Liberalizm
Etymologia
łac. liberalis - dotyczący wolności, liber - wolny
Różne definicje liberalizmu (elementy wspólne są, różnice istnieją ze względu na położenie nacisku na inne sfery > postawę, filozofię, gospodarkę)
postawa społeczno-polityczna, którą cechuje otwartość na zmianę, tolerancja, wyrozumiałość dla poglądów i czynów innych ludzi, skłonność do kompromisu
ruch społeczno-polityczny nawiązujący do indywidualizmu i racjonalizmu, podstawowych zasad liberalizmu
ideologia (nurt myśli politycznej) społeczno-polityczna, powstała na przełomie XVII i XVIII w., u podstaw której leżą > indywidualizm, nadrzędność jednostki nad społeczeństwem, wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gospodarczej, ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władzy ze ścisłym wyodrębnieniem jej kompetencji (tj. stosowanie, praw, rządzenie, wykonywanie sprawiedliwości)
(…i ten trzeci sposób ujęcia będzie nas najbardziej interesował…)
Inne oraz poboczne definicje związane z liberalizmem:
liberalizm triumfujący - przypada na wiek XIX., okres jego największej ekspansji i popularności, można powiedzieć, liberalizm klasyczny
liberalizm socjalny - narodził się na przełomie XIX i XX w., jako rezultat krytyki założeń liberalizmu klasycznego. Głównym przedmiotem krytyki był leseferyzm, niedocenianie przez państwo problemów socjalnych i politycznych, przywiązywanie zbyt dużej wagi do kwestii ekonomicznych; idee liberalizmu socjalnego stały się podstawą polityki interwencjonizmu państwowego i państwa opiekuńczego; po II W.Ś. podział na:
nurt liberalno-demokratyczny i neoliberalny (konserwatywny).
liberalizm polityczny - wraz z l. ekonom. najważniejszy nurt l. ; określa sposób sprawowania władzy, a zwłaszcza jej stosunek do obywatelskich wolności polityczny, m.in. sumienia, słowa, druku czy zgromadzeń, ustrój państwa powinien być demokratyczny; powinien być ustrojem państwa kierującego się zasadami konstytucyjnymi w celu ochrony wolności obywateli przed zagrożeniami
liberalizm ekonomiczny - wraz z l. politycznym najważniejszy nurt l. ;forma polityki gospodarczej prowadząca do jak najmniejszego wpływu państwa na działalność gospodarczą przedsiębiorstw, w wyniku czego wszystkie problemy ekonomiczne w gospodarce rozwiązywane są przez rynek (konkurencja, podaż, popyt itd.). W handlu - tworzenie takich struktur, aby doprowadzić do jak najswobodniejszego przepływu kapitału i dóbr.
leseferyzm - sformułowany przez francuskich fizjokratów, ale najpełniej zrealizowany w dziewiętnastowiecznej Wielkiej Brytanii pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący nieograniczoną wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym. Rola państwa miała być ograniczona do roli "nocnego stróża", który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności. Rozumowanie leseferystów jest oparte na założeniu, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus). Współcześnie blisko spokrewnioną ideologią jest liberalizm gospodarczy. W gospodarce opartej na leseferyzmie jedynym regulatorem jest cena; brak jest jakiejkolwiek ingerencji czynników państwowych w procesy rynkowe (przeciwieństwo interwencjonizmu).
Sama myśli liberalna (definicja 1 i 2) rozwijała się co najmniej od końca XVII w., lecz
liberalizm jako nurt myśli politycznej (definicja 3) utrwaliła się dopiero w początkach XIX w
Pierwsze użycia pojęcia liberalizm w politycznym sensie…
… przez Napoleona w jego odezwie po zamachu 18 Brumaire'a w 1799 roku, ale użyte w
celach autorytarnych („idee konserwatywne, opiekuńcze, liberalne odzyskały swoje prawa”)
… w Kortezach hiszpańskich (1812), grupa parlamentarzystów liberales , będąca pod
wpływem francuskich haseł wolnościowych i stojąca w opozycji wobec rojalistycznej frakcji
parlamentarnej - serviles
Ujęcia liberalizmu:
konceptualne > pojedyncze idee i złożone z nich poszczególne ideologie, filozofie, teorie i programy społeczne
chronologiczne > stary i nowy, wczesny i późny, klasyczny i współczesnym, tradycyjny i postmodernistyczny
podmiotowe > przekroje krajowe (liberalizm niemiecki, angielski, francuski itd.) oraz tematyczne (liberalizm religijny, świecki, filozoficzny, polityczny, kulturowy itd.)
funkcjonalne > jego forma i „czystość” wobec pierwowzoru (liberalizm integralny, hybrydowy, konserwatywny, anarchistyczny, sceptyczny, antytotalitarny itd.)
