1. Teoria wychowania

Teoria - zbiór zadań empirycznych wyjaśniających za pomocą praw, hipotez, definicji, twierdzeń, sądów klasyfikujących fakty, w tym te, które należą do rzeczywistości społecznej

Teoria wychowania - refleksja nad wychowaniem zawierająca analizę problemów i prognozy rozwoju oraz zmian; koncentruje się na ludzkiej osobowości, poszczególnych sferach osobowości i elementach struktury procesów wychowania.

Aspekty teorii wychowania:

- analiza elementów struktury procesu wychowana

- analiza celów wychowania i sposobu ich osiągania

- określanie kontekstów rozumienia, badania i stosowania wypracowanej wiedzy

- użycie kategorii ujmujących rzeczywistość wychowania

Miejsce teorii wychowania wśród innych subdyscyplin pedagogicznych
Do zespołu subdyscyplin podstawowych (teoretycznych) pedagogiki, czyli nauk pedagogicznych, najczęściej zalicza się:
- Pedagogikę ogólną wraz z metodologią;
- Dydaktykę, czyli teorię nauczania i uczenia się;
- Teorię wychowania, w ramach której mieszczą się różne szczegółowe, o ograniczonym zasięgu teorie wyrastające z przyjętych orientacji metodologicznych oraz filozoficznych;
- Historie oświaty i myśli pedagogicznej, zwanej dość powszechnie historią wychowania

Przedmiot teorii wychowania są wszelkie świadome oddziaływania wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg i skutki.
„Teorie biorą zwykle swą nazwę od dziedziny faktów, które stwierdzają podstawowe zadania empiryczne, a wyjaśniają prawa i hipotezy wchodzące w skład teorii”. Jak wskazuje sama nazwa interesującej nas dziedziny, przedmiotem badań teorii wychowania jest ten fragment rzeczywistości społecznej, ten rodzaj faktów społecznych, czy wręcz bytów społecznych, który powszechnie nazywamy wychowaniem. Sośnicki stwierdził, że „przez wychowanie w szerszym znaczeniu rozumiemy wychowanie, którego przedmiotem jest całość psychiki człowieka. Przez psychikę za ś rozumiemy ogół procesów i właściwości psychicznych ludzi; chodzi więc o kształtowanie zarówno procesów jak i właściwości intelektualnych, uczuciowych i chcenia wraz z działaniem. Jest to tez przedmiot wychowania pedagogiki w szerszym znaczeniu”

Funkcje teorii wychowania (opisowa, opisująca, prognostyczna)

a)Funkcja poznawcza w zakres której wchodzi funkcja destruktywna i eksplikatywna- Zadaniem jest opisywanie czyli deskrypcja badanej rzeczywistości oraz objaśnianie zjawisk tej rzeczywistości czyli eksplikacje.

b)Funkcja diagnostyczna pełni funkcję ewaluacyjną czyli oceniającą- Zadaniem jest diagnozowanie badanej rzeczywistości, wskazywanie jej cech pozytywnych i negatywnych wynikających z jej opisu czyli deskrypcji i objaśnienia czyli eksplikacji.

c)Funkcja ewaluacyjna- Zadaniem jest ocenianie ustaleń oceny badanej rzeczywistości i stwierdzenia jej zgodności z założonym ideałem wychowania.

d)Funkcja progrostywcza- Zadaniem jest opracowanie sposobu usprawnienia pracy wychowawcy w obszarach których jest ona nieefektywna.

e) Funkcja aplikatywna- Zadaniem jest wdrażanie w rzeczywistość wychowawczą opracowanych projektów.

Zadania teorii wychowania
1. Określenie ideału i celu wychowania

2. Wyjaśnienie procesów, zjawisk i mechanizmów rozwoju oraz kształtowania się osobowości wychowanka

3. Gromadzenie, sprawdzania oraz systematyzowanie wiedzy o tym jak organizować i realizować działania wychowawcze

4. Gromadzenie i systematyzowanie wiedzy mówiącej o warunkach skuteczności działań wychowawczych.

5. Przedmiotem i podmiotem wychowania jest osobowość

Geneza i rozwój Teorii wychowania jako dyscypliny naukowej:

1. pierwsza perspektywa - sięga czasów Herbarta, kiedy TW oparta na etyce psychologii, podejmowała zagadnienia ideału i celów wychowania, opisywała i wyjaśniała je.

2. Druga perspektywa - mieści się w okresie międzywojennym, obejmuje rozwój TW jako subdyscypliny pedagogicznej wyraźnie zorientowanej światopoglądowo, ideologicznie pozostającej w ścisłym związku z ówczesnymi warunkami społeczno-ustrojowymi

3. Trzecia perspektywa - obejmuje rozwój TW po '89 roku, jako subdyscypliny pedagogicznej wyraźnie zorientowanej humanistycznie. Uwolnienie się od założeń ideologicznych; otwarcie się TW na filozofię, psychologię, socjologię, pedagogikę.

2. Istota wychowania. Właściwości (cechy) wychowania.

Etymologia pojęcia „wychowanie”

„Wychowanie istnieje prawdopodobnie tak dawno jak cywilizacja, i objawia się we wszystkich rasach i pod wszystkimi szerokościami geograficznymi. Jest to więc olbrzymia masa faktów stanowiąca część socjalnego wychowania człowieka” (Z. Mysłakowski, 1964).

„Wychowanie” nie jest określeniem neutralnym, ale obciążonym treścią historyczną, społeczną, filozoficzną i historyczną. → Analiza wychowania musi być odniesiona do jego treści, a więc nadawanych mu znaczeń.

Cechy wychowania jako zjawiska społecznego

- Wielowymiarowość: różne rodzaje procesów wpływające na osobowość, - wychowanie spontaniczne'- wychowanie zorganizowane;

- Ciągłość: trwa przez całe życie; Klasowość: - ukryty wymiar edukacji;- przygotowuje do pełnienia funkcji w różnych klasach społecznych;

- Interakcyjność: wychowankowie wpływają na wychowawcę i na odwrót,- uczniowie na uczniów,- nauczyciele na siebie wzajemnie,

- Jedność: - rys pokoleniowy,- cechy wspólne np. danego pokolenia, Indukcyjność: - wpływ życia społecznego na wychowanie;

Aby zrozumieć wychowanie jako zjawisko społeczne, trzeba posługiwać się zweryfikowaną i w miarę adekwatną do ważnych doświadczeń historycznych koncepcją stratyfikacji społecznej. Przez taką stratyfikację należy rozumieć wizje ważnych podziałów występujących we współczesnych społeczeństwach. W literaturze pedagogicznej i ogólnospołecznej obraz owej stratyfikacji społecznej okazał się w świetle późniejszych wydarzeń uproszczony i wprowadzony do fałszywej wizji rozwiązywania problemów wychowawczych. Głównie przejawiło to się w niedocenianiu roli warstwy biurokracji. Ta zaś wyalienowana z reszty społeczeństwa, zawłaszczając jego podmiotowość społeczno-polityczną nie tylko skutecznie eliminowała masowe dążenia ludzi do nowatorstwa i do ponadprzeciętnych sukcesów, ale narzuciła całemu prawie społeczeństwu wzory osobowe człowieka zunifikowanego i pozbawionego w dużej mierze faktycznej indywidualności

Wychowanie, a socjalizacja i inkulturacja:

Szerokie rozumienie socjalizacji- Wchodzenie jednostki w kulturę i kształtowanie się jej osobowości społecznej to dwa aspekty tego samego procesu, zaczynającego się u małego dziecka od przyswajania sobie zachowań zgodnych z elementarnymi wymogami kultury i tworzenia odpowiadających im postaw osobowości.

Wąskie rozumienie socjalizacji- Socjalizacja to wpływ życia społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze osobowości; Proces włączania jednostki w społeczeństwo, umożliwiający integrację z nim, czyli zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania oraz zgoda na obowiązujący w nim system wartości, łącznie z powszechnie głoszonymi tam opiniami, przekonaniami, wierzeniami, ideami.

