I. WSPÓŁCZESNE KIERUNKI I TENDENCJE W WYCHOWANIU FIZYCZNYM

1. Współczesne tendencje oraz propozycje modernizacji wychowania fizycznego na tle przemian w oświacie, wychowaniu i cywilizacji.

Przesycona humanistyczną troską walka o unowocześnienie wychowania fizycznego przebiega równolegle z przejawami reformatorskiego działania w całym szkolnictwie. Edukację traktuje się dzisiaj jako proces rozciągający się na całą egzystencję człowieka wykraczający poza obręb szkoły.

2. Główne tezy krytyki tradycyjnego modelu:

Krytyczne głosy wobec tradycyjnego modelu wychowania fizycznego usłyszano pierwszy raz w połowie lat siedemdziesiątych. W sporze o współczesny kształt wychowania fizycznego linia podziału przebiegła między wyznawcami koncepcji wyraźnie nowatorskich, a zwolennikami jedynie drobnych korekt i ulepszeń.

Podstawowe krytyczne głosy dotyczyły:

- myślenia o wychowaniu fizycznym wyłącznie w kategoriach klasowo - lekcyjno - przedmiotowych

- biologizacji wychowania fizycznego

- naśladowania ruchów, które są wobec Okonia pozbawione wszelkiej inwencji

- szkołę polską, która nie wychowuje dla zdrowia

- roli ucznia w wychowaniu fizycznym

- działalności sportowo - rekreacyjnej

- testów sprawności fizycznej

- systemu klasowo-lekcyjnego.

3. Zasadnicze przesłanki nowoczesności:

a) edukacja permanentna - zasada ta głosi, że wychowanie fizyczne należy traktować jako nieprzerwany proces, któremu początek wyznacza akt narodzin dziecka i który biegnie aż do schyłku ludzkiego życia.

b) prospekcja - (wychowanie dla przyszłości). W haśle tym uzwględniono, że życie, do którego przygotowujemy, nieustannie zmienia się, stawiając stale nowe i z reguły coraz trudniejsze zadania. Z prospekcją wiąże się problem rozbudzania zamiłowań do ruchu i zmęczenia wywołanego wysiłkiem fizycznym.

c) autoedukacja - postępem w nauczaniu nie będą najwymyślniejsze urządzenia i sprzęt, ani tresura, tylko motywacja do ćwiczeń, bo nie istnieje prawdziwe wychowanie tam, gdzie nie ma dobrowolnego zaangażowania osobnika, aktywnego udziału z jego strony.

d) humanizacja - hasło to głosi, żeby lepiej zrozumieć sfery przeżycia ludzkiego. Chodzi o zmianę postaw i nastawień. Trzeba przezwyciężyć tradycyjną gradację wartości eksponującej ducha i upośledzającej ciało - F. Znaniecki pisał, że ciało tak samo jak inne treści zmysłowe czy kulturalne, jest wartością wśród innych wartości, a nie warunkiem czy podłożem innych.

e) intelektualizacja - aby osiągnąć efektywność działania - uczeń powinien wiedzieć po co ćwiczy i jakie są potrzeby jego organizmu. Oznacza to konieczność wzbogacenia wychowania fizycznego o wartości intelektualne - poznawcze.

g) szkoła przedłużona i środowiskowa - realizacja nowych zadań wychowania fizycznego wymaga wyjścia poza system klasowo - lekcyjny i rozwinięcia form działalności pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Szkoła bliskiej przyszłości powinna szerzyć kulturę fizyczną promieniując swoimi wpływami nie tylko wśród dzieci ale również wśród dorosłych.

4. Propozycje modernizacji:

Pierwszą propozycję modernizacji, której autorem był Maciej Demel - stanowiły treści programowe i zaproponowano, aby scalić w jeden blok przedmiotowy:

- lekcje wf,

- pozalekcyjne formy wf,

- działalność szkolnej służby zdrowia,

- oświatę zdrowotną w szkole,

- lekcje higieny i nauki o człowieku.

Inną wersję programową, która jest wyrazem poszukiwania szans na unowocześnienie wychowania fizycznego zaproponował Zygmunt Jaworski

- część pierwszą (obowiązkową) - mającą zapewnić podstawy wiedzy z zakresu kultury zdrowotnej i fizycznej

- część drugą (do wyboru)stanowił ją program aktywności ruchowej, na który składały się treści różnych dyscyplin sportowych

Kolejną propozycję przedstawił Krzysztof Zuchora, który postulował, aby elementami programów uczynić:

- gry i zabawy,

- wychowanie zdrowotne,

- rekreację,

- turystykę,

- sport.

W każdej z tych odmiennych sfer kultury fizycznej prowadzić miano by inną grupę wychowanków, zmierzając odmienną drogą do tego samego celu.

II. CELE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

1.Cele wychowania

Stawianie celów w stosunku do wychowania fizycznego jest konieczne. Świadomość celu stanowi podstawowy warunek skuteczności jakiegokolwiek działania.

Wychowanie fizyczne operuje sytuacjami, których rozwiązywanie wymaga realizacji poznania myślowego, myśli i działania.

Wychowanek spotyka się tu bezpośrednio z:

- rzeczywistością materialną,

- doświadcza fizycznych cech rzeczy,

- praktycznie uczy się oceny czasu i przestrzeni,

- wdraża się do panowania nad materią otoczenia i nad własnym ciałem.

Cele generalne wychowania fizycznego wynikają z rozwoju współczesnych tendencji cywilizacyjnych, a należy do nich przede wszystkim:

- wzrastające tempo postępu technicznego,

- mechanizacja i usprawnianie życia, co powoduje konieczność powrotu, ucieczki do natury,

- intensyfikacji życia,

- różnorodność wyboru form aktywności,

- stopniowy wzrost wolnego czasu,

- podnoszenie ogólnego standardu życiowego,

- odpowiedzialność za los własny i społeczny.

I właśnie te tendencje dyktują cele wychowania fizycznego.

2. Tradycyjne poglądy na cele wychowania fizycznego:

Nowy rozdział w rozwoju teorii wychowania fizycznego w Polsce otworzyły prace Eugeniusza Piaseckiego , zwłaszcza „Zasady wychowania fizycznego”, w której zawarł nowoczesną analizę wpływu ćwiczeń na organizm i psychikę , docenił wpływ gier ruchowych jako „czynnik urabiający społecznie”. Cele są zarówno fizyczne jak i moralne oraz utylitarne, a także intelektualne i etyczne. Za cele główne uważał dwa cele fizyczne:

- zdrowie

- sprawność

Oraz dwa cele duchowe:

- dzielność,

- piękno,

Uważał on, że użycie sił natury połączonych z ruchem mięśniowym dla celów wychowawczych odświeża organizm oraz daje efekty rozrywkowe i wypoczynkowe. Elementy cielesne i duchowe łączą się ze sobą nierozerwalnie. Pośród zagadnień, na które W. Osmolski zwracał uwagę znalazły się:

- przystosowanie do środowiska,

- hartowanie ustroju,

- przyrost masy ciała,

- budowa ciała,

- wzmacnianie zdrowia,

- rozwijanie sprawności ruchowej,

- wdrażanie do lojalnego współzawodnictwa i wysiłku,

- panowanie nad odruchami,

- poczucie pełni przeżyć psychicznych,

- wyrabianie charakteru, dyscypliny i zaradności życiowej.

Florian Znaniecki podkreślał , że w wychowaniu fizycznym chodzinie tylko o to, aby wychowanek wykonywał pewne czynności bezpośrednio w trakcie procesu wychowania, ale ważne jest to aby nabrał on chęci i zdobył umiejętności ułatwiające mu działanie po uniezależnieniu się od wychowawcy.

Poprzez wychowanie fizyczne zmierza się do ukształtowania pożądanych wzorów i typów:

- higienicznego (rozwój właściwości zdrowotnych),

- geneonomicznego (rola genetyczna i troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń),

- obyczajowo - estetycznego (ubiór i ozdoby, wygląd zewnętrzny, przyzwyczajenie ruchowe),

- hedonistycznego (stosunek do doświadczeń przyjemnych i przykrych),

- fizyczno - utylitarnego (zręczność, uzdolnienia),

- sportowego ( znaczenie samoistne jako sprawdzian doskonałości koordynacji ruchowo- sportowych).

3. Współczesne koncepcje ujmowania celów wychowania fizycznego.

Najbardziej przejrzyście bo w sposób zhierarchizowany ujął cele wychowania Zygmunt Gilewicz.

Wyróżnił on w pierwszej kolejności kategorie celów swoistych, typowych dla wychowania fizycznego zmierza się tu do kształcenia:

- sfery somatycznej,

- czynności wegetatywnych,

- narządów zmysłowych,

- nawyków i upodobań ruchowych,

- ogólnych cech sprawności (szybkość, zręczność, siła, wytrzymałość).

Natomiast z wielką ostrożnością wprowadza Gilewicz grupę celów nieswoistych. Grupa tych celów wynika z tendencji ogólno - wychowawczych. Są to wszystkie momenty, przez które wychowanie fizyczne kooperuje z innymi działami wychowania:

- wychowaniem intelektualnym,

- moralno- społecznym,

- estetycznym,

- politechnicznym,

3. Współczesne koncepcje ujmowania celów wychowania fizycznego.

Współczesne formułowanie celów wychowania fizycznego zależy od sposobu pojmowania go. Zależność ta przejawia się w następującej klasyfikacji celów wychowania fizycznego, według której istniałyby:

a) cele ujęte negatywnie - jako walka z własną cielesnością np. w systemie ascezy średniowiecznej. Ciało, bowiem według tej koncepcji jest przeszkodą w osiąganiu celów wyższych, jest więzieniem duszy.

b) cele ujęte neutralnie - ciała się nie zwalcza ani nie popiera. Funkcjonuje ono poza naszym zainteresowaniem, utrzymując się na poziomie minimum adaptacyjnego. Jeśli podejmie się trud pielęgnowania i ćwiczenia ciała to jedynie po to, aby uwolnić się od c) c) c) cele ujęte pozytywnie - ciało jest świadomie odczuwalnym źródłem dodatnich przeżyć, radości z samego istnienia i odczuwania. Tym doznaniom subiektywnym towarzyszy zazwyczaj przeświadczenie o obiektywnej wartościzdrowego i sprawnego organizmu. Ujęcie negatywne należy już do przeszłości. Współczesna linia światopoglądowego frontu w wychowaniu fizycznym biegnie między ujęciem neutralnym a pozytywnym.

