Budowa i funkcja układu moczowego

Zadaniem układu moczowego jest wydalanie z ustroju zbędnych produktów przemiany materii, oraz utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej
w organizmie. Układ moczowy składa się z nerek, które są narządem parzystym, wytwarzającym mocz, oraz z dróg wyprowadzających mocz: kielichów i miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza i cewki moczowej.

Nerki

Nerki położone są zaotrzewnowo na tylnej ścianie jamy brzusznej, na wysokości XII kręgu piersiowego i III kręgu lędźwiowego kręgosłupa.

Przeciętne wymiary nerek wynoszą 12 x 7 x 3 cm, a ciężar od 120 do 170 g - w zależności od masy ciała.

Nerka ma kształt fasoli. Od strony przyśrodkowej (od kręgosłupa) wnikają do niej naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy. Znajduje się tutaj również miedniczka nerkowa
i początkowy odcinek moczowodu.

Miąższ nerki składa się z zewnętrznej części korowej i wewnętrznej rdzeniowej. Część rdzeniowa składa się z tzw. piramid, pomiędzy które wnikają tzw. kolumny Bertina, stanowiące część korową nerki. Część korowa stanowi około 3/4, a rdzeniowa 1/4 miąższu nerki.

Drogi wyprowadzające mocz składają się z kielichów nerkowych, które, łącząc się ze sobą, tworzą miedniczkę nerkową. Z miedniczek nerkowych mocz spływa do parzystych moczowodów, a dalej do pęcherza moczowego, znajdującego się w miednicy małej. Pęcherz jest zbiornikiem opróżnianym w miarę potrzeby i zależnie od naszej woli. Mocz wypływa
z pęcherza na zewnątrz przez cewkę moczową.

Nefrony

Podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną nerki jest nefron (w nerkach znajduje się ich ok. 2 mln) składający się z kłębuszka nerkowego i cewki nerkowej.

Kłębuszek nerkowy (średnica ok. 160-190 mikrometrów) zbudowany jest z naczyń włosowatych (włośniczek), powstających z rozgałęzienia tętniczki doprowadzającej
i łączących się ponownie w tętniczkę odprowadzającą. Ściana naczynia włosowatego kłębuszka nerkowego stanowi tzw. błonę sączącą, składającą się z trzech zasadniczych warstw:

• komórek śródbłonka naczyniowego

• błony podstawnej

• komórek nabłonka (tzw. torebki Bowmana)

Cewka nerkowa zbudowana jest z następujących, przechodzących jeden w drugi, odcinków:

• cewki krętej I rzędu (cewki bliższej albo proksymalnej)

• pętli Henlego

• cewki krętej II rzędu (cewki dalszej albo dystalnej).

Funkcja nerek

Głównym zadaniem nerek jest zabezpieczenie stałości środowiska wewnętrznego organizmu poprzez wydalanie nadmiaru wody, soli mineralnych i innych substancji zbędnych i/lub szkodliwych dla zdrowia, które powstają podczas procesów metabolicznych albo są przyjmowane np. wraz z pokarmem (dotyczy to również np. silnie toksycznych leków). Nerki są odpowiedzialne za zachowanie stałej objętości, ciśnienia osmotycznego oraz składu elektrolitowego płynów ustrojowych.

Powyższe funkcje są spełniane dzięki procesowi filtracji, mającemu miejsce w kłębuszkach nerkowych oraz dzięki procesom wchłaniania zwrotnego i wydzielania, jakie zachodzą
w cewkach nerkowych.

Równowaga kwasowo-zasadowa

Kolejną niezwykle ważną rolą spełnianą przez nerki jest utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej. Komórki i tkanki organizmu są bardzo wrażliwe na zmianę środowiska wewnętrznego w kierunku kwaśnym lub zasadowym. Stąd kwasica i zasadowica stanowią istotne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania ustroju.

Hormony i enzymy wytwarzane przez nerki

Nerki wytwarzają i wydzielają również niektóre hormony i enzymy. Do najbardziej znanych należą: renina, aktywna postać witaminy D3, erytropoetyna oraz prostaglandyny, hormon natriuretyczny i kalikreina.

Renina jest produkowana przez komórki tzw. układu przykłębuszkowego nerek. Zwiększone jej wydzielanie ma miejsce m.in. przy spadku ciśnienia tętniczego krwi (na przykład po krwotokach.

Witamina D3 jest przyjmowana z pokarmem, bądź też powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych - lecz dopiero w nerkach powstaje z niej najbardziej aktywna postać witaminy D3, dwuhydroksycholekalcyferol.

Erytropoetyna to hormon syntetyzowany w nerkach, warunkujący prawidłową produkcję krwinek czerwonych w szpiku. Jej niedobór, wywołany znacznym uszkodzeniem nerek, jest jedną z głównych przyczyn niedokrwistości obserwowanej u chorych z przewlekłą ich niewydolnością.

Nadnercza

Nadnercza są to parzyste gruczoły umiejscowione u człowieka na górnych biegunach nerek, ważące ok. 5-7 g składają się z części:

1. Wewnętrznej (rdzeniowej) - wydala hormony zwane adrenaliną i noradrenaliną

• Adrenalina wywołuje skurcz naczyń krwionośnych, przyspiesza akcję serca, wzmaga oddychanie, podnosi ciśnienie krwi i działa przeciwnie jak insulina, czyli zamienia glikogen w cukier i podnosi jego poziom we krwi

• Noradrenalina - działa słabiej niż adrenalina, powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi, wzrost obwodowego oporu naczyniowego, zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego

Zewnętrznej (korowej) - wydziela kilkadziesiąt hormonów zwanych kortykosterydami (kortykoidami):

• Glicokortycoidy - regulują przemianę węglowodanów, cukrów i białek

• Mineralokortykoidy - regulują mineralną i wodną gospodarkę ustroju

• Hormony płciowe

• Żeńskie - estrogeny

• Męskie -androgeny, które biorą udział w procesach wzrostu

Moczowody

Moczowody to parzyste przewody długości ok. 30 cm i szerokości 0,8 cm odprowadzające Mocz z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego

Pęcherz moczowy

Pęcherz moczowy jest dobrze umięśnionym, rozciągliwym i sprężystym zbiornikiem
o objętości około 400-700 ml. Po wypełnieniu pęcherza moczem dochodzi do wzrostu ciśnienia w jego wnętrzu, drażnienia zakończeń nerwów czuciowych i pojawienia się zjawiska zwanego parciem; następuje skurcz mięśnia wypierającego oraz rozkurcz zwieraczy i mocz wypływa przez cewkę na zewnątrz. Objętość dobowa moczu w warunkach prawidłowych wynosi około 1,0-3,0 litra.

Choroby układu moczowego

Do głównych schorzeń nerek i dróg moczowych należą: wady rozwojowe układu moczowego, przewlekła i ostra niewydolność nerek, zespół nerczycowy, pierwotne kłębuszkowe zapalenie nerek, zakażenia układu moczowego, śródmiąższowe zapalenia nerek, kamica układu moczowego, nowotwory układu moczowego, nefropatie wtórne, choroby gruczołu krokowego.

Niedoczynność kory nadnerczy jest przyczyną choroby zwanej cisawicą lub chorobą Addisona.

---