TEMAT 10: Różne drogi do niepodległości bohaterów romantycznych. Którzy z nich
są ci szczególnie drodzy?
Z romantyzmem związane jest przeświadczenie o konieczności walki z tyranią, ze zniewoleniem człowieka, z uprzedzeniami społecznymi i rasowymi. Powodem tego było wiele zrywów o charakterze rewolucyjnym i narodowowyzwoleńczym, jakie miejsce miały niemalże w całej Europie. W Polsce było to powstanie listopadowe i styczniowe. Romantyzm wykształcił szczególną koncepcję jednostki, która charakteryzowała się nieprzeciętnością, samotnie buntującą się przeciwko normom społecznym i walczącą o dobro ojczyzny. Romantyczny bohater to buntownik i patriota, człowiek kierujący się raczej uczuciem niż rozumem. W „Konradzie Wallenrodzie” A. Mickiewicza mamy do czynienia ze specyficzną konstrukcją głównego bohatera. Jest to tzw. bohater wallenrodyczny motywowany w swym działaniu wysokimi patriotycznymi pobudkami, gotowy dla ojczyzny poświęcić dobro osobiste, a nawet szczęście ukochanej kobiety. Bohater wallenrodyczny to typ bohatera rozdartego pomiędzy ojczyzną a rodziną, lecz zawsze wybierającego w końcu ojczyznę. Dodatkowym obciążeniem dla bohatera będzie konieczność sprzeciwienia się etyce rycerskiej i zbrukanie własnego honoru. Konrad jest przedstawicielem pokolenia Polaków, których historia zmusiła do podjęcia walki z zaborcą w sposób skryty, spiskowy, czyli niezgodny z normą etyki rycerskiej. Poeta proponuje przywdzianie maski, czyli dopuszczenie do składania ewentualnych deklaracji współpracy z wrogiem, wskazując jednocześnie na konieczność spiskowania i walki z zaborcą pod pozorami wierności i lojalności. Mottem utworu poeta uczynił słowa: „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walki: trzeba być lisem i lwem”. Dwulicowość, konieczność bycia raz lwem i napadającym z ukrycia lisem, zapowiadają główne przesłanie utworu, konflikt moralno-etyczny -między dumą i honorem rycerskim, a koniecznością podstępnego działania.
Inny sposób walki przedstawia w „Kordianie” Juliusz Słowacki. Tytułowy bohater utworu podczas monologu na szczycie Mont Blanc doznaje uczucia potęgi i odnajduje sens życia. Ideą jego życia staje się idea walki o wolność narodu. Kordian wyobraża sobie Polskę jako Winkelrida narodów europejskich. Bohater będzie starał się wcielić w życie swe idee, jednak bez rezultatu. Jako jednostka samotna skazany jest na klęskę. Kordian jest niedojrzały politycznie. Jego zamiar zabicia cara jest zamiarem wariackim i pozbawionym sensu., gdyż śmierć cara nie wróciłaby wolności Polsce, a mogłaby wywołać oburzenie w Europie. Mimo to Kordian decyduje się na ten szalony czyn. Idąc zabić cara bohater przeżywa wewnętrzną walkę, którą przegrywa, gdyż jest słaby psychicznie i jest niezdolny do morderstwa. Dramat kończy się sceną, gdy Kordian stoi przed plutonem egzekucyjnym. Autor tragicznie przedstawia w tym utworze zewnętrzne i wewnętrzne uwikłania bohatera. Prezentuje bezinteresowność składanej z własnego życia ofiary, która ma przynieść niepodległość krajowi.
W „Dziadach” części III A. Mickiewicza głównym problemem utworu jest przedstawienie różnorodnych antagonizmów: między Polską i Rosją, między despotyzmem a wolnością, miedzy dobrem a złem. Bohater utworu - Konrad ulega w dramacie dwukrotnemu przeobrażeniu - z cierpiącego, romantycznego kochanka przeobraża się w cierpiącego patriotę. Bohater staje się usposobieniem i reprezentantem narodu, wszystkich jego cierpień, jest wyrazicielem pragnień całej ludzkości. Konrad równa się z Bogiem co jest przejawem pychy i indywidualizmu. Chce on podjąć samotną walkę o dobro narodu, przejawia on chęć uszczęśliwiania ludzi przez jednostkę - taką postawę bohatera nazywamy prometeizmem. Buntujący się przeciwko Bogu Konrad, mimo swego patriotyzmu ponosi klęskę. Autor przez „Wielką Improwizację” przedstawia przyczyny klęski Konrada. Skrytykował to, że działał on w osamotnieniu, wywyższał się ponad ludzi, o których szczęście i wolność chce walczyć.
Moim zdaniem na największą uwagę zasługuje postać Jacka Soplicy z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Jacek Soplica jest wzorem prawdziwego patrioty, który wszystko poświęcił w służbie ojczyźnie, podobnie jak Wallenrod czy Konrad z III części „Dziadów”. Mimo to zwykło się mówić o Jacku, że jest przykładem nowego typu bohatera romantycznego w literaturze polskiej. Jego nowość polegała przede wszystkim na tym, że Jacek nie działał już samotnie, tak jak jego poprzednicy, lecz poparcia dla swej idei niepodległościowej szukał wśród szerokich mas szlacheckich. Ta przemiana bohatera romantycznego jest obserwowana na przykładzie Jacka jest znamienna, dla całego pokolenia polskich rewolucjonistów, którzy po klęsce powstania listopadowego zrozumieli, jak wielkim błędem była idea samotniej walki szlachty, która nie zdecydowała się szukać poparcia i pomocy wśród polskiego ludu. Jako emisariusz wielokrotnie przebywa za granicą Rzeczypospolitej i agituje społeczeństwo na rzecz przyszłego powstania zbrojnego przeciw zaborcy.
Przedstawiłem tu koncepcję walki z wrogiem. Wydaje mi się, że najwyższą wartość ma idea walki z wrogiem wspólnie, całego narodu, szlachty i chłopstwa, szkoda tylko, że przy pomocy obcych mocarstw, w tym wypadku Francuzów.