Koncepcja przedstawiona przez M. Demela i K. Zuchorę ma na celu dążenie do samorealizacji człowieka poprzez:

- wiedzę - czyli ogólne wiadomości o organizmie, a zwłaszcza swym własnym,

- umiejętności - czyli opanowanie pewnych sprawności zapewniające szansę powodzenia i potwierdzające własną wartość,

- potrzeby i nawyki - przyswajanie nawyków, dbałość o higienę własnego ciała i zdrowie, rozbudowanie potrzeb aktywności ruchowej,

- postawy i motywacje - czyli stosunek intelektualny i emocjonalny do wychowania fizycznego. Warunkiem jest pozytywny stosunek w przeciwnym razie ćwiczenia mogą stać się przykrym zabiegiem.

Koncepcja przedstawiona przez S. Strzyżewskiego wg. poniższego układu:

- ideał wychowawczy - to zespół najbardziej pożądanych cech osobowości jednostki, do którego zmierzamy poprzez całokształt oddziaływań wychowawczo - kształcących. Jest on wyprowadzany z pewnych uznanych wartości, stanowiąc " element składowy określonego systemu wartości " ( Muszyński, 1977 ). W wychowaniu fizycznym ideałem tym byłoby to wszystko, co cenne i godne pożądania w zakresie zdrowia, wydolności, sprawności ruchowej, postawy ciała, odporności i urody.

Za cel naczelny WF należy dzisiaj przyjąć wywoływanie pozytywnych zmian w świadomości, poprzez tworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień wyznaczających zachowanie w stosunku do jego fizycznej (cielesnej) postaci aktualnie obowiązującym programem szkolnej KF,w samym okresie szkolnym można wyróżnić trzy następujące podokresy:

a) podokres obejmujący klasy I-III,

b) podokres obejmujący klasy IV-VIII,

100. podokres obejmujący szkoły ponadpodstawowe.

W kolejności zarysowuje się jednak konieczność wprowadzenia celów szczegółowych WF. Za takie uznano cele kierunkowe ( osobowościowe ) i cele kształcenia ( instrumentalne ). Cele kierunkowe dotyczą dyspozycji osobowościowych wychowanka ( przekonania, uczucia, motywacje, umiejętności, zainteresowania itp. ), które określają jego postawę wobec własnego ciała. Najogólniej cele kształcące odnoszą się do wiedzy, umiejętności i sprawności ruchowych, wydolności, odporności i urody

W celach etapowych uwzględnia się fakt, iż z wiekiem zmieniają się potrzeby i zainteresowania człowieka. Względy rozwojowe i psychologiczne wymagają, aby odmiennie precyzować cele wychowania i kształcenia fizycznego w okresach:

a) noworodka,
b) niemowlęcym i poniemowlęcym,
c) przedszkolnym,
d) szkolnym,
e) młodzieńczym,
f) wieku dorosłego i dojrzałego,
g) starzenia się i starości.

W celach operacyjnych wytycza się konkretne rozwiązania praktyczne dotyczące wychowania i kształcenia fizycznego. Określają rodzaje doświadczeń, jakie należy organizować i związane są z rozwiązywaniem zadań w danych sytuacjach dydaktyczno wychowawczych. Realizowane w jednostkach lekcyjnych.

III. O PEDEUTOLOGII ORAZ DOBORZE NA STUDIA, KSZTAŁCENIU I PRZYGOTOWANIU DO PRACY W DZIEDZINIE KULTURY FIZYCZNEJ

Pedeutologia — dział pedagogiki zajmujący się zagadnieniami dotyczącymi zawodu nauczyciela.

Główne kierunki badań pedeutologicznych :

• osobowość nauczyciela,

• jego talent, autorytet ,

• dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego i kształcenie nauczycieli,

• etyka zawodu nauczycielskiego,

• kształtowanie się zawodu i funkcji społecznej nauczycielstwa.

A ) Pedeutologia oraz nauczyciel jako jej integralny przedmiot badań:

Poglądy klasyków pedeutologii na istotę sukcesu nauczyciela ( J. W. Dawid, Z. Mysłakowski, S. Szuman, M. Kreutz ) i ich krytyczna analiza

- na gruncie polskim pierwszą pracą pedeutologiczną była wydana w 1912 r rozprawa J. W. Dawida - „ O duszy nauczycielstwa ”, w której sformułowano przede wszystkim pytania o istotę samego nauczycielstwa

- J. W. Dawid przyczyny wyraźnego lub słabego wpływu na wychowanka, znajdował nade wszystko w emocjonalnym stosunku do dziecka - „ miłość dusz ludzkich ” - tzw „ powołanie nauczycielski ” - wrodzone dyspozycje psychofizyczne

- późniejszy pedagog Z. Mysłakowski podkreślał rolę takich osobistych cech, które nazwał „ kontaktowością ” i „ talentem pedagogicznym ”

- z kolei S. Szuman zwracał uwagę na złożoność problemu i podkreślał, że nie istnieje jakiś specjalny typ psychiczny ludzi - tzw. typ wychowawcy

- wg Niego wszystko ma zależeć od „ splotu czynności zewnętrznych i cech osobistych ”

- inny wybitny pedagog M. Kreutz pisał, że niezbędne dla skutecznej pracy wychowawcy jest posiadanie: miłości do ludzi , skłonności do społecznego oddziaływania, zdolności sugestywnej.

B ) Nauczyciel WF - dobór i specyfika zawodu:

Tradycyjne i współczesne poglądy na dobór i specyfikę zawodu nauczyciela WF ( W. Osmolski, E. Piaseczki, M. Demel ). Rola doświadczeń sportowych w sukcesie pedagogicznym

- nauczyciel WF jest wpierw nauczycielem i wychowawcą w ogóle, a dopiero w dalszej kolejności specjalistą w swojej dziedzinie

- dzisiejsza teoria dostrzega wychowawcę fizycznego jako światłego doradcę i przyjaciela młodzieży, który uczy „ teoretycznie i praktycznie, jak żyć zgodnie z normami higieny, jak dzielić czas między pracę i wypoczynek, jak kształtować ciało, doskonalić zdrowie, pielęgnować urodę

- w szkole WF to nie tylko formalny przedmiot nauczania, ale przede wszystkim jeden z kluczowych ( obok: wychowania intelektualnego, moralnego i estetycznego ) dział wychowania człowieka

- dzisiejsza teoria dostrzega wychowawcę fizycznego jako światłego doradcę i przyjaciela młodzieży, który uczy „ teoretycznie i praktycznie”

- sposób postrzegania przydatności do pracy w zawodzie nauczyciela WF jest zawsze pochodną szerszego światopoglądu na całą doktrynę WF

- W. Osmolski ( 1927 ) pisał, że ideałem wychowawcy fizycznego byłby co prawda „ inteligentny gimnastyk ”, ale - z powodu trudności w znalezieniu stosownej liczby takowych - można dawać pierwszeństwo „ typowi sprawnościowemu ”, to w istocie było to jawne zrównanie i utożsamienie WF z „ ćwiczeniami cielesnymi ”

- nie mógł się z tym zgodzić E. Piasecki ( 1927 ), i pisał: „ kto ma zdolności i zamiłowania sportowe, ale nie ma równocześnie koniecznych dla danej gałęzi zdolności i zamiłowań intelektualnych i społecznych, ten nie powinien oddawać się zawodowo WF ”

Główne wyniki badań naukowych nad doborem do studiów i pracy w dziedzinie WF ( H. Grabowski )

- od lat trwają spory nad znaczeniem różnych cech osobowości w pracy nauczyciela WF, tak również dyskutuje się nad rolą jego indywidualnego poziomu sprawności i wcześniejszych doświadczeń sportowych

- dzisiaj wiemy, że żadna z cech z osobna, ani osobista atrakcyjność, ani empatia, ani też dyspozycje intelektualne czy wysoka sprawność, a tym bardziej przeszła kariera sportowa nie stanowią gwarancji sukcesu w jakiejkolwiek pracy pedagogicznej

- nie należy też wyciągać wnioski, że wcześniejsze doświadczenia sportowe muszą stać w ostrej kolizji z nauczycielskim „ powołaniem ”

- H. Grabowski ( 1997 ) pisał, że „ istnieje pewna wewnętrzna sprzeczność między osobowością zorientowaną na perfekcyjne doskonalenie samego siebie a osobowością nastawioną na doskonalenie innych ”

- mimo wieloletnich doświadczeń i prowadzenia badań jakże licznych cech w doborze na studia WF, dotąd niewiele udało się uzasadnić tu z całą pewnością

- H. Grabowski ( 1997 ) podaje, że dotychczasowe badania naukowe, prowadzone nad doborem do studiów i pracy w dziedzinie WF, pozwoliły na ustalenie jedynie następujących prawidłowości:

1. lepszy uczeń szkoły niższego szczebla będzie osiągał lepsze rezultaty w szkole wyższego szczebla

2. powodzenie w pracy na rzecz WF warunkuje cały syndrom cech, przy czym do pewnego stopnia słabsze elementy mogą być rekompensowane w innych.

3. Optymalnym modelem dla kandydata na studia, studenta i absolwenta WF jest osobowość wszechstronnie aktywna .

C ) Role społeczne, warsztat pracy i przygotowanie do pracy nauczyciela WF oraz w innych obszarach KF:

Ideał nauczyciela WF wg S. Strzyżewskiego

1. Nauczyciel - człowiek,

2. Nauczyciel - żywy wzór KF,

3. Nauczyciel - wychowawca,

4. Nauczyciel - dydaktyk,

5. Nauczyciel - społecznik.

5.Definicja i elementy warsztatu pracy nauczyciela WF wg M. Demela. Krytyka ujęć tradycyjnych:

- M. Demel ( 1973 ) pisał, że przebudowy i modernizacji wymaga również warsztat pracy nauczyciela WF

- „ przezwyciężać trzeba zwulgaryzowane rozumienie tego warsztatu jako sumy urządzeń sportowych, sprzętu i przyborów ”

- wśród zaś elementów niezbędnych i składających się na nowoczesny warsztat pracy nauczyciela WF wymieniał:

1. aparaturę diagnostyczno - kontrolną.

2. materiały dla celów poradnictwa oraz do eksponowania profitów indywidualnych i grupowych

ważnych dla rodziców jako informacja oraz dla samych uczniów jako wskazówka i bodziec w procesie ich świadomej pracy nad sobą;

3. pomoce dydaktyczne do nauczania higieny, somatologii oraz do prowadzenia ćwiczeń

( płytoteka, filmy, slajdy, tablice itd. );

obiekty sportowe, sprzęt i przybory.

