Joanna Niedźwiecka
I rok Bezpieczeństwa Narodowego
Prognoza bezpieczeństwa uniwersalnego.
Bezpieczeństwo uniwersalne.
Idea świata wolnego od wojen, w którym bezpieczeństwo państw i narodów byłoby zapewniane przez organizacje międzynarodowe. Mając na myśli bezpieczeństwo uniwersalne należy pamiętać, że jest to bezpieczeństwo zbiorowe, którego system może mieć charakter uniwersalny lub regionalny.
Historia bezpieczeństwa uniwersalnego.
Pierwszą próbą stworzenia uniwersalnego systemu bezpieczeństwa była Liga Narodów. Nieistniejąca już organizacja międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona. Impulsem do jej utworzenia był rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą organizacji była Genewa. Pakt Ligi Narodów został podpisany 28 czerwca 1919r., a wszedł w życie 10 stycznia 1920r.Organizacja na początku swojego istnienia liczyła 42 członków. Najważniejsze organy Ligii to: Zgromadzenie(w którym reprezentowani byli wszyscy członkowie; Rada - złożona z przedstawicieli głównych mocarstw sprzymierzonych. Podstawowymi jej celami stało się utrzymanie na świecie pokoju oraz popieranie międzynarodowej współpracy. Kraje członkowskie musiały się zobowiązać do przestrzegania międzynarodowego prawa oraz ograniczenia zbrojeń. Liga Narodów zajmowała się najważniejszymi politycznymi problemami powojennego okresu. Słabym punktem stworzonego systemu była przede wszystkim konieczność podejmowania przez Radę wiążącej decyzji jednomyślnie, a także dobrowolność udziału państw w akcji przeciwko agresorowi, oraz narastające sprzeczności w interesach głównych mocarstw. Nieskuteczność tych mechanizmów doprowadziła do zdecydowanego osłabienia prestiżu i wiarogodności organizacji w latach 30., kiedy to Liga Narodów udowodniła, że nie potrafi efektywnie zapewnić bezpieczeństwa w warunkach napięć, jakie ujawniły się w stosunkach międzynarodowych w tamtym okresie. Formalnie Liga Narodów zakończyła swoją działalność w kwietniu 1946r.
Tragedia II wojny światowej sprawiła, że jeszcze w trakcje działań wojennych pojawiały się pierwsze koncepcje powołania organizacji międzynarodowej, odpowiedzialnej za zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Pierwsze wzmianki o konieczności powołania takiej organizacji pojawiły się w Karcie Atlantyckiej podpisanej 14 sierpnia 1941r. przez przywódców Wielkiej Brytanii(Churchill) i Stanów Zjednoczonych (Roosevelta), która zawierała podstawowe zasady ONZ. Konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych, odbyła się w San Francisco 25 kwietnia- 26 czerwca 1945r. Projekt statutu organizacji przedstawiony został w Karcie Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 24 października 1945r. Podstawowym celem ONZ jest zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, promowanie współpracy międzynarodowej i przyjaznych stosunków między nimi. Głównymi organami ONZ posiadającymi kompetencje w zakresie zapewniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa są: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa( 15członków w tym 5 członków stałych: Chiny, Rosja, Francja, USA, Wielka Brytania) Sekretariat z Sekretariatem Generalnym. Do ONZ należy 191państw.System bezpieczeństwa uniwersalnego (globalnego) stworzony przez ONZ nie zawsze mógł działać skutecznie na skutek dużych sprzeczności między przeciwstawnymi grupami państw. Aktywność ONZ w realizacji operacji zbrojnych okazywała się wielokrotnie nieskuteczna.
W latach 1972- 1973r. odbyły się w Helsinkach rozmowy przygotowawcze do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie( KBWE). Powołana 1975r. w celu współpracy między krajami Europy w dziedzinie zapobiegania wojnom, konfliktom etnicznymi i naruszeniom praw człowieka. 1 sierpnia 1975r., w Helsinkach podpisano Akt Końcowy KWBE, który po raz pierwszy określił wspólne reguły postępowania wobec siebie państw sygnatariuszy oraz określił zasady postępowania względem obywateli. Do układu, oprócz większości państw Europejskich dołączyły także USA i Kanada. KBWE zmieniło nazwę na Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) w 1995r. miała symboliczny wymiar odzwierciedlający nowy etap działalności po okresie zimnej wojny. Organizacja obejmuje obecnie 55 państw, głównie europejskie, ale również kraje z Ameryki Północnej ( Stany Zjednoczone i Kanada), Azji (republiki postradzieckie), także uczestniczą w jej pracach państwa basenu Morza Śródziemnego: Algieria, Izrael, Jordania, Maroko i Tunezja. Z OBWE współpracuje także Japonia i Korea Południowa. Szeroka ponadregionalna struktura pozwala wprowadzać efektywne mechanizmy współpracy oraz zasady gwarantujące bezpieczeństwo w Europie.
