić zajęcia z komputerem na lekcji języka polskiego. Szczególny nacisk położyłam na korzystanie z Internetu. Zajęcia odbyły się w klasie I gimnazjum i dotyczyły Bogurodzicy.
Realizację tematu: „Bogurodzica” - najstarsza polska pieśń religijna” rozpoczęłam od rozdania uczniom, podzielonym na grupy, kart pracy z zadaniami do wykonania. Musieli oni odnaleźć tekst utworu na stronie: http:// staropolska.gimnazjum.com.pl. Wybrałam serwis edukacyjny STAROPOLSKA ON -
LINE, gdyż jest on bardzo dobrze opracowany. Jego zasadniczą częścią jest biblioteka utworów staropolskiego piśmiennictwa oraz towarzyszący jej wybór opracowań.
Po otwarciu tegoż serwisu uczniowie, według mojego polecenia, przeszli na stronę ŚREDNIOWIECZE, gdzie znajdowały się linki i odsyłacze. Prosiłam o obejrzenie rękopisu tekstu (Bogurodzica - rękopis) i wysłuchanie nagrania muzycznego (MP 3[play]). Następnie należało zapoznać się z tekstem Bogurodzicy umieszczonym na tej samej stronie internetowej pod hasłem: Bogurodzica (tekst i komentarz) i dokonać jego tłumaczenia na język współczesny. Pomocne przy tym zadaniu były objaśnienia językowe umieszczone na stronie, wyjaśniające znaczenie archaizmów. (Pojecie archaizmu klasa poznała przy okazji omawiania lektury Krzyżacy H. Sienkiewicza). Na podstawie tego tekstu uczniowie musieli też odpowiedzieć na pytanie: Jaką rolę pełniła pieśń Bogurodzica? Po wykonaniu tego polecenia porównali swoje tłumaczenie z tłumaczeniem Romana Mazurkiewicza umieszczonym na stronie pod hasłem: Siedem pieczęci Bogurodzicy. Na zakończenie znajdowali różnice w zapisie współczesnym i średniowiecznym. Zadaniem domowym było nauczenie się na pamięć tekstu Bogurodzicy. Na lekcji uczniowie wypowiadali się o przeczytanej pieśni, orientowali się w czasie jej powstania i funkcji jaką ona pełniła w XV wieku, dokonywali tłumaczenia tekstu na język współczesny, zastępując archaizmy słownictwem współczesnym, ale przede wszystkim mieli okazję zobaczenia i usłyszenia utworu.
Czerpali radość z prawidłowo wykonanego zadania i umiejętności odszukania potrzebnych wiadomości. Używanie wszystkich zmysłów to tajemnica skutecznego zapamiętywania materiału. Myślę, że ten warunek został spełniony. Uczniowie czytali, mówili, słuchali, oglądali, analizowali tekst, porównywali, korzystali ze źródeł i przede wszystkim - wykonywali określone czynności, nie byli biernymi słuchaczami podczas lekcji. Po zajęciach klasa stwierdziła, że spodobała im się taka forma pracy i że warto wprowadzać w życie takie metody jak najczęściej. Uczniowie niczego nie stracą, mogą jedynie zyskać…
Pomysłów na wykorzystanie Internetu na lekcjach jest dużo. Należy jednak dokładnie przygotować się do takich zajęć. Nauczyciel powinien wcześniej odwiedzić odpowiednie strony, zmierzyć czas przeciętnej pracy ucznia i przeanalizować jego umiejętności - wszystko po to, aby nie zagubić głównych treści, istoty lekcji, by nie przemieniła się ona tylko w zabawę z komputerem.
Na koniec…
Warto urozmaicać lekcje takimi „pomocami dydaktycznymi”. Przecież nic nie stoi na przeszkodzie, aby podczas zajęć korzystać z rzutnika, telewizora czy komputera. To uzmysławia uczniom, że nowoczesna technika potrzebna jest w każdej dziedzinie, także na lekcjach języka polskiego. Oprócz korzystania z komputera należy zachęcać uczniów do zgłębiania wiedzy poprzez radio, prasę, telewizję Uczniowie chętniej pracują, a to, co nudne, może zainteresować. Dobrze uciekać się do pomocy technologii informacyjnych przy trudniejszym lub mało interesującym uczniów materiale, a wszyscy wiemy, że takie tematy też trzeba zrealizować. Porzućmy stereotypowe myślenie, że z komputera korzystamy tylko na lekcjach informatyki…
Praca z komputerem na lekcji języka polskiego ma jedną podstawową wadę - trwa zdecydowanie za krótko, tak dla uczniów, jak i nauczyciela. Często zdarza się kończenie pracy rozpoczętej w pracowni komputerowej na następnych zajęciach już przy pomocy tradycyjnych środków dydaktycznych.
Edukacja nie musi pozostać bezradna wobec rozwoju technologii informacyjnych. Szkoła może mieć wpływ na jakość kontaktów ucznia ze „światem wirtualnym”. Musi jednak skoncentrować się na kształtowaniu postaw twórczych, na rozwijaniu cech przydatnych w nowym społeczeństwie. Jeśli szkoła nie dostosuje się do przemian, pozostanie na uboczu ważnych procesów społeczno-kulturowych, a także poza zasięgiem zainteresowań młodego pokolenia.
Paulina Szeszuła,
Bibliografia:
Biernacka A., Szkoła w społeczeństwie informacyjnym, w: Polonistyka, nr 2/, str. 55-56.
Stróżyński K., Technologie informacyjne dla polonistów, w: Polonistyka, nr 2/2001, str. 86-92.
Biernacka A., Szkoła w społeczeństwie informacyjnym, w: „ Polonistyka” nr 2/ , str. 55-56.
1