6.Rola i poziom przygotowania pracy nauczyciela WF oraz w innych obszarach kultury fizycznej. Rola i możliwości uczelni wyższej

W istocie żadne studia nie są w stanie dostarczyć kwalifikacji i kompetencji gwarantujących pełne i stałe, na całe życie, powodzenie w pracy zawodowej

-dobra teoria jest w stanie wpierw ukazać kierunek i ogólną strukturę, a później to w niej należy szukać odpowiedzi na to, czy dany nowy element jest z całością spójny, pożądany, w ogóle wartościowy i wart zachodu.

- współczesny model przygotowania na studia WF liczyć się także winien z tym, że absolwent kierunku WF podejmuje pracę nie tylko w szkole, ale również w przedszkolu, studium WF i sportu różnego typu uczelni wyższej, wojsku, policji, centrum typu „ fitness ” dla młodzieży i dorosłych, prowadzi zajęcia dla niepełnosprawnych oraz rekreację na obozach i wczasach, naucza pływania, tenisa, jazdy na nartach itp. oraz prowadzi wiele innych form, do których często nie był przygotowywany w uczelni.

D ) Nauczyciel WF, trener oraz specjalista rekreacji jako żywy wzór KF:

Nauczyciel, trener, specjalista rekreacji jako „ żywy wzór kultury fizycznej ”. Rola uczelni wyższej i odpowiednich wzorów dla sukcesu pedagogicznego w zakresie promocji KF.

- nawet najbardziej perfekcyjne opanowanie wiedzy, metod kształcenia i wychowania nie doprowadzi nigdy do osiągnięcia pożądanych celów bez odpowiednio ukształtowanych cech osobowości nauczyciela, trenera czy instruktora rekreacji

- mają tu zastosowanie podstawowe zasady pedagogiki

- zgodnie z nimi proces socjalizacji jednostki składa się - oddziaływanie nie tylko domu rodzinnego i szkoły czy uczelni, ale i wpływ niezliczonej ilości podmiotów i sytuacji, które bezpośrednio lub pośrednio na człowieka oddziaływają

- w uczelni nie jest to tylko proces kształtowania osobowości związany z pobytem podczas planowych zajęć na sali wykładowej, pracowni czy sali sportowej, ale również to co dzieje się na obozach letnich i zimowych, praktykach pedagogicznych i kolonijnych, w domach i klubach studenckich

- studia WF mają również zadanie w rozwoju swoistych cech pracownika KF

- tu obowiązuje zasada: aby skutecznie wychowywać innych trzeba wpierw być samemu dobrze wychowanym ”

- „ żywego wzoru KF ” będą następujące cechy:

1. prowadzi racjonalny tryb życia. Unika alkoholu i używek, nie pali, przestrzega reguł wypoczynku i dba o higienę ciała, podejmuje gimnastykę poranną

2. utrzymuje co najmniej zadowalający poziom, świadomie w celach zdrowotnych, sprawnościowych i wypoczynkowych, podejmowanej aktywności fizycznej

3. dba o zachowanie zdrowia fizycznego i psychicznego

4. zna reguły i stosuje je na co dzień w zakresie zdrowego odżywiani

5. jest doradcą i organizatorem różnych form zdrowej aktywności fizycznej dla innych, a w szczególności własnej rodziny i przyjaciół

6. jest propagatorem i kulturalnym odbiorcą widowisk sportowych i potrafi do takiego odbioru zachęcić innych.

E ) Nauczyciel akademicki jako ważny element w przygotowaniu do zawodu nauczyciela WF:

Nauczyciel akademicki przygotowujący do pracy w zakresie KF. Zadania naukowe i dydaktyczne. Czynniki przesądzające o sukcesie w pracy ze studentami oraz w pracy naukowej

- zgodnie z ustawowym zapisem nauczyciele akademiccy są zobowiązani: (1) prowadzić badania naukowe, rozwijać twórczość naukową albo artystyczną oraz ponosić swoje kwalifikacje, (2) kształcić studentów oraz innych uczestników studiów i kursów prowadzonych przez uczelnię, (3) uczestniczyć w pracach organizacyjnych uczelni

- nauczyciel akademicki pracujący na uczelni WF - ma on przygotować studenta przede wszystkim do działalności praktycznej( WF, sport, rekreacja, fizjoterapia, podobnie jak nauki techniczne, rolnicze czy medyczne to działalność praktyczna! ) w dziedzinie dotyczącej umiejętności oddziaływania równolegle na ciało i osobowość

- na uczelniach pracują jako nauczyciel akademiccy osoby o bardzo zróżnicowanym rodowodzie zawodowym

- powstaje mozaika zdezintegrowanych treści, często luźno złączonych jakąś wspólną i spójną ideą - do tego scentralizowania idei, zadań i treści potrzebna jest właśnie teoria WF

• praktyka - jest punktem wyjścia; ona ostatecznie weryfikuje kwalifikacje i przydatność absolwenta

• ta grupa nauczających jest w uczelniach WF szczególnie cenną z uwagi na to, że wszyscy mieli kontakt z rzeczywistością, do której przygotowują studentów.

IV. KULTURA FIZYCZNA - ROZWAŻANIA POJĘCIOWE

1. Kultura a kultura fizyczna:

Przedmiotem teorii edukacji fizycznej jest proces wychowania fizycznego młodych pokoleń.Obszarem rzeczywistości społecznej, na rzecz której proces ten się odbywa, jest dziedzina aktywności człowieka zwana kulturą fizyczną.

Łacińskie słowo „cultura” oznacza zarówno uprawę, hodowlę, pielęgnację, jak i hołd, cześć, czyli przypisywanie czemuś szczególnego znaczenia.

W literaturze dominują dwa główne sposoby interpretacji kultury:

a) w sensie uprawy jest rozumiana jako ogół utrwalonych zachowań i ich rezultatów związanych z przekształcaniem natury w celu poprawy jakości ludzkiego życia;

b) od słowa kultywować oznacza ogół akceptowanych społecznie wartości.

Wg. Antoniny Kłoskowskiej (próba połączenia tych dwóch odmiennych sposobów interpretacji): „...kultura stanowi wieloaspektową całość, w której drogą analiz wyróżnić można zinternalizowaną (...) warstwę norm, wzorów i wartości; warstwę działań będących zobiektywizowanym wyrazem tamtej sfery (i) warstwę wytworów takich działań...”

- W definicji artykułuje się wszystkie sfery kultury:

a) wartości, zachowania, wytwory,

b) a także wskazuje na ich wzajemne uwarunkowania - wartości determinują zachowania, których owocem są wytwory.

- Przedmiotem tak kompleksowo i komplementarnie ujmowanej kultury (uprawy) może być: świat wokół człowieka lub on sam.

- W pierwszym przypadku można mówić o kulturze rozumianej przedmiotowo, w drugim - podmiotowo.

- Rezultatem aktywności w sferze kultury przedmiotowej jest lepsze przystosowanie otoczenia człowieka do jego potrzeb;

- Efektem aktywności w sferze kultury podmiotowej - lepsze przystosowanie człowieka do jego (bio - społecznego) otoczenia.

- Aktywność kulturowa zorientowana podmiotowo może dotyczyć przymiotów umysłu lub ciała człowieka („kultura duchowa„), która w myśleniu potocznym, stanowi niekiedy synonim „prawdziwej" kultury.

- Aktywność skierowana na cielesną stronę bytu ludzkiego nosi nazwę „kultura fizyczna". Wyodrębnione w celach analitycznych kategorie kultury przedmiotowej (zwanej także cywilizacyjną) i podmiotowej (czyli duchowej i fizycznej) zawierają w jednakowych proporcjach wszystkie trzy warstwy: wartości, działań i wytworów. Pojęcie: kultura fizyczna, rozumiana jest jako ogół uznawanych wartości i utrwalonych zachowań oraz ich rezultatów dotyczących ludzkiego ciała.

2. Pojęcia kultury fizycznej:

1. Kultura fizyczna w ujęciu instytucjonalno - administracyjnym:

Kulturę fizyczną utożsamia się z sumą rzekomych prostych elementów, jak: wychowanie fizyczne, sport (wyczynowy), rekreacja fizyczna, a także rehabilitacja ruchowa.

a) sport:

- jest manifestacją sprawności nadnormalnej,

- jest jednoznacznym dążeniem do rekordu,

- jest zjawiskiem monomotywacyjnym (nastawionym bezpośrednio na sport lub zdrowie),

- jest sprzeczny z polimotywacyjnym charakterem uczestnictwa w kulturze fizycznej (każdej selekcji towarzyszy eliminacja),

- przez to jest ograniczony w społecznym zasięgu;

b) rekreacja:

- jest odnową biologiczną i psychiczną człowieka,

- daje niewątpliwe efekty: w sferze zdrowia psychicznego (relaks) , w sferze somatyki (funkcja konserwacyjna),

- w rekreacji człowiek i jego zdrowie stają się celem a nie narzędziem,

- rekreacja jest zjawiskiem polimotywacyjnym (ogólnodostępnym);

c) rehabilitacja:- jest to kompleksowe i zespołowe działanie na rzecz osoby niepełnosprawnej fizycznie lub psychicznie, które ma na celu przywrócenie tej osobie pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności fizycznej lub psychicznej, a także zdolności do pracy oraz do brania czynnego udziału w życiu społecznym,- rehabilitacja ruchowa - ma na celu usprawnianie osób z dysfunkcją narządu ruchu;

d) wychowanie fizyczne:- zawiera wszystkie wymienione składniki : sport, rekreacja, rehabilitacja.

- jest fundamentem kultury fizycznej;

- jest pojmowane współcześnie jako proces , który promuje ucznia do rangi podmiotu, świadomego i aktywnego współtwórcy swego rozwoju.

2) Kultura według koncepcji indywidualistyczno - wartościującej:
- niezmiernie rozpowszechnione w filozofii i humanistyce jest ujęcie kultury w aspekcie subiektywistyczno - indywidualistycznym zwanym też wartościującym. Przedstawia się kulturę jako dziedzinę bezinteresownych pozbawionych praktycznych zamierzeń, szlachetnych, duchowych dążeń i przeżyć, uczuć oraz nastawień. KF jest dbałością psychiki o ciało. KF staje się częścią bogactwa duchowego człowieka,
- kultura fizyczna to „stan subiektywny, psychiczny, wewnętrzny i indywidualny, dla każdego różny, choć wielorako podobny u różnych ludzi, zwłaszcza żyjących jednocześnie i blisko siebie”, „jest dbałością psychiki o ciało”. (Władysław Tatarkiewicz),
- jest to również „wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”. (Maciej Demel).

