Temat 1: Kim jest lektor?

1. Znaczenie słowa “lektor”

Słowo `lektor' po łacinie lector, oris pochodzi od słowa legere - czytać; ma ono 3 znaczenia:

1. czytelnik; ten, który czyta,

2. sługa czytający swemu panu

3. kleryk ustanowiony lektorem w seminarium

2. Jakie funkcje winien spełniać lektor według dokumentów Kościoła?

• Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego z 2002 r. (obowiązuje od 25 II 2004):

pkt. 99 - „Lektor jest ustanowiony do wykonywania czytań z Pisma świętego, z wyjątkiem Ewangelii. Może on podawać intencje modlitwy powszechnej, a gdy nie ma psałterzysty, może również wykonać psalm między czytaniami.”

Trzy podstawowe funkcje lektora wg OWMR:

- wykonywanie czytań z Pisma Św.,

- wykonywanie psalmu

- podawanie intencji modlitwy powszechnej

Punkty 194-198 OWMR poszerzają te zasadnicze funkcje o: możliwość wniesienia w procesji Ewangeliarza i odczytanie antyfon na wejście i na Komunię, jeżeli nie ma śpiewu, który je zastępuje.

• Obrzęd ustanowienia lektorów z 1977 r.

W dokumencie tym czytamy: „Wy zaś jako lektorzy Słowa Bożego będziecie im (biskupom, kapłanom i diakonom) pomagali w wypełnianiu tego obowiązku (głoszenia Ewangelii wszystkiemu stworzeniu). We wspólnocie ludu bożego otrzymacie szczególny urząd: macie pomagać w głoszeniu wiary, która ma swoje korzenie w Słowie Bożym. Będziecie czytali Słowo Boże w zgromadzeniu liturgicznym (...) W ten sposób, przy waszej pomocy ludzie mogą dojść do poznania Boga Ojca i posłanego przezeń Syna, Jezusa Chrystusa, i osiągnąć życie wieczne.”

Tutaj nasuwa się pytanie: jak sprawować swoją posługę, by była ona jak najbardziej owocna dla innych? Odpowiedź znajduje się także w tekście obrzędu: „Przekazując innym ludziom Słowo Boże, posłuszni Duchowi Świętemu sami je przyjmujcie i pilnie rozważajcie, abyście w nim znajdowali radość i moc. Waszym codziennym życiem głoście naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa.”

Temat 2: Czym jest liturgia?

Bóg stale obecny jest w historii ludzkości, nieustannie kieruje do człowieka swoje słowa i wciąż chce objawiać mu swoją obecność w jego życiu. To od człowieka zaś zależy czy to Boże Objawienie przyjmie czy też Je odrzuci. Wszystko więc co człowiek uczyni by odpowiedzieć na to zaproszenie Stwórcy do wspólnoty z Nim będziemy nazywać kultem.

BÓG

Objawienie

KULT

CZŁOWIEK

sacrum commercium - święta wymiana

Kult zaś może wyrażać się w dwojakiej formie:

- Liturgii - Sakramenty i Liturgia Godzin

- Pobożności (z łac. devotio) - nabożeństwa (np.: majowe) czy pielgrzymka.

1. Pochodzenie i definicja terminu `liturgia'

Słowo to pochodzi od greckich słów: λειτου (leiton), co znaczy ludowy, należący do ludu i εργου (ergon), którego używano dla określenia czynu publicznego. Powstała z tych wyrazów zbitka słowna: λειτουργια (leiturgija) oznacza zatem czyn społeczny, wspólny. Słowa tego używano w świecie greckim dla nazwania działań społecznych, politycznych np. przygotowanie biegu z pochodniami, wystawienie chóru na festiwal muzyczny itd. Wkrótce jednak zaczęto stosować je do określenia służby bogom. Na gruncie chrześcijańskim, w NT, słowo to stosowano dla nazwania kultu duchowego. Dz 13,2 „Gdy odprawili publiczne nabożeństwo i pościli, rzekł Duch Święty: «Wyznaczcie mi już Barnabę i Szawła do dzieła, do którego ich powołałem»” poddają właśnie „publiczne nabożeństwo” przez leiturgija.

Przez długi czas termin `liturgia' nie był stosowany w języku Kościoła; czynności liturgiczne określano słowami: ministerium, ritus, celebratio, caeremonia. Dopiero w XVI-XVII wieku zaczęto go używać dla określenia kultu; także Kuria Rzymska zaczęła posługiwać się tym słowem w swych oficjalnych dokumentach. Sobór Watykański II w Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium (1963) podaje definicję liturgii - „uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnia się uświęcenie człowieka” (KL 7). Ogólnie rzecz biorąc, do czynności liturgicznych należą: sakramenty i sprawowanie Liturgii Godzin oraz liturgie uobecniające wydarzenia zbawcze np. Liturgia Męki Pańskiej.

Spośród wielu definicji opisowych terminu `liturgia' najczęściej spotyka się te:

a) „liturgia obejmuje całkowity kult publiczny Mistycznego Ciała Jezusa Chrystusa, a więc Jego Głowy i członków”; Pius XII, Mediator Dei (Pośrednik między Bogiem a ludźmi), 1947;

b) „uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnia się uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny” (KL 7); Sobór Watykański II, Sacrosanctum Concilium (Przedziwne połączenie),1963;

2. Czym jest liturgia?

Ks. Tarsycjusz Sinka - znany liturgista - wyróżnia kilka cech charakteryzujących liturgię:

• liturgia jest wykonywaniem kapłańskiego urzędu Chrystusa.

Kapłan to pośrednik między Bogiem a człowiekiem, składa on ofiarę Bogu, aby Go uwielbić i aby pojednać z Nim lud. Najdoskonalszym Kapłanem jest Jezus - „kapłan na wieki” (Ps 110), On jest jedynym Pośrednikiem między Bogiem a ludźmi, On złożył na krzyżu ofiarę z Siebie, aby pojednać ludzi z Bogiem, tylko przez Niego człowiek ma dostęp do Ojca, bo, jak powiedział sam Jezus: „nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie” (J 14,6). W kapłaństwie Chrystusa uczestniczy każdy ochrzczony, a w sposób szczególny wszyscy powołani do kapłaństwa służebnego, czyli hierarchicznego. Jak pisał św. Tomasz z Akwinu: „Dlatego sam Chrystus jest prawdziwym Kapłanem, a inni są tylko Jego sługami”. Liturgia to zatem jednanie Boga z człowiekiem, którego dokonuje Kapłan - Jezus Chrystus. To On de facto sprawuje liturgię, a prezbiter lub biskup działa in persona Christi, czyli jest tylko narzędziem prawdziwego Kapłana.

• liturgia uobecnia misterium paschalne

Każdy sprawowany sakrament stanowi uobecnienie misterium paschalnego; misterium paschalne to męka, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa. Tak jak kiedyś Bóg wyprowadził Izraelitów z Egiptu i przez morze oraz pustynię wprowadził ich do Ziemi Obiecanej, tak Jezus przez swoją mękę, śmierć i zmartwychwstanie wyprowadził ludzkość skażoną grzechem pierworodnym, zniewoloną złem ku wolności i zbawieniu, czyli ku jedności z Bogiem. To przejście od tego, co jest grzechem, śmiercią ku temu, co jest miłością, życiem to właśnie Pascha - od hebr. pesach - przejście. Każda liturgia, a szczególnie sakramenty, to właśnie uobecnienie Paschy tzn. Jezus, kiedy są sprawowane sakramenty, umiera i zmartwychwstaje, aby pojednać ludzi z Bogiem, czyli ze Sobą, Ojcem i Duchem Świętym, każdy sakrament to zatem zniszczenie tego, co oddziela Boga od człowieka.

Pokazują to teksty liturgiczne różnych sakramentów, które przypominają, że są one dokonywane mocą Paschy Jezusa, że w nich owa Pascha się uobecnia. Dwa przykłady: a) spowiedź: przed formułą rozgrzeszenia kapłan wypowiada słowa: „Bóg, Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat ze sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna (...) niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła” - a zatem kapłan przypomina, że to mocą misterium paschalnego, czyli męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, dokonuje się odpuszczenie grzechów, czyli penitent zostaje niejako zanurzony w zbawczą Ofiarę Jezusa, ona się w nim dokonuje mocą sakramentu; b) msza św.: w IV modlitwie eucharystycznej przed przeistoczeniem kapłan w modlitwie wypowiada słowa: „Ojcze święty, tak umiłowałeś świat, że gdy nadeszła pełnia czasów, zesłałeś nam Jednorodzonego Syna swojego, aby nas zbawił.(...) Aby wypełnić Twoje postanowienie, wydał się na śmierć krzyżową, a zmartwychwstając, zwyciężył śmierć i odnowił życie. Abyśmy już więcej nie żyli dla siebie, lecz dla Tego, który za nas umarł i zmartwychwstał od Ciebie, Ojcze, zesłał Ducha Świętego, jako pierwszy dar dla wierzących, aby spełniając swoje dzieło na świecie, doprowadził ich do pełnej świętości. Prosimy Cię, Boże, niech ten sam Duch uświęci te dary, aby się stały Ciałem i Krwią Pana naszego Jezusa Chrystusa dla spełnienia tego wielkiego misterium” - a zatem kapłan przypomina, że Jezus, umierając i zmartwychwstając, zwyciężył śmierć, wyzwolił z egoizmu, odnowił życie i teraz dzięki Duchowi Świętemu Pascha Jezusa znowu się uobecnia, a przyjmowane przez nas Ciało i Krew Chrystusa sprawiają, że czerpiemy z owej Ofiary Jezusa w całej pełni. Liturgia zatem to nieustanne czerpanie mocy do życia na wzór Jezusa z Jego misterium paschalnego. Liturgia ponadto to nie tylko wspomnienie tych wydarzeń, ale ich uobecnienie, on stają się realne w liturgii i dają jej moc uświęcania.

• liturgia jako świat świętych znaków

W liturgii Bóg działa przez znaki, są to „znaki widzialne, których używa się dla oznaczenia niewidzialnych spraw Bożych” (KL 33). Dzięki znakom człowiek dochodzi do poznania pewnej ukrytej rzeczywistości i przez nie w nią wchodzi. Znaki święte, czyli te wykorzystywane w liturgii, wprowadzają niejako w świat nadprzyrodzony, zapraszają do uczestnictwa i współdziałania.

