PODSTAWY PEDAGOGIKI PRACY
Praca jako zjawisko społeczne.
Praca stanowi podstawowy element życia każdego człowieka.
Termin ”praca” jest pojęciem wieloznacznym. Stanowi przedmiot zainteresowań wielu dyscyplin naukowych , np. fizyki, fizjologii, ekonomii, psychologii, socjologii, fizjologii.
-w pedagogice jest definiowana jako świadoma i celowa działalność człowieka, który wykorzystując swoje fizyczne, biologiczne oraz nabyte zdolności i umiejętności, dąży do zaspokojenia swoich potrzeb materialnych i duchowych. Jest to podstawowa aktywności człowieka, obok zabawy i nauki za pomocą której jednostki zapewniają sobie byt i zaspokajają potrzeby. Dla pedagogów praca jest także wartością. Wartość czyli cos, czemu przypisujemy ważne miejsce w życiu.
Człowiek poprzez prace przetwarza zasoby, surowce, siły przyrody tworząc nie tylko dobra materialne ale tez wartości. Dobra te są wartościami nie tylko dlatego, ze nadaje im się wartość ekonomiczną -pieniadze- ale dlatego ze są wynikiem pracy ludzkiej stanowiącej wartość sama w sobie. Praca ma zatem wymiar nie tylko ekonomiczny ale i moralny, społeczny, kulturalny i historyczny. O ile wartościowanie pracy w kategoriach moralnych istniało już od zarania dziejów , to wartościowanie w kategoriach ekonomicznych pojawiło się dopiero w chwili powstania kapitalizmu, pracy najemnej za która płaci się pieniądze.
3 etapy refleksji nad rolą pracy w życiu człowieka:
Od około ... do XIX w. - refleksje na temat pracy znajdziemy w dziełach pisanych filozofia np.
-Utopia T. Moore'a. Moore proponował by młodzież obojga płci pracowała najpierw w pracach polowych , fizycznych a potem wybierała sobie zawody.
-J.Amos Komenski - kładł nacisk na przysposobienie dziecka (chl. i dz.) do prac ręcznych i zapoznawaniem się z gospodarstwem domowym.
-A. Frycz Modrzewski- „kto nie pracuje, to nie je” Postulował aby rodzice przyzwyczajali dzieci do pracy od najmłodszych lat i kontrolowali ich wyniki
Etap rozwiązań instytucjonalnych i tworzenia teoretycznych podstaw kształcenia zawodowego od XVIII w. (idea, żeby podczas zaborów kształcić ludzi np. S. Staszic i jego koncepcja kształcenia zawodowego i wychowania przez prace zgodnie z potrzebami gospodarki ;pierwsze szkoły zawodowe (rolnicze, rzemieślnicze), dlatego jest nazywany ojcem polskiego szkolnictwa zawodowego. W XIX w. pojawiły się szkoły zawodowe dla dziewcząt. Ogólnie to Niemcy uważają się za miejsce , w którym pojawiły się pierwsze systemy szkol zawodowych.
W. Jastrzębski - 1857r publikuje dzieło „Rys ergonomii” , czyli nauki o pracy zapoczątkowały tym samym humanistyczny nurt badan nad praca ludzka (koniec XIX w.). Z początkiem XX w. S. Brzozowski opracował koncepcję zwaną filozofią pracy i swobody - inaczej filozofie czynu i pracy, w której przekonywał o zależności rzeczywistości zawziętej od ludzkiej działalności.
T. Kotarbiński zapoczątkował nową dyscyplinę - prakseologię - innymi słowy naukę o skutecznej robocie.
Etap formalnego i instytucjonalnego tworzenia dyscypliny pedagogicznej poświeconej pracy. Od 1972 r. do współczesności.
Instynkt kształcenia zawodowego w Warszawie powołał do życia pedagogikę pracy. Za twórcę pedagogiki pracy w Polsce uważa się profesora Tadeusza Nowackiego . Za współpracowników uważa się Z. Wiatrowski, p. Kazimierza Karabiowska-Nowacka, S. Kaczor i inni.
W dążeniu do nadania pedagogice pracy rangi subdyscypliny pedagogicznej kierowano się wyraźnie określonym i społecznie znaczącym przedmiotem badań opracowanym systemem pojęciowym, opracowana metodologie badań ,płaszczyznę przebiegu i przetwarzania informacji naukowej a także reprezentacja instytucjonalna i osobowa. Pedagogika pracy spełniła i nadal spełnia warunki usprawniające ja do statusu dyscypliny naukowej i pedagogicznej.
Pedagogika pracy jako dyscyplina naukowa i pedagogiczna.