3. Kultura fizyczna według koncepcji socjologizująco - uniwersalitycznej (globalnej):

- ta koncepcja kładzie głównie nacisk na ludzkie zachowanie związane z dbałością o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno człowieka oraz na rezultaty tych zachowań,

- Zbigniew Krawczyk, z perspektywy antropologicznej oraz z większym akcentem na zachowania i ich rezultaty ujmuje kulturę fizyczną jako „...względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową i zdrowie człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań" ,

- kultura fizyczna jest cechą grupową, interesujące stają się te formy zachowania, które są znamienne, specyficzne dla danej zbiorowości, które stanowią o jej odmienności od innej i tym samym behawioralnie przesądzają o lokalizacji społecznej jednostki.

4) Kultura fizyczna według koncepcji holistycznej:

- definicja Wiesława Osińskiego: „Kultura fizyczna to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i wzorów zachowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane danej zbiorowości.”

- w materialistycznym ujęciu kulturę fizyczną dzielimy na trzy sfery:

a) sferę przekonań, postaw, poglądów i aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie,

b) sferę obserwowalnych i sprawdzalnych czynności w postaci udziału - w różnorodnych formach zabiegów i ćwiczeń, głównie o charakterze ruchowym, hartującym i higienicznym, a stosowanych dla celów zdrowotnych, wydolnościowych oraz poprawy sprawności ruchowej, postawy ciała i odporności organizmu,

c) sferę intencjonalnych narzędzi, do której można zaliczyć obiekty, sprzęt i urządzenia sportowe, a dalej - instytucje i organizacje, których celem jest krzewienie lub działanie w zakresie wychowania fizycznego, sportu, rekreacji fizycznej itp., ponadto - systemy i programy zarządzania, a także utrwaloną wiedzę teoretyczną o formach, metodach i zasadach stosowania poszczególnych ćwiczeń i zabiegów.

3) Osobista kultura fizyczna i kultura zdrowotna:

- kultura fizyczna z perspektywy zdrowotnej:

a) podnoszenie sprawności i wydolności fizycznej organizmu poprzez trening,

b) pomnażanie potencjału obronnego przez hartowanie organizmu,

c) ”kultura fizyczna to dbałość psychiki o ciało „ - Władysław Tatarkiewicz,

d) kultura fizyczna - to ogół zachowań przebiegających według przyjętych w danym środowisku społecznym reguł i norm postępowania a mających na celu :

- dbałość o zdrowie człowieka,

- o poprawę jego postawy,

- prawidłowy rozwój psychofizyczny oraz rezultaty tych zachowań.

- osobista kultura fizyczna:

a) każdy reprezentuje określony poziom własnej, osobistej kultury fizycznej; względnie wysoki bądź niski,

b) kulltury fizycznej trzeba więc poszukiwać nie tylko na stadionach, boiskach, kortach, pływalniach, salach gimnastycznych, itp. co przede wszystkim w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach i przekonaniach,

c) osobista kultura fizyczna świadczy o jakimś poziomie świadomości potrzeb w zakresie pielęgnacji własnego ciała, poziomie nawyków związanych z normami higieny, zastosowań z pożytkiem dla zdrowia różnorakich form ćwiczeń ruchowych i wypoczynku po pracy, poziomu wiedzy o funkcjonowaniu własnego organizmu,

V. CZYNNIKI NATURALNE JAKO PODSTAWOWE ELEMENTY W PROCESIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO.

Czynniki to - zestroje bodźców płynące ze strony społecznego i fizycznego środowiska człowieka, działające systematycznie i wywołujące przez to mniej lub bardziej nieprzemijające zmiany w dynamice procesów psychiczno - ustrojowych oraz kierunkach aktywności jednostki.

Uodpornienie człowieka na działanie bodźców ze środowiska zewnętrznego oraz umiejętne wykorzystanie tych bodźców dla sprawnego przystosowania do życia i aktywnego w nim działania stanowi jeden z ważnych, szeroko zakreślanych, celów wychowania fizycznego.

W profilaktyce wielu chorób nasila się powaga zagadnienia zwiększenia odporności i sprawności mechanizmów adaptacyjnych ustroju i poprzez odpowiednio dobrane i umiejętnie dawkowane czynniki naturalne, które niosą ze sobą słońce, powietrze i różnicowanie terenu.

Działające na receptory bodźce wywołują depolaryzację, czyli zmianę aktywności elektrycznej w obrębie zakończeń włókien nerwowych. Dalece zakłócony stan równowagi wewnątrzustrojowej zmusza organizm do wytworzenia odpowiednie reakcji przystosowanej ze strony poszczególnych narządów.

Hartowanie pojmowano więc jako proces przystosowywania ustroju do znoszenia nie tylko ciepła lub zimna, czy nadmiernego promieniowania słonecznego. Hartowanie rozumiano jako uodpornienie na wszelkie wpływy atmosferyczne, łatwość przeżywania następstw podrażnień skóry, wytrzymałość na niewygody, pragnienie, głód, umiejętność przeciwstawiania się zmęczeniu wywołanemu wysiłkiem fizycznym.

Do podstawowych warunków prawidłowego przebiegu procesu hartowania należą:

• stopniowanie,

• systematyczność,

• różnorodność bodźców.

CZYNNIKI TERMICZNE

Jednym z najbardziej istotnych bodźców dla ustroju jest przekazywanie drogą przewodzenia, przenoszenia i promieniowania energia cieplna.

Zasadniczym środowiskiem naturalnym bodźców termicznych są powietrze i woda. Wysokie i niskie temperatury otoczenia odgrywają znaczącą rolę w oddziaływaniu na całokształt gospodarki cieplnej, wpływają silnie na wszystkie funkcje organizmu oraz mają znaczenie w procesach wzrastania ustroju.

W wyniku działania energii cieplnej w miejscu jej dopływu następuje odczyn polegający na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i limfatycznych.

Dostarczenie dużej ilości ciepła przy braku możliwości jej oddania wywołuje odczyn ogólny ustroju. Cechą charakterystyczną tego odczynu jest znaczne podniesienie temperatury ciała, czyli tzw. przegrzanie, które między innymi powoduje znaczne wydzielanie potu.

Źle stosowane i niewłaściwie dozowane ciepło prowadzić może do zapaści naczyniowej, bolesnych kurczów mięśni, objawów ogólnego wyczerpania i udaru cieplnego.

Działania na n ustój niskiej temperatury. Pierwszym objawem oziębienia jest zwężenie obwodowych naczyń oraz zaróżowienie skóry. Przed nadmiernym ochłodzeniem chroni ustrój wzmożona przemiana materii oraz dodatkowe skurcze mięśni szkieletowych. Jeżeli jednak obniżenie temperatury otoczenia jest znaczne, obserwuje się zaburzenia w rytmie oddechowym, zbielenie skóry i objawy zastoju żylnego. Dalszą konsekwencją tego stanu może już być tylko odmrożenie.

Zwiększenie tolerancji ustroju na zmienne bodźce termiczna stanowi jedno z istotnych zadań wychowania fizycznego. W procesach hartowania wykorzystuje się przede wszystkim zmienną temperaturę powietrza i wody.

Na sprawność tych właśnie mechanizmów nauczyciel wf powinien wywierać dwukierunkowy wpływ przez świadomy dobór zróżnicowanych bodźców termicznych.

Duże znaczenie w hartowaniu ma również dostosowany do warunków atmosferycznych ubiór.

W procesach hartowania znaczącą rolę mogą odgrywać również zabiegi wodne. Ponieważ woda jest doskonałym przewodnikiem ciepła zabiegi mogą być wykorzystywane o wiele efektywniej aniżeli zmienne temperatury powietrza.

Wszelkie zabiegi wodne są doskonałym środkiem hartującym, który ma znacznie uodporniające i chroniące ustrój przed różnymi chorobami.

Stosowanie chłodnych kąpieli wodnych oddziaływuje ponadto na przyrost białych i czerwonych krwinek, zwiększa zawartość hemoglobiny, wzmaga czynność nerek i wydalanie moczy, wpływa na wzrost poziomu cukru we krwi oraz zwiększa wydzielanie soków żołądkowych.

PROMIENIOWANIE SŁONECZNE

Drogocennym źródłem drogocennych bodźców rozwojowych dla ustroju jest słońce. Promieniowanie słoneczne oddziaływuje korzystnie miedzy innymi na obustronną regulację przemiany materii, zwiększa odporność na zakażenia, pobudza czynności krwiotwórcze poprzez zwiększenie ilości erytrocytów i hemoglobiny.

Działanie na ustrój promieni podczerwonych pozostaje wyłącznie ciepło twórcze.

Cennym następstwem działania promieni nadfioletowych jest zdolność do nieznacznej zmiany struktury cząsteczek związków znanych prowitaminami D i wytwarzanie witaminy D.

Promieniowanie nadfioletowe wykazują też niezwykle skuteczne właściwości bakteriobójcze, które wykorzystuje się przy wyjaławianiu narzędzi, wody i niektórych pomieszczeń.

Zaleca się nawet niekiedy, aby w jesieni i ziemie poddawać sportowców naświetlaniom promieniami nadfioletowymi wytwarzanymi sztucznie.

Czas naświetlania winien być zawsze uzależniony od ogólnego stanu zdrowia i wieku oraz takich cech osobniczych, jak karnacja skóry.

Wyraźnymi przeciwwskazaniami do stosowania promieni słonecznych są: gruźlica płuc, niewydolność krążenia, stany nowotworowe, nadczynność tarczycy, stany zapalne wysiękowe skóry, nadpobudliwość układu nerwowego oraz zaawansowana miażdżyca.

CZYNNIKI MECHANICZNE

(Jako elementy naturalnego działania)

To co odczuwamy w postaci dotykania, ucisku, tarcia, gładzenia, drapania, uderzenia itp. Jest powodowane działaniem czynników mechanicznych. Siłom zewnętrznym towarzyszy tu mechaniczne podrażnienie, a niekiedy nawet uszkodzenie tkanek ciała. Skóra reaguje na wszystkie przeżycia sensoryczne wywołane działaniem bodźców mechanicznych poprzez wytworzenie się lokalnego odczynu w postaci przekrwienia.

Konsekwencje działania bodźców mechanicznych na organizm bynajmniej nie zawsze są korzystne, a patogenne wpływy mogą sięgać głęboko w funkcje ustrojowe. Z negatywnymi skutkami takiego oddziaływania spotykamy się w przypadku różnych urazów, jak: Złamania i zniekształcenia kości, rany, itp.

