Mikrobiologia ćw. 24.04.09r.
T: Genetyka i zmienność drobnoustrojów.
1. Mutacja.
2.Transdukcja.
3.Transformacja.
4.koniugacja.
Bakterie tak jak inne organizmy dziedziczą nie tylko określone cechy.
Organizacja materiału genetycznego bakterii:
-chromosom
-czynniki pozachromosomalne:
*plazmidy,
*transpozony,
*bakteriofagi.
PLAZMIDY:
-elementy genetyczne zdolne do autonomicznego powielania się i istnienia pozachromosomalne,
-przenoszony w procesie koniugacji z jednej do drugiej komórki,
-niektóre mają zdolności do wintegrowywanie się w chromosom bakteryjny i wtedy ich replikacja podlega kontroli bakterii,
- ilość plazmidów w pewien sposób określona przez daną komórkę,
-w biologii molekularnej są bardzo istotnym narzędziem służącym do badania różnorodnych procesów genetycznych czy ekologicznych(?) bakterii.
2 rodzaje:
-p.koniugacyjne,
-p.opornościowe R.
P.opornościowe mają geny odporności na antybiotyki. Gen wyłącza odporność na tetracyklinę, i wtedy komórka zostaje zabita, na ampicylinę jest włączony i wtedy rośnie. Jak geny działają to komórki rosną na obu antybiotykach.
Trzy sposoby rekombinacji:
a)KONIUGACJA:
-proces przenoszenia materiału genetycznego podczas kontaktu z komórek,
-przenoszony materiał genetyczny to może być plazmid lub fragment chromosomu,
-koniugacji jedna z komórek tzw. Donor,
-komórka dawcy posiada specyficzną strukturę powierzchniową tzw. Pilus płciowy(pozwala na kontakt pomiędzy komórkami),
-komórka biorcy posiada na swej powierzchni specyficzne receptory dla pilusa płciowego.
2 typy dawców:
- F+ plazmid w tej komórce funkcjonuje jak typowy plazmid i tylko on jest przenoszony w procesie koniugacji,
-Hfr plazmid jest integrowany w chromosom dawcy i umożliwia im przekazywanie DNA chromosomalnego podczas koniugacji.
b)TRANSDUKCJA:
-przenoszenie DNA pomiędzy bakteriami za pomocą bakteriofagu,
-polega na przeniesieniu faga dorodnych genów zlokalizowanych w przypadkowym miejscu w genomie bakterii do komórki biorcy z niską efektywnością,
-wyróżniamy 2 typy transdukcji: ograniczoną i ogólną(?).
c)TRANSFORMACJA:
-proces pobierania wolnego DNA z podłoża , lub DNA uwolnionego przez inne bakterie,
-niektóre komórki mają naturalną zdolność do przeprowadzenia tego procesu dzięki specyficznym systemom w błonie , ułatwiającym pobranie DNA. Są to bakterie kompetentne.
MUTACJA:
-nagła, skokowa, bezkierunkowa dziedziczna zmiana w materiale genetycznym organizmu,
-zjawiskiem losowym, podlegającym różnorodnym wpływom środowiska (mutagenom np. chemicznym, promieniowaniu. Czystość mutacji jest różna , zależny od doskonałości aparatu powielania DNA i jego naprawy ( wirus HIV mutuje bardzo szybko).
Mutacje:
-genowe (nukleotydowe)- zmiany na poziomie nukleotydów,
-chromosomowe- aberracje chromosomowe,
-genomowe - zmiana liczby chromosomów.
Mutacje genowe:
- zmiana dziedziczenia zachodząca w genach na poziomie DNA, gdzie następuje zmiana sekwencji zasad nukleinowych , w wyniku której powstają nowe allele,
-konsekwencją mutacji genowych jest zmiana w układzie aminokwasów białka syntetyzowanego na bazie genu danego,
-mutacje genowe zachodzą samorzutnie,
-może być punktowa, może polegać na zamianie, wstawieniu bądź wycięciu większego odcinka DNA.
a)mutacja punktowa:
-zmiana pojedynczego nukleotydu w DNA lub RNA,
-może być:
*tranzycja (zmiana puryn na pirymidyny),
*trans wersja (zmiana zasady pirymidynowej na purynową ),
*delecje lub insercje (utrata lub wstawienie).
Mutacja chromosomowa:
- inaczej abberacja chromosomowa zmian liczby lub struktury chromosomów,
-zachodzi spontanicznie lub pod wpływem mutagenów.
Mutacje struktur chromosomów:
-zmiany powstające na skutek pęknięć a następnie łączenie się odcinków w odmiennym już porządku. Mają ogromne znaczenie w ewolucji bo zmieniają położenie genów i wpływają na szansę rekombinacji.
Mutacje chromosomowe dzieli się na:
a) delecje - utrata odcinku chromosomu (A-B-D-E),
b) duplikacje ( to powielanie odcinka chromosomu (A-B-C-B-C- D-E),
c) inwersja - to odwrócenie fragmentu chromosomu o 180° (A-B-D-C-E z odwróceniem odcinka Ci D),
d) translokacje - przemieszanie odcinków między niekoligatywnymi chromosomami (A-B-C-D-E oraz P-Q-R-S-T po: A-B-C-S-T oraz P-Q-R-D-E).
e) chromosom pierścieniowy - powstaje kiedy ramiona chromosomu łączą się tworząc pierścień , zazwyczaj towarzyszy temu delecja fragmentów położonych na końcach chromosomu.
Mutacje genomowe:
-utrata lub występowanie dodatkowych pojedynczych chromosomów wskutek zaburzeń rozdziału chromosomów w mitozie lub mejozie.
- zwielokrotnienie całego genomu,
- w wyniku zmniejszenia rozdziału wszystkich chromosomów (poliploidalność).
Mutacje spontaniczne:
-powstaje …… świadomej ingerencji w normalnych warunkach bytowania,
-może dotyczyć komórek somatycznych i płciowych,
-powodem pojawienia się tego typu mutacji są błędy powstające w czasie replikacji DNA,
-pojawienie się ich zależy od sprawności korektorskiej polimerazy DNA i układów reperujących DNA w okresie między replikacyjnym.
Mutacje indukcyjne:
-pod wpływem mutagenów
a) czynniki fizyczne
*promieniowanie UV,
*promieniowanie X, β,γ,
*promieniowanie kosmiczne.
b)czynniki chemiczne
*kwas azotowy,
*hydroksyloaminy,
*związek alkilujący,
*barwniki alkilowe.
Mutacje ze względu na efekt fenotypowy:
-niekorzystne - powodują obniżenie zdolności organizmu do przeżycia,
-obojętne - nie wpływają na organizm,
-korzystne- pojawia się względne ryzyko,
-letalne - prowadzą do śmierci,
- subletalne- prowadzące do upośledzenia organizmu.
METODY BIOLOGI MOLEKULARNEJ:
-łańcuchowa reakcja polimerazy (PCR),
-ligazowa reakcja łańcuchowa (LCR0,
- hybrydyzacja i immunoblot,
- RAPD,
-RFLP- polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych,
-PFGE - elektroforeza w zmiennym polu elektrycznym
(różnice lub podobieństwa u różnych gatunków bakterii).
Zastosowanie:
-do identyfikacji drobnoustrojów,
-do diagnostyki drobnoustrojów wolno namnażających się na podłożach sztucznych,
-oznaczenie zdolności wytwarzania toksyn lub enzymów toksycznych,
-wykrywanie genów oporności na antybiotyki,
-typowanie fenotypowe i genotypowe szczepów do celów epidemiologii szpitalnej.