Jest to dyscyplina, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji człowiek -wychowanie-praca a także człowiek -obywatel-pracownik
Przedmiotem zainteresowań pedagogiki pracy są: problemy wychowania przez prace, kształcenia ogólnotechnicznego, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, kształcenia przed zawodowego, zawodowego i ustawicznego dorosłych oraz problemy zakładu pracy.
Wyróżniamy 10 obszarów problemowych pedagogiki pracy :
zagadnienia obejmujące cele kształcenia zawodowego, ich analiza w powiązaniu z przemianami kultury i gospodarki
zawodoznawstwo- oprócz pracy zajmujemy się zawodami; podział na zawody schyłkowe i przyszłościowe, regularne i nieregularne, podejmowane zatrudnienia w UE
dobór i układ treści kształcenia
zagadnienia wychowania zarówno ucznia jak i pracownika - działalność wychowawcza szkol zawodowych, przygotowanie do wejścia w rynek pracy
teoretyczne podstawy opracowań metodycznych związane z kształceniem, doskonaleniem zawodowym
orientacja zawodowa
kształcenie człowieka dorosłego-edukacja ustawiczna i relacje miedzy edukacją a rynkiem pracy
zagadnienia wyposażenia i materialnych warunków realizacji kształcenia i doskonalenia zawodowego
jakość życia w szkole i zakładzie pracy
pedeutologia - nauczyciele edukacji zawodowej i nauczyciele ludzi dorosłych
Dzialy pedagogiki pracy
kształcenie przedzawodowe
Obejmuje wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i realizowany jest miedzy innymi w rodzinnym domu, przedszkolu, szkole podstawowej, gim, i liceum, w organizacjach młodzieżowych, instytucjach op-wych, a także przez środki masowego przekazu
kształcenie zawodowe realizowane w szkole zawodowej oraz w zakładach pracy
kształcenie ustawiczne dorosłych-doskonalenie zawodowe dorosłych
kształcenie prozawodowe (połączenie kształcenia ogólnokształcącego z zawodowym - nie zostało poparte przez wszystkich pedagogów, nie jest to najszybsze ogniwo edukacji)
Wszystkie te działy są elementami szerszej strategii - uczenia się przez cale życie.
Pedagogika pracy ze względu na stosowaną metodologie jest nauka doświadczalną, ze względu na swój podmiot badan jest nauka humanistyczną stosowaną, a ze względu na swoje zadania jest nauka praktyczną stosowaną/
ZWIAZKI Z INNYMI NAUKAMI:
- dyscypliny pedagogiczne:
*pedagogika ogólna *teoria wychowania *dydaktyka * andragogika *pedagogika społeczna *pedagogika specjalna *pedagogika porównawcza
-nauki o pracy:
*filozofia pracy *ekonomia *psychologia pracy *socjologia pracy * naukowa organizacja pracy
Pedagogika pracy spełnia kryteria samodzielności naukowej , jednak w jej obszarze wskazuje się na niewystarczający wymiar europejski do którego musi się dostosować.
Podstawowe kategorie pojęciowe pedagogiki pracy:
-praca - rozumiana jest ona jako wartość uniwersalna;
-punkt odniesienia dla innych wartości;
-praca traktowana najczęściej jako przymus lub towar, który można sprzedać, postrzegana jest przez pedagogów pracy jako proces pozwalający doskonalić siebie i swoje środowisko
Prace można zdefiniować jako działalność człowieka zmierzająca do wytworzenia dóbr i usług, które maja zapewnić warunki egzystencji i rozwoju.
Praca zawodowa, działalność ludzi organizowana jest społecznie w taki sposób, aby prowadziła do powstania wytworów społecznie wartościowych i podnoszenia jakości życia wykazujących się jednostek. Można tu odnaleźć 2 cele ludzkiej pracy i po 1 produkcja i wytworzenie z jakości życia człowieka. W każdej dziedzinie nauki lub sztuki, kontekst myślenia ludzkiej pracy. Konteksty te różnią się od siebie, ale zawierają tez elementy wspólne:
- w kontekście biologicznym i mech. Praca jest traktowana jako swoisty proces morfologiczno-fizjologiczny;
-w kontekście filozoficznym jest wartością i źródłem dla innych wartości, służy rozwojowi człowieka, kultury, moralności;
-w kontekście psychologicznym to potrzeba człowieka i warunek rozwoju
-w socjologicznym, to proces będący podstawa ciągłości bytu społecznego jednostek i grup
-w ekonomicznym to źródło zarobku
-w społecznym, kontakt z 2 człowiekiem
W pedagogice pracy wyróżnia się 3 podstawowe konteksty myślenia o ludzkiej pracy:
uniwersalistyczny-w którym praca jest wartością uniwersalną, dzięki którym powstają i funkcjonują wszelkie inne wartości, miernik wart. człowieka (m.in.J.P.II)
chrześcijański -zakłada, ze praca to właściwość dana człowiekowi od chwili urodzenia człowieka, poza Bogiem i człowiekiem - wartość najwyższa, niezbędna do zbawienia
pragmatyczny- praca jako źródło zarobkowania, gwarancja ludzkiej egzystencji.