Inkulturacja - Przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń; Jest to proces uczenia się kultury lub wrastania w nią, proces kulturowego przystosowania. Wskazuje na dostosowywanie się ludzi do kultury, czyli całokształtu materialnego i duchowego dorobku ludzkości, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Ogółem przez inkulturację rozumie się proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społeczeństwa, czyli wrastanie w charakterystyczną dla niego kulturę. Dzięki temu jednostka „staje się integralnym członkiem tego społeczeństwa i nosicielem jego kultury”.

Wychowanie - podobnie jak wąsko rozumiana socjalizacja ma na celu „adaptację do społeczeństwa” i „adaptację do kultury” jak w procesie inkulturacji. Inne wspólne cechy wychowania, socjalizacji i inkulturacji to: złożoność, interakcyjność, relatywność i długotrwałość.

Podobieństwa między socjalizacją, inkulturacją i wychowaniem

Socjalizacja i inkulturacja niemal stale towarzyszą procesowi wychowania. Podobnie jak w wyniku oddziaływań wychowawczych oczekuje się od nich, że pomogą człowiekowi w dostosowaniu się do wymagań stawianych mu przez społeczeństwo i kulturę, a także wprowadzeniu go w ogół spraw szeroko rozumianego życia społecznego i kulturalnego.

Różnice między socjalizacją, inkulturacją i wychowaniem

Wychowanie stanowi przede wszystkim próbę świadomej i celowej interwencji w procesy socjalizacyjno- inkulturacyjne. Tym samym jest zawsze procesem przewidzianym z góry, a więc zamierzonym i nierzadko zaplanowanym. Natomiast socjalizacja i inkulturacja pozbawione są wszelkiej intencjonalności w wywieraniu wpływu na dzieci, młodzież i dorosłych. Są procesami bezdecyzyjnymi, czyli przez nikogo na ogół niekierowanymi i niesterowanymi

Cechy wychowania wg Łobockiego:

- Złożoność wychowania: zachowanie człowieka zależy zarówno od uwarunkowań zewnętrznych jak i uwarunkowań wewnętrznych - złożoność wychowania polega z jednej strony na asymilacji , a z drugiej - na akomodacji - akceptacja i uwewnętrznienie norm postępowania

- Intencjonalność: - wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować,- wychowanie obejmuje wyłącznie wpływy intencjonalne,- nie należy szkodzić swym wychowankom,- wywieranie wpływów ogranicza się do towarzyszenia w rozwoju i samorealizacji wychowanków lub świadome wycofywanie się wychowawcy w miarę zwiększania się samodzielności wychowanka,- wychowawca nie ma prawa narzucać wychowankom określonego stylu życia;

- Interakcyjność wychowania: oznacza współdziałanie ze sobą wychowawcy i wychowanka na zasadzie wzajemności- każdy z partnerów jest zarówno podmiotem jak i przedmiotem oddziaływań- wychowanek nie jest i nie może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych - wychowanie nie może stać się jednokierunkowym oddziaływaniem- wychowawca powinien starać się wyzwalać aktywność;

- Relatywność wychowania: jest związana z trudnościami jakich dostarcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych,- na wychowanka nie oddziałuje sam wychowawca,- wpływy środowiska rówieśniczego, lokalnego oraz środki masowego przekazu.

- Długotrwałość wychowania: - każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości niemal przez całe życie. - o wychowaniu można mówić także w odniesieniu do osób dorosłych- długotrwałość wychowania mówi o konieczności dokonywania zmian u samych wychowawców- wychowawca może od wychowanka wiele nauczyć się, długotrwałość wychowania łączy się także z systematycznością.

3. Procesy składowe edukacji.

Edukacja - Jest to ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w sobie, w otoczeniu - z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi. Każda edukacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest edukacją. Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji. Każda wychowanie wychowaniem w ujęciu wąskim jest edukacją, ale nie każde edukacja jest wychowaniem w ujęciu wąskim. Wychowanie w ujęciu wąskim jest podrzędne w stosunku do edukacji.

Ściana edukacji	Opis	Patologia nadmiaru	Patologia niedomiaru
Globalizacja	u jej postaw leży przekonanie, że ludzkość żyje w ramach globalnych systemów, np. ekonomicznego, politycznego, technologicznego	kosmopolityzm, globalizm, wyolbrzymienie dramatu ludzkiego w wymiarze światowym przy jednoczesnym niezauważeniu problemów własnego państwa, marginalizacja społeczeństw i problemów lokalnych	partykularyzm (zwracanie uwagi tylko na własne problemy)
Etatyzacja	zorganizowanie i zmierzające do monopolu oddziaływanie państwa na jednostki mające na celu podporządkowanie ich sobie i uzyskanie gotowości do poddawania się sterowaniu ich działań z zewnątrz, celem etatyzacji jest całkowita i bezkrytyczna akceptacja władzy	etatyzm, czyli zbyt duże ingerencje państwa za pomocą środków administracyjnych w życie społeczne, kształtowanie irracjonalnego, religijnego kultu państwa, jego instytucji i przywódczych osób, instytucje totalne, wychowanie jako tresura	anarchizm, delegitymizacja państwa, nieutożsamianie się z państwem, alienacja polityczna
Nacjonalizacja	unarodowienie czy też wcielanie w jakieś narodowości inaczej jest to postawa społeczno - polityczna i ideologia podporządkowująca interesy innych narodów interesom własnego narodu lub rasy	nacjonalizm, nazizm, wyższość jednego narodu nad innym, tym samym zamknięcie się	alienacja społeczna, wykorzenienie z więzi narodowej, aspołeczność, kosmopolityzm
Kolektywizacja	kolektywizm pochodzi od rosyjskiego słowa kolektyw, które oznacza zorganizowaną grupę połączoną wspólnym prawem lub wspólnym celem	skrajny kolektywizm, przewaga i dyktatura klas, wyrzeczenie się obrony własnego państwa na rzecz obrony interesów klasowych	partyjność, alienacja polityczna
Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja	polityzacja - w ramach tego procesu kształtuje się świadomość człowieka że żyje on w ramach określonych układów politycznych; biurokratyzacja - proces polegający na przygotowaniu człowieka do życia (do funkcjonowania) w instytucjach; profesjonalizacja - proces w ramach, którego człowiek jest przygotowany do zawodu	wychowanie do instytucji i organizacji prowadzi do syndromu osobowości autorytarnej, łączącej tendencje do dominacji z tendencjami do uległości	alienacja pracy (praca nie ma wartości), aspołeczność i egocentryzm
Socjalizacja	proces w ramach, którego człowiek nabywa kultury, nauczanie pełnienia ról społecznych itp.	ograniczenie horyzontów do podwórkowości, to wyłącznie lokalne widzenie siebie i świata	wykroczenie przeciwko normom
Inkulturacja, personalizacja	proces w ramach, którego człowiek wprowadzany jest w świat kultury, są przekazywane informacje na temat wzorów kulturowych i jego własnego społeczeństwa oraz obcych społeczeństw	przesada w procesach edukacyjnych, w koncentracji na wielkich ideałach, idealistyczne oderwanie od rzeczywistości, koncentracja na własnych przeżyciach jako lepszych od świata, który jest zły	analfabetyzm kulturowy i funkcjonalny, rozchwianie i brak zasad, wartości
Wychowanie, jurdyfikacja	wychowanie - działalność polegająca na kształtowaniu osobowości pod względem fizycznym, umysłowym, moralnym; jurdyfikacja - proces w ramach, którego kształtowana jest świadomość prawna człowieka i to jakie ma prawa	osobowość zewnętrznie sterowana, uwięzienie w ramach mieszczańskich, sztywność osobista	wykroczenie przeciwko normom, anemia, brak świadomości praw i obowiązków, brak umiejętności prawnego funkcjonowania
Kształcenie, humanizacja	kształcenie - proces w wyniku, którego jednostka nabywa umiejętności zdobywania wiedzy; humanizacja - zainteresowanie człowiekiem, nastawienie na akcentowanie rozumu człowieka	akademizm, ozdobność, nieprzydatność wiedzy i umiejętności, konserwatyzm poznawczy	analfabetyzm funkcjonalny i deprawacja
Hominizacja	proces zajmujący się organizmem, kształtowaniem cech gatunkowych człowieka tj. wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne, zasada uniknięcia kary, maksymalizowania przyjemności, kształtowanie potrzeb pierwotnych	to ustawiczne wglądanie w siebie, naturyzm, seksualizm, przesadna odpowiedzialność	to niedomogi organizmu, animalizm, zastąpienie wartości przez potrzeby pierwotne, to także kalectwa i niedorozwój