Przykłady znaków wykorzystywanych w liturgii:

1. Chleb

Sam Jezus Chrystus nazywa siebie chlebem (Jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało za życie świata. - J 6, 51). Chleb więc oznacza Jezusa. Podczas ustanawiania Eucharystii Jezus Chrystus posłużył się chlebem przaśnym. Chleb Eucharystyczny oznacza: miłość (bo Bóg dał się nam cały), jedność (bo jemy z jednego chleba), jest pokarmem na drogę (stąd Komunię udzielaną ciężko chorym nazywa się wiatyk - na drogę → łac. via, æ). Komunia święta jest drogą do jak najszybszego zjednoczenia z Bogiem.

Przez pierwsze tysiąc lat do Eucharystii używano chleba kwaszonego, codziennego. Miał on formę krążków, ze znakiem krzyża. Było ich dużo, ale tylko część konsekrowano, reszta była dla biednych. Na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia Kościół Zachodni zaczął używać chleba przaśnego. Był bardziej praktyczny. Można było go dłużej przechowywać i zajmował mniej miejsca. W tym czasie zaczęto nazywać go nazwą hostia, tzn. ofiara.

2. Wino

W liturgii wino używane jest tylko do Eucharystii, w innych sakramentach nie jest stosowane. Wino jest znakiem męki Chrystusa, znakiem przymierza, jakie Bóg zawarł z nami. Warunkiem posiadania życia z Bogiem jest picie z tego kielicha.

3. Światło

W liturgii światło symbolizuje radość, obecność Boga, a także Jego samego. W pierwotnym Kościele tam, gdzie była sprawowana liturgia, tam paliły się lampy.

Paschał w Wigilię Paschalną oznacza Chrystusa Zmartwychwstałego. Później, gdy jest używany przy chrzcie, jest symbolem Chrystusa, którego przyjmujemy w tym sakramencie. Ponadto Paschał może być używany przy pogrzebie, może być postawiony przy trumnie. Wtedy oznacza, że człowiek ten szedł za Chrystusem, a teraz Chrystus go przyjmie.

W święto Ofiarowania Pańskiego (2 lutego - Matki Bożej Gromnicznej), pobłogosławione świece oznaczają Chrystusa, który zgodnie ze słowami Symeona, jest światłem na oświecenie pogan. Natomiast w przypadku lampki oliwnej przy tabernakulum, to światło to oznacza obecność Pana Boga. Ponadto w liturgii świece nosi się przy Najświętszym Sakramencie lub przy krzyżu. Również przy przenoszeniu Ewangeliarza, akolici otaczają go dwoma świecami.

4. Woda

W liturgii sakramentu chrztu woda jest materią sakramentalną. Najbardziej uroczyste pobłogosławienie wody występuje w liturgii Wigilii Paschalnej.

Ponadto woda pobłogosławiona w sposób zwykły używana jest do pokropienia wiernych. Ma to im przypominać ich chrzest. Formuła ta może być używana tylko w niedzielę. Ta sama woda pobłogosławiona w sposób zwyczajny znajduje się również w kropielnicach. Woda jest używana także do pobłogosławienia różnych przedmiotów, ludzi, miejsc (w tym i kościołów) itp. Podczas obrzędu pogrzebu woda jest używana jako przypomnienie sakramentu chrztu.

5. Kadzidło

Kadzidło symbolizuje modlitwy zanoszone do Boga (Niech moja modlitwa będzie stale przed Tobą jak kadzidło; wzniesienie rąk moich - jak ofiara wieczorna. - Ps 141, 2) oraz obecność samego Boga.

Kadzidło używane jest wobec Najświętszego Sakramentu, we Mszy świętej, a także przy nabożeństwach eucharystycznych. W liturgii okadzane są osoby (biskup, celebrans, wierni), rzeczy (ołtarz, krzyż i paschał, Ewangeliarz - Bóg obecny jest w Słowie Bożym), a także ciało zmarłego.

6. Olej, oliwa

Oleje są znakiem łaski Boga, oznaczają, że Bóg udziela swoich darów. Oleje pachną, tak samo, ten, kto jest namaszczony ma „pachnieć” Chrystusem, ma roznosić woń Chrystusa. W liturgii używane są trzy rodzaje olejów: krzyżma, chorych i katechumenów. Olej katechumenów jest jednak fakultatywny (dowolny). Decyduje o tym Konferencja Episkopatu danego kraju. W Polsce olej katechumenów nie jest stosowany.

Olej chorych używany jest do namaszczenia chorych przy sakramencie chorych, natomiast olej krzyżma przy wszystkich najważniejszych sakramentach i poświęceniach. Olej krzyżma jest konsekrowany w trakcie tzw. Mszy Krzyżma w Wielki Czwartek - uobecnia on moc Ducha Świętego.

Temat 3: Naczynia, szaty, księgi i przestrzeń liturgiczna

Do czynności liturgicznych niezbędne są naczynia, szaty i odpowiednie miejsce sprzyjające celebracji, nadające jej godność, szacunek, uświadamiające, że uobecniane jest misterium paschalne, że działa z całą swą mocą Bóg w Jezusie przez kapłana.

1. Naczynia liturgiczne:

1.1. Vasa sacra - wymagają, aby je pobłogosławić, są to:

- kielich - używa się go, gdyż z kielicha korzystał także Pan Jezus w trakcie Ostatniej Wieczerzy, kiedyś miały one dwa uchwyty, były większe, gdyż wszyscy wierni przyjmowali komunię pod dwiema postaciami, dzisiejsze kształty kielichy przybrały w epoce gotyku, gdy upowszechniła się komunia pod jedną postacią;

- patena - kiedyś były duże, gdyż konsekrowano na nich chleb zwyczajny, a nie małe hostie i nie przechowywano Ciała Pana Jezusa w tabernakulum, trzeba było więc konsekrować tyle chleba, ile było wiernych i należało wszystko spożyć. Gdy zmniejszono komunikanty do kształtu hostii i wprowadzono tabernakula, pateny stały się mniejsze;

- puszka (ciborium - od łac. cibus = pokarm) - naczynie do przechowywania Najświętszego Sakramentu w tabernakulum, od XIII wieku przybrała formę kielicha z przykrywką, wcześniej Hostie były przechowywane w naczyniach wiszących nad ołtarzem; puszka, z której należy spożywać Ciało Pańskie jest przykrywana barwnym welonem zwanym konopeum, taką nazwą określa się także welon na tabernakulach (jeśli są);

- monstrancja - idea adoracji Najświętszego Sakramentu pojawiła się dopiero w XIV wieku, wtedy powstały monstrancje (od łac. monstro - ukazywać), Hostia do adoracji jest przechowywana w tabernakulum w naczyniu zwanym kustodią (od łac. custodire - strzec), a umieszczana w monstrancji jest za pomocą uchwytu zwanego lunula (od łac. luna - księżyc) lub melchizedek.

Przy sprawowaniu Eucharystii używa się także tzw. bielizny kielichowej:

• korporał (od łac. corpus - ciało) - jest to materiał, na którym się stawia kielich i patenę, kiedyś bezpośrednio na korporale kładziono Ciało Pańskie, a patena pojawiała się dopiero przy komunii (stąd patena to także naczynie używane podczas komunii, aby nie upadały okruszki Ciała Pańskiego);

• palka - czworobok z tektury używany do nakrywania kielicha, aby żadne zanieczyszczenia nie dostały się do Krwi Pańskiej;

• puryfikaterz - materiał używany do wycierania kielicha (od łac. purifico - czyścić).

1. Vasa non sacra - naczynia niewymagające pobłogosławienia, są to:

- kadzielnica (thuribulum) + łódka (navicula);

- ampułki

- krzyż procesyjny + akolitki

- naczynie do mycia rąk - lavabo

- podstawka pod mszał

- naczynie do obmycia palców po komunii (vasculum)

2. Szaty liturgiczne:

- alba - biała szata sięgająca do kostek z długimi rękawami, wywodzi się od starożytnej tuniki, symbolizuje czystość duszy oczyszczonej przez misterium paschalne Jezusa - Ap 7, 13-14: „A jeden ze Starców odezwał się do mnie tymi słowami: Ci przyodziani w białe szaty kim są i skąd przybyli? I powiedziałem do niego: Panie, ty wiesz. I rzekł do mnie: To ci, którzy przychodzą z wielkiego ucisku i opłukali swe szaty, i w krwi Baranka je wybielili.”;

ALBA

- cingulum - sznur, który przepasuje albę, jeśli jest za szeroka lub za długa, symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi;

CINGULUM

- humerał - wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych, symbolizuje nowotestamentalny „hełm zbawienia” - 1 Tes 5, 8: „My zaś, którzy do dnia należymy, bądźmy trzeźwi, odziani w pancerz wiary i miłości oraz hełm nadziei zbawienia.”;

- komża - powstała ze skrócenia alby, gdyż w krajach, gdzie panował chłód, wkładanie alby na grube odzienie było niepraktyczne, obecnie jednak nie można zastępować alby komżą i stosuje się ją do czynności kultycznych, do których nie jest wymagana alba, symbolizuje to samo, co alba;

KOMŻA

- ornat - powstał z wierzchniej szaty rzymskiej, która była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko, małym otworem na głowę, ornat symbolizuje przyobleczenie się w Chrystusa - Rz 13, 14: „Ale przyobleczcie się w Pana Jezusa Chrystusa i nie troszczcie się zbytnio o ciało, dogadzając żądzom”;

- dalmatyka - była kiedyś strojem świeckim przyznawanym jako wyraz zaszczytu w Dalmacji, wkrótce strój ten przejęli papieże, od IV wieku zaczęli je nosić diakoni - obecnie jest to strój diakoński noszony przy sprawowaniu funkcji z prezbiterem lub biskupem, jest znakiem godności diakońskiej;

- stuła - wywodzi się z insygniów urzędników cesarskich, oznacza godność tych, którzy przyjęli sakrament święceń, do soboru, w zależności od stopnia sakramentu, noszono ją na 3 sposoby: na ukos (diakon), skrzyżowaną na piersi (prezbiter) i prosto (biskup);

