3. ZIEMIE RUSKIE PODCZAS ROZBICIA DZIELNICOWEGO (OD XI DO XIII w.)
Według zasady senioratu Kijów został przekazany przez Jarosława swojemu najstarszemu synowi Izasławowi, natomiast pozostała cześć Rusi Jarosław rozdzielił następująco:
Światosław otrzymał Czernihów,
Wsiewołod - Perejasław,
Igor - Włodzimierz na Wołyniu,
Wiaczysław - Smoleńsk.
Na samym początku zalecenie Jarosława były ściśle wykonywane przez jego synów, wiązało się to m.in. z zagrożeniem ze strony Torków, koczowników pochodzenia tureckiego, którzy napadali na południowe tereny Rusi. W 1060 r. Torkowie zostali rozbici przez połączone siły książąt ruskich, ale rok później do walki przyłączyli się Połowcy - inny lud koczowniczy, których pokonał dopiero Światosław.
W 1067 r. przeciwko synom Jarosława wystąpił Wsiesław, syn Briaczysława, księcia połockiego, prawnuk Włodzimierza. Odniósł on wprawdzie kilka sukcesów (w tym zajął Nowogród), ale został pokonany i osadzony wraz z synami w wiezieniu kijowskim, z którego wyzwolili go buntowani mieszkańcy miasta i okrzyknęli władca Kijowa. Po interwencyjne wyprawie Bolesława Śmiałego na Kijów (1069 r.) Wsiesław uciekł z powrotem do Połocka, a na tronie wielkoksiążęcy wrócił Izasław. Jednak nie doprowadziło to do spokoju. Wybuchła walka pomiędzy braćmi, ich synami oraz przedstawicielami bocznych linii Rurykowiczów.
W 1072 r. synowie Jarosława: Izasław, Światosław i Wsiewołod ustanowili statut tzw. Prawdy Jarosławiczów, który miał doprowadzić do zgody. Jednak nie przetrwał on zbyt długo. W rok następnym rozgorzały walki miedzy braćmi z których zwycięsko wyszedł Światosław, jednak wkrótce zmarł (w 1077 r.). Jego następcą a został Wsiewołod jednak zrezygnował on z tronu ustępując miejsca Izasławowi. Jednak woja domowa trwała nadal. Wykorzystywani w niej byli Połowcy i w czasie jednej ze starć zginął Izasław i na tronie kijowskim zasiadł ponownie Wsiewołod. Podejmował on próby przywrócenia jedności państwa, jednak nie przyniosły sukcesu. Wsiewołod zmarł w 1093 r. Pozostawił po sobie dwóch synów: Włodzimierza i Rościsława. Włodzimierz chcąc uniknąć walk o tron przekazał dzielnice kijowską synowi Izasława - Światopełkowi, a sam wycofał się do Czernihowa. Światopełk rozpoczął wojnę z Połowcami i mimo udzielonej mu pomocy przez Włodzimierza i Rościsława poniósł dwukrotnie klęskę. Na domiar złego w jednej z bitw zginał Rościsław. Jednak walki toczyły się dalej zarówno z Połowcami jak i między książętami.
W 1097 r. do Lubecza nad Dnieprem zjechało się sześciu kniaziów, by uzgodnić zasady podziału państwa na dzielnice i zlikwidować waśnie. W rezultacie ustalono, że:
Światopełk zatrzyma kijów, Turów i Pińsk oraz tytuł wielkiego księcia;
Włodzimierz - księstwo perejasławskie, ziemię rostowako - suzdalską i Smoleńsk;
Oleg i Dawid, synowie Światosława - Czernihów, Murom i Tmutorakań;
Dawid Igorowicz (Syn Igora, wnuk Jarosława Mądrego) - Włodzimierz Wołyński i Łuck;
Wasylko i Wołodar, synowie Rościsława, wnuka Jarosław Mądrego - Przemyśl, Trembowę i Czerwień.
Zasada uznana w Lubeczu łamała obowiązujący dotychczas seniorat i sankcjonowała panujący już system porządków. Jednak książęta jeszcze nie zdążyli się rozjechać do swoich dzielnic, a już waśnie wybuchły na nowo. Tak naprawdę jedynym rezultatem zjazdu w Lubeczu było uprawomocnienie dalszego podziału Rusi na dzielnice. Jedynie sojusz Światopełka z Włodzimierzem, zawarty w 1103 r. nad Jeziorem Dołobskim przetrwał aż do śmierci Światopełka w 1113 r. Następcą Światopełka został Włodzimierz zwany Monomachem po matce.