4. Wychowanie. Różnorodne ujęcia definicyjne.

Definicja wychowania- ujęcie szerokie, ujęcie wąskie

SZEROKIE - „Poprzez wychowanie rozumie wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami, cechami konstytutywnymi: akomodacją, aproksymacją oraz indoktrynacją.” Tchorzewski

WĄSKIE - aspekt teleologiczny (musi być wyraźnie określony cel) i prakseologiczny (musi być wyraźnie określony rodzaj działalności wychowawczej), np.: Tchorzewski:
„ Wychowanie to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący, kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu osiągnąć wzrost własnej tożsamości”

Definicje wychowania:

Wg A. Góreckiej - „dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośred­nich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego”

Wg E. Durkheima - „wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń doro­słych na te, które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego”

Wg J. Szczepańskiego - „wychowanie — to intencjonalne kształ­towanie osobowości dokonywane w ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą i wychowankiem, według przyjętego w grupie ideału wychowawczego”

Wg W. Brezinka - „takie działanie, poprzez które ludzie starają się w sposób trwa-ty udoskonalić układy dyspozycji psychicznych innych ludzi lub też utrzymać ich stany uznane za wartościowe, bądź wreszcie zapobiegać Powstawaniu dyspozycji, które ocenia się negatywnie”

Wg R. Miller - „interwencję w dialektyczny stosunek człowieka i świata, regulującą ich wzajemne stosunki za pomocą twórczego współ­działania dotyczącego rozwoju społeczeństwa i jednostki”

Wg R. Schulza - „planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi”

Wg H. Muszyńskiego - „sterowanie procesami socjalizacyjno - enkulturacyjnymi oraz uczenia się jednostek podporządkowane celom kształtowania określonych dyspozycji osobo­wościowych”

Klasyfikacja definicji wychowania:

S. Kunowski

• definicje prakseologiczne, według których wychowanie jest rów­noznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków,czyli z ich „urabianiem";

• definicje ewolucyjne, upatrujące w wychowaniu proces samorzut­nego rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywa­nego przez niego doświadczenia;

• definicje sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowew procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi;

• definicje adaptacyjne, podkreślające mniej lub bardziej wymierneefekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społecznych.

K. Olbrycht

• „świadome, celowe kształtowanie osobowości wychowanka zgodne
  z przyjętym ideałem";

• „świadome i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka"
  lub jako

• „oddziaływanie na człowieka łącznie z socjalizacją i inkulturacją".

B. Śliwerski

- jednostronne oddziaływanie wychowawcy na wychowanka: świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na „stosunku wychowawczym miedzy wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka”; formowanie, kształtowanie, zmienianie czyjejś osobowości, spowodowanie czy wyzwalanie w niej pożądanych zmian;

wyzwalanie „człowieka spod ucisku wszelkiej nieimmanentnej dla niego transcedencji”;

- swoisty rodzaj relacji dwustronnej, w toku którego dochodzi do zwrotnego oddziaływania osób na siebie: praca z człowiekiem i nad człowiekiem przy jego aktywnym współudziale, jako osobą, która znajduje się w stanie dojrzewania i rozwoju;

„szczególna relacja międzyludzka, w której podmiotem i zarazem przedmiotem czynów wychowujących jest osoba”; „szczególny przypadek wzajemnego kontaktu osób, dzięki któremu każda z nich powoli się zmienia”;

- proces zachodzący w środowisku życia człowieka - w wymiarze zjawisk psychospołecznych, dziejowych i kulturowych: życie, czyli proces „zależności wzajemnej pomiędzy jednostką a środowiskiem fizycznym
i społecznym, którego funkcją jest najlepsze dostosowanie jednostki do tego środowiska, przez stopniowe wzbogacanie jego doświadczenia”; proces „wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku”; proces, czyli ciąg „zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka”, uważanego przynajmniej czasowo za nowy i zakończony.

Oddziaływanie wychowania

niedyrektywne Pośrednie - wspomaganie rozwoju wychowanków, dyskretne dopingowanie ich do osobistego angażowania się w proces samowychowania

dyrektywne Bezpośrednie - bezpośrednie dokonywanie zmian w rozwoju wychowanków, zakłada wywołanie wpływu na owe zmiany głownie przez osoby dorosłe, wychowanie odbywa się bez czynnego udziału wychowanków, odpowiedzialność za rozwój ponoszą rodzice

5. Cele wychowania.

Cele wychowania to normy postulujące określone stany rzeczy, czyli standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. Określają one pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie.

Klasyfikacja

Wg. Sośnickiego:

-ostateczne- finalne do których dążymy

-etapowe- pośrednie na drodze do realizacji celu ostatecznego

wg Guryckiej:

1.kreatywne-wywołać ukształtować-zainteresować

2.optymalizujące-zwiększyć wzmóc-wrażliwość

3.minimalizujące-osłabić ograniczyć-agresja

4.korekcyjne-przeksztalcić zmienić-postawa

wg Guryckiej:

-oficjalne

-osobiste

Pojęcie i charakterystyka kategorii teleologicznych. ( cele wychowania, autorytet, ideał wychowawczy, wzór osobowy)

Można wyróżnić cztery grupy celów:

- cele kreatywne (np. nowe zainteresowania lub przekonania).

- cele optymalizujące (np. zaangażowanie).

- cele minimalizujące

- cele korekcyjne

Autorytet - W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako wzoru czy swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i formowania określonych umiejętności. Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu procesu edukacji. Wyróżnia się następujące jego rodzaje:

1. Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;

2. Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;

3. Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;

4. Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;

5. Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy;

Ideał wychowawczy - jako idealny wzorzec postępowania moralnego ludzi stanowi najwyższy cel działania wychowawczego. Nazywany bywa też ideałem wychowawczym lub osobowym. Obejmuje on rejestr pożądanych właściwości moralnych przedstawianych w bardzo ogólnych wymiarach w sposób abstrakcyjny i uniwersalny, bez odnoszenia do konkretnych sytuacji.

Wzór osobowy - ideał moralny nie ma większej mocy oddziaływania wychowawczego, dopiero dzięki ukazaniu go w postaci bardziej konkretnej może stać się jednym z czynników regulujących zachowanie wychowanków. Ideał ten jest przeznaczony dla wychowawcy ponieważ pomaga mu wyznaczać cele i zadania wychowania a wzór osobowy ma służyć wychowankom, bo dzięki temu można zmobilizować ich do konkretnych działań.

Funkcje celów wychowania

- Cele stanowią punkt odniesienia, do którego w procesie dydaktyczno-wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia.

- Cele mają znaczenie regulacyjne, zabezpieczają przed nadmiernym rozbudowaniem środków.

- Cele spełniają funkcję organizującą wobec treści, metod, form organizacyjnych, kształcenia nauczycieli i przedmiotu badań oświatowych.

- Cele mają charakter koordynujący. Są integrujące i mobilizujące, pobudzają entuzjazm, jeśli są celami autentycznymi i atrakcyjnymi.

- Cele pełnią funkcję prospektywną, przepowiadają i przenoszą w przyszłość taką, jakiej pragniemy. Przenoszą w dzień jutrzejszy, inspirują dzień dzisiejszy.

- Cele zapewniają trwałość wartości. Należą do przeszłości, dnia dzisiejszego i przyszłości. Wzmacniają poczucie bezpieczeństwa.

Rolę celów sprowadza się do trzech funkcji: wyodrębniającej, strukturalizującej (modelującej) i funkcji kontrolnej.