Koncepcja bezpieczeństwa uniwersalnego.
Zbiorowe ( uniwersalne) bezpieczeństwo zobowiązuje uczestników do przeciwstawienia się atakowi na któregokolwiek z członków systemu. Muszą być spełnione trzy warunki, aby system zbiorowego bezpieczeństwa był skuteczny.
Warunek pierwszy ma charakter strukturalny i jest związany z międzynarodowym rozkładem sił. Logika bezpieczeństwa zbiorowego zakłada połączenie sił w celu osiągnięcia przewagi zbrojnej, co z kolei zniechęca potencjalnego agresora. Państwa powinny mieć także poczucie międzynarodowej solidarności i wyznawać te same wartości dotyczące wzajemnego bezpieczeństwa. Winny one godzić interes własny z wymogiem międzynarodowej stabilności. Broniąc zasad bezpieczeństwa zbiorowego, państwa mogą oczekiwać tego samego od swoich partnerów. Bezpieczeństwo uniwersalne opiera się na licznych założeniach. Jedno z nich przewiduje, że chociaż wojny mogą się pojawić, powinno się im zapobiegać, a czynić to można przez powstrzymanie się od akcji wojskowych. Innymi słowy , wojny nie będą się zdarzać wówczas, gdy państwa będą praktykować unikanie działań zbrojnych. Kolejna założenie mówi o tym, że agresorzy powinni zostać powstrzymani. Zakłada ono, że będą oni łatwi do zidentyfikowania przez pozostałych członków wspólnoty międzynarodowej. Uniwersalne bezpieczeństwo zakłada również, że agresor nie ma nigdy racji z moralnego punktu widzenia, wszyscy bowiem agresorzy są jej pozbawieni, dlatego też te państwa, które mają rację, muszą zgodnie odpowiedzieć na agresję. Bezpieczeństwo uniwersalne opiera się również na założeniu, że społeczność międzynarodowa podejmie działania zmierzające do ukarania napastnika. Idea bezpieczeństwa uniwersalnego nie zawsze się sprawdza. Ze względu na to założenie, że potencjalny agresor winien się liczyć z możliwością wspólnej akcji wszystkich pozostałych państw, podjętej w obronie ofiar napaści zbrojnej. Jednak w praktyce nie zawsze jest to możliwe, ze względu na brak gotowości każdego rządu do podjęcia akcji zbrojnej przeciwko nie zagrażającemu jego krajowi bezpośrednio wrogowi. Na przykład w okresie międzywojennym Włochy zajęły Etiopię. Żadne państwo nie zareagowało w sposób, który mógłby wskazywać na to, że odpowiedź na ten akt agresji leży w ich wspólnym interesie. Po II wojnie światowej idea bezpieczeństwa uniwersalnego również zawodzi z powodów fundamentalnych różnic zarówno w interesach, jak i ideologiach między państwami. Porozumienie między najpotężniejszymi krajami było całkowicie niemożliwe.
Czym się różni bezpieczeństwo uniwersalne(zbiorowe) od zbiorowej obrony?
Rozróżnienie między bezpieczeństwem zbiorowym a zbiorową obroną można dokonać według czterech kryteriów: pochodzenie zagrożenia, zasięgu systemu, instytucjonalizacji oraz pełnionych funkcji. W systemie zbiorowej obrony zagrożenie pochodzi z zewnątrz systemu, podczas gdy w systemie bezpieczeństwa zbiorowego zagrożenie pochodzi z wewnątrz systemu, ze strony jakiegoś państwa należącego do systemu. System bezpieczeństwa zbiorowego nie ma więc ani z góry określonych koalicji, ani z góry określonych wrogów. Wszyscy są zobowiązani wystąpić przeciwko temu, który wyłamie się z obowiązujących zasad. Pod względem zasięgu systemu przyjmuje się, że system bezpieczeństwa zbiorowego powinien obejmować wszystkie istotne państwa na poziomie globalnym lub regionalnym ( inkluzywność).W systemie zbiorowej obrony członkostwo jest z założenia ograniczone (ekskluzywność).