STUŁA

- kapa - kiedyś była płaszczem używanym przez duchownych w trakcie procesji lub odmawiania Liturgii Godzin, gdy było zimno, obecnie stosują ją w nabożeństwach poza Mszą św. osoby mające sakrament święceń;

KAPA

- mitra (infuła) - nakrycie głowy biskupów dawniej także infułatów, wywodzi się z pogańskiego kultu bogiń Kybele i Mitry, potem przejęli mitry urzędnicy państwowi, a od X wieku papieże, symbolika podobna do humerału, dwa rogi mitry symbolizują 2 Testamenty; piuska nie jest strojem liturgicznymi, choć biskup nosi ją w trakcie liturgii (zdejmuje ją na prefację, a przywdziewa przed modlitwą po komunii);

MITRA

- paliusz - taśma z czarnego materiału noszona wokół szyi opadająca z przodu i na plecy, wywodzi się z insygniów urzędników cesarskich, nosi ją arcybiskup - metropolita na terenie metropolii, a papież może nosić go wszędzie, symbolizuje jarzmo Jezusa, „które jest lekkie”, biskupi kilku diecezji mają prawo nosić większy paliusz zwany racjonałem - w Polsce może go nosić tylko metropolita krakowski (oprócz niego jeszcze: Eichstät, Nancy, Tuluza, Paderborn);

- pastorał - używany najpierw przez opatów, a następnie przez biskupów, nawiązuje do laski pasterskiej, którą pasterz odganiał wilki od owiec - podobnie biskup winien być jak Jezus dobrym pasterzem, który chroni swoje owce przed wrogiem;

- pierścień - sygnet symbolizujący zaślubiny biskupa z diecezją, stosowany dawniej przez dostojników państwowych, a przez biskupów od VII wieku;

PIERŚCIEŃ

- pektorał - krzyż noszony przez biskupów od XII wieku, wywodzi się ze zwyczaju noszenia przez duchownych na Wschodzie naczynek z relikwiami męczenników, symbolizuje Chrystusowe zwycięstwo nad cierpieniem i śmiercią.

PEKTORAŁ

3. Kolory szat liturgicznych

Wyróżniamy 4 zasadnicze kolory liturgiczne:

a) biały - biel kojarzy się ze światem boskim, czystością, niewinnością; symbolizuje światło, życie oraz radość, dlatego jest to kolor przeznaczony na uroczystości i święta. Używa się go w:

- Okresie Wielkanocnym i Narodzenia Pańskiego;

- święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki;

- święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami,

- uroczystości Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia).

b) czerwony - kolor krwi, sugeruje życie, siły witalne i piękno, symbolizuje miłość, ogień i krew; jest to kolor męczenników, Ducha Świętego, Krzyża i Apostołów. Używa się go w:

- Niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek, w Mszach ku czci Męki Pańskiej,

- w niedzielę Zesłania Ducha Świętego,

- w główne święta Apostołów i Ewangelistów i w dni Świętych Męczenników.

c) zielony - zieleń oznacza wegetację roślinną, płodność i żyzność, młodość i świeżość, kojarzy się z więc z życiem i nadzieją. Używa się go w okresie zwykłym.

d) fiolet - to połączenie błękitu i czerwieni, niejako niebiańskości i zmysłowości, przejścia między dniem i nocą - jak zorza, oznacza więc oczekiwanie, ale też pokutę i skruchę, obrazuje ból, cierpienie i żal za grzechy. Używa się go w:

- Okresie Adwentu

- Okresie Wielkiego Postu

- można stosować w Oficjach i Mszach za zmarłych

Oprócz kolorów podstawowych mamy jeszcze 3 kolory fakultatywne:

a) czarny - symbolizuje żałobę i można go używać w Mszach za zmarłych. Dziś odchodzi się od używania szat tego koloru na korzyść fioletu.

b) różowy - oznacza bliskość święta i używa się go w niedzielę Gaudete (3. Adwentu) i w niedzielę Laetare (4. Wielkiego Postu).

c) złoty - łączy się ze świętością, splendorem, tym, co niezniszczalne, energią Boską, chwałą Boga, a także życiem w Królestwie Bożym, symbolizuje więc świętowanie i chwałę. Używa się go zamiast białego.

4. Przestrzeń liturgiczna:

Miejscem, gdzie odbywa się cała akcja liturgiczna jest prezbiterium. Winno ono być obszerne, widoczne, oddzielone przez podwyższenie.

PREZBITERIUM

NAWA

W prezbiterium winny się znajdować:

- ołtarz - jest to miejsce centralne i najważniejsze podczas sprawowania liturgii, bo na nim jest składana Ofiara Jezusa Chrystusa (jemu kłania się, przechodząc w trakcie liturgii, przed tabernakulum zaś klęka się tylko na początku i na końcu mszy), jest niejako skałą, w którą wbity był krzyż Jezusa, winien więc być z kamienia, przytwierdzony do posadzki, mogą być w nim relikwie, musi on być odsunięty od ściany, w świątyni powinien być tylko jeden ołtarz, bo jedna była ofiara Jezusa - wielość ołtarzy dawniej wynikała z zaniku koncelebry, winien być przykryty białym obrusem, na ołtarzu mogą leżeć tylko: naczynia liturgiczne potrzebne w trakcie Eucharystii, bielizna ołtarzowa, mszał, mikrofon (ale nie rzucający się w oczy, świeczniki (choć dobrze, gdyby stały przy ołtarzu, nie zasłaniając czynności liturgicznych - 2,4,6 albo 7, jeśli Eucharystię sprawuje Ordynariusz diecezji) i krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego (w trakcie mszy zwrócony do celebransa); kwiaty winny być ustawione przy ołtarzu, a nie na mensie, nie może być kwiatów w trakcie Wlk. Postu (oprócz uroczystości i niedzieli Laetare);

- ambona - jest to drugi stół, z którego Jezus karmi swoich wiernych, tym razem nie Ciałem, lecz swym słowem, winna być z tego samego materiału co ołtarz, winna być jedna ambona, można z niej korzystać tylko, wykonując czytania mszalne, psalm, Exultet, mówiąc kazanie lub podając intencje modlitwy powszechnej, z ambony nie czyta się komentarzy czy też nie prowadzi się śpiewów;

- miejsce przewodniczenia - winno być na środku ściany prezbiterium, nie powinno przypominać tronu; służy do obrzędów wstępnych i zakończenia, celebrans winien mieć kontakt wzrokowy z wiernymi, aby - jako przewodniczący zgromadzenia - był dobrze widziany, obok miejsca przewodniczenia winno być krzesło dla diakona;

- tabernakulum - winno być jedno, nieruchome, nieprzezroczyste, można je umieścić w prezbiterium lub w jakieś widocznej kaplicy bocznej nadającej się do prywatnej adoracji, przed tabernakulum winna być lampka wskazująca na obecność Chrystusa;

5. Księgi liturgiczne

Przy sprawowaniu Eucharystii wykorzystywane są głównie poniższe księgi:

• Mszał Rzymski - Missale Romanum - wykaz tekstów liturgicznych, obecnie korzystamy z Mszału z 1986 roku, który jest polskim tłumaczeniem Mszału łacińskiego z 1975 roku, obecnie jest już Mszał z 2002 roku, ale jeszcze nie został przetłumaczony na polski;

• Lekcjonarze - Lectionarium - wykaz czytań biblijnych wykorzystywanych w trakcie Eucharystii;

• Tom I - Adwent + Okres Narodzenia Pańskiego

• Tom II - Wielki Post + Okres Wielkanocy

• Tom III - Okres zwykły - tygodnie od I do XI

• Tom IV - Okres zwykły - tygodnie od XII do XXIII

• Tom V - Okres zwykły - tygodnie od XIV do XXXIV

• Tom VI - czytania podczas Mszy o świętych (korzysta się z niego podczas uroczystości, świąt, wspomnień osób występujących w Ewangelii, uroczystości patronalnych, odpustowych - są wtedy 2 czytania) - nie korzysta się z niego we wspomnienia obowiązkowe lub dowolne!

• Tom VII - czytania w Mszach obrzędowych, okolicznościowych i wotywnych (chrzest, I komunia, bierzmowanie, śluby, święcenia, o wybór papieża)

• Lekcjonarz z tekstami na Msze za zmarłych

• Ewangeliarz - stosowany do uroczystych celebracji, zawiera teksty perykop ewangelicznych

• Zbiór Mszy o NMP

Temat 4: Rok liturgiczny

1. Powstanie roku liturgicznego

Chrześcijanie już od samego początku odczuwali potrzebę świętowania najważniejszych wydarzeń historiozbawczych, chcieli bowiem stać się niejako uczestnikami wydarzeń, w których Bóg okazał swoją moc i miłość - dlatego ukształtowały się pewne święta, które już od początku traktowano nie jako rocznicę historyczną, ale jako anamnesis danego wydarzenia - przypomnienie przez uobecnienie. Chrześcijanie wzorowali się w tym na religii żydowskiej, w której celebrowano takie wydarzenia jak Exodus (Pascha), stworzenie świata (szabat) na zasadzie anamnesis (por. haggada - czym ta noc różni się od pozostałych?). Początkowo świętowano tylko niedzielę, bo to święto wprowadził sam Jezus, gdyż w niedzielę zmartwychwstał i w niedzielę objawiał się uczniom. Szczególnie obchodzono niedzielę po przesileniu wiosennym, nazywając ją Niedzielą Zmartwychwstania (zaczątek Wielkanocy). Ok. III/IV wieku pojawiają się kolejne święta: Narodzenie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowstąpienie, Zwiastowanie Pańskie. Powstają wspomnienia świętych, okresy liturgiczne i tak kalendarz się powoli zapełniał

2. Cykle czasu liturgicznego:

Wyróżnia się trzy cykle czasu liturgicznego

→ dzienny (szczytem jest codzienna Eucharystia) - objawia się on najpełniej przez sprawowanie Liturgii Godzin;

→ tygodniowy (szczytem jest niedzielna Eucharystia);

→ roczny (szczytem jest Triduum Paschalne);

1. Cykl tygodniowy - niedziela uobecnia misterium zmartwychwstania (Syn), ideę stworzenia (niedziela ma bowiem korzenie swe w szabacie, Ojciec), ma wymiar pneumantologiczny (przypomina o tajemnicy zesłania na Apostołów w niedzielę Ducha Świętego), chrzcielny (stąd aspersja mająca przypomnieć chrzest i jego skutki).

