Stanzel Typowe formy powieści


Franz Stanzel, Typowe formy powieści

Teoria i typologia powieściowa

  1. Antyczna retoryka mówi, że różne style i sposoby narracji wywierają na słuchaczach rozmaite wrażenia. Jednak w dawniejszej poetyce utworów powieściowych ważniejsza była treść, przez co zapomniano o wartościach poetyckich, jakie może ze sobą nieść.

  2. Od połowy XIX wieku możemy mówić o epoce poetyki i teorii powieści.

  3. Teoria zawsze pozostaje w tyle za utworem, natomiast poetyka nie jest wystarczająca, aby dzieło scharakteryzować.

  4. Powieść nie musi przedstawiać szczególnych zakątków świata i materii, lecz materię językową i ukształtowanie narracyjne.

  5. Powieść jest fikcją, światem zmyślonym, w którym zostaje przedstawiona rzeczywistość spokrewniona i zaprzyjaźniona z pięknem i sztuką.

  6. Tranche de vie - cząsteczka życia bohatera pozwala czytelnikowi poznać jego uczucia i dogłębnie przeżywać akcję, fabułę.

  7. Styl epicki i forma narracji są w powieści nie tylko środkami wyrazu, lecz decydującymi elementami samego procesu kształtowania.

  8. Point of view - stanowisko Henrego Jamesa, dotyczące narratora.

  9. Typologia powieści jest produktem dążenia zajmującej się nią krytyki i teorii, by obfitości zjawisk i form przez ten gatunek prezentowanych przeciwstawić zasadę porządkującą, która całe to bogactwo pozwalałaby ogarnąć i opisać.

  10. Typologia nie dekretuje modeli, za których naśladownictwo autorzy mogliby oczekiwać uznania ze strony krytyków czy typologów.

  11. Typy powieści - konstrukcje myślowe, które w pojedynczym utworze literackim nigdy nie urzeczywistniają się całkowicie i których urzeczywistnienia nikt nie domaga się. To konstanty ponadczasowe i jako takie należy je wyraźnie odróżniać od historycznych form powieści (np. rycerskiej, sensacyjnej).

  12. Klasyfikacja typologiczna - obraz rentgenowski semantycznej struktury powieści, którego przybliżone zarysy powinny czytelnika i interpretatora naprowadzać na ślad indywidualnych konturów, niepowtarzalnej duchowej fizjonomii dzieła. Typologia powieści wspomaga interpretację.

Typy sytuacji narracyjnej

  1. Dwa typy narracji:

    1. Zwięźle reasumująca relacja nastawiona na wynik albo następstwa rozwoju wydarzeń.

    2. Przedstawienie dokładnie odzwierciedlające szczegóły toku zdarzeń.

  2. Opowiadanie relacjonujące - czytelnik obserwuje bieg wydarzeń z dystansu czasowego i przestrzennego, w jaki zdaje się pozostawać sprawozdawca. Zdarzenia zakończyły się w przeszłości. Istotne wypadki docierają do świadomości poprzez zwięzłą rekapitulację ich następstw. Narrator zachowuje dystans, wydaje się nie być zainteresowany szczegółami. Nastawienie na rzeczowe przekazanie informacji. Może wywierać wrażenie bardziej sugestywne i emocjonalne.

  3. Prezentacja sceniczna - czytelnik naocznym świadkiem przebiegu zdarzeń; z pomocą wyobraźni umieszcza siebie w postaci narratora. Bieg zdarzeń przedstawiony w czasie teraźniejszym, co zmusza czytelnika do bezpośredniego przeżywania. Występują tu dokładne opisy czasu i miejsca, które dają wrażenie teraźniejszości, w następstwie czego epicki czas przeszły traci swoją wartość, stając się teraźniejszym.

  4. Treść opowiadania jest w istotnej części funkcją sposobu i formy narracji.

  5. Trzy typowe sytuacje narracyjne:

    1. Sytuacja narracyjna auktoralna:

      • obecność narratora osobowego, dającego o sobie znać np. w komentarzach;

      • narrator wydaje się identyczny z autorem - w rzeczywistości jest wyalienowany, wie mniej niż autor;

      • narrator reprezentuje poglądy, które nie muszą być zgodne z poglądami autora;

      • jest postacią samodzielną, na równi z bohaterami, stworzony przez autora;

      • prezentacja sceniczna podporządkowuje się narracji relacjonującej.

  6. Sytuacja narracyjna wypowiedzi pierwszoosobowej:

  • Sytuacja narracyjna personalna: