SZTUKA ZWANA ŻYCIEM

-Dramat i teatr na lekcjach języka polskiego

I. Zarys problemu:

1. dramat i teatr jako pojęcia odnoszące się do:

• wszelkich sytuacji, zachowań, wydarzeń przebiegających według określonych scenariuszy;

• lektury dramatu i jego scenicznych realizacji;

• teatru jako instytucji;

• teatru jako wizji świata;

• teatru jako sceny, na której rozgrywa się dramat ludzkiego życia;

formuły organizujące kształcenie pojęcia teatru i dramatu:

• 
  Świat jest teatrem; szkoła podstawowa

• Teatr jest światem; i gimnazjum

• Ludzkie życie jest dramatem na scenie świata -liceum;

II.Świat jest teatrem…

1. podstawy teoretyczne- E. Goffman (człowiek w teatrze życia codziennego; wszelkie kontakty międzyludzkie jako występy), J. Huizinga (homo ludens), R. Caillois (zabawa), M. Bachtin (karnawał i karnawałowy śmiech), idea nauczania komunikacyjnego (pragmalingwistyka);

2. zauważanie teatru wokół siebie i we własnych zachowaniach:

• uczeń jako aktywny obserwator i uczestnik zdarzeń;

• teatralny wymiar wydarzeń o charakterze masowym (aktorzy i widzowie, powtarzalne zachowania, formuły językowych, gesty, problem maski, scenografii itp.)- teksty kultury: plansze (np. Asteriks górą- kl. V), fotografie z manifestacji, rysunek J. Młodożeńca Ekstraklasa; baśń H. Ch. Andersena Nowe szaty cesarza, opowieść J. Kadena-Bandrowskiego Sukces pokonanego, wiersz W. Szymborskiej Konkurs piękności męskiej itp;

• specyfika kultury- masowość i towarzyszący jej często kicz obok przekonania o oczyszczającej mocy śmiechu i pojmowania zabawy jako archetypicznego wzorca zachowań (rola clowna w teatrzyku typu podwórkowego, analiza funkcji błazna, refleksje o kulturowym znaczeniu karnawalizacji świata, pojęcie „wspólnoty śmiechu” w opozycji do „wspólnoty powagi”, masowe widowiska gloryfikujące totalitarne państwo);

• teatr we własnych zachowaniach codziennych (teksty, których bohaterami są dzieci w zwyczajnych sytuacjach, łatwo mogących zostać poddane inscenizacja; np. fragment Chłopców z Placu Broni pt. Wszyscy dostajecie naganę ze sprawowania czy zadania z Ćwiczeń językowych);

• refleksje filozoficzne: cytaty z Szekspira, O żywocie ludzkim J. Kochanowskiego, Urodziny Szymborskiej, obrazy Magritte'a.

III. Teatr jest światem:

1. lektura tekstów scenicznych- od Jasełek i scenek z Teatrzyku „Zielona Gęś”, przez fragmenty Romea i Julii, Moralności pani Dulskiej czy Tanga, po wielkie dramaty narodowe;

2. specyfika struktury tekstu o charakterze dramatycznym (terminologia stosowana do opisu tego typu dzieł);

3. dramat jako tekst o zasadniczych problemach ludzkiej egzystencji;

4. kształcenie umiejętności odbioru profesjonalnego spektaklu teatralnego- uczeń w roli twórcy różnego typu widowisk (np. projekt Zabawy w teatr ze Sztuki pisania do szkoły podstawowej- poznawanie poprzez opowieść H.Ch. Andersena W teatrze teatralnej kuchni; gry dramatyczne; budowanie teatru z dziecięcych improwizacji; inscenizacje);

5. tworzywa i znaki teatralne (plansze Ręce mówią czy Maski mówią, relacje aktorów budujących określoną rolę - np. A. Dymnej jako Ofelii w Hamlecie).

IV.Drama- działania parateatralne :

• forma pracy w obrębie metody przekładu intersemiotycznego (wg B.Dyduch);

• ćwiczenie życia; metoda służąca przede wszystkim wychowaniu (nie kształceniu); pobudzanie rozwoju osobowości przy akcentowaniu pojęć „świadomość” i „percepcja” (nie „rozumienie” i „poznanie”)- B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży;

• stosowane formy ekspresji w obrębie dramy: psychodrama, gra w role, socjodrama;

• zagrożenia:

• głęboka identyfikacja z graną rolą- brak gwarancji nienaruszalności osobowości dziecka,

• zacieranie granic między fikcją literacką a życiem,

• odwoływanie się do własnego „ja”, a nie do motywacji tekstowych,

• brak intelektualnego dystansu wobec proponowanych w grze treści,

• pomawianie o oschłość serca i brak wyobraźni zdolnego ucznia niechętnie wypowiadającego się za pomocą gry,

• nieprzewidywalność obrotu gry,

• zabawa pozbawiona jest wymiaru „na niby”,

• poznanie zmysłowe i obrazowość nie sprzyjają rozwojowi myślenia abstrakcyjnego.

V. Człowiek jest istotą dramatyczną…

• literatura jako świadectwo ludzkiego zmagania się z dramatem egzystencji;

• usytuowany w centrum człowiek jako istota dramtyczna, która chce wiedzieć, kim jest i jaki sens ma jej istnienie;

• Filozofia dramatu J. Tischnera jako intelektualne zaplecze tego ciągu refleksji (w podr. zamieszczone są m.in. rozważania o zasłonie i masce czy spotkaniu według idei „zguba i ocalenie”, a przede wszystkim fragment zawierający zasadniczą tezę o dramatyczności ludzkiego życia);

• Celem pierwszorzędnym jest przywrócenie słowu dramat właściwego ciężaru gatunkowego. Można to osiągnąć jedynie przez wskazanie treści, na którą słowo to (…) intencją swoją wskazuje. Cokolwiek by się rzekło, wskazuje ono na życie człowieka. Rozumieć dramat, to rozumieć, że człowiek jest istotą dramatyczną. Dokonując krok po kroku rozjaśnienia ludzkiej egzystencji jako egzystencji dramatycznej, przywracamy pojęciu dramatu właściwy sens.

Być istotą dramatyczną, znaczy: przeżywać dany czas, mając wokół siebie innych ludzi i ziemię jako scenę pod stopami. Człowiek nie byłby egzystencją dramatyczną, gdyby nie te trzy czynniki: otwarcie na innego człowieka, otwarcie na scenę dramatu i przepływający czas.

/J. Tischner, Filozofia dramatu

2

---