Następstwem zarówno zbyt gwałtownego, jak i przesadnie długotrwałego działania bodźców mechanicznych mogą być pęknięcia kości, mięśni lub ścięgien oraz stany zapalne w układzie nerwowym.

Poważnym problemem jest zagrożenie hałasem. Oprócz uszkodzenia narządu słuchu powodować może m.in.: obniżenie ciepłoty skóry kończyn, zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi, zawroty i bóle głowy, uczucie ucisku w klatce piersiowej.

Czynnikiem silnie szkodliwie działającym na organizm jest również wibracja, spowodowana stosowaniem narzędzi pneumatycznych lub narzędzi elektrycznych.

Umiejętne i racjonalne stosowanie w wychowaniu fizycznym środków, których istotą są bodźce mechaniczne, może mieć równocześnie wpływ na stan samopoczucia psychicznego i hartu ciała.

Niemal każdy zdaje sobie doskonale sprawę z roli natrysków, regulujących siły fizyczne i kondycję psychiczną. Znaczenie tego zabiegu sprowadza się nie tylko do jego funkcji termicznej i higienicznej, ale również zyskuje on na walorach hartujących dzięki wpływom ciśnienia uderzającego w ciało strumienia wody jest to dla ciała mechaniczny masaż.

CZYNNIKI CHEMICZNE

Główny składnik atmosfery azot jest tzw. Gazem nieczynnym i, z punktu widzenia biometeorologii człowieka spełnia funkcję gazu rozcieńczającego tlen.

Najważniejszym składnikiem atmosfery pozostaje 2-gi pod względem wielkości składu objętościowego i wagowego gaz, tj. tlen. Swoistym bodźcem dla ustroju jest obniżenie jego ciśnienia cząsteczkowego, które towarzyszy zwiększeniu wysokości nad poziomem morza. Niedobór tlenu działa tu bodźcowo na układ oddechowy i krwiotwórczy.

Z punktu widzenia potrzeby zabezpieczenia prawidłowości rozwoju zwrócić musimy uwagę również na rolę dwutlenku węgla. Niezależnie od innych funkcji, gaz ten spełnia ważną rolę w procesach biologicznych, ponieważ pobudza odruch oddychania. W pomieszczeniach zamkniętych w których na skutek przebywania zbyt dużej liczby osób dochodzi do dużego stężenia poczynają występować objawy pogorszenia samopoczucia, wyraźnego znużenia i bólów głowy.

Wychowawca fizyczny winien być również uwrażliwiony na niekorzystne oddziaływanie jakie wywierać mogą zawarte w powietrzu zanieczyszczenia o znacznym stężeniu. W okręgach o silnie zanieczyszczonym powietrzu atmosferycznym liczba schorzeń wzrasta odpowiednio o 200-250% na krzywicę u dzieci, gruźlicę o 300-500%, pylicę 500-550%, bronchit 300-370%, a wady wzroku u dzieci występują w nasileniu o 400% większym.

Kolejnym czynnikiem chemicznym jest specyficzne działanie na ustrój aerozolu morskiego. W postaci naturalnych inhalacji bywa on wykorzystywany w leczeniu chorób dróg oddechowych. Aerozol morski posiada właściwości przenikania do oskrzeli o oskrzelików, przez co rozluźnia śluz i ułatwia odkrztuszanie. Wdychany z powietrz jod oddziaływując na błony śluzowe wykazuje działanie bakteriobójcze, a inny z pierwiastków śladowych sód reguluje nasilenie procesów osmotycznych.

TEREN I KLIMAT

Do czynników wychowania fizycznego zalicza się również oddziaływanie na ustrój poprzez dobór terenu oraz czynników klimatycznych o sobie tylko właściwych bodźcach fizycznej i psychicznej natury. Pojęciem terenu obejmujemy zarówno pola, lasy, góry, niziny, przestrzenie wodne, osiedla ludzkie, zakłady pracy, parki jak i boiska, korty tenisowe, pływalnie, itp.

Wychowawcy fizycznemu dobór odpowiedniego terenu pozwala uatrakcyjnić zajęcia, a w większości przypadków wręcz umożliwia mu prowadzenie określonych form działalności ruchowej. Teren pozostaje przy tym źródłem wszechstronnych bodźców o walorach zdrowotnych, higienicznych, sprawnościowych oraz psychicznych.

Odróżnić musimy:

• tereny naturalne (górskie, nadmorskie, leśne, bagniste, wodne, itd.),

• tereny przystosowane do ćwiczeń (boiska, hale i sale do ćw., pływalnie kryte i otwarte, tory regatowe, place gier i zabaw, itp.),

• teren zamieszkałe (zakłady pracy, szkoły, domy mieszkalne, gmachy użyteczności publicznej, ulice, parki, itp.).

Przebieg procesu dostosowania się do zmian środowiska geograficzno-klimatycznego, czyli tzw. Aklimatyzacji, jest uwarunkowany poziomem zdrowia, właściwościami konstytucjonalnymi oraz wiekiem danej osoby.

Klimatoterapia uważana jest za jedną z najstarszych metod leczenia, a zmiana klimatu nawet u osób w pełni zdrowych może stanowić cenny środek higieniczny i odnowy sił.

1. Klimat nadmorski na ogół uznaje się za ostrobodźcowy, ze względu na dość obfite opady deszczu, wilgotność i częste wiatry. Posiada on cenne walory lecznicze z uwagi na zawartość w niesionym przez powietrze aerozolu morskim pierwiastków śladowych (jod, brom, sód). Klimat nadmorski charakteryzuje się na ogół małym zanieczyszczeniem powietrza oraz dość dużym nasłonecznieniem, wzmaganym dzięki odbijaniu się promieni od jasnej powierzchni plaży i lustra wody.

2.Klimat górski, w swej najczęstszej odmianie, charakteryzuje obniżenie ciśnienia, wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza (około 8 mm Hg na 100 m), zmniejszająca się również wraz z wysokością temperatura (ok. 0,6 C na 100 m), duże natężenie promieniowania słonecznego oraz znaczne zmiany temperatury i dość suche powietrze. Korzystnie wpływa klimat górski na cierpiących z powodu przewlekłych katarów w chorobach dróg oddechowych, w stanach po zapaleniu płuc i opłucnej oraz w ogóle w różnych postaciach rekonwalescencji.

3. Klimat nizinno - leśny cechuje się osłabieniem siły działania czynników meteorologicznych (temperatura, wilgotność, prędkość wiatru). Zieleń leśna spełnia rolę filtru dla zapyleń i zanieczyszczeń chemicznych oraz silnie przesyca powietrze olejkami eterycznymi (fitoncydy). Zachodzący u roślin proces fotosyntezy jest źródłem tlenu atmosferycznego. Tereny leśne są często niezastąpionym czynnikiem regeneracji sił psychicznych i fizycznych. Klimat ten ze względu na dość naturalne oddziaływanie na ustrój jest zalecany dla osób wyniszczonych długotrwałą chorobą cierpiących na dużą chwiejność układu sercowo-naczyniowego oraz w ogóle wskazany jest jako miejsce wypoczynku dla osób w wieku podeszłym. Przeciwwskazania mogą dotyczyć jedynie wszystkich chorych na nerki i reumatyzm, w przypadku występującej na terenie nadmiernej wilgotności.

6. OSOBNICZE I POZAOSOBNICZE UWARUNKOWANIA W PROCESIE WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA FIZYCZNEGO.

Osobnicze i pozaosobnicze uwarunkowania w procesach wychowania i kształcenia fizycznego

Warunki procesu wychowania i kształcenia fizycznego stanowią o okolicznościach towarzyszących działaniu i określają sytuacje, od których skuteczność tego działania jest uzależniona. Chodzi tutaj o takie elementy, na które w swej istocie wychowawca fizyczny w ogóle, czy też w danym momencie, wpływu nie ma i mieć nie może, a które wymuszają na nim potrzebę odpowiedniego doboru środków wychowawczych czy kształcących postępowanie.
Elementy te stanowią jak gdyby tło dla procesu wychowania i kształcenia fizycznego, czy też pewnego rodzaju ramy, w których obrębie się on otacza.

[ Z. Gilewicz 1964 ]. Przechodząc do klasyfikacji uwarunkowań wychowanie fizycznego podzielimy je na te, które mówią bezpośrednio o samym osobniku oraz te, których potrzeba uwzględnienia wynika z pozaosobniczych sytuacji i określonych.
W grupie pierwszej wymieniamy:
a) wiek
b) płeć
c) konstytucję fizyczną
d) stan zdrowia
Natomiast lista warunków pozaosobniczych wymieniamy:
a) warunki bytu i pracy
b) warunki terenowe i klimatyczne
c) obiekty sportowe , sprzęt i przybory
d) aparaturę diagnostyczno - kontrolną i pomoce dydaktyczne
e) czas przeznaczony do ćwiczeń fizycznych
f) środowisko społeczne

Zróżnicowanie pod względem wieku

W zakresie kształcenia cechy funkcjonalne na ogół przyjmuje się, że efekty stymulacji są tym większe im :

a) Szybsze jest tępo rozwój danej cechy

b) Mniejszy jest stopień odziedziczalności

Tezę o występowaniu tzw. Okresów krytycznych zgodnie, z którymi najskuteczniejsza metodą treningu jest działanie zgodne z naturalnym kierunkiem rozwoju, przedstawiona na podstawie licznych wykresów badań naukowych

7. Okres noworodkowy (od urodzenia do 1 miesiąca życia)
   b) Okres niemowlęcy (od ok. 1 roku życia)
   c) Okres poniemowlęcy ( od ok. 3 roku życia)
   d) okres przedszkolny (od ok. 7 roku życia)
   e) młodszy szkolny ( od pokwitania do ok. 10 - 12 lat)
   f) okres pokwitania ( od ok. 17 lat)
   g) okres młodzieńczy ( od ok. 24 lat)
   h) okres wieku dorosłego i dojrzałego (od ok. 44 - 55 lat)
   i) okres starzenia się i starości

Płeć jako element określający postępowanie wychowania fizycznego

Za potrzebę zróżnicowanie procesu wychowania fizycznego w zależności od płci przemawiają w równej mierze przesłanki biologiczne, psychiczne jaki i społeczno - obyczajowe.

[ Z. Gilewicz 1964] „ Z teorii o dobro kobiety - pisał ze i o interes społeczny w obrębie zagadnień populacyjnych wywodzi się odrębny system wychowania fizycznego, a tym samym również i komplikacje oraz ograniczenia swobody w postępowaniu wychowawcy, który w swej pracy będzie się potykał nieraz z krańcowo różnymi poglądami na metody traktowania wpływu ćwiczeń ruchowy na ustrój kobiecy.”