2. Cykl roczny - rok liturgiczny

Okres liturg.	Historia	Czas trwania	Charakter okresu
Adwent	adwent pojawił się w liturgii w IV wieku, na początku trwał od 17 XII, ale był systematycznie przedłużany aż do 14 IX, do 4 tyg. adwent skrócił papież Grzegorz Wlk., od XII/XIII wieku adwent rozpoczyna rok liturgiczny;	od pierwszej niedzieli (po niedzieli Chrystusa Króla) adwentu do 24. XII;	-okres przygotowania na paruzję(stąd jest w tle element pokutny) - do 17 grudnia; -okres przygotowania do uroczystości Narodzenia Pańskiego - od 17 do 24 grudnia;
Okres Narodzenia Pańskiego	Nie znana jest dzienna data narodzin Pana Jezusa, więc ustalono, że w roku narodzin Pana Jezusa Pascha była 25.III, wierzono, że wszystkie najważniejsze wydarzenia historiozbawcze miały miejsce tej samej nocy - stworzenie, Exodus, wcielenie, zmartwychwstanie. Skoro więc Maryja za sprawą D.Św. stała się brzemienna w dniu Paschy, to Jezus narodził się 9 m-cy później, czyli 25.XII,	od 25.XII do niedzieli Chrztu Pańskiego	-okres refleksji i radości z powodu wcielenia - do 6 stycznia - Objawienie P.J.; -okres refleksji nad objawieniem się Jezusa ludziom, szczególnie poganom -do niedzieli Chrztu-niedziela po 6.I;
Okres zwykły (od niedzieli Chrztu Pańskiego do Środy Popielcowej)
Wielki Post	Na ukształtowanie się Wlk. Postu wpłynęło kilka elementów: -przygotowanie katechumenów (w I niedzielę Wlk. Postu wpisywano kandydatów na listę katechumenów i na skrutniniach zdawali przed biskupem egzaminy); -publiczna pokuta (pokutnicy przywdziewali wory z koziej skóry w Środę Popielcową, a biskup posypywał im głowy popiołem, byli wypraszani z kościoła i przez cały okres pokuty stali przedsionku, błagając o modlitwę tych, którzy wchodzili na liturgię, w Wlk. Czwartek rano dokonywano obrzędu pojednania); -pobożność ludowa (Droga Krzyżowa, Gorzkie żale);	Od Środy Popielcowej do modlitwy w ciągu dnia w Wlk. Czwartek (kiedyś zaczynał się w niedzielę, ale chciano przedłużyć do 40 dni i rozpoczyna się w środę)	-przygotowanie do świąt paschalnych i odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych; -pojednanie z Bogiem i bliźnimi;
ŚWIĘTE TRIDUUM PASCHALNE - SZCZYT ROKU LITURGICZNEGO (od Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek do II nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania)
Okres Wielkanocny	Liczbę 7 uznawano za doskonałą, wyrażającą pełnię, więc okres upamiętniający Pełnię odkupienia obchodzono 7x7, czyli 49 + Niedziela Zmartwychwstania = 50 dni; ponadto następował proces historyzacji i przez 40 dni do Wniebowstąpienia radowano się z obecności Chrystusa zmartwychwstałego, co wyraża zapalony Paschał, a potem oczekiwano Ducha, który owoce zmartwychwstania będzie utwierdzał, a więc kończono w Zesłanie Ducha Św. - 50 dni po Passze Jezusa;	Od Niedzieli Zmartwychwstania do Zesłania Ducha Świętego	-czas chrystofanii; -czas Ducha Świętego; -czas Kościoła (czyta się Dzieje Apostolskie, gdyż po zmartwychwstaniu tworzy się Kościół, nie ma czytań z ST)
Okres zwykły (od Niedzieli Zmartwychwstania do soboty przed I niedzielą Adwentu)

Temat 5: Święte Triduum Paschalne

Wszystkie wydarzenia, które przeżywamy w ciągu roku liturgicznego zmierzają do jednego celu, którym jest właśnie Triduum Paschalne. Ogólne normy kalendarza i roku liturgicznego w pkt. 18 mówią iż Triduum Paschalne jest szczytem roku liturgicznego, tak jak Niedziela w tygodniu, tak Triduum Paschalne w ciągu roku.

Triduum Paschalne wywodzi się z Paschy Żydowskiej. Aramejskie „pascha” pochodzi od czasownika „pasah” oznaczającego przechodzić, przeskakiwać lub osłaniać. Izraelici obchodzą Paschę na pamiątkę wyjścia z Egiptu (exodus) - przejścia z niewoli do wolności - według wzoru jaki podał Mojżesz (Księga Wj). Obchodzą Paschę zawsze 14 dnia miesiąca Nisan.

Już w II połowie 2 wieku chrześcijanie świętują Wielkanoc, co wiemy z listów papieża Aniceta i Wiktora, w których odpowiadają na pytanie kiedy świętować Pasche (czy 14 nisan - kościoły wschodnie do dziś; czy w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca czyli między 22 marca a 25 kwietnia - kościół Rzymski).

W I i II wieku „Triduum” trwało jeden dzień i było poprzedzone 40 godzinny postem. Od III wieku okres Wielkanocny ma już 50 dni, w V zaś wieku powstaje 3-dniowe Triduum i 40 dniowy post poprzedzający je.

Triduum dziś to - Wielki Piątek, Wielka Sobota i Wielka Niedziela. Rozpoczyna się Mszą Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek a kończy nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania. Trzy wielkie liturgie - Msza Wieczerzy Pańskiej, Liturgia Męki Pańskiej i Liturgia Wigilii Paschalnej.

1. Wielki Czwartek - ustanowienie sakramentów: kapłaństwa i Eucharystii oraz ustanowienie przykazania miłości. Rano we wszystkich kościołach z wyjątkiem katedry nie ma Mszy Świętej. Zaleca się jednak by odprawiać w tym czasie nabożeństwa pokutne kończące Wielki Post.

1. Msza Krzyżma - w kościołach katedralnych wokół biskupa gromadzi się całe duchowieństwo, by w dniu ustanowienia sakramentu kapłaństwa dać znak jedności wszystkich uczestniczących w sakramencie święceń, wyrazem tego jest wprowadzone przez Pawła VI w 1970 roku odnowienie przyrzeczeń kapłańskich; ponadto wówczas błogosławi się olej chorych - po zakończeniu modlitwy eucharystycznej, a przed doksologią, a po modlitwie po komunii następuje konsekracja oleju krzyżma (tchnięcie + modlitwa konsekracyjna) używanego do chrztu, bierzmowania i święceń.

2. Msza Wieczerzy Pańskiej :

• Przygotowanie - tabernakulum ma być puste, komunikantów należy przygotować do konsekracji tyle, aby starczyło na ten dzień i na następny, ołtarz ozdobiony kwiatami, szaty koloru białego.

• Pieśń na wejście - o krzyżu, bo introit jest z Ga 6,14, czyli o krzyżu i jego zbawczych owocach;

• „Chwała” - w jej trakcie biją dzwony, które milkną do Wigilii Paschalnej;

• Liturgia Słowa:

• I czyt. - opis wieczerzy paschalnej, którą spożywali Żydzi, a która jest zapowiedzią Ostatniej Wieczerzy, podczas której jednak nie ma baranka ofiarnego, bo Barankiem, który zostanie zabity, jest Jezus;

• II czyt: opis Ostatniej Wieczerzy według św. Pawła - 1 Kor 11, 23-26;

• Ewangelia - umycie nóg - św. Jan;

• Mandatum - po homilii następuje obrzęd obmycia nóg 12 mężczyznom, w katedrach jest obowiązkowy;

• Przygotowanie darów - zalecana jest po modlitwie powszechnej procesja z darami z ofiarami przeznaczonymi na biednych, co ma być wprowadzeniem w praktykę obrzędu, który przed chwilą miał miejsce, śpiew - „Gdzie miłość wzajemna i dobroć...”; dalej liturgia przebiega bez `większych zmian';

• Procesja do kaplicy - po komunii zostawia się puszkę z Najświętszym Sakramentem na ołtarzu, po modlitwie po komunii formuje się procesja, kapłan okadza Sanctissimum, okrywa welonem i w procesji niesie do kaplicy przechowania zwanej ciemnicą, lud śpiewa hymn „Sław języku tajemnicę...” - symbolizuje to przejście Jezusa z uczniami do Ogrójca, po umieszczeniu Najświętszego Sakramentu w kaplicy, asysta z kapłanem odchodzą, jest możliwość adoracji, co wyraża czuwanie uczniów z Jezusem cierpiącym i przeżywającym lęk w Ogrodzie Oliwnym;

• Obnażenie ołtarza - po zakończonej liturgii należy wynieść kwiaty i świece z prezbiterium, zdjąć obrus, wynieść, jeśli to możliwe, wszystkie krzyże, obnażony ołtarz będzie w Wlk. Piątek symbolizować Jezusa pozbawionego szat.

2. Wielki Piątek - Liturgia Męki Pańskiej - nie sprawuje się Eucharystii, bo jest ona uobecnieniem Męki i Śmierci - nie potrzeba ich uobecniać, bo Jezus tego dnia umiera. Liturgia składa się z czterech części: Liturgii Słowa, adoracji Krzyża, Komunii świętej i przeniesienia Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego.