System bezpieczeństwa zbiorowego wymaga istnienia jakiejś posiadającej legitymację prawną międzynarodowej instytucji lub agencji, która by go autoryzowała i wymuszała przestrzeganie stosowania się do jego zasad. Warunek ten nie dotyczy zbiorowej obrony, która może przyjąć formę luźnej koalicji, ale może też jak na przykład NATO, być w znacznej mierze zinstytucjonalizowana. Według kryterium pełnej funkcji, zadaniem zbiorowej obrony jest ochrona państw członkowskich przed agresją zewnętrzną za pomocą środków militarnych. Z kolei działania bezpieczeństwa zbiorowego to operacje pokojowe, dyplomacja, prewencja, pokojowe rozwiązywanie sporów i interwencje humanitarne.
Rodzaje bezpieczeństwa uniwersalnego: bezpieczeństwo wspólne, defensywne, kooperatywne i wszechstronne.
Bezpieczeństwo wspólne ( common security) - termin ten wprowadziła Niezależna Komisja do spraw Rozbrojenia i Bezpieczeństwa ONZ pod przewodnictwem Palmego w 1982r. Zakłada osiągnięcie bezpieczeństwa wspólnie z innymi, a nie przeciwko komukolwiek. Odnosi się do konfrontacji międzyblokowej, spirali zbrojeń i możliwości wybuchu konfliktu nuklearnego w czasie zimnej wojny. ”Koncepcja wspólnego bezpieczeństwa oparta była na założeniu, że w epoce współzależności żadne państwo nie jest w stanie zapewnić sobie bezpieczeństwa na własną rękę”
Bezpieczeństwo defensywne ( defensive security) zakłada tworzenie sił zbrojnych w taki sposób, aby z jednej strony zapewnić efektywną obronę własnego terytorium, z drugiej natomiast nie stwarzać zagrożenia dla innych państw i w ten sposób przezwyciężyć dylemat bezpieczeństwa. Osiągnąć to można przez odpowiednie zmiany w wojskowej strategii, redukowanie poziomu sił zbrojnych, a zwłaszcza przez eliminowanie zdolności mogących służyć działaniom o charakterze ofensywnym.
Bezpieczeństwo wszechstronne ( comprehensive security) wykracza poza czynniki wojskowe i podkreśla aspekt polityczny, ekonomiczny, kulturowy, prawny, środowiskowy i humanitarny. Bezpieczeństwo wszechstronne obejmuje stabilizację instytucji demokratycznych, rządy prawa, respekt dla praw człowieka, stworzenie gospodarki rynkowej oraz znaczącą współpracę w dziedzinie ekonomicznej, kulturalnej i ekologicznej.
Bezpieczeństwo kooperatywne ( cooperative security) wywodzi się od negocjacji rozbrojeniowych prowadzonych między dwoma blokami w okresie zimnej wojny. W kontekście weryfikacji traktatów rozbrojeniowych oznaczał akceptację przez zainteresowane państwo inspekcji na miejscu, do czego potrzebna była współpraca, czyli kooperacja. Zapewnienie kooperatywnego bezpieczeństwa polegać miało na przeciwdziałaniu nadmiernemu nagromadzeniu środków, które mogły by posłużyć agresji zbrojnej. Wymagało ono akceptacji poddania się ograniczeniom zdolności militarnych.
Drugie znaczenie pojęcia bezpieczeństwa kooperatywnego zostało wypracowane przez NATO. W jednym z komunikatów z 1996r. czytamy na przykład, że Sojusz Północnoatlantycki jest „ integralną częścią wyłaniającej się, szerokiej struktury kooperatywnego bezpieczeństwa europejskiego”. W tym rozumieniu bezpieczeństwo kooperatywne zakłada - stopniowe tworzenie systemów współzależnych, współpracujących za sobą i wzajemnie uzupełniających się instytucji, wytwarzający zarazem pewien podział prac między nimi.
Bibliografia:
Mingst K., Podstawy stosunków międzynarodowych, Warszawa 2006
Żukrowska K., Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006