Rembrandt Harmenszoon van Rijn

Rembrandt Harmenszoon van Rijn (ur. 15 lipca 1606 w Lejdzie, zm. 4 października 1669 w Amsterdamie) - holenderski malarz, rysownik i grafik. Uważany powszechnie za jednego z największych artystów europejskich, jeden z najważniejszych malarzy holenderskich Złotego Wieku, okresu w którym kultura, nauka, gospodarka, potęga militarna i wpływy polityczne Holandii osiągnęły swoje apogeum. W realny sposób przedstawiał naturę, degradował człowieka i pokazywał jego słabe strony.

Urodził się jako ósmy syn młynarza. Studia odbył w Lejdzie u malarza J. I. van Swanenburga (ok. 1624—1627), później u Pietera Lastmana w Amsterdamie, po czym na krótki czas powrócił do Lejdy. Ok. 1631 roku osiedlił się w Amsterdamie, szybko zyskując rozgłos jako portrecista. W roku 1634 ożenił się z Saskią van Uylenburgh, która umarła w 1642 roku na zapalenie płuc, kilka lat po urodzeniu syna Rumbartusa (zm. 1665). Pomimo znacznego majątku żony popadł Rembrandt po jej śmierci w trudności finansowe, które w roku 1656 doprowadziły do licytacji posiadanego przezeń zbioru dzieł sztuki i osobliwości. Towarzyszką życia jego została Hendrikje Stoffels, jego była służąca. Założyła ona handel dziełami sztuki i w ten sposób uratowała Rembrandta od niedostatku.

Rembrandt zwany jest słusznie „malarzem duszy” w przeciwieństwie do Rubensa, malarza ciała. Ujmuje on wszystkie zjawiska głęboko: początkowe dzieła jego cechuje dramatyczne napięcie, jednak prace późniejszego okresu twórczości są coraz spokojniejsze i bardziej pełne duchowego pogłębienia.

Portret szlachcica polskiego, 1637

Lekcja anatomii doktora Tulpa

Wymarsz strzelców

Saskia jako Flora, 1635

Powrót syna marnotrawnego

Spuścizna artystyczna Rembrandta jest bardzo bogata. W Lejdzie w latach (1617—1631) powstały portrety własne (Kassel, Haga i in.), portrety krewnych (m. i. ojca i matki w Mauritshuis w Hadze), sceny biblijne: „Ofiarowanie Chrystusa w świątyni” (Hamburg), „Samson i Dalila” (Berlin), „Grosz czynszowy” (Londyn) i in., dalej przedstawienia starców, czytających lub rozmyślających w mrocznych wnętrzach. Prawie wszystkie obrazy Rembrandta tego okresu są małego formatu, malowane z wielką dokładnością. W pierwszych latach pobytu w Amsterdamie zyskał rozgłos, jako świetny portrecista, sławnym arcydziełem „Lekcja anatomii Doktora Tulpa” (1632, Haga). W okresie tym powstały znakomite portrety: „Pisarz” (1631, Kassel), „Budowniczy okrętów z żoną” (1633, Londyn), „Dama z wachlarzem” (Londyn), grupa, przedstawiająca kaznodzieję Anslo, pocieszającego kobietę w żałobie (1641, Berlin) i in. Z licznych autoportretów Rembrandta z tego okresu (lata trzydzieste XVII. w.) najlepsze znajdują się w Luwrze w Paryżu, w Galerii Uffizi we Florencji i w galeriach: drezdeńskiej, londyńskiej, haskiej i berlińskiej. Silnym napięciem dramatycznym odznaczają się: „Ofiara Abrahama” (1635, Petersburg) i „Oślepienie Samsona” (1636, Frankfurt nad Menem). „Ofiara Manoaha” (1641, Drezno) zapowiada już spokój i barwność dojrzałego okresu. Piękno aktu kobiecego wykazuje „Danae” (1636, Petersburg). Z okresu tego wyliczyć jeszcze należy małego formatu sceny Nowego Testamentu, spośród których „Męka Pańska” (1634, Monachium) i „Chrystus jako ogrodnik” (1638, Londyn) wysuwają się na plan pierwszy. W roku 1642 powstał sławny obraz zwany „Straż nocna” (Amsterdam), stanowiący punkt zwrotny w twórczości Rembrandta od silnego realizmu lat 30. do pewnego wizjonerstwa i mistycyzmu. Ze zbiorowych portretów tej epoki najsławniejsze: „Lekcja anatomii Doktora Deymana” (zachowany częściowo) i 1662 powstały obraz „Stalmeesters” (zarząd cechu sukienników) (w Amsterdamie). Z dojrzałego okresu twórczości Rembrandta najpiękniejsze są portrety: Nik. Bruyningh, (1652, Kassel), burmistrza Jana Sixa (1654, Amsterdam), syna Tytusa (Petersburg, Londyn, Wiedeń), Hendrikje (Luwr w Paryżu, Berlin), autoportrety, wreszcie liczne popiersia starych Żydów (Petersburg, Drezno, Florencja). Znaczny dział zajmują w twórczości Rembrandta tego okresu sceny ze Starego i Nowego Testamentu, jak małego formatu „Zuzanna wśród starców” (1647, Berlin), „Tobiasz” (1645, Berlin i 1650, Richmond) itd.. Następnie potężne kompozycje: „Błogosławieństwo Jakuba” (1654, Kassel), „Saul i Dawid” (ok. 1659, Haga) i „Powrót marnotrawnego syna” (ok. 1665, Petersburg). Z obrazów religijnych powstały jeszcze: „Św. Rodzina” (1644, Downton Castle, 1645, Petersburg; 1646, Kassel), „Emaus” (ok. 1650, Kopenhaga; 1648, Luwr). Rzadko malował Rembrandt martwe natury: „Zabity wół w rzeźni” (Luwr i Glasgow) itp., niezbyt też często krajobrazy (Amsterdam, Berlin, Kassel, Kraków), pojawiające się w jego twórczości od roku 1635.