Geneza liberalizmu:
jako samodzielna ideologia polityczna rozwija się od schyłku XVII w.
najprościej > jego źródłem są ideologiczne potrzeby nowych sił społecznych, które zainteresowane były rozwojem kapitalizmu
nacisk kładzie się na ekonomię, jako źródło, ale wskazuje się również na ruchy wolnościowe (choćby Wiosny Ludów) - z tego wyrastają przekonania o lokalnej specyfice liberalizmu kształtowanego wolnościową tradycją poszczególnych krajów
ponadto > ważnym źródłem także rozwój idei konstytucjonalizmu (poszukiwanie consensusu między sferą publiczną a sfera prywatną, uprawnień i wolności jednostki, suwerenności ludu i narodu, zasad działania rządu itd.); za bezsprzeczne punkty łączenia się idei liberalnych wraz z konstytucjonalizmem uznaje się Deklarację Niepodległości (1776) oraz Deklarację Praw Człowieka i Obywatela (1789).
i - oczywiście - konkretni myśliciele, którzy dali podwaliny pod rozwój liberalizmu
Promieniowanie liberalizmu:
kolebka > Wlk. Brytania
następnie > Francja
od Francji > USA (i one rozpropagowały go najmocniej)
pozostałe kraje (przede wszystkim europejskie) > z opóźnieniem przyjęcie tej idei, ale np. w Niemczech, Włoszech, Rosji czy Polsce - słabo zakorzeniona
wątłe elementy w Ameryce Południowej
Azja i Afryka - dopiero w XX w. (fala procesów amerykanizacji i europeizacji)
nowa fala liberalizmu - koniec XX w., upadek ZSRR
Chronologia liberalizmu :
koniec XVII - poł. XIX > liberalizm klasyczny (triumfujący)
poł. XIX - 1914-1918 > liberalizm demokratyczny (demoliberalizm)
3) lata '80 XIX - dziś > liberalizm socjalny, liberalizm parlamentarny
(socjoliberalizm, socjaldemokracja)
4) lata '30 XX - dziś > liberalizm konserwatywny (neoliberalizm)
Idee liberalizmu:
INDYWIDUALIZM > to zespół poglądów ukazujących jednostkę ludzką jako autonomiczną całość, absolutną wartość, której należy podporządkować inne wartości i instytucje przedmiotowe; jednostka ludzka (przy pomocy rozumu, na zasadzie pełnej wolności, równości, suwerenności) samodzielnie decyduje wyłącznie o swoich losach; indywidualizm wyrasta na polu sprzeciwu przeciw instytucjom, także na filozofii nominalizmu; „czysty” indywidualizm wiódł prosto do anarchizmu (głoszony w l.klas.), złagodzenie nastąpiło później
WOLNOŚĆ > najwyższa wartość przedmiotowa; rozróżnienie wolności pozytywnej i negatywnej; wolność negatywna (charakterystyczna dla l.klasycznego) zakłada relacje jednostki z społeczeństwem i państwem w sferze publicznej, uznając przymus i ograniczenia z ich strony za zło unicestwiające wolność; wolność pozytywna (charakterystyczna dla demoliberalizmu i socjoliberalizmu) wyraża się pozytywnie w ocenianej aktywności państwa, poszerzającej kręgi społeczne korzystających z wolności politycznej i zabezpieczeń socjalnych; wolność negatywna domaga się niczym nieograniczonej wolności, wolność pozytywna podkreśla, że nie każda aktywność państwa niesie ograniczenia rozwoju; głównym ograniczeniem wolności jednostki pozostaje konieczność jej współżycia z innymi jednostkami w społeczeństwie i państwie
SPOŁECZEŃSTWO >
RÓWNOŚĆ i SPRAWIEDLIWOŚĆ >
PRAWO >
KAPITALIZM >
ZMIANY > nigdy rewolucyjne, zawsze ewolucyjne; stałe odchodzenie od tego, co wsteczne i gorsze, ku temu, co lepsze i uznane za postępowe; rozwój jest możliwy i konieczny dla jednostek ludzkich; błąd (jeśli nie zostaje przemilczany) zawsze jest lepszy od bezruchu; liberałowie klasyczni wierzyli, że postęp materialny będzie szedł w parze z postępem moralnym
3