• Przygotowanie - liturgia może być tylko jedna danego dnia, najlepszą porą jest godz. 15, szaty liturgiczne winny być koloru czerwonego, cały dzień trwa post ścisły, gdyż „zabrano pana młodego (Mt 9,14-15);

• Uroczyste wejście - procesja zmierza ku ołtarzowi w ciszy, po dojściu wszyscy klękają, a celebrans kładzie się krzyżem - gest prostracji wyrażający uniżenie przed Bogiem i cierpienie z powodu śmierci Pana, po powstaniu kapłan udaje się na miejsce przewodniczenia i odmawia modlitwę (bez wezwania: „Módlmy się”);

• Liturgia Słowa

- I czyt. - opis cierpienia sługi Jahwe z Księgi Izajasza będący zapowiedzią męki Jezusa,

- II czyt. - czytanie z Listu do Hebrajczyków, w którym Chrystus jest ukazany jako Najwyższy Kapłan - ten, który złożył ofiarę za swój lud z samego siebie;

- Ewangelia - opis Męki Pana Jezusa według św. Jana (po niej krótka homilia);

- modlitwa powszechna - 10 razy diakon podaje intencje, lud w chwili ciszy modli się w tej intencji, a potem modlitwa celebransa, zbierająca modlitwy, które każdy zaniósł osobiście - stąd nazwa kolekta, intencje modlitewne: za Kościół, Ojca Świętego, za wszystkie stany Kościoła, za katechumenów, o jedność chrześcijan, za Żydów, niewierzących w Chrystusa, ateistów, za rządzących państwami, za strapionych i cierpiących;

• Adoracja Krzyża - na początku zostaje ukazany krzyż, co można uczynić na 2 sposoby:

• do ołtarza zostaje przyniesiony zasłonięty krzyż i kapłan odsłania po kolei: górną część, lewe ramię i resztę korpusu, za każdym razem śpiewając: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata”, lud odpowiada „Pójdźmy z pokłonem” i wszyscy przyklękają. I tak trzykrotnie.

• kapłan z asystą udaje się na koniec kościoła i bierze nie zasłonięty Krzyż, w trzech miejscach tzn. przy drzwiach, na środku i przy wejściu do prezbiterium ukazuje go ludowi, za każdym razem śpiewając: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata”, lud odpowiada „Pójdźmy z pokłonem” i wszyscy przyklękają. I tak trzykrotnie.

Lud adoruje krzyż Jezusa, oddając mu cześć przez skłon (zawsze wyraża on szacunek - ten gest wykonuje się także przed ołtarzem, wymawiając imiona Boże) lub przez pocałunek (znak miłości - całuje się także ołtarz, Ewangelię) - może być tylko jeden krzyż, w trakcie adoracji śpiewa się „Improperia” (Ludu mój ludu) przeplatane z suplikacją „Święty Boże, Święty Mocny...” oraz hymn „Krzyżu święty nade wszystko...”; po zakończeniu Krzyż ustawia się przy ołtarzu, a zapalone świece po obu stronach Krzyża. I tak kończy się druga cześć - adoracja Krzyża.

• Komunia święta - ołtarz jest przykrywany obrusem, rozkłada się korporał, przynosi puryfikaterz, stawia mikrofon i mszał; puszka z Najświętszym Sakramentem zostaje przyniesiona z kaplicy przechowania przez kapłanów, rozpoczynają się obrzędy Komunii świętej tzn. „Ojcze nasz” i embolizm;

• Procesja do grobu Pana Jezusa - po modlitwie po komunii, duża hostia zostaje włożona do monstrancji, którą przykrywa się welonem, kapłan klęka przed Panem Jezusem, następuje zasypanie, okadzenie, kapłan bierze monstrancję z Sanctissimum i w procesji udaje się do Grobu Pańskiego, lud śpiewa, po dojściu następuje krótka modlitwa, po której asysta w ciszy udaje się do zakrystii.

3. Wielka Niedziela - po Wielkiej Sobocie, która jest czasem ciszy w Kościele, kiedy to wierni trwają przy Ukrzyżowanym złożonym Grobie, już wieczorem w sobotę rozpoczyna się świętowanie Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego. Pierwszą liturgią, w której celebruje się Zmartwychwstanie jest Wigilia Paschalna - najważniejsza uroczystość w całym roku liturgicznym. Składa się ona z 4 części - liturgii światła, słowa, chrzcielnej i eucharystycznej. Przebiega to w następujący sposób :

• Przygotowanie - kapłan chowa Najświętszy Sakrament z Grobu Pańskiego, przykrywa się figurę Chrystusa leżącego w grobie białym płótnem, a ustawia się figurkę Zmartwychwstałego, ołtarz przed samą liturgią winien być ozdobiony bardzo uroczyście, szaty liturgiczne są koloru białego, wygasza się wszystkie światła w kościele, liturgia winna rozpocząć się po zachodzie słońca, należy rozpalić ognisko na zewnątrz świątyni;

• Liturgia światła - wierni gromadzą się wokół ogniska rozpalonego przed kościołem, kapłan czyni znak krzyża, pozdrawia lud, krótko wprowadza w liturgię. Następnie błogosławi on ogień, potem podchodzi do niego posługujący z paschałem, na którym kapłan rylcem żłobi krzyż, litery Α i Ω oraz cyfry bieżącego roku, mówiąc: „Chrystus wczoraj i dziś, Początek i koniec, Alfa i Omega. Do Niego należy czas i wieczność, Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen”. Następnie umieszcza 5 symbolizujących rany Chrystusa gwoździ, mówiąc: „Przez swoje święte rany jaśniejące chwałą niech nas strzeże i zachowuje Chrystus Pan. Amen.” Następnie od ognia zostaje zapalony paschał. Podczas tej czynności kapłan mówi: „Niech światło Chrystusa chwalebnie zmartwychwstałego rozproszy ciemności naszych serc i umysłów.” Paschał jest symbolem Zmartwychwstałego, wyryty krzyż oznacza Jego zbawczą mękę, litery greckie ukazują, że do Jezusa należy początek i koniec (stworzenie i paruzja), cyfry bieżącego roku są pozostałością dawnego zwyczaju, zgodnie z którym rozpoczynano nowy rok w Wigilię Paschalną; wszystkie symbole pokazują dawną wiarę, że stworzenie (A), zmartwychwstanie (krzyż i paschał) oraz paruzja (Ω) miały nastąpić tej samej nocy. Kiedyś oczekiwano, że w trakcie Wigilii Paschalnej nastąpi paruzja, więc jeśli do końca liturgii nie następował koniec świata, to ufano, że ludzkość ma jeszcze jeden rok istnienia.

Po zapaleniu paschału wyrusza procesja do kościoła. Trzykrotnie w świątyni (przy wejściu, na środku i przed ołtarzem zwrócony do ludu) jest śpiewana aklamacja „Światło Chrystusa”, na którą lud odpowiada „Bogu niech będą dzięki”. Wówczas lud zapala od paschału swoje świece. Następnie śpiewane jest orędzie wielkanocne, które obwieszcza, że tej nocy Jezus zmartwychwstanie. Hymn ten zwany „Exultet” miał być zaśpiewany po raz pierwszy przez św. Ambrożego zaraz po ochrzczeniu św. Augustyna - IV wiek.

• Liturgia Słowa - na początku jest zachęta kapłana do wysłuchania czytań. Potem odczytywane jest 7 czytań z ST (3 z Prawa i 4 z Proroków) w następującym porządku: czytanie, psalm i modlitwa celebransa. Jeżeli wymagają tego okoliczności można zmniejszyć liczbę czytań do 3, nigdy jednak nie można opuścić czytania 3 z księgi Wyjścia (Wj 14,15 - 15,1). Czytania opisują one najważniejsze wydarzenia z historii Izraela - stworzenie, Exodus i zapowiedzi prorockie Izajasza, Ezechiela, Barucha. Po ostatnim czytaniu ze ST, psalmie i modlitwie, zapala się świece na ołtarzu, a kapłan intonuje hymn „Chwała na wysokości Bogu”, podczas którego biją dzwony. W ten sposób zostaje ukazane przejście od Starego Przymierza do Nowego - Jezus zmartwychwstał. Po hymnie następuje kolekta i czytanie z Listu do Rzymian tzw. epistoła, która mówi na temat skutków zmartwychwstania Chrystusa dla każdego wiernego, który „umarł dla grzechu, a żyje dla Boga”. Następnie wszyscy wstają, kapłan intonuje uroczyste trzykrotne „Alleluja”, śpiewany jest psalm responsoryjny, po którym następuje Ewangelia o zmartwychwstaniu. Po niej krótka homilia.

• Liturgia chrzcielna - człowiek najpełniej doświadcza skutków zmartwychwstania w sakramencie chrztu, a zatem, skoro Jezus już zmartwychwstał, trzeba w sobie odnowić moc Jego zwycięstwa nad grzechem i śmiercią, co w liturgii ma miejsce przez odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych i pokropienie wodą święconą. Liturgia chrzcielna składa się z 4 elementów: litanii do Świętych; błogosławieństwa wody chrzcielnej; chrztu i bierzmowanie (w zależności od kandydatów); odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych.

Kapłan z posługującymi podchodzi do chrzcielnicy, jeśli jest ona w zasięgu wzroku wiernych. Jeśli nie naczynie z wodą stawia się w prezbiterium. Po krótkim wprowadzeniu przez kapłana, śpiewa się litanię do świętych, na czas której wszyscy stoją, bo rozpoczął się już Okres Wielkanocny (normalnie klęczymy np.: święcenia). Litanię kończy modlitwa kapłana.

Następnie błogosławi się wodę chrzcielną specjalną modlitwą podczas, której kapłan raz albo trzy razy wstawia paschał do wody co symbolizuje, fakt iż chrzest jest zanurzeniem w misterium paschalne Jezusa. Modlitwę kończy aklamacja „Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu”. Dalej jeśli są kandydaci udziela się chrztu i bierzmowania.

Ostatni element, odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych, następuje gdy kapłan powróci na miejsce przewodniczenia, skąd zachęci wiernych do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych. Następnie w formie dialogu następuje wyrzeczenie się szatana i grzechu oraz wyznanie wiary. Potem kapłan kropi lud wodą święconą, po czym wraca na miejsce przewodniczenia i opuściwszy wyznanie wiary, odmawia modlitwę powszechną.

• Liturgia eucharystyczna - po modlitwie powszechnej następuje przygotowanie darów, dalej Eucharystia przebiega według stałego porządku.

• Procesja rezurekcyjna - jest uroczystym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstania. Może nastąpić, albo po Wigilii Paschalnej, albo przed pierwszą Mszą o poranku. Jeśli procesja jest rano to po komunii śpiewa się „Te Deum laudamus”, a przed Ewangelią sekwencję (Niech w święto radosne).

Temat 6: Eucharystia

1. Obrzędy wstępne

• Procesja na wejście - Eucharystia rozpoczyna się procesją kapłana i asysty do ołtarza. W jej trakcie lud śpiewa pieśń na wejście, która ma wprowadzić w misterium (dobrze więc, aby nie była o świętych) i zawiązać wspólnotę między wiernymi. Jeśli nie ma śpiewu kapłan odczytuje z mszału antyfonę na wejście - tzw. introit. Procesja do ołtarza, jeśli jest uroczysta, to ma swoją symbolikę - najpierw idzie kadzielnica zachęcająca do uwielbiania Boga, potem krzyż - znak przychodzącego Chrystusa, obok świece zwane akolitkami jako symbol światłości, którą On przynosi człowiekowi i kapłan będący Jego „ręką”. Następnie kapłan całuje ołtarz, co ukazuje miłość Oblubienicy (Kościoła) do Oblubieńca (Jezusa) - robi to również na koniec mszy. Następuje okadzenie - najpierw zasypanie (symbolizuje uśmierzenie gniewu Bożego), potem okadza się ołtarz i krzyż, co symbolizuje cześć i szacunek dla Ofiary, którą Chrystus złożył na Krzyżu, a za chwilę złoży na ołtarzu. Dym kadzidła unosi się do góry, podobnie umysły i serca wiernych winny wznieść się ku górze, ku rzeczywistości Bożej. Przed okadzeniem i po okadzeniu kapłan wykonuje skłony, które oznaczają szacunek i cześć. Następnie kapłan udaje się do miejsca przewodniczenia i tam rozpoczyna liturgię.

• Znak krzyża i pozdrowienie - kapłan czyni znak krzyża, gdyż Eucharystia jest wejściem w Ofiarę Krzyża Jezusowego, Ofiara ta uobecni się w trakcie mszy. Kapłan pozdrawia wiernych słowami „Pan z wami” lub inną formułą zaczerpniętą z listów św. Pawła Apostoła. Lud odpowiada „I z duchem twoim” - odpowiedź ta wydaje się dziwna, ludzie winni raczej odpowiedzieć „I z tobą” lub krótko „Amen”, ale wyrażenie „I z duchem twoim” wyraża odwołanie do ducha, który ma w sobie kapłan, do ducha, który otrzymał w sakramencie święceń. A zatem lud, mówiąc te słowa, wyraża swą wiarę, że w kapłanie jest duch, który dał mu Pan, czyli że kapłan reprezentuje Jezusa, działa in persona Christi, że kapłan w trakcie liturgii, to już nie zwykły ksiądz, ale narzędzie w rękach Chrystusa, a może jeszcze więcej, sam Chrystus. Kiedy kapłan mówi „Pan z wami”, uświadamia ludziom, że Jezus jest z nimi, a kiedy ludzie odpowiadają „I z duchem twoim”, wyrażają swą wiarę, że w kapłanie jest Jezus i przez kapłana On sam działa. Po pozdrowieniu kapłan krótko winien wprowadzić lud, przypominając, w czym będą uczestniczyć.

• Akt pokuty - kapłan zachęca wiernych, do przypomnienia sobie grzechów, bo w trakcie Eucharystii Jezus wyzwala z grzechów, człowiek więc winien oddawać Jezusowi w chwili ciszy grzechy swoje, aby On mógł nas z nich wyzwalać. Są różne formy uznania własnej grzeszności:

- „Spowiadam się” (tzw. Confiteor”) - człowiek uznaje swój grzech i wyraża żal, co przejawia się słowach „moja wina” i w geście uderzenia pięścią w pierś;

- forma dialogowana - „Zmiłuj się nad nami, Panie” - „Bo zgrzeszyliśmy przeciw Tobie” - por. Jl 2,17; „Okaż nam, Panie, miłosierdzie Twoje” - „I daj nam swoje zbawienie” - por. Ps 85,8;

- tropy kyrialne - przyzywanie miłosierdzia Bożego, ale również uwielbienie Jezusa; po tej formie aktu pokuty opuszcza się śpiew Kyrie eleison;

- aspersja - krótka modlitwa pobłogosławienia wody, po której następuje pokropienie ludu, przypomina to chrzest, który był wyzwoleniem z grzechu, można stosować tylko w niedzielę, bo ma charakter chrzcielny z racji na wspomnienie zmartwychwstania; po aspresji opuszcza się śpiew Kyrie eleison;

Po uznaniu grzechu następuje absolucja „Niech się zmiłuje...” - tylko po aspersji absolucja ma inną formę.

• Kyrie elejson - wezwanie „Panie, zmiłuj się nad nami” - tymi słowami w starożytności (Persja, Rzym) witano przybywającego króla lub wodza, który odniósł zwycięstwo, a zatem aklamacja ta nie ma charakteru pokutnego, ale stanowi uwielbienie Zwycięzcy - Chrystusa, który pokonał grzech, śmierć i szatana

• „Chwała na wysokości Bogu” - hymn ten jest uwielbieniem Boga, wykorzystywano go najpierw w liturgii uroczystości Narodzenia Pańskiego, później stał się bardzo popularny i śpiewano go bardzo często, obecnie jest śpiewany w święta, uroczystości i niedziele (oprócz Adwentu i Wielkiego Postu).

• Kolekta - jest to pierwsza tzw. modlitwa prezydialna, czyli taka, którą kapłan zanosi w imieniu ludu do Boga, „zbiera” on niejako modlitwy wszystkich wiernych, stąd nazwa - od łac. colligo,ere,colegi,colectum - zbierać. Po wezwaniu „Módlmy się” winna być chwila ciszy, aby każdy uczestnik liturgii mógł wypowiedzieć w myśli intencję, z jaką przyszedł na Eucharystię.

2. Liturgia słowa

• Struktura liturgii słowa - w niedziele i uroczystości liturgia słowa składa się z:

• I czytania (ze ST, a w Okresie Wielkanocnym z NT);

• psalmu responsoryjnego, który jest odpowiedzią na I czytanie - słowem Bożym (psalmami) odpowiadamy na słowo Boże (I czytanie);

• II czytania (z NT)

• wersetu przed Ewangelią i związanego z nim śpiewu Alleluja (ma on przygotować do czytania Ewangelii, ma być pozdrowieniem Pana, który zaraz przemówi; samo `alleluja' oznacza `chwalcie Boga Jahwe'), Ewangelii, homilii, Wierzę w Boga i modlitwy powszechnej.

W dni powszednie i święta liturgia słowa składa się zaś z:

• I czytania (ze ST, a w Okresie Wielkanocnym z NT)

• psalmu responsoryjnego

• wersetu przed Ewangelią, Ewangelii, homilii i modlitwy powszechnej.

• Zasady doboru czytań mszalnych

• Adwent

Księgą dominującą jest Księga Izajasza, do której dobrano fragmenty z Ewangelii, czytania według Lekcjonarza t. I.

• Wielki Post, Okres Narodzenia Pańskiego

Teksty biblijne dobrane do charakteru okresu, według Lekcjonarza t. I (Wlk. Post), II (Okres Narodzenia Pańskiego).

• Okres Wielkanocny

Pierwsze czytanie zawsze z NT (także w Mszach za zmarłych), bo wraz ze Zmartwychwstaniem ST przeminął, według Lekcjonarza t. II, często sięga się do Ewangelii św. Jana (ma ona bowiem charakter paschalny);

• Okres zwykły

- Niedziele i uroczystości - są 2 czytania + Ewangelia, pierwsze jest z ST, drugie z NT, czytania na niedzielę są podzielone na 3 cykle roczne, kiedy to dominują czytania z jednej Ewangelii - rok A - Mateusz, rok B - Marek (ponieważ Ewangelia Markowa jest krótka, uzupełnia się ją czytaniami z Ewangelii św. Jana), rok C - Łukasz, czytanie ze ST jest tak dobrane, aby korespondowało kontekstualnie z fragmentem Ewangelii (tzw. perykopą), a czytania z NT to po prostu najważniejsze fragmenty listów apostolskich.

- Dzień powszedni - jest jedno czytanie + Ewangelia; teksty pierwszego czytania są podzielone na dwa cykle roczne: na lata nieparzyste cykl I, a na lata parzyste cykl II, perykopy ewangeliczne są co roku te same, czyta się po kolei Ewangelie Marka (1-10 tydz.), Mateusza (11-21 tydz.) i Łukasza (22 - 34 tydz.).

• Inne elementy liturgii słowa

• Procesja z Ewangeliarzem - w trakcie uroczystej liturgii w procesji na wejście diakon lub lektor może nieść Ewangeliarz (nigdy nie lekcjonarz), który kładzie na ołtarzu, po drugim czytaniu lub psalmie diakon lub prezbiter udaje się do ołtarza i bierze Ewangeliarz, kładzie go na ambonie i stamtąd czyta Ewangelię, może to zrobić to tylko ta osoba, która posiada sakrament święceń, bo to przez nie przemawia sam Jezus. Procesji z Ewangeliarzem winny towarzyszyć akolitki - akolici udają się do ołtarza i stają zwróceni do siebie, gdy kapłan weźmie Ewangeliarz, idą do ambony i stają przed nią jak przy ołtarzu, wychodzą po Ewangelii do zakrystii. Może też być wykorzystane kadzidło - turyferariusz i nawikulariusz przychodzą do miejsca przewodniczenia i tam jest zasypanie, potem idą wraz z kapłanem do ołtarza i stają obok niego, następnie udają się z nim do ambony i stają przy nim jak przy ołtarzu, po słowach „Słowa Ewangelii według św. NN” kapłan okadza Ewangeliarz, po odczytaniu perykopy, Ewangeliarz jest wynoszony dyskretnie do zakrystii lub jest kładziony na specjalnym pulpicie; akolitki symbolizują Chrystusa, okadzenie symbolizuje woń, jaką Bóg ma napełnić człowieka do słuchania i przyjęcia słowa Bożego, ucałowanie Ewangeliarza miłość i szacunek, a trzykrotny znak krzyża interpretuje się jako formę egzorcyzmu, znak krzyża ma chronić, aby szatan nie wyrwał słowa Bożego z myśli, słów i z serca.