Włodzimierz Monomah (1113- 1125) przybył do Kijowa po śmierci Światopełka. Za swoich rządów udało mu się pokonać Połowców i zjednoczyć ¾ dawnego terytorium kraju. Mimo tego , ze waśnie dynastyczne wybuchały nadal udało mu się je szybko likwidować. Doprowadził do osadzenia swoich synów w:
Mścisława w Nowogrodzie;
Jaropełka w Perejasławiu;
Wiaczysława w Smoleńsku;
Jerzego w księstwie rostowko - suzdalskim;
Andrzeja we Włodzimierzu Wołyńskim.
Po śmierci Włodzimierza na tronie kijowskim zasiadł jego syn Mścisław ( 1125 - 1132), który kontynuował politykę swojego ojca. Zlikwidował m.in. bunt w Połocku i obsadził tam swojego syna Izasława. W latach 1130 i 1131 z powodzeniem atakował Litwinów. Po śmierci Mścisława w 1132 r. rozpoczął się nowy okres, m.in. upadło znaczenie Kijowa, który przestał być ośrodkiem władzy wielkoksiążęcej i centralizacyjnych zabiegów panujących w nim władców.
Doszło do decentralizacji kraju. Kijów zaczął przechodzić z rąk do rąk., a księstwa jedno za drugim zaczęły się usamodzielniać.
księstwo perejasławskie zostało zagarnięte przez władcę Suzdala Jerzego Długorękiego;
Nowogród uzyskał całkowitą samodzielność, rozwijając się jako ,,republika” feudalna i utrzymując rozległe kontakty handlowe z miastami portowymi Europy Środkowej i Zachodniej.
Księstwo smoleńskie uniezależniło się dzięki synowi Monomacha Rościsławowi;
Na tronie wielkoksiążęcym dochodziło do częstych zmian władców, w ciągu siedmiu lat (1132 - 1139) panowali kolejno:
Jaropełk;
Wiaczysław;
Wsiewołod (1139 - 1146), syn Olega, księcia czernihowskiego, który doprowadził do zubożenia ludności mu podległej i znienawidzony przez bojarów i lud;
Igor, niepopularny wśród ludności kijowskiej, został zmuszony do wstąpienia do klasztoru;
Izasław (1146 - 1154) wnuk Włodzimierza Monomacha, który jednak dwukrotnie został zmuszony ustąpić miejsca Jerzemu Długorękiemu, księciu suzdalskiemu, który jednak zmarł w 1157 (prawdopodobnie został otruty);
W II poł. XII w. był zwyczaj, że w Kijowie sprawowało rządy dwóch książąt jednocześnie. Realizowano także trzy podstawowe zasady rządzenia:
sojusz z księstwem perejsławskim;
kontynuowanie walk z Połowcami;
obrona przed zakusami książąt wlodzimiersko - suzdalskimi.
Po Izasławie dzielnice kijowską obioł syn Wsiewołoda - Światosław, który rządził w Kijowie w latach 1180 - 1194. Wspólnie z nim panował Ruryk, syn Rościsława. Po śmierci Światosława zawładnął Kijowem. Przez pewien czas współrządził z księciem wołyńskim Romanem. Ruryk władał Kijowem, natomiast Roman rządził tzw. ziemią ruską, tzn. południowa częścią dzielnicy kijowskiej. O tę ziemię toczyły się walki pomiędzy Romanem a księciem suzdalskim Wsiewołodem zwanym także Wielkie Gniazdo. Z walki tej zwycięsko wyszedł Roman, zajmując w 1202 r. stolice księstwa. Ruryk opowiedział się po stronie Wsiewołoda, przez co utracił tron. By go odzyskać ruszył z Połowcami na kijów, który zdobył, spalił i rozgrabił. Uciekł następnie do Owrucza, gzie został schwytany razem z rodzina przez Romana i obsadzony w klasztorze. Roman zginął w 1205 r. pod Zawichostem w starciu z Leszkiem białym i Konradem Mazowieckim, występując po stronie Władysława Laskonogiego.