[wg. W Osińskiego 1988] Wskaźnik dymorfizmu płciowego dla różnych właściwości motorycznych na podstawie badań dzieci i młodzieży z lat 1983 - 1984

Konstytucja ( psychofizyczny typ ustroju) jako warunek w procesie wychowania i kształcenia fizycznego

Kwestia konstytucji i psychofizycznych właściwości najściślej wiąże się z zagadnieniem indywidualizacji a wiec z potrzeba odrębnego traktowania osobników zaliczanych w obręb jednaj co najmniej z trzech grup :

1. Uzdolnionych ruchowo

2. Przeciętnych

3. Słabych i zapóźnionych w rozwoju

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na niektóre uwarunkowania genetyczne, które w decydujący sposób ograniczają wpływ treningu:

1. Osobnicy w smukłej budowie ciała nawet pod wpływem intensywnego treningu nie przybiorą cech budowy kulturysty;

2. Osobnicy o tęgiej budowie ciała są bardzo podatni na wpływ ćwiczeń a ich mięsni łatwo podlegają hipertrofii;

3. Osobnicy o wyraźnej tkance tłuszczowej pod wpływem treningu stosunkowo szybko ja tracą, ale i bardzo łatwo ja regenerują przez brak systematycznych ćwiczeń;

Stan zdrowia a postępowanie wychowawcy fizycznego

We współczesnym wychowaniu fizycznym przyjmuje się, ze dziecko przewlekle chore upośledzona a nawet kalekie może i winno uczestniczyć w prawie wszystkich zajęciach ruchowych z rówieśnikami. Wychowawca fizyczny wiec musi mieć na względzie wszystkie te osoby, co, do których nie ma przeciwwskazań lekarskich do uprawiania przez nich ćwiczeń fizycznych. W szkole tradycyjnej często niesłychanie rozszerzona grupę tych, którzy byli notorycznie zwolnieni z zajęć WF, włączone do niej również osoby zdrowe. Przy rozdzielaniu dzieci na sprawne i mniej sprawna można doprowadzić do izolacji społecznej, braku normalnych kontaktów z rówieśnikami i wszelkich konsekwencji trwałej hipoaktywności dziecka. Powstaje wówczas klasyczny mechanizm „błędnego koła”.

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI I TENDENCJE W WYCHOWANIU FIZYCZNYM

Współczesne tendencje oraz propozycje modernizacji wychowania fizycznego na tle przemian w oświacie, wychowaniu i cywilizacji.

Przesycona humanistyczną troską walka o unowocześnienie wychowania fizycznego przebiega równolegle z przejawami reformatorskiego działania w całym szkolnictwie. Edukację traktuje się dzisiaj jako proces rozciągający się na całą egzystencję człowieka wykraczający poza obręb szkoły.

Główne tezy krytyki tradycyjnego modelu

Krytyczne głosy wobec tradycyjnego modelu wychowania fizycznego usłyszano pierwszy raz w połowie lat siedemdziesiątych. W sporze o współczesny kształt wychowania fizycznego linia podziału przebiegła między wyznawcami koncepcji wyraźnie nowatorskich, a zwolennikami jedynie drobnych korekt i ulepszeń.

Podstawowe krytyczne głosy dotyczyły

• myślenia o wychowaniu fizycznym wyłącznie w kategoriach klasowo - lekcyjno - przedmiotowych

• biologizacji wychowania fizycznego

• naśladowania ruchów, które są wobec Okonia pozbawione wszelkiej inwencji

• szkołę polską, która nie wychowuje dla zdrowia

• roli ucznia w wychowaniu fizycznym

• działalności sportowo-rekreacyjnej

• testów sprawności fizycznej

• systemu klasowo-lekcyjnego

4. Zasadnicze przesłanki nowoczesności

edukacja permanentna - zasada ta głosi, że wychowanie fizyczne należy traktować jako nieprzerwany proces, któremu początek wyznacza akt narodzin dziecka i który biegnie aż do schyłku ludzkiego życia.

b)prospekcja - (wychowanie dla przyszłości). W haśle tym uwzględniono, że życie, do którego przygotowujemy nieustannie się zmienia, stawiając stale nowe i z reguły coraz trudniejsze zadania. Z prospekcją wiąże się problem rozbudzania zamiłowań do ruchu i zmęczenia wywołanego wysiłkiem fizycznym.

c) autoedukacja - postępem w nauczaniu nie będą najwymyślniejsze urządzenia i sprzęt, ani tresura, tylko motywacja do ćwiczeń, bo nie istnieje prawdziwe
wychowanie tam, gdzie nie ma dobrowolnego zaangażowania osobnika, aktywnego udziału z jego strony.

d) humanizacja - hasło to głosi, żeby lepiej zrozumieć sfery przeżycia ludzkiego. Chodzi o zmianę postaw i nastawień. Trzeba przezwyciężyć tradycyjną gradację wartości eksponującej ducha i upośledzającej ciało - F. Znaniecki pisał, że ciało tak samo jak inne treści zmysłowe czy kulturalne, jest wartością wśród innych wartości, a nie warunkiem czy podłożem innych.

e) intelektualizacja - aby osiągnąć efektywność działania - uczeń powinien wiedzieć po co ćwiczy i jakie są potrzeby jego organizmu. Oznacza to konieczność wzbogacenia wychowania fizycznego o wartości intelektualne - poznawcze.

f) indywidualizacja - system klasowo - lekcyjny nie ułatwi zróżnicowanego, a więc w zależności od potrzeb i zamiłowań traktowania poszczególnych uczniów. Szansę na zrealizowanie postulatu indywidualizacji widzi się głównie w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych

g) szkoła przedłużona i środowiskowa - realizacja nowych zadań wychowania fizycznego wymaga wyjścia poza system klasowo - lekcyjny i rozwinięcia form działalności pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Szkoła bliskiej przyszłości powinna szerzyć kulturę fizyczną promieniując swoimi wpływami nie tylko wśród dzieci ale również wśród dorosłych.

Propozycje modernizacji:

Pierwszą propozycję modernizacji, której autorem był Maciej Demel - stanowiły treści programowe i zaproponowano, aby scalić w jeden blok przedmiotowy: lekcje wf, pozalekcyjne formy wf, działalność szkolnej służby zdrowia, oświatę zdrowotną w szkole, lekcje higieny i nauki o człowieku. Inną wersję programową, która jest wyrazem poszukiwania szans na unowocześnienie wychowania fizycznego zaproponował Zygmunt Jaworski

a) część pierwszą (obowiązkową) - mającą zapewnić podstawy wiedzy z zakresu kultury zdrowotnej i fizycznej

b) część drugą (do wyboru)stanowił ją program aktywności ruchowej, na który składały się treści różnych dyscyplin sportowych

Kolejną propozycję przedstawił Krzysztof Zuchora, który postulował, aby elementami programów uczynić:

- gry i zabawy

- wychowanie zdrowotne

- rekreację

- turystykę

- sport

W każdej z tych odmiennych sfer kultury fizycznej prowadzić miano by inną grupę wychowanków, zmierzając odmienną drogą do tego samego celu

8. SPORT JAKO FORMA UCZESTNICTWA W KULTURZE FIZYCZNEJ.

1. DEFINICJA SPORTU.

„Sport to świadoma i dobrowolna działalność człowieka podejmowana w celu zaspokojenia potrzeb: zabawy, współzawodnictwa oraz doskonalenia własnych cech fizycznych i umysłowych. Wyraża się przez ćwiczenia i gry uprawiane według określonych zasad (...)” . Sportem określa się nie tylko uprawianie określonej działalności w sposób systematyczny lecz także sporadyczny. W związku z tym pojęcie to obejmuje wszelkie formy udziału w walkach i grach. Nie zawęża się do działalności, którą zwykło się określać jako sport wyczynowy.

2. CECHY SPORTU

Sport we wszystkich swoich odmianach odgrywa znaczącą rolę w życiu każdego, a szczególnie młodego człowieka. Czynne i systematyczne uczestnictwo w zajęciach sportowych ma ogromny wpływ na:

- prawidłowy rozwój fizyczny dzieci i młodzieży,

- stan zdrowia społeczeństwa,

- przeciwdziała patologiom społecznym wskazując właściwą i atrakcyjną drogę postępowania,

- wyzwala i kształtuje wiele pozytywnych cech osobowości m.in.: systematyczność, obowiązkowość, umiejętność pokonywania trudności, ambicja, wola walki, umiejętność koncentracji, umiejętność współżycia w grupie, uodparnia na stres, przezwyciężanie bólu, radość ze zwycięstwa czy umiejętność przegrywania. A jak widomo są to wartości powszechnie cenione i szanowane.

ATUTELICZNE ROZUMIENIE SPORTU

Autoteliczny - będący celem samym w sobie; usprawiedliwiającym się, tłumaczącym się samo przez się, a nie przez okoliczności zewnętrzne czy szczególne pobudki np. nagrody; będący przeciwieństwem wartości instrumentalnych;

W tym przypadku ludzie dobierani są pod kątem dyspozycji somatyczno-motorycznych do poszczególnych konkurencji sportowych (np. wysocy do koszykówki), umożliwiających osiąganie maksymalnych wyników w postaci zwycięstwa nad rywalem lub ustanowienie rekordu.

HETEROLICZNE ROZUMIENIE SPORTU

Heteroteliczny (instrumentalny), - istniejący dla czegoś innego, z jakiegoś powodu, mający szczególny cel zewnętrzny, nie należący do jego własnej substancji; taki, który nie jest celem samym w sobie;

Poprzez heteroteliczne rozumienie sportu zauważamy chęć lub tez potrzebę osiągnięcia innego celu niż mistrzostwo sportowe. Dla wielu ludzi uprawiających sport celem głównym może być wyłącznie dobra zabawa lub też np. rozwijanie zdrowia (dobrej wydolności tlenowej, sprawności aparatu ruchu, prawidłowej struktury i budowy ciała), a więc pomiar sprawności ma spełniać funkcję motywującą do kształtowania pewnego stylu życia nastawionego na satysfakcjonujący wygląd, wysoką zdolność do pracy i dobre samopoczucie.

VIII. AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA JAKO PODSTAWOWY WYNIK KSZTAŁCENIA W PROCESIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA - dowolna forma ruchu ciała lub jego części, spowodowana przez mięśnie szkieletowe, przy którym wydatek energii przekracza wartość energi spoczynkowej.

W procesach wychowania i kształcenia fizycznego istotną rolę odgrywa kształtowanie dyspozycji kierunkowych, gdzie odwołujemy się do czynników natury społecznej. Pamiętajmy jednak o równoległym kształtowaniu dyspozycji instrumentalnych, zaliczamy do nich między innymi zdolności motoryczne, hartowanie czy postawę ciała.

Celem wcześniej wymienionych jest zwiększenie odporności na różne choroby, zdolności do pracy oraz lepszymi cechami zarówno morfologicznymi jak i czynnościowymi ustroju.

KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ DLA ROZWOJU I ZDROWIA

Aktywność fizyczna jest podstawowym elementem:

a) zdrowego stylu życia. Sposób na dobre samopoczucie i czerpanie radości z życia oraz szansę na prawidłowy rozwój w dzieciństwie i przedłużenie aktywnego i niezależnego życia w starości.

b) zapobiegania chorobom w tym zwłaszcza schorzeniom cywilizacyjnym oraz przedwczesnej niepełnosprawności i zgonom.

c) radzenia sobie ze stresami, których z nadmiarem dostarcza wpółczesne codzienne życie.

d) terapii wielu zaburzeń lub chorób.

ZMIANY ZACHODZĄCE NA POZIOMIE PREDYSPOZYCJI przede wszystkim dotyczą właściwości:

- morfofizjologiczno - struktualnych - wielkości i masy ciała, parametrów somatycznych i proporcji ciała, składników ciała, masy tłuszczu i ciała szczupłego, ruchomości stawów, itp.

- morfofizjologiczno - funkcjonalnych (energetycznych) - wydzielania wewnętrznego metabolizmu i maksymalnej mocy anaerobowej (kwaso - i niekwasomlekowa), zdolności maksymalnego pochłaniania tlenu, itp.

- koordynacyjnych

Analiza tekstu - „Szkice krytyczne o Kulturze Fizycznej” M. Demel

KULTURA FIZYCZNA - definicja

Kultura fizyczna obejmuje te wszystkie wartości, które wiążą się z fizyczną postacią i fizycznym funkcjonowaniem człowieka, zarówno w jego własnym subiektywnym odczuciu, jak też w obrazie społecznie zobiektywizowanym.

Analogicznie do innych wartości kulturowych, mają one charakter dynamiczny, kształtują poglądy i postawy ludzkie, są, więc cząstką światopoglądu i obyczaju.

Zgodnie z takim ujęciem, „masowa kultura fizyczna” to powszechna higienizacja życia, a nawet „medycyna dla wszystkich”, szkoła pracy nad sobą, nad zdrowiem, sprawnością, urodą. Arsenał jej środków daleko wykracza poza sport, a nawet poza ćwiczenia ruchowe.

Krzewić kulturę fizyczną znaczy, więc tyle, co kształtować świadomą, afirmatywną i aktywną postawę wobec ciała i potrzeb, uczyć jak poprawiać naturę, zmieniać obyczaj, doskonalić się.

Czym jest KULTURA FIZYCZNA obecnie?

Kulturę fizyczną utożsamia się na ogół z produkcjami ruchowymi, i to głównie typu sportowego. Zamyka w obrębie Sali gimnastycznej, boiska (…) nie widzi się jej i nie czuje w życiu zwykłym, codziennym. Stąd społeczeństwo dzieli się na sportowców i niesportowców, którzy nie pojmują, co by mogli mieć wspólnego z kulturą fizyczną, jeśli sportu nie uprawiają, a nawet o nim nie myślą.

Wydaje się, że wadliwe pojmowanie kultury fizycznej, ubogie i jednostronne, jest istotną przeszkodą w realizacji ambitnego programu powszechnej kultury fizycznej.

Ładnie byśmy wyglądali, gdyby ten proces polegał na dostosowywaniu ludzi wyłącznie do kanonów sportu olimpijskiego.

Propozycja modelowa doktryny wychowania fizycznego [wg Demela]

Wychowanie fizyczne powinno wprowadzać w świat tak pojętej kultury fizycznej, winno być jej kursem propedeutycznym, dostosowanym do poszczególnych etapów rozwoju, do płci, środowiska, przyszłego zawodu.

Aby to nastąpiło, trzeba zintelektualizować proces wychowania fizycznego, podbudować go teoretycznie, pomóc wychowankowi w zrozumieniu samego siebie .

Niestety obecnie w wychowaniu fizycznym pomija się istotne mierniki kultury fizycznej, a wiec zdrowie publiczne, sprawność ruchową czy nawyki związane z pielęgnacją ciała.

Wywyższa się wyniki sportowe, wskazuje usportowienie jako jedyną perspektywę rozwojową wychowania fizycznego i rzekomą nowoczesność.

Należy oczyścić, więc wychowanie fizyczne z pierwiastków tresury, podnieść ucznia do rangi czynnego podmiotu, postawić go w roli współtwórcy własnego rozwoju, przesuwając akcent na samowychowanie, i zastępując sukcesywnie kontrolę - samokontrolą, ocenę - samooceną.

Treści programu

1. Określona suma wiadomości ( stosownie do stopnia rozwoju)

2. Konkretne umiejętności z zakresu pielęgnacji oraz władania swoim ciałem ze szczególnym akcentem na umiejętności ruchowe (np. pływanie)

3. Ogólne usprawnianie organizmu ( zdolności motoryczne)

4. Hartowanie na bodźce środowiskowe ze szczególnym uwzględnieniem tolerancji wysiłkowej (wydolność)

5. Kształtowanie trwałych potrzeb i nawyków, zwłaszcza nawyku aktywności fizycznej

6. Formowanie właściwego stosunku do organizmu i jego potrzeb

Treść wychowania fizycznego powinna harmonijnie wiązać elementy aktualistyczne i perspektywiczne, a także równoważyć czynny wypoczynek i rozrywkę, z systematyczną poważną pracą nad własnym doskonaleniem

Rola szkoły w wychowaniu do rekreacji fizycznej

Współczesne wymogi życia podnoszą znaczenie rekreacji, bowiem chodzi tu nie tylko o przeciwdziałanie chorobom cywilizacji, o przedłużenie przydatności życiowej człowieka, ale również o przystosowanie społeczeństwa do racjonalnego dysponowania czasem wolnym(…). Trudno wyobrazić sobie rozważania na temat wartościowego spędzania czasu w oderwaniu od zadań, które w tej dziedzinie ma szkoła. Istnieje, więc genetyczna ciągłość między wychowawczą rolą szkoły, a jego późniejszym życiem i jego pracą zawodową.

Szkoła w swoich funkcjach ma z jednej strony pomóc dziecku w prowadzeniu trybu życia najodpowiedniejszego do jego wieku i środowiska, a z drugiej strony przygotować je do życia dorosłych. W ramach procesu wychowawczego szkoła rozwija u młodzieży nawyki rekreacyjne: od ruchu - do trwałego zainteresowania - do potrzeby.

Bowiem głównym motywem podejmowania ćwiczeń ruchowych przez dorosłych jest właśnie potrzeba.

PROJEKT CYKLU PORADNIKÓW (PODRĘCZNIKÓW WF DLA MŁODZIEŻY SZKOLNEJ)

Wychowanie fizyczne jest unikalnym przedmiotem dydaktycznym pozbawionym wsparcia teoretycznego. O potrzebie i pożytku kultury fizycznej, a zwłaszcza jej funkcji zdrowotnej, uczeń jest informowany przygodnie. Z nauką o człowieku i higieną program wf nie jest skorelowany. Opieka nad rozwojem fizycznym i zdrowiem ucznia, sprawowana przez szkolną służbę zdrowia, pozbawiona jest charakteru pedagogicznego, uczeń jest biernym podmiotem tej opieki.

Planowane poradniki odegrają rolę klamry spinającej wychowanie fizyczne z szkolnym systemem zdrowia. Poradniki łączyć będą treści: wychowania fizycznego, higieny i oświaty zdrowotnej, a także nawiązywać do nauki o człowieku i do wychowywania obronnego. Ciąg poradników biec będzie równolegle do rozwoju biologicznego i psycho - społecznego. Poradniki położą akcent na samowychowanie(…) pracę nad sobą, nad zdrowiem.

Pełniąc rolę kompensacyjną w stosunku do zajęć szkolnych i pozaszkolnych, poradniki szeroko uwzględnią problemy osobistej kultury fizycznej ucznia, higienizacji życia i tzw. medycyny dnia powszedniego.

WSPRAWIE KSZTAŁCENIA KADR

Każdy student musi:

• Po pierwsze: rozumieć kulturę fizyczną i proces wychowania fizycznego;

101. Po drugie: opanować warsztat wychowania fizycznego i technologię krzewienia kultury fizycznej;

• Po trzecie: sam stać się żywym wzorem kultury fizycznej

Dopiero po ustaleniu treści kształcenia w tych trzech pionach można przystąpić do strukturyzacji studiów. Studia nie mogą być tworem amorficznym. Muszą mieć swoją linię przewodnią, swój kręgosłup, którym siłą rzeczy jest teoria kultury fizycznej(…)

Studia powinny nie tylko przygotowywać do zawodu „na dziś”, ale też i to bodaj najważniejsze - wyposażyć absolwenta w nawyk systematycznej pracy nad sobą, nawyk doskonalenia się tak osobistego, jak i zawodowego.

Obecnie każdy przedmiot podsycany ambicją naukową, tworzy swoiste epicentrum z całą konstelacją przybudówek, koniecznych wprawdzie do realizacji planów badawczych, mało jednak przydatnych dla celów kształcenia młodzieży.

Tego rodzaju instytucja może, co prawda, spełniać zadania naukowe, może nawet pełnić funkcję dydaktyczne wobec wyrobionego odbiorcy, przestaje być jednak przejrzysta dla nowicjusza, jakim jest student. Pozostaje wówczas naiwna wiara, że wychowania fizycznego można się nauczyć podporządkowując w jakiś tajemniczy sposób tę wiedzę, którą reprezentuje mozaika przedmiotów.

Od przeciętnego absolwenta oczekuje się syntezy, a więc tego, czego sami nie potrafimy dokonać.

Podsumowując:

„Uczmy nieco mniej, unikajmy błyskotliwej eurydycji i drobiazgów, niechaj jedno drugiego należycie się trzyma. Niechaj wykłady nasze w jedną harmonijną zlewają się całość.”

[ W. Szokalski ]

ZADANIA NAUCZYCIELA W PRZYGOTOWANIU UCZNIA DO  PODEJMOWANIA AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ [DANUTA UMIASTOWSKA]

Przygotowanie dobrego nauczyciela jest jednym z trudniejszych wyzwań stawianych przed uczelniami kształcącymi przyszłych pedagogów. Nie jest to, bowiem zadanie, które można zrealizować w trakcie trwających studiów. Wyposażenie studenta w niezbędną wiedzę i umiejętności to tylko jedna strona jego edukacji.