• Homilia

• Credo - wyznanie wiary - lud wyznaje wiarę, aby potwierdzić, że w usłyszanym słowie Bóg naprawdę przemówił; od XII wieku istniał zwyczaj przyklękania w trakcie Credo na słowa „Narodził się z Maryi Panny i stał się człowiekiem”; wyrażały one szacunek wobec tajemnicy wcielenia oraz miłość do Matki Bożej. Obecnie przyklęka się na te słowa w uroczystości Narodzenia Pańskiego i Zwiastowania Pańskiego, a skłania w trakcie każdej Mszy, podczas której recytowane jest Credo.

• Modlitwa powszechna - rozpoczyna się wstępnym wezwaniem do modlitwy, a kończy krótką modlitwą - obie formuły są wypowiadane przez kapłana i skierowane do tej samej Osoby - Boga Ojca lub Jezusa. Następnie diakon lub lektor czyta intencje modlitewne, po których następuje wezwanie do wspólnej modlitwy, wezwań powinno być mało (max. 6), należy uwzględnić następujące intencje: za Kościół, za rządzących państwami i zbawienie świata, ludzi znajdujących się w jakiś potrzebach oraz za miejscową wspólnotę. Potrzeba uwzględnić również okoliczności - rocznice, sakramenty udzielane w trakcie itd.

3. Liturgia eucharystyczna

• Przygotowanie darów - jest to bardzo ważny moment, w którym wierni oddają Bogu wraz z darami chleba i wina swoje życie, radości i smutki, włączając swoje życie, siebie samych w Ofiarę Jezusa na Krzyżu. Obrzęd ten składa się z następujących części:

- Do ołtarza przynosi się kielich przykryty korporałem, puryfikaterzem i palką oraz patenę z hostią, z darami wierni mają przynosić swoje serce, mają przynosić własne życie - radości i smutki;

- Kapłan rozkłada korporał i unosi patenę z hostią, odmawiając modlitwę. Następnie po dolaniu kropli wody do wina kapłan unosi kielich i także odmawia modlitwę. Odmawiane modlitwy są wzorowane na tych, których używali Żydzi w trakcie Paschy. Mógł więc z nich korzystać Jezus w trakcie Ostatniej Wieczerzy;

- Zmieszanie kropli wody z winem symbolizuje: włączenie ofiary wiernych do Ofiary Chrystusa i złączenie dwóch natur w Jezusie (na to wskazuje odmawiana przy tej czynności modlitwa);

- Okadzenie darów, kapłana i ludu - okadzenie darów ukazuje, że ofiara Kościoła wznosi się do Boga, okadzenie kapłana jest sposobem uczczenia jego godności wynikającej z sakramentu święceń, okadzenie ludu zaś to przypomnienie, że każdy ma niezbywalną godność wynikającą z sakramentu chrztu, okadzenie ukazuje również, że każdy człowiek, zarówno kapłan jak i wierny, jest darem dla Boga, cennym w Jego oczach oraz symbolizuje ono gotowość człowieka do tego, by mocą Ducha Świętego stać się miłym Bogu darem ofiarnym, czyli złożyć z siebie ofiarę Bogu i ludziom;

- Słowa „Przyjmij nas...” wypowiadane w głębokim skłonie, obmycie rąk i tekst pokutny z psalmu 51 mają wyrażać pragnienie duchowego oczyszczenia, nawiązuje do rytualnego obmycia rąk przez Żydów przed wieczerzą, możliwe, że zrobił to także Jezus przed Ostatnią Wieczerzą. Kapłan uznaje swoją niegodność wobec misterium, które się zaraz dokona za jego pośrednictwem, słowa „Przyjmij nas...” ukazują jeszcze jeden element - wskazują mianowicie na to, że Bogu ofiarujemy nie tylko dary, ale samych siebie - „przyjmij nas” mówi kapłan, a nie „przyjmij dary” - pokazuje to, że Bogu nie tyle zależy na naszych darach, co na całej naszej osobie;

- Śpiew na przygotowanie darów jest fakultatywny, papież Innocenty III interpretował go jako wyraz radości w dawaniu, Bóg bowiem miłuje radosnego dawcę (por. 2 Kor 9,7);

- „Módlcie się, aby moją i waszą Ofiarę przyjął Bóg, Ojciec wszechmogący” - jest to wezwanie do modlitwy o to, aby Bóg Ojciec przyjął Ofiarę, którą jest Jego Syn, a którą składa kapłan z wiernymi. Konferencja Episkopatu Polski w 1980 roku zabroniła zmieniać słów „moją i waszą” na „naszą”, gdyż kapłan składa Bogu Ofiarę na mocy sakramentu święceń, a lud wierny na mocy kapłaństwa powszechnego. Sposób złożenia różni się, choć Ofiara ta sama. Ten fragment pokazuje, że Adresatem liturgii eucharystycznej jest Bóg Ojciec, któremu składana jest Ofiara z Jego Syna, Ofiara, dzięki której ludzie mogą znowu pojednać się z Bogiem. Jezus bowiem na Krzyżu umarł za ludzi, ale zrobił to dla Ojca. Wszystkie zatem modlitwy w trakcie liturgii eucharystycznej są skierowane do Ojca.

- Na wezwanie kapłana lud odpowiada: „Niech Pan przyjmie Ofiarę z rąk twoich (kapłan jako główna osoba składająca Ofiarę) na cześć i chwałę swojego imienia (Bóg Ojciec zostanie przez Ofiarę Jezusa uwielbiony, gdyż przez śmierć na Krzyżu jedna nas ze Sobą, Bóg jest wtedy uwielbiony, kiedy człowiek jedna się z Nim, kiedy przyjmuje on miłosierdzie Boga), a także na pożytek nasz i całego Kościoła świętego (Ofiara Jezusa jednoczy człowieka z Bogiem, czyniąc go szczęśliwym, więc jej skutkiem jest `pożytek' każdego człowieka);

• Modlitwa nad darami - ukazuje ona związek między darami złożonymi przez wiernych a Ofiarą Jezusa, ukazuje ona to, że za chwilę cała nasza ofiara zostanie włączona w Ofiarę Jezusa, ta druga tzw. modlitwa prezydialna wprowadza w najważniejszą część Mszy, jaką jest modlitwa eucharystyczna.

• Modlitwa eucharystyczna - tzw. anafora

Modlitwa ta jest szczytem liturgii Mszy świętej, jest ona modlitewną osłoną kryjącą pod sobą ustanowienie Eucharystii w trakcie Ostatniej Wieczerzy, ukazuje ona również misterium paschalne, czyli mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, to wydarzenie daje bowiem moc, dzięki której Eucharystia może być sprawowana i dzięki której może ona przynosić owoce, w trakcie modlitwy eucharystycznej zatem przywołuje się nie tylko wydarzenia z wielkoczwartkowej wieczerzy, ale również mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa.

Anafora składa się z następujących części:

• Dialog kapłana z ludem - najpierw kapłan przypomina o obecności Boga, któremu składana jest Ofiara z Syna, przypomina, że Bóg jest ze swoim ludem i pragnie go ratować od grzechu i śmierci („Pan z wami”), następnie zachęca wiernych do wejścia w tę przestrzeń duchową tak, aby wszyscy stali się uczestnikami uobecnianych wydarzeń, a nie tylko kapłan („W górę serca” - por. Lm 3,41), a następnie wzywa do dziękczynienia za to, że przez Ofiarę Jezusa Bóg udowodnił, że zależy Mu na człowieku i że chce pojednania z ludźmi, że gładzi ich grzechy („Dzięki składajmy Panu Bogu naszemu”);

• Prefacja - składa się ona z 4 części:

• Formuła wstępna będąca wyrazem naszego uwielbienia Boga Ojca za Jego miłość i dobroć, za to, co uczynił dla ludzi;

• Embolizm prefacyjny - ukazuje motyw uwielbienia, tym motywem jest zawsze misterium paschalne, ale również i inne wydarzenia lub osoby, które wspomina Kościół danego dnia;

• Formuła końcowa wyrażająca łączność Kościoła ziemskiego z aniołami i świętymi w składaniu Bogu dziękczynienia za dzieło zbawcze Jezusa Chrystusa;

• Aklamacja „Święty” - wyjaśnienie kolejnych słów:

Tekst:	Znaczenie:
„Święty, Święty, Święty - Pan Bóg Zastępów”	nawiązanie do liturgii żydowskiej, używano tych słów w trakcie kultu świątynnego, aby ukazać świętość Boga, Jego odmienność od świata stworzonego;
„pełne są niebiosa i ziemia chwały Twojej”	Słowa te wskazują na nowość, jaką wprowadził Jezus, ukazał On bowiem, że chwała Boża nie zamyka się do świątyni, ale jej uosobieniem stał się Jezus; On zaś obejmuje Sobą cały świat; liturgia ma dzięki Niemu wymiar kosmiczny - obejmuje nie tylko jedno miejsce, ale cały wszechświat;
„Hosanna na wysokości”	Te słowa także wykorzystywano w liturgii świątynnej, słowo `hosanna' oznacza tyle co `zbaw mnie', we Mszy oznaczają radość z przybycia Jezusa, który zaraz stanie się obecny pod postaciami chleba i wina;
„Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie”	Te słowa wskazują na Jezusa, który przyjdzie w chwale, Eucharystia bowiem to nie tylko uobecnienie wydarzeń, które już miały miejsce, ale także zapowiedź (antycypacja) tego, co dopiero nastąpi, czyli powtórnego przyjścia Jezusa, Jego paruzji, nieba.