Lista ważniejszych dzieł Rembrandta:

• Straż Nocna (własc. Wymarsz kompanii strzelców) (1642, Rijksmuseum, Amsterdam)

• Ukamienowanie św. Szczepana

• Balaam i oślica

• Koncert

• Tobiasz i Anna

• Dawid z głową Goliata przed Saulem

• Lekcja anatomii doktora Tulpa

• Samson i Dalila

• Wskrzeszenie Łazarza

• Judasz zwracający srebrniki

• Malarz w pracowni

• Jeremiasz opłakujący zniszczenie Jerozolimy

• Ofiara Abrahama

• Danae (1650, Ermitaż, Petersburg)

• Uczta Baltazara

• Oślepienie Samsona

• Ofiara Izaaka

• Św. Rodzina

• Wieczerza w Emmaus

• Izaak i Rebeka, lub Żydowska narzeczona (ok. 1665)

• Józef i żona Putyfara

• Powrót syna marnotrawnego (ok. 1668)

• Batszeba

• Jakub Błogosławi synów Józefa (1656)

• Matka Rembrandta czytająca Biblię

• Spisek Klaudiusza Cywilisa

Jeden z autoportretów artysty

W Polsce znajdują się trzy obrazy Rembrandta. Jeden z nich (Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem), przechowywany jest w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, a dwa pozostałe (Uczony przy pulpicie (inny tytuł: Ojciec żydowskiej narzeczonej) z 1641 r. i Dziewczyna w kapeluszu z 1641 r. (inny tytuł: Żydowska narzeczona - nie mylić z innym obrazem o tym tytule z Rijksmuseum) na Zamku Królewskim w Warszawie.

O ile kwestia autorstwa Pejzażu z miłosiernym Samarytaninem nie podlegała wątpliwości, o tyle w przypadku dwóch pozostałych dzieł dopiero w 2006 roku oficjalnie potwierdzono, że namalował je Rembrandt. Obrazy te, zakupione przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, trafiły później w ręce rodziny Lanckorońskich, a następnie zostały przejęte przez gestapo. Po wojnie rodzinie udało się je odzyskać. W 1994 Karolina Lanckorońska przekazała swoją kolekcję w darze dla Narodu Polskiego i w ten sposób na Zamek trafiły oba dzieła Rembrandta.

---