Wg A. Góryckiej:

        Funkcja wyodrębniająca - wyróżnienie celu swoistego dla danych procesów wychowawczych

        Funkcja strukturalizująca - modelująca całokształt procesu wychowawczego, polegająca na odpowiednim dobraniu struktur sytuacyjnych i wyniesionych z danej sytuacji doświadczeń wychowanków do odpowiednio dobranych celów wychowania

        Funkcja kontrolna - sprowadzająca się do oceny uzyskanego wyniku

Prymat wartości nad celami wychowania.

1. Wartości uprawomocnieniem celów wychowania.

Na ogół celowi wychowania, cieszącemu się powszechną aprobatą społeczną, przysługuje określona wartość, będąca jednocześnie jego uzasadnieniem. W stanowieniu celów wychowania konieczne jest odwoływanie się do wartości, a zwłaszcza do wartości uniwersalnych. One, bowiem nadają głębszy sens celom wychowania i uzasadniają niezbędność ich realizacji. O celach nie można mówić sensownie bez ukazania ich powiązań z wartościami. Stąd też o prawidłowym przebiegu procesu wychowania bardziej decydują uwewnętrznione wartości niż cele wychowania.

2. Wartości moralne podstawą zasadności celów wychowania.

Źródła celów wychowania:

Religia; ideologia państwa; natura człowieka i jego rozwój; osobowość wychowawcy

Wartości uniwersalne - wg Jedlińskiego:- dobro i prawda; solidarność w obliczu klęsk żywiołowych, terroryzmu; stosunek do słabych i pokrzywdzonych; umiłowanie wolności; patriotyzm

Wartości preferowane w wychowaniu

altruizm- A. Comte; troska o dobro osoby lub grupy osób, polega na świadomym świadczeniu jakiejś przysługi nie oczekując niczego w zamian, bezinteresownie, dobrowolnie; potrezba troski o innych. Bezinteresowność w sferze materialnej i cielesnej

odpowiedzialność- gdy ktoś jest za coś odpowiedzialny lub ponosi odpowiedzialność za coś; jest pociągnięty do odpowiedzialności za coś; działa odpowiedzialnie; o. Umożliwia poprawne współżycie z ludźmi

sprawiedliwość- gotowość oddania każdemu tego co mu się należy, traktowanie każdego zgodnie z jego uprawnieniami: Rodzaje Sprawiedliwości: -wymienna <zamienna>- każdemu to samo; -rozdzielcza <dystrybutywna>- każdemu wg jego zasług

wolność- nie umożliwia zaspokajania wszystkich swoich potrzeb, może być od czegoś <negatywna> lub do czegoś <pozytywna, realizacja celów pożądanych społecznie i moralnie>

tolerancja- skłonność do zgody na myślenie działanie uczucia inne niż nasze lub przyznanie innym prawa do własnych poglądów

6. Proces wychowania.

Proces wychowania (Górniewicz) - ciąg działań, zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś, co ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości.

Struktura:

Górniewicz wyróżnia 2 warstwy:
• Warstwę aksjologiczną - ideały i cele wychowania
• Warstwę operacyjną - formy, metody i środki wychowania.
W jego określeniu struktury procesu wychowania nie ma mowy o podmiotach wychowania (brak warstwy osobowej, podmiotowej)

Pojecie sytuacji wychowawczej i jej elementy.

Sytuacje wychowawcze są to pewne układy: rzeczy, ludzi, zadań powiązanych jednością miejsca i czasu i organizowanych w celu zrealizowania określonego celu wychowawczego i są organizowane przez wychowawcę, który jest reżyserem sytuacji. Każda sytuacja ma dwa aspekty: obiektywny, subiektywny.

Parametry sytuacji obiektywnych: Wychowawca, wychowanek, grupa, zadanie

Powiązania(interakcje)między sytuacjami obiektywnymi:
1.Interakcja pełna bezpośrednia(wychowawca-wychowanek)
2.Interakcja pełna pośrednia (wychowawca- grupa-wychowanek,
wychowawca -zadanie-wychowanek, wychowawca -grupa-zadanie -wychowanek)
3.Interakcja niepełna pośrednia(wychowawca -grupa-wychowanek, grupa -zadanie -wychowanek, zadanie-grupa, zadanie-wychowanek)

Komponenty procesu wychowania

1. Stanowisko subiektywistyczne(które jest reprezentowane przez Sośnickiego, mówi, że proces wychowania to zmiany psychiczne i fizyczne, które zachodzą w osobowości wychowanka. Te zmiany świadczą o skuteczności wychowania)

2. Stanowisko obiektywistyczne(przyjmują socjologowie, reprezentant: Wroczyński mówi, że proces wychowania to ciąg działań wychowawców wobec wychowanków, które są ukierunkowane i zaplanowane a są to zmiany porządne w zachowaniach)

3. Stanowisko społeczne(Politycy wpływają na nauczycieli, oświatę i odwrotnie (uchwalanie ustaw oświatowych, budżet, standardy wykształcenia nauczycieli, określają pewne warunki, które są brane pod uwagę przy selekcji nauczycieli)

4. Komponenty procesu wychowania

Formy wych wg Górniewicza: działanie celowo zorganizowane przez wychowawcę aby wychowankowie przejawiali oczekiwane rodzaje aktywności

a)ze względu na przedmiot aktywności:

*przez działalność wytwórczą <pracę>- systematyczność, odpowiedzialność,

*przez zabawę- współdziałanie, pomysłowość

*sztukę- wrażliwość, zdolności manualne

*naukę- systematyczność, samodzielność

*działalność usługową- uczynność, samodzielność

*działalność społeczną- wrażliwość, altruizm

b)ze względu na relacje wychowanka z innymi osobami:

*indywidualne

*zespołowe

*zbiorowe (współdziałanie, rywalizacja, zwalczanie)

Środki wychowania- odnoszą się do metod indywidualnych, są elementem który porusza porusza drogą postępowania wychowawcy z wychowankiem

7. Podmiotowość w wychowaniu.

W tym procesie wychowanek staje się coraz to bardziej partnerem wychowawcy. Może stale podejmować dialog na temat mojego rozwoju. jej ramach człowiek wierzy, że własna aktywność w znacznym stopniu zależy od niego samego. Aby stać się podmiotem trzeba dokonać świadomych założeń dotyczących samego siebie i wybrać własną drogę rozwoju. Poczucie podmiotowości rozszerza możliwości edukacyjne człowieka i pozwala na rozkwit jego osobowości.

Podmiotowość dla pedagogiki:

typ wychowania (podmiotowe, ku podmiotowości); jako cel edukacji wychowania i/lub oferta rozwojowa: orientacji podmiotowego poczucia podmiotowości; jako wartość edukacyjno - wychowawcza; rodzaj relacji edukacyjnych (podmiotowe, partnerskie, dialogowe, utożsamiane, relatywne); rezultat działań edukacyjnych-wychowawczych.

Założenia koncepcji statusu podmiotowego:

• podmiotowość nie jest stanem przyrodzonym i koniecznym do bycia człowiekiem, z nią się człowiek nie rodzi w gotowej postaci, ale nabywa ją, utrzymuje, lecz także i traci;

• status podmiotowości jest przez jednostkę nadbudowywany na jej indywidualnym bycie ludzkim, jego istota jest związana z uzyskaniem w toku rozwoju samodzielności, niezależności i autonomii bytowej;

• autonomia bytowa oznacza, ze człowiek wykształcił w swym wnętrzu ośrodek dyspozycji, wyboru i decyzji, (sfera świadomości) oraz uruchamia bariery ochronne przed zewnętrznymi zakłóceniami działania tego ośrodka. Nikt z zewnątrz jej człowiekowi nie nadał. Stał się on podmiotem niezależnie od jakichkolwiek i czyichkolwiek intencji, choć owe intencje mogły w stopniu znaczącym tworzyć fundament podmiotowości;

• odkrywanie podmiotowości wzrasta wprost proporcjonalnie do realnych możliwości oddziaływania na rzeczywistość. Te zaś rozszerzają się w miarę rozbudowywania doświadczeń.