Praca jest rozpatrywana przede wszystkim w aspekcie czynnościowym i rzeczowym.
Jest działaniem technicznym, działalnością ekonomiczna, procesem fizjologicznym, psychicznym, intelektualnym oraz społecznym.
W wielowiekowej historii, praca przeszła długą drogę; od przekleństwa, potępienia, upodlenia, znienawidzenie i beznadziejności przymusu i krzywdy do emancypacji, wyzwolenia, najwyższej godności, miernika wartości obywatelskiej i moralnej człowieka, wartości od której zależna jest ludzka samorealizacja, los, ludzka egzystencja.
1955/56 - wynaleziono komputer, ekspansja kosmosu, wynaleziono energie atomowa, wiedza decyduje o postępie gospodarczym świata.
Praca w XXI w . będzie : *elastyczna *niestandardowa *na globalnym rynku *praca zespołowa
Habermas, Rifkin - twierdza ze pracy nie ma
Zawód- wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie; będący źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny.
Zawód stanowi kategorie ekonomiczno-socjologiczna oraz pedagogiczna. Posiada 4 dopełniające się cechy:
jest układem wyodrębnionych i powtarzalnych czynności
określa pozycje społeczno-zawodowa pracownika
stanowi źródło utrzymania
wymaga specjalnego przygotowania zawodowego
Ma charakter zmienny uwarunkowany historycznie, zanika wraz z postępem cywilizacyjnym
Dzieli się na
-wyuczany
-wykonywany
Badania nad praca zawodowa, zawodem i przedmiotem zainteresowania, w Polsce mamy ok. 2400 zawodów, które zebrane są w dokumencie klasyfikacji zawodów.
Klasyfikacja zawodów i specjalności:
Pracowników dzielimy na 4 grupy:
*bez kwalifikacji *wykwalifikowani * przyuczeni do zawodu *wysoka wykwalifikacja
Kwalifikacje i kompetencje
Kwalifikacje trzeba mieć, zanim wejdzie się na rynek pracy.
Kompetencje nabywa się pracując zawodowo, uczymy się ich przez cale życie, to umiejętność samodzielnego wykonywania zadań.
Możliwość wykonywania określonej pracy, wyrażają kwalifikacje zawodowe. Pojecie wywodzi się z języka łacińskiego, od słowa qualitas i oznacza wykształcenie, przygotowywanie do wykonywania pracy zawodowej. Definicji i podziału kwalifikacji jest bardzo dużo. W latach 70 T. Nowacki wprowadził pojecie kwalifikacje pracownicze, oznaczające układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe.
Składa się z 3 rodzajów kwalifikacji:
kwalifikacje zawodowe - postawy, warunki zdrowotno- fizyczne, wiedza i umiejętności pozwalające na rozwiązywanie zadań na stanowiskach pracy przeznaczonych dla określonego rodzaju czynności, których całość tworzy zawód.
Kwalifikacje społeczno- moralne - to układ motywacyjny, na który składają się doświadczenia, postawy, przeżycia, układ wartości wyznawany przez daną jednostkę.
Kwalifikacje zdrowotne, stan fizyczny, psychiczny organizmu - określany na postawie orzeczenia lekarskiego.
Najogólniejszy podział kwalifikacji dotyczy kwalifikacji formalnych i rzeczywistych. W pedagogice pracy istnieje również piramida kwalifikacji; obejmuje na samym dole kwalifikacje ogólnopracownicze a są to wiadomości, postawy i właściwości przydatne na każdym stanowisku pracy, które powinien posiadać każdy pracownik. Idąc wyżej, mamy kwalifikacje ogólnozawodowe a są to wiadomości, umiejętności, właściwości moralne, które są konieczne w wielu zawodach pozostających w obszarze profilowania. Idąc wyżej piramida obejmuje kwalifikacje podstawowe dla zawodu - to konkretne umiejętności oraz cechy psychofizyczne umożliwiające wykonywanie zadań zawodowych, typowych dla określonego zawodu, (te wiad. zdobywa się w szkole). Wyżej w piramidzie stoją kwalifikacje specjalistyczne które dotyczą rzadziej występujących wymagań w zakresie wiadomości, umiejętności i cechy psychofizycznych, umożliwiających wykonywanie wyspecjalizowanych zadań i pełnienia nietypowych funkcji zawodowych (szkolenia, ćwiczenia).