• Postsanctus - przejście od śpiewu „Święty” (Sanctus) do słów konsekracji - w II modlitwie eucharystycznej są to słowa: „Zaprawdę święty jesteś Boże, źródło wszelkiej świętości”, po nich w niedzielę i uroczystości następuje wspomnienie tajemnicy dnia;

• Epikleza konsekracyjna - jest to prośba do Boga Ojca, aby mocą Ducha Świętego przemienił chleb i wino w Ciało i Krew Chrystusa; wypowiedzenie tej modlitwy i słów konsekracji sprawia, że następuje przeistoczenie;

• Narracja o ustanowieniu - jest to powtórzenie czynności i słów Jezusa z Ostatniej Wieczerzy, wypowiada je kapłan, ale ich skutki są takie same, jak słów i gestów Jezusa tzn. chleb i wino stają się Ciałem i Krwią Jezusa;

• Aklamacja po przeistoczeniu - ma ona być odpowiedzią ludu na akt przeistoczenia, lud wyznaje swoją wiarę w obecność Jezusa w postaciach eucharystycznych oraz w to, że Eucharystia to uobecnienie męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa oraz zapowiedź Jego paruzji - „Głosimy śmierć Twoją, Panie Jezu, wyznajemy Twoje zmartwychwstanie i oczekujemy Twego przyjścia w chwale”;

• Anamneza - kapłan w modlitwie przypomina, że Eucharystia jest uobecnieniem misterium paschalnego, prosi Ojca o przyjęcie Ofiary Syna i dziękuje, że ludzie w niej mogą uczestniczyć;

• Epikleza komunijna - prośba o jedność dla wszystkich przyjmujących Ciało i Krew Pana Jezusa, co jest nawiązaniem do modlitwy Jezusa z Ostatniej Wieczerzy, „aby byli jedno”;

• Modlitwy wstawiennicze - wezwania za Kościół, za papieża, biskupa, za zmarłych i o zbawienie dla wszystkich wiernych, aby po śmierci osiągnęli tę samą radość, co NMP i święci - są we wszystkich modlitwach, czasem dodaje się modlitwy za cały świat, o pokój itp. Modlitwy wstawiennicze pokazują, że kapłan i lud zgromadzony nie składają podczas Eucharystii Ofiary Jezusa indywidualnie, ale w łączności z całym Kościołem - tym na ziemi (papież, biskup, duchowieństwo, lud), tym w czyśćcu (zmarli) i tym w niebie (NMP i święci);

• Doksologia - kapłan unosi Ciało i Krew Pana Jezusa ku Ojcu, co pokazuje, że Kościół składa Ojcu Ofiarę z Syna w Duchu Świętym, dzięki której człowiek osiąga szczęście i jedność z Bogiem - stąd słowa uwielbienia `Tobie chwała i cześć'. Lud odpowiada AMEN, co oznacza, że akt kapłana nie był jego osobistym aktem kultycznym, ale całej wspólnoty - jest to najważniejsze Amen w trakcie całej liturgii, bo lud, podpisując się pod Ofiarą Jezusa, jedna się z Bogiem.

• Obrzędy Komunii Świętej

• „Ojcze nasz” - pojednanie z Bogiem, które dokonuje się w misterium paschalnym uobecnianym szczególnie w trakcie modlitwy eucharystycznej przywraca ludziom dziecięctwo Boże, możemy znów wołać do Boga - „Abba, Ojcze”. Stąd odmawia się „Ojcze nasz” po zakończeniu anafory, modlitwa ta ma jeszcze jedno znaczenie - są w niej dwa wezwania, które stanowią przygotowanie do mających nastąpić obrzędów komunijnych: „chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj” - wezwanie to odnosi się do zwykłego chleba, ale już Ojcowie Kościoła widzieli w tej prośbie aluzję do Chleba eucharystycznego, „odpuść nam nasze winy” - wezwanie rozumiano jako pragnienie oczyszczenia przed przyjęciem Ciała Pańskiego. Dlatego „Ojcze nasz” traktowano jako modlitwę przygotowawczą do Komunii św. już od IV wieku.

• Embolizm - po „Ojcze nasz” nie ma Amen, bo modlitwa następująca po „Ojcze nasz” rozwija ostatnie wezwanie „zbaw nas ode złego”. Embolizm zawiera prośbę o uwolnienie całej wspólnoty wiernych od zła, od grzechu i od zamętu, który zawsze jest wynikiem działalności szatana. Embolizm wyraża wiarę w zwycięstwo Jezusa nad grzechem, złem i szatanem. Wyrazem tej wiary jest aklamacja, w której lud uwielbia Boga za Jego wszechmoc: „Bo Twoje jest królestwo, potęga i chwała na wieki.”

• Obrzęd pokoju - zgodnie ze słowami Jezusa o konieczności pojednania przed przystąpieniem do służby Bożej należy się pojednać ze sobą (por. Mt 5,23-24), przekazanie znaku pojednania jest poprzedzone modlitwą, KEP ustaliła, że przekazanie znaku pokoju ma odbywać się przez lekki skłon.

• Śpiew „Baranku Boży” - w jego trakcie kapłan łamie chleb, co kiedyś uważano za znak śmierci Jezusa - oddzielenia Jego duszy od ciała, a obecnie za znak jedności, który łączy dwa elementy charakteryzujące Eucharystię - wymiar Uczty i Ofiary. Na charakter `uczty' wskazuje znak łamania chleba (w judaizmie w trakcie Paschy ojciec łamał chleb i podawał, co ukazywało jedność rodziny skupionej wokół ojca), a śpiew „Baranku Boży” ukazuje, że Eucharystia nie jest zwyczajną ucztą, ale również Ofiarą Jezusa za grzechy świata. Następnie kapłan łamie cząstkę Hostii i wrzuca ją do kielicha z Krwią Pańską. Kiedyś traktowano go jako znak zmartwychwstania (skoro łamanie chleba oznaczało śmierć, to zmieszanie Postaci - symbolizowało zmartwychwstanie → pokazywało to, jak kiedyś rozumiano nierozłączność tych wydarzeń składających się na jedno dzieło odkupienia). Obecnie zmieszanie Ciała i Krwi może obrazować prawdę, że stanowią one jedność, a więc zarówno w samym Ciele jak i samej Krwi Jezus jest w pełni obecny, wystarczy więc przyjąć Go pod jedną postacią.

• Ukazanie Postaci eucharystycznych - kapłan ukazuje wiernym Hostię i mówi „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata” (por. J 1,29) - przypomina o mocy płynącej z Ofiary Eucharystycznej, mocy, której źródłem jest misterium paschalne. Następnie zachęca: „Błogosławieni, którzy zostali wezwani na Jego ucztę” (por. Ap 19,9) - słowa te nawiązują tego, że Eucharystia jest bramą ku życiu wiecznemu - „Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew, ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym” (J 6,54), do tego faktu nawiązują również modlitwy kapłana przed przyjęciem Komunii św. - „Ciało i Krew Chrystusa niech mnie strzegą na życie wieczne”.

• Komunia wiernych - wiernym jest udzielana Komunia procesjonalnie, przed przyjęciem Ciała Pańskiego należy wykonać gest czci, adoracji; szafarz mówi: „Ciało Chrystusa”, a wierny, wyznając wiarę w realną obecność Jezusa w Hostii, mówi „Amen”. W trakcie Komunii wykonywany jest śpiew, który wyraża duchową jedność komunikujących poprzez zjednoczenie głosów oraz radość z możliwości zjednoczenia się z Panem. Godzinę przed przyjęciem Ciała Pańskiego obowiązuje post eucharystyczny, który wyraża oczekiwanie na przyjście Pana. Po Komunii wiernych następuje puryfikacja naczyń, której z boku ołtarza lub na stoliku dokonuje kapłan, diakon lub akolita. Szafarze winni zaś obmyć palce wodą w vasculum. Następnie winno przeznaczyć się czas na osobiste dziękczynienie za otrzymany dar Komunii. Można to czynić w ciszy lub przez wspólny śpiew.

• Modlitwa po Komunii - Po indywidualnym dziękczynieniu Kościół wspólnie chce wyrazić swą wdzięczność za Eucharystię w modlitwie po Komunii, która nawiązuje do dziękczynnego śpiewu Apostołów po Ostatniej Wieczerzy (por. Mk 14,26). Modlitwa ta zawiera również prośbę o owoce Komunii św. w życiu wiernych. Jest to trzecia modlitwa prezydialna.

4. Obrzędy zakończenia

Po zakończeniu Liturgii Eucharystycznej kapłan kieruje słowo końcowe mające ukazywać związek liturgii z życiem, a następnie podaje krótkie ogłoszenia, a po nich udziela błogosławieństwa.

• Dialog „Pan z wami” - przypomina on, że błogosławieństwa nie będzie udzielał tyle sam kapłan, co sam Chrystus.

• Błogosławieństwo - kapłan udziela błogosławieństwa w imię Trójcy Przenajświętszej, ukazuje ono, że Bóg jest przychylny człowiekowi i chce go wspierać w codziennym zmaganiu o świętość. Można użyć formuły uroczystej - po wezwaniu „Pochylcie głowy na błogosławieństwo” kapłan wypowiada 3 formuły błogosławieństwa, które lud potwierdza aklamacją „Amen”. Można też stosować formułę modlitwy nad ludem, po której kapłan błogosławi słowami „Błogosławieństwo Boga wszechmogącego, Ojca, Syna i Ducha Świętego niech zstąpi na was i pozostanie na zawsze”. Lud odpowiada „Amen”.

• „Idźcie w pokoju Chrystusa” - to wezwanie, na które lud odpowiada „Bogu niech będą dzięki”, ma charakter posłania wiernych na cały świat, aby świadczyli o Jezusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym, którego spotkali i doświadczyli w trakcie Eucharystii. To posłanie nawiązuje do nakazu misyjnego Chrystusa, który przekazał uczniom po swej Męce, Śmierci i Zmartwychwstaniu w słowach: „Idźcie na cały świat i nauczajcie wszystkie narody (...) A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni aż do skończenia świata” (por. Mt 28,19n)

• Procesja na wyjście - po ucałowaniu ołtarza kapłan i posługujący udają się w procesji do zakrystii. Lud śpiewa pieśń na wyjście, która już nie należy do liturgii. Dobrze, żeby była to jakaś pieśń do Matki Bożej - aby Jej zawierzyć owoce Eucharystii i swoją codzienną misję wierności Jezusowi.

PALIUSZ PASTORAŁ RACJONAŁ

C

T

M

A

OŁTARZ

A - AMBONA

M - MIEJSCE PRZEWODNICZENIA

T - TABERNAKULUM

C - CHRZCIELNICA

---