Status podmiotowy to:

• własne preferencje tzn., że człowiek zna wartości rozumie je, akceptuje, przejawia aktywność w zakresie ich kreacji, potrafi je przekształcić w cele dążeń, wytyczyć w oparciu o nie, wizje własnej przyszłości, a następstwie skonstruować program działania;

• aktywność sprawcza, czyli działanie człowieka zgodne z własnymi preferencjami, w których uwzględnia się dobro nie tylko własne, ale też i innych ludzi, których efektem są zmiany w otaczającym świecie. Są to też działania ukierunkowane na gromadzenie wiedzy o sobie i rzeczywistości, porządkowanie jej, a w efekcie budowania obrazu własnej osoby i obrazu rzeczywistości;

• gotowość do ponosze4nia konsekwencji własnego sprawstwa połączona z faktyczną odpowiedzialnością za dokonywane wybory podejmowane decyzje i czyny oraz nie podejmowane decyzje z tytułu zaniechań (proces odpowiedzialności);

• przeświadczenia o sobie jako świadomym, odpowiedzialnym sprawcy czynów o własnym sprawstwie (mocy sprawczej) zgodnym z preferencjami oraz własnych zdolnościach kreowania siebie, świata i wzajemnych relacji.

Ukierunkowanie na cudze preferencje wskutek:

1. trudności z określeniem tego, co własne;

2. przymuszania mającego związek z psychologicznym prawem jedności umysłowej tłumów (opisana przez Le Bona);

3. oczekiwania na gratyfikację;

4. uruchamiania mechanizmu pseudosamorealizacji (towarzyszy on niekiedy podporządkowaniu się jednostki jakiemuś autorytetowi - Sartre);

5. działania, autorytety de ontycznego (powinnościowy), przełożony - podwładny M. Łobocki.

Aktywność nie-sprawcza wskutek:

• postrzegania siebie w kategorii sprawca-pionek (teoria sprawca-pionek de Charmsa) - jako pionka nie mającego wpływu na to, co się dzieje, zdeterminowanego zewnętrznie;

• ograniczenia lub pozbawienia człowieka swobody wyboru działań;

• iluzji kontroli;

• niedostatków w zakresie kompetencji do działania.

Brak gotowości do ponoszenia konsekwencji własnego sprawstwa wskutek:

• niedojrzałości moralnej do podejmowania umów z ludźmi (Kwieciński, Michalik);

• nie dorastania do ról i sytuacji;

• zafałszowanego obrazu siebie jako kogoś doskonałego;

• braku jasno sprecyzowanych kryteriów, reguł postępowania;

• nadmiaru wolności i nieumiejętności jej zagospodarowania.

Nieadekwatność przeświadczeń o sobie w porównaniu z realnymi przejawami własnego sprawstwa, gotowością do ponoszenia konsekwencji itp. Przeświadczenia są wielowymiarowe i wyrażają się często nie w JA realnym, ale w JA idealnym.

Wychowanie podmiotowe i wychowanie ku podmiotowości maja dwa określenia.

Wychowanie podmiotowe pojawia się u A. Guryckiej:

• wychowanie podmiotowe to tworzenie warunków do takiej aktywności wychowanka, która jest motywowana wewnętrznie i podejmowana przez niego wg własnych celów, wartości i standardów. Jest to in. relacja dwupodmiotowa, której wyróżnikami są:

• bezwarunkowa akceptacja wychowanka przez wychowawcę;

• obdarzanie go szacunkiem i zaufaniem;

• współpraca i współdziałanie;

• partnerstwo;

• dialog;

• równoprawność i równoważność.

Celami tak rozumianego wychowania podmiotowego jest rozwijanie orientacji podmiotowej i poczucia podmiotowości.

Wychowanie ku podmiotowości - relacja zachodząca między ludźmi, którzy obdarzając się nawzajem szacunkiem i zaufaniem, otwierają się na siebie (na wzajemne wpływy), pobudzając nawzajem do aktywności, która jest podstawą budowania statusu podmiotowego; celem wychowania ku podmiotowości jest budowanie podmiotowości, czyli rozwijanie orientacji podmiotowej, poczucia podmiotowości i podmiotowej tożsamości.

Cele wychowania ku podmiotowości:

1. orientacja podmiotowa i jej rozwijanie - (orientacja, zdolność do obdarzania człowieka sygnałów z otoczenia i właściwego na nich reagowania);

orientacja podmiotowa - nastawienie na aktywność sprawczą, które obejmuje:

• generatywność - twórczość, kreatywność, zdolność człowieka do wybaczania, poza schematy myślenia i działania,

• optymizm - nastawienie na zdarzenia pozytywne,

• zaufanie do siebie - wiara we własne siły,

• selektywność - zdolność, dokonywanie w świecie wyborów osób, zdarzeń kierując się czytelnymi kryteriami,

• przyczynowość - zdolność człowieka do dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniami, ale przede wszystkim między własna aktywnością i jej następstwami;

1. poczucie podmiotowości - (poczucie - stan subiektywny, synteza doznań i doświadczeń, jako przeświadczeń człowieka o czymś, o kimś, o sobie); poczucie podmiotowości - przeświadczenie człowieka o:

• o tym, że jest przyczyną lub współ-przyczyną zdarzeń, ma moc sprawczą,

• przeświadczenie o tym, że dokonywanie wyboru i podejmowania decyzji dotyczących wartościowanych dodatni stanów rzeczy,

• przeświadczenie o tym, że jest gotów ponieść odpowiedzialność, w której sytuacje nawet wtedy, kiedy rezultaty własnego sprawstwa nie są zgodne z oczekiwaniami;

1. podmiotowa tożsamość - (tożsamość - dwojakiego rodzaju i poczucie przynależności do pewnych struktur społecznych, z drugiej strony podkreślenie naszej tożsamości); rodzaje:

• tożsamość naturalna;

• tożsamość roli (konwencjonalna);

• tożsamość „JA” (ego, „prawdziwa”);

podmiotowa tożsamość - względnie trwały konstruktor odniesień i nastawień człowieka do siebie jako aktywnego, odpowiedzialnego sprawcy własnych czynów trenującego siebie i otaczającą rzeczywistość na poziomie wyższym od dotychczasowego; jest to struktura dynamiczna, na która składa się:

• warstwa przeświadczeń i gotowości jednostki;

• warstwa zobiektywizowanych działań; wizerunkiem jej zestawienia jest zdolność jednostki do postrzegania siebie, świat i relacji miedzy nimi układów otwartych autologicznie, epistemologicznie, aksjologicznie i prakseologicznie.

Style kierowania wychowawczego.

- Styl demokratyczny- przekazywanie przez wychowawcę wielu funkcji do samodzielnego wykonania. Członkowie podejmują decyzje dot. spraw klasy, prowokuje dyskusje, członkowie sami kontrolują wykonywanie zadań. Wychowawca sam jest uczestnikiem zajęć. panują życzliwe i koleżeńskie kontakty a praca wykonywana jest nawet wtedy, gdy wychowawca opuści na chwilę zespół. Występuje też orientacja zespołu na cel

- Styl autokratyczny- wychowawca decyduje, sprawuje kontrolę, podkreśla swoją pozycję, rozdziela zadania i sam ocenia ich wykonanie. Stosuje kary, nie nagradza lub czyni to bardzo rzadko. w klasie występuje wiele zachowań agresywnych, które mogą być kierowane na innych członków, przedmioty i co występuje dość często - na wychowawcę. Praca podejmowana jest z nakazu wychowawcy i trwa tak długo jak jest on obecny.

- Styl liberalny- wychowawca „powstrzymuje się od wszelkiej ingerencji w sprawy grupy, pozostawia jej członkom całkowitą dowolność, nie aktywizuje ich ani nie kontroluje, ograniczając swoje kontakty z grupą do absolutnie koniecznych.

8. Metody wychowania.

Metody Wychowania: systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego zmierzające do urzeczywistnienia celów jakie stawia sobie wychowawca

Metoda Karania:

Oddziaływanie wychowawcze za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobieżenia powtórzeń, zachowań negatywnych poprzez wyrażenie dezaprobaty, upomnienia, nagany, wykluczenia udziału w zabawie.