Standard kwalifikacji zawodowych -dotyczy określonego zawodu i zadań w nim wyodrębnionych. Jest norma w jaki sposób kształcić w zawodzie. (zawody dzielą się na regularne i nieregularne. Regularnych jest tylko kilka) Staż adaptacyjny i test kompetencji pozwala dowieść, ze nadajemy się na jakieś stanowisko za granicą.
Kompetencja zawodowa- nadana na podstawie właściwych kwalifikacji zakres pełnomocnictw i uprawnień do działania, decydowania oraz wydania sądów w określonym obszarze. Kompetentnym jest się wtedy, kiedy posiada się uprawnienia do działania i kwalifikacje. Na kompetencje indywidualne składają się: *wiedza *umiejętności * wartości i standardy *motywy *etyka pracy *entuzjazm i *własny wizerunek. Kwalifikacje są punktem wyjścia do kompetencji.
I dział wychowawczy - kształcenie przedzawodowe - jest to rodzaj oddziaływania pedagogicznego w okresie szkolnym i przedszkolnym, w którym chodzi o zbliżanie dzieci i młodzieży do pracy człowieka, kształtowanie pozytywnego stosunku do niej oraz zbliżanie do świata techniki.
wychowanie przez pracę - polega na wykorzystywaniu pracy w procesach oddziaływania na dziecko i dokonania zmian w jego osobowości. Pracą nazwiemy w tym okresie czynności samoobsługowe dziecka, porządkowe, wypływające z myślą o innych, twórcze, badawcze czy organizacyjne.
3 aspekty wychowania przez pracę: aktywizujący, uspołeczniający produkcyjny.
kształcenie ogólnotechniczne - wykorzystywanie roli techniki w procesach oddziaływania na dziecko i kształtowanie jego osobowości.
Preorientacja, orientacja i poradnictwo zawodowe.
Preorientacja zawodowa to wszelkie działania podejmowane przez rodziców, nauczycieli i pedagogów szkolnych oraz innych osób z otoczenia dziecka do 10 roku jego życia dotyczące przygotowania dziecka do świata edukacji i świata pracy.
Orientacja zawodowa obejmuje całokształt zabiegów wychowawczych mających pomóc młodzieży w samodzielnym i właściwym wyborze zawodu.
Funkcje orientacji zawodowej: *kształcąca *adaptacyjna *wyrównawcza *terapeutyczna *opiekuńcza.
Formy orientacji zawodowej: *lekcje zawodoznawcze *wycieczki zawodoznawcze *pogadanki i wykłady *spotkanie z przedstawicielami różnych zawodów *prowadzenie zeszytów zawodowych.
Metody orientacji zawodowej: *dyskusje *obserwacje prac zawodowych *konsultacje
Orientacja zawodowa i szkolna ma na celu prawidłowe przygotowanie jednostki do wyboru zawodu oraz poziomu i kierunku nauki i dotyczy głównie uczniów szkół ponadgimnazjalnych i osoby dorosłe.
Poradnictwo zawodowe to metoda działania rodziców, nauczycieli, doradców zawodowych, psychologów i pracowników instytucji rynku pracy, której głównym elementem jest udzielanie porad i niesienie pomocy w podjęciu świadomej decyzji dotyczącej wyboru zawodu czy szkoły zawodowej a także zmiany zawodu czy miejsca pracy.
II dział wychowawczy to kształcenie zawodowe
Kształcenie zawodowe to stan wiedzy, jest to dział pedagogiki pracy, proces przygotowania do pracy zawodowej, z określonej gałęzi gospodarki na określonych stanowiskach pracy.
Szkoły zawodowe, zakłady pracy, firmy szkoleniowe, warsztaty rzemieślnicze.
3 poziomy kształcenia zawodowego w Polsce
zasadniczy (czeladnik, robotnik)
średni (technik)
wyższy (studia wyższe)
Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodu (obejmujące wiedzę, umiejętności, praktykę, sprawność, postawę zawodową i osobowość zawodową).
3 sposoby badania wyników kształcenia zawodowego:
- badanie ucznia w trakcie pobytu w szkole;
- badanie losów zawodowych absolwentów;
- badanie przydatności zawodowej absolwentów.
Efektywność kształcenia zawodowego
F (jako funkcja) = (nauczyciel, uczeń, warunki, treści).