Nie może być poniżaniem godności karanego, nie wolno stosować kar fizycznych, nie karać w gniewie, nie odwoływać się w przyszłości, uważać na niesprawiedliwe karanie.

Metoda ta raczej tłumi niż gasi niepożądane zachowanie, wychowanek chwilowo przestaje robić to co się nam nie podoba

Warunki skuteczności:

*pozytywny stosunek karanego do każącego

*akceptacja norm przez ukaranego, za które został ukarany

*dyskretne wymierzanie kary

*wstrzemięźliwość w stosowaniu kar

Metoda Nagradzania:

Promowanie zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą pochwał <ustne, pisemne>, gestów, nagród o charakterze materialnych wzmocnień <pieniądze> i niematerialnych

Nagradzamy zachowania ale nie bezpośrednio po ich wystąpieniu, nie utrwalamy postaw utrwalonych, nie wymierzać w sposób ciągły, nie gwarantuje natychmiastowego sukcesu

Metoda Modelowania:

Metoda przykładu, b. Skuteczna, samo spostrzeganie zachowań sprawia że jednostka upodabnia się do nich; wzorem są rodzice i wychowawcy

Uczenie przez naśladownictwo- obserwowanie modela pociąga upodabnianie się do niego w sposób odwzorowujący go

Uczenie przez modelowanie- upodabnianie się do modela w sposób różny ale w granicach tej samej klasy zachowań

Czynniki ułatwiajace:

*wiek- skuteczniejsza u dzieci starszycg

*płeć- chłopcy upodabniają się do zachowań męskich

*osoby znaczące- rodzice, starsi koledzy

*ważna jest jednolitość oddziaływań

Metoda perswazji:

Mało skuteczna- uświadomienie wychowankom obowiązków i powinności jakie mają wobec siebie, innych i społeczeństwa, zapoznanie ich z przysługującymi im prawami. Polega na przekonywaniu, tłumaczeniu, gdzy chcemy spowodować zmianę przekonań, postaw; należy używać argumentów za i przeciw; skuteczna z m modelowania i zadaniową

Metoda zadaniowa- b. Skuteczna; powierzanie konkretnych zadań do wykonania wychowankowi, wzbogaca wiedzę i doświadczenia wychowanka, uczy obowiązku, odpowiedzialności

Zadania muszą być z wyboru nie przymusu, przekonanie o potrzebie działania, zadania na miarę możliwości ucznia

Metody oddziaływań grupowych::

Tj metoda organizowania działalności zespołowej i samorządowej oraz metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji i metoda kształtowania norm i wartości grupowych, metoda restrukturyzacji ukształtowanych w grupie relacji interpersonalnych opartych na zasadzie atrakcyjności poszczególnych członków i tworzących określoną strukturę socjometryczną, metoda kreowania przywództwa grupowego

Klasyfikacja Metod Wychowania::

*Konaszewski: metody indywidualne i grupowe

*Krawczyk: metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego

*Muszyński: metody wpływu osobistego(modelowanie, perswazja), sytuacyjnego (karanie, nagradzanie), społecznego (grupowe, zmiana przywództwa, struktury grupy) oraz kierowania samowychowaniem

*Konarzewski: metody strukturalne(nauczanie obyczajów) i sytuacyjne (karanie, nagradzanie)

9. Dziedziny wychowania.

Wychowanie umysłowe

Głównym założeniem wychowania umysłowego jest założenie, że nie można kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu, czyli główne założenie mówi, że w praktyce nie można odrywać nauczania od wychowania. Twierdzenie to ma długą historię, można ja wiązać już z Herbartem, który mówił o nauczaniu wychowującym.

Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy, poprzez kształtowanie umiejętności. Nauczyciele przekazując wiedzę i kształtując umiejętności oddziaływają na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy a także swoja postawą do pracy zawodowej.

Sama osoba nauczyciela wpływa na dobór treści dydaktycznych z oferty programowej i wpływa również na analizę niektórych treści i staje się modelem zachowań uczniów. Ogólnie chodzi o to, aby nauczyciel z tych treści wybierał i analizował indywidualnie.

Celami wychowania umysłowego są:

• kształtowanie zdolności poznawczych,

• rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji,

• pogłębianie wrażliwości intelektualnej,

• kształtowanie kultury umysłowej,

Wychowanie estetyczne

- ma na celu przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna. Piękno należy do podstawowych wartości i do najstarszych pojęć w kulturze staro europejskiej.

Starożytni grecy odnosili piękno do postaci człowieka, do myśli i twierdzili, że piękne mogą być oblicza. Z czasem piękna zaczęto używać tylko do rzeczy materialnych. Wdrażamy wartość piękna poprzez wychowanie przez sztukę.

Badania nad twórczością były prowadzone przede wszystkim w XX wieku. Badano związki, które występują pomiędzy twórczością a rozwojem człowiek. Problemem tym zajmowali się wszyscy przedstawiciele nauk humanistycznych.


Funkcje sztuki:
Przez funkcje sztuki rozumiemy pewne korzyści jakie przynosi człowiekowi kontakt ze sztuką, czyli co człowiek zyskuje poprzez kontakt ze sztuką:
1. funkcja poznawcza - człowiek nabywa wiedzy; czyli sztuka jako źródło wiedzy o człowieku tzn. o stylu życia ludzi w innych epokach historycznych o panujących modach, o aktualnych wtedy problemach, sztuka jest źródłem wiedzy o kulturze o naturze,
2. funkcja ludyczna - związana z rekreacja i wypoczynkiem - kontakt ze sztuka jest sposobem organizacji czasu wolnego np. człowiek idzie do kina, teatru przez co wypoczywa,
3. funkcja kompensacyjna - kontakt ze sztuką kompensuje pewne braki lub „karmi wyobraźnię” - człowiek oglądając np. sztukę teatralną utożsamia się z niektórymi bohaterami kompensując sobie pewne braki,
4. funkcja katarystyczna - od pojęcia „katarys” - oczyszczenie. Założeniem jest to, że człowiek obcując ze sztuką uwalnia się od negatywnych stanów emocjonalnych, rozładowuje się, uspokaja wewnętrznie, wyładowuje zewnętrznie. Funkcja ta nie została potwierdzona naukowo w scenach nafaszerowanych przemocą - przemoc rodzi przemoc, agresja wzrasta,
5. funkcja społeczna- widoczna w 3 aspektach
· kontakt ze sztuką umożliwia zachowanie tożsamości kulturowej narodu, tzn. łączy człowieka z narodem, · ta funkcja przejawia się w zbiorowym tworzeniu dzieł sztuki, · sztuka ingeruje naród wokół wartości,
6. funkcja moralna - osoby, które zajmują się tą funkcją sztuki badają relacje jakie zachodzą pomiędzy sztuką, moralnością, a wychowaniem.

Ścierały się tu 2 stanowiska:
· zapoczątkowane przez Platona, który mówił, że kształtując moralność człowieka należy prezentować mu poprzez sztukę tylko wzniosłe czyny i wszystko to, co jest godne naśladowania,
· wywodzące się od Arystotelesa. Zakładające, że poprzez sztukę należy pokazywać złożoność, egzystencję człowieka, złożoność charakterów i losów człowieka.
Współczesna koncepcja wychowania estetycznego łączy 1-sze i 2-gie stanowisko.

Wychowanie przez sztukę w szkole realizowane jest w stopniu niewystarczającym. Jest bardzo mało czasu na te zajęcia. Te lekcje prowadzone są w sposób budzący kontrowersje, ponieważ polegają głównie na śpiewaniu i rysowaniu, brakuje kształtowania wrażliwości i zdolności interpretacyjnej.

Aby te cele były osiągnięte powinny zwiększyć się liczby wyjść do kina, filharmonii, na wystawy artystyczne, jest ich za mało (brak funduszy i zorganizowania).
W polskich szkołach brakuje specjalistów, lekcje wychowania muzycznego czy plastycznego prowadzą nauczyciele nie przygotowani do tych zajęć. Lekcje wychowania muzycznego powinien prowadzić absolwent szkoły muzycznej, a plastyki - absolwent szkoły plastycznej. Niestety brakuje pieniędzy na tworzenie etatów dla takich nauczycieli . trzecia grupa przyczyn to brak funduszy na odpowiednie wyposażenie szkoły w sprzęt muzyczny, fary itp.

Wychowanie fizyczne

· wychowanie fizyczne wykształca u danej jednostki kulturę fizyczną, która jest wyrazem określonej postawy wobec własnego ciała i aktywnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie, jest umiejętnością organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.


Kryteriami kultury fizycznej są:
- tryb życia
- ukształtowane nawyki
- przekonania
- zamiłowania
- konkretne umiejętności osobnika
· wychowanie fizyczne stanowi doskonały przykład wychowania przez kulturę i dla kultury - stanowi integralną część wszechstronnego procesu wychowania, a więc takiego, które uwzględnia kształcącą rolę wszelkich dziedzin kultury.
Cele wychowania fizycznego(wg Floriana Znanieckiego):
1) cel higieniczny - troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń- zachowanie czystości biologicznej (np. przepisy dotyczące zachowania się matki w czasie ciąży)
2) geneonomiczny- dążenie do zachowania i utrwalenia pożądanych typów geneonomicznych
3)obyczajowo-estetyczny- ideał estetyczny jest częścią jej wzoru obyczajowego- kształcenie określonego:- typu cielesnego- ubioru i ozdób wszelkiego rodzaju- typu kinetycznego (wzorów ruchowego zachowania się)
4) hedonistyczny- uregulowanie hedonicznego pierwiastka osobowości (jego popędów, upodobań i uczuciowej strony)- typy hedonistyczne:- typ bierny ma tendencję do unikania dostępnych przyjemności tworząc typ ascety- typ czynny pod wpływem środowiska społecznego używa przyjemności , uznanych za odpowiednie przez daną społeczność
5) fizyczno-utylitarny- określone formy wychowania wojownika, rzemieślnika, kandydata do różnych zawodów - zautomatyzowanie ruchów pożądanych dla danej profesji, a wyeliminowanie elementów zbędnych
6) sportowy- działalność fizyczna dążąca w swym zakresie do możliwie doskonałych wyników, lecz nie usiłująca wytwarzać żadnych bezpośrednio użytecznych wartości.
Funkcje wychowania fizycznego:
1) STYMULATYWNA (pobudzająca):· środowisko naturalne nie dysponuje pewnymi bodźcami, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju człowieka, a postęp cywilizacyjny powoduje ograniczenia ruchowe. W związku z tym niezbędne jest wytworzenie sztucznych bodźców poprzez zaaranżowanie odpowiednich sytuacji rzeczywistych lub umodelowanych, które zapewnią jednostce optimum bodźców, które zrekompensują jej ograniczenia ruchowe nałożone przez cywilizację.
2) ADAPTACYJNA (przystosowawcza)· życie to ciąg procesów adaptacyjnych (min. Do środowiska biogeograficznego, społecznego, do zawodu i zamiłowań pozazawodowych)· bez prawidłowo wykształconych mechanizmów adaptacyjnych niemożliwe byłoby życie w ciągle zmieniających się warunkach. Skrajnymi przykładami na to są; przetrwanie wojny i okupacji, zdobycie Everestu, czy podbój kosmosu. Jak również bardziej drastycznych form adaptacyjnych np. emigracja ( zmiana środowiska),czy kalectwo (zmiana samej jednostki)
3) KOMPENSACYJNA (wyrównawcza)· kompensacja - zorganizowany system bodźców dopełniających oraz antybodźców, mających równoważyć ślepe działanie zbyt daleko posuniętej adaptacji. (czyli np. wad postawy, asymetrii, jednostronności)· działa profilaktycznie - poprzez dobór i stosowanie bodźców rozwojowych pod względem jakościowym, które mają przywrócić względną harmonię rozwojową.
4) KOREKTYWNA (poprawcza)· Treścią korektywy jest wychowawcza interwencja we wszelkich przypadkach odchyleń rozwojowych, możliwych do zlikwidowania lub złagodzenia środkami wychowawczymi (ćwiczeniem)· Funkcja korektywna zostaje wcielona wtedy gdy wada zostanie już stwierdzona
Wychowanie wielokulturowe

Kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka. Ludzie jako gatunek stworzyli kulturę, zatem każde dziecko wychowywane jest w jakimś jej kontekście. Nauka dziecka i przystosowanie do życia wśród innych ludzi są zawsze, mniej lub bardziej, nacechowane elementami danej kultury np. środowiska rodzinnego, szkoły itd.

• Kultura ma dwojaki wpływ na rozwój społeczny dziecka. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których się wychowują. Otaczająca dziecko kultura ukierunkowuje jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wygotski nazwał to wytworzeniem „narzędzi intelektualnej adaptacji”. W skrócie można powiedzieć, że kultura uczy dzieci myślenia i sposobu odbierania rzeczywistości.

• Wychowanie w społeczeństwie uczy także, jak sobie radzić z problemami poprzez wspólne ich rozwiązywanie. Dziecko nie pozostaje zdane jedynie na siebie. Uczy się szukać różnych alternatyw przy współpracy z innymi — nauczycielami, rodzicami, kolegami. Nabiera przez to społecznych doświadczeń.

• Na początku, osoba wprowadzająca dziecko w świat interakcji z innymi ludźmi, jest całkowicie odpowiedzialna za nauczanie, w jaki sposób radzić sobie z problemami. Jednak w konsekwencji, w toku rozwoju, odpowiedzialność ta przechodzi na dziecko, które musi nauczyć się żyć wśród innych ludzi.

• Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. W trakcie trwania procesu nauczania dziecko przyswaja sobie słownik słyszany „z zewnątrz”, czyli z otaczającego świata. Staje się on zatem narzędziem jego intelektualnego przystosowania do komunikowania się. W późniejszym czasie dzieci tworzą swój własny, wewnętrzny słownik, który dostosowany jest do ich sposobu myślenia i zachowania.

• Tak samo jak słownik, dzieci przyswajają sobie również sposób uczenia się. Wchłaniają to, co dzieje się dookoła, tak by potem skutecznie wykorzystywać wewnętrzne narzędzia umysłu.

• Istnieje różnica pomiędzy tym, co dziecko potrafi osiągnąć samodzielnie, a tym, co osiąga z pomocą bardziej doświadczonej osoby. Ta umiejętność nazwana została przez Wygotskiego strefą najbliższego rozwoju.

• Skoro kultura, sposób myślenia i środowisko mają tak wielki wpływ na naukę, nie należy dziecka izolować od innych i skupiać się jedynie na indywidualnym toku nauczania bez uwzględniania wpływu otaczającego świata, ponieważ to znacznie ogranicza możliwości poznawcze dziecka.

WYCHOWANIE MORALNE

- wg Muszyńskiego jest to proces wychowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi i ogólny pożytek, aktywne doskonalenie siebie przez prace na rzecz społeczeństwa.

Wychowanie moralne nie jest dziedziną autonomiczną, ale pozostaje w związku z innymi dziedzinami wychowania.

Według Piageta, Kohlberga rozwój moralny zależy od rozwoju umysłowego, czyli od intelektu. Przebiega w dających się przewidzieć stadiach, odpowiadających stadiom rozwoju intelektualnego. W miarę jak zmieniają się zdolności spostrzegania i rozumienia, rozwijający się człowiek wchodzi na wyższy poziom rozwoju moralnego. Gdy rozwój umysłowy osiągnie poziom dojrzałości, taki też powinien być poziom rozwoju moralnego. W innym przypadku osobę uważa się za moralnie niedojrzałą, będącą pod względem jednej ze sfer rozwojowych na poziomie dziecka.

Jeśli chce się osiągnąć prawdziwą moralność ,rozwój moralny musi obejmować dwie odrębne fazy : - rozwój postępowania moralnego ;- rozwój pojęć moralnych.

Znajomość samych tylko zasad moralnych nie gwarantuje moralności postępowania ,ponieważ zachowanie jest motywowane innymi czynnikami niż wiedza. Presje społeczne, sposób ich traktowania przez innych, posiadane pragnienia i jeszcze wiele innych czynników ma wpływ na to jak się człowiek zachowa gdy będzie musiał dokonać wyboru. Dlatego do rozwoju moralnego niezbędna jest też faza intelektualnego uczenia się pojęć moralnych, zasad tego co dobre a co złe w abstrakcyjnej, zwerbalizowanej formie. A na skuteczność takiej nauki należy czekać aż człowiek będzie zdolny do intelektualnego uogólniania i przenoszenia zasad postępowania z jednej sytuacji na inną. Dopiero uogólnione pojęcia moralne ,będące odzwierciedleniem wewnętrznym wartości społecznych można nazwać wartościami moralnymi.

"Dobry chłopiec/ dziewczynka" Każda czynność jest oceniana jako dobra albo zła. Bierze się pod uwagę intencje jednostki, nie tylko konsekwencje danej czynności. Zachowanie zgodne z ogólnie przyjętymi normami społecznymi i rodzinnymi. „prawo i porządek” Podobnie jak w stadium poprzednim reguły i normy społeczne muszą być postrzegane. Przejawia się szacunek dla autorytetów.

Wychowanie zdrowotne
Wychowanie zdrowotne to wychowanie, które ma prowadzić do kształtowanie pozytywnych postaw do własnego zdrowia i pozytywnych postaw co do zdrowia innych ludzi. Chodzi tu o ukształtowanie postaw pro zdrowotnych.
Wychowanie pro zdrowotne powinno być realizowane przede wszystkim w rodzinie, szkole oraz innych instytucjach opiekuńczo - wychowawczych. Szczególną rolę odgrywają tu placówki zdrowia, które powinny współpracować z innymi placówkami.

Promocja zdrowia związana jest z działalnością Światowej Organizacji Zdrowia, z inicjatywy której powstały liczne programy promujące zdrowie. Programy te zakładają przede wszystkim czynny udział całego społeczeństwa w promowaniu zdrowia. W konsekwencji ta Światowa Organizacja Zdrowia stwierdziła, że każdy członek społeczeństwa powinien:
- propagować ruch pro zdrowotny,
- dzielić odpowiedzialność za zdrowie,
- odgrywać istotna role w działaniu dla pozyskiwania potrzeb i utrzymywania zdrowia,
- rozwinąć w sobie potrzebę odczytywania w sobie potrzeb zdrowotnych,
Każdy członek powinien mieć prawo do uzyskania informacji na temat swojego zdrowia i ingerowania w nie.

Wychowanie zdrowotne jest umiejscowione na pograniczu pedagogiki i medycyny. Medycyna dostarcza treści, a pedagogika formy oddziaływania wychowawczego.

WYCHOWANIE EMOCJONALNE

Emocje - termin ten obejmuje wszelkie stany emocjonalne (uczucia, nastroje, humory i inne poruszenia emocjonalne). Emocje to reakcje człowieka na jego własne zachowania i własną sytuację życiową, a także reakcje na osoby, sytuacje i wydarzenia zewnętrzne, które wpływają na jego los. W zależności od okoliczności reakcje te wyrażają się poprzez radość, wzruszenie, pewności siebie, czy niepokój, wstyd, poczucie winy, gniew.

Sferę emocjonalną można zdefiniować jako sposoby przeżywania wszystkiego, co dzieje się w nas samych i wokół nas.

Funkcje emocji :

- obieg informacji jest to możliwe dlatego, że informacje emocjonalne na temat tego, co dzieje się w nas samych i w naszym kontakcie ze światem zewnętrznym, w znacznej mierze pozostają niezależne od naszej woli. Niestety mimo wszystko człowiek nie ma bezpośredniej władzy nad swoimi emocjami.

- niosą ze sobą energię i motywację do działania w kierunku pozytywnym oraz do powstrzymywania się od działań dla nas szkodliwych. Gdy czynimy coś dobrego i dojrzałego, wtedy towarzysząca temu satysfakcja emocjonalna mobilizuje nas, by nadal postępować w podobny sposób. Z kolei naszym niewłaściwym i niedojrzałym zachowaniom towarzyszy niepokój, ból, gniew, rozczarowanie, a czasem nawet rozpacz. Tego typu stany emocjonalne mobilizują nas do tego, by unikać w przyszłości podobnych zachowań czy sytuacji.

Przeżywanie uczuć jest istotnym darem gdy manipulujemy własnym myśleniem w taki sposób, aby uciekać od prawd o nas samych i o naszym postępowaniu. Im bardziej dany człowiek jest niedojrzały, tym silniejszą ma skłonność do manipulowania swoim myśleniem, tym bardziej zawęża i zniekształca swoją świadomość w odniesieniu do tego, co czyni i w jakiej znajduje się sytuacji. Taki człowiek tworzy coś w rodzaju wewnętrznej cenzury, gdyż usiłuje nie dopuścić do swojej świadomości bolesnych prawd o nim samym.

Człowiek wychowany emocjonalnie

• Człowiek dojrzały to ktoś, kto zdaje sobie sprawę z przeżywanych stanów emocjonalnych - nawet tych najbardziej bolesnych i dramatycznych - ale się im nie poddaje, ani się nimi nie kieruje. Taki człowiek traktuje emocje, zwłaszcza bolesne i niepokojące, jako punkt wyjścia do refleksji nad własnym życiem i zachowaniem. Postępuje zatem jako osoba, czyli jako ktoś, kto kieruje się świadomością, wolnością, miłością i odpowiedzialnością. Zdaje sobie sprawę z tego, że przeżywane przez niego emocje mogą sygnalizować problemy, których dotąd sobie nie uświadamiał. Jednak emocje same w sobie nie „wiedzą” ani tego, co jest przyczyną tych problemów, ani w jaki sposób można te problemy przezwyciężyć. To może odkryć tylko człowiek mocą własnej rozumności oraz mocą kontaktów z ludźmi i z Bogiem.

• Dojrzałość emocjonalna nie oznacza zatem, że przeżywamy jedynie miłe nastroje, czy że nie doznajemy żadnych bolesnych stanów, typu lęk, niepokój, gniew czy rozgoryczenie.

• 3) wykazuje prawidłowe rozumienie relacji między emocjami a moralnością. Otóż uczucia i emocje są neutralne moralnie, gdyż są spontaniczną reakcją naszego organizmu na określone osoby, sytuacje czy wydarzenia. Uczucia i emocje nie są zatem grzechem. Ocenie moralnej podlega natomiast nasza postawa wobec tego, co dzieje się w naszej sferze emocjonalnej, a także nasze zachowania związane z przeżywanymi emocjami.

• 4) jest zdolny do uznawania odpowiedzialności psychicznej za własne stany emocjonalne. Inni ludzie są odpowiedzialni za ich zachowania wobec mnie, ale nie odpowiadają za moje reakcje emocjonalne na ich zachowania. Nie mogę zatem obarczać drugiego człowieka odpowiedzialnością za moje przeżycia.

Ma to bardzo pozytywną konsekwencję, gdyż oznacza, że posiadam władzę modyfikowania moich reakcji emocjonalnych.

• 5) jest świadomy, że nie można na trwałe poprawić przeżywanych uczuć i nastrojów bez pozytywnej modyfikacji własnego postępowania i własnej sytuacji egzystencjalnej. Przeżycia nigdy nie są czymś przypadkowym. Psychika to rodzaj lustra, w którym człowiek może zobaczyć sytuację, w jakiej się znajduje. Byłoby naiwnością dążenie do korygowania tego psychicznego lustra zamiast korygowania własnej sytuacji życiowej

• 6) wie ze, celem życia jest dobre postępowanie, a nie szukanie dobrego nastroju. Szczęście jest konsekwencją życia w miłości i prawdzie. Człowiek dojrzały czyni nie to, co w danym momencie jest emocjonalnie przyjemniejsze lecz to, co jest wartościowsze.

---