By stać się dobrym nauczycielem, potrzebna jest jeszcze praktyka oraz ustawiczne kształcenie się, pozwalające na unowocześnianie wiedzy i ciągłe jej aktualizowanie.

Tworzenie modelu nauczyciela wychowania fizycznego można oprzeć na ustaleniu kompetencji, które będą stanowiły podstawę jego działań.

Zaliczyć do nich można z całą pewnością interakcje zachodzące pomiędzy nauczycielem, uczniem i społeczeństwem (inni nauczyciele, rodzice itp.) oraz czynniki, które warunkują takie, a nie inne kształtowanie się postawy nauczyciela (wynikające z przesłanek psychicznych, motorycznych i społecznych).

Zdaniem Czesława Kupisiewicza:

Czasy, w których żyjemy, charakteryzuje eksplozja informacji, niespotykana przedtem mobilność zawodowa, ogromny wzrost znaczenia nauki, rozwój środków masowego przekazu, szybki postęp techniczny. Na te i wiele innych przemian nauczyciel musi być przygotowany i otwarty. Sytuacja ta wymaga od niego ciągłego doskonalenia swoich kompetencji i umiejętności zawodowych, warsztatu metodyczno-organizacyjnego, poszerzania horyzontów wiedzy.

Stąd rola i funkcja nauczyciela w dzisiejszej rzeczywistości edukacyjnej staje się coraz bardziej ważna i odpowiedzialna - tym bardziej, że zawsze postrzegamy ją poprzez pryzmat dobra ucznia

[Kupisiewicz, 1987, s. 159]

Dobrze przygotowany nauczyciel wychowania fizycznego powinien potrafić tak kierować procesem nauczania i wychowania, by uczeń opanował zdolność adaptowania nowych osiągnięć i wykorzystywania ich w praktycznym działaniu.

Józef Kuźma określa zadania nauczycieli przyszłej szkoły jako kształtowanie nowego pokolenia ludzi wszechstronnie rozwiniętych, którzy będą mogli łączyć inteligencję racjonalną i inteligencję emocjonalną [Kuźma, 2000, s. 61].

Przyszły nauczyciel powinien, zatem zostać wyposażony w taką wiedzę, by mógł świadomie realizować funkcje nowoczesnej szkoły określone przez Wincentego Okonia tak:

• równomierne przykładanie wagi do problemów przyszłości, przeszłości współczesności,

• umiejętne koncentrowanie uwagi uczniów na problemach globalnych (dotyczących zarówno najbliższego otoczenia, jak i całego świata),

• rozwijanie samodzielności ucznia w myśleniu i działaniu, co prowadzi do tworzenia postaw twórczych,

• przypisanie szkole olbrzymiej roli w kształtowaniu aktywnego i twórczego stosunku młodzieży do wszystkiego, co ją otacza [Okoń, 1991].

Tylko nauczyciel w pełni rozumiejący swoją rolę potrafi wzbudzić u ucznia zainteresowanie przedmiotem, ukształtować w nim pozytywne postawy wobec uczestnictwa w różnych zadaniach. Postępowanie nauczyciela służącego wielokrotnie jako wzór do naśladowania i utożsamiania się z nim jest bardzo istotnym składnikiem pracy pedagogicznej.

Podsumowaniem rozważań na temat przygotowania studentów do roli nauczyciela niech stanie się myśl krakowskiego pedagoga J. Kuźmy: Nowatorska twórcza szkoła zależy przede wszystkim od twórczych nauczycieli [Kuźma, 2000, s. 75]

Przygotowanie dobrego nauczyciela jest jednym z trudniejszych wyzwań stawianych przed uczelniami kształcącymi przyszłych pedagogów. Nie jest to, bowiem zadanie, które można zrealizować w trakcie trwających studiów. Wyposażenie studenta w niezbędną wiedzę i umiejętności to tylko jedna strona jego edukacji.

By stać się dobrym nauczycielem potrzebna jest jeszcze praktyka oraz ustawiczne kształcenie się pozwalające na unowocześnianie wiedzy i ciągłe jej aktualizowanie.

Co należałoby, zatem zrobić, aby studentów przygotować do wypełniania takich ról?

Przede wszystkim musimy doprowadzić do perfekcji system samooceny i samokontroli wraz z umiejętnością korzystania z jego wyników. Student musi umieć ocenić, co potrafi, a co jest jego słabą stroną.

Należy, zatem wskazać im podczas zajęć seminaryjnych i ćwiczeniowych metody aktywizujące, techniki socjometryczne oraz nauczyć stosowania ich w pracy.

Postawa nauczyciela to najistotniejszy element przygotowania młodego człowieka do uczestnictwa w ruchu. Wspólna radość, jaką niosą ćwiczenia, brak sytuacji stresujących podczas lekcji zapewni inny stosunek do przedmiotu.

PODSUMOWUJĄC :

Ruch powinien kojarzyć się z czymś, co daje radość, zadowolenie i satysfakcję, pozwoli uwierzyć we własne siły, skosztować smaku zwycięstwa i goryczy porażki.

Zatem każdemu nauczycielowi powinny w jego postępowaniu przyświecać słowa Jędrzeja Śniadeckiego aktualne prawie od dwustu lat: …nigdy ten nie nauczy nikogo, kto swej nauki nie umie zrobić przyjemną

NOTATKI OGÓLNIE

Treść i zadania teori wf.

Nazwa teoria WF funkcjonuje w różnych znaczeniach:

• ogół wiedzy o WF,

• centralny przedmiot,

• integralna część pedagogiki,

• syntetyczna i specyficzna w naukach o kulturze fizycznej yzw. Teoria „średniego zasięgu”.

Cztery płaszczyzny problematyki badawczej teorii WF:

3. powinności i postulatów (ideały, cele, funkcje WF),

4. warunków skuteczności procesu wychowania i kształcenia fizycznego,

5. ogólnych reguł doboru sposobów i środków działania,

6. organizacji i realizacji procesu wychowania i kształcenia fizycznego.

Definicja teorii WF - jest to dyscyplina zajmująca się konstruowaniem i badaniem procesów wychowania i kształcenia fizycznego w ich całokształcie, a w szczególności określeniem celów, ogólnych prawidłowości stosowania metod i środków oraz warunkami jak najbardziej skutecznego postępowania w tej dziedzinie. Tak pojęta teoria WF musi być tyleż teorią wychowania, co i fizycznego kształcenia.

Teoria WF obejmuje (problematyka zainteresowań) pełen cykl praktycznego postępowania wychowawcy fizycznego, który daje się opisać poprzez ogólny schemat prakseologiczny:

• uświadomienie celu,

• diagnoza (jednostkowa, grupowa i środowiskowa),

• prognoza (rokowanie - przewidywanie skutków przyszłej pracy),

• ordynacja (programowanie, planowanie, wybór środków i metod postępowania),

• wykonawstwo (realizacja),

• ocena efektów (w zakresie: postaw, wiedzy, nawyków, sprawności i umiejętności),

• wnioskowanie pedagogiczne.

Miejsce teorii WF w ogólnym systemie nauk o KF ukazuje sporządzony przez Matwiejewa schemat nauk o KF (1983), na którym na szczególną uwagę zasługuje umiejscowienie teorii WF w centralnym punkcie tego systemu. Takie rozumienie roli i miejsca teorii WF podkreśla też jej wyjątkowe znaczenie w programie przygotowania kadr wychowawców fizycznych.

Najbardziej ścisłe związki łączą teorii WF z metodyką WF. O ile metodyka WF zajmuje się szczegółowymi technikami i wzorami wychowawczego działania, to teorii WF dostarcza pewnych reguł ogólnych, mówiących o uwarunkowaniach, procesach i mechanizmach WF. „Teoria odpowiada na pytania:, dlaczego i po co? Metodyka zaś na pytania: co i jak czynić?” (Demel 1981).

Specyficzne i ważne powiązania występują też między teorią WF a teorią KF. Teoria KF jest tworzona na wyższym piętrze naukowego uogólniania oraz ma zadanie nie tyle praktyczne, co przede wszystkim wyjaśniające (teoretyczne).

Krawczyk 1981 pisał, że podobnie jak ogólna teoria wychowania nie jest ogólną teorią kultury, tak teoria WF nie jest teorią KF.

Kultura fizyczna a wychowanie fizyczne.

KF ujmowana w kategoriach instytucjonalno - administracyjnych - utożsamia się ją z sumą rzekomych prostych elementów, jak WF (traktowany jako szkolny przedmiot nauczania), sport (wyczynowy), rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa. Próbuje się precyzować definicję na kształt worka, do którego można niemal wszystko wrzucić. Nie bardzo jasne, trudne do zdefiniowania są terminy - WF, sport, rekreacja fizyczna, itd.

Koncepcja indywidualistyczno - wartościująca - niezmiernie rozpowszechnione w filozofii i humanistyce jest ujęcie kultury w aspekcie subiektywistyczno - indywidualistycznym zwanym też wartościującym. Przedstawia się kulturę jako dziedzinę bezinteresownych pozbawionych praktycznych zamierzeń, szlachetnych, duchowych dążeń i przeżyć, uczuć oraz nastawień. KF jest dbałością psychiki o ciało. KF staje się częścią bogactwa duchowego człowieka.

M. Demel (1974) pisał: „KF to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”. Każdy reprezentuje określony poziom własnej, osobistej KF; względnie wysoki lub niski. KF trzeba, więc poszukiwać nie na stadionach a w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach oraz przekonaniach.

Koncepcja socjologizująco - uniwersalistyczna (globalna) - Z. Krawczyk (1978) uważa, że KF jest to „względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań”. KF jest cechą grupową, interesujące stają się te formy zachowania, które są znamienne, specyficzne dla danej zbiorowości, które stanowią o jej odmienności od innej i tym samym behawioralnie przesądzają o lokalizacji społecznej jednostki.

Koncepcja holistyczna - proponuje się następującą definicję (wg Osiński 1979)KF jest to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym, w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i wzorów postępowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane w danej zbiorowości. Nacisk położono na ogół powstałych w toku działań zbiorowości ludzkiej wytworów o charakterze zarówno materialnym jak i pozamaterialnym. Zrezygnowano z wyliczania specyficznych dla KF punktów odniesienia. Wychodzi się z założenia, że nawet najbardziej precyzyjne wyliczanie części nie wiele jeszcze mówi o zasadach, sposobach czy celach ich współdziałania.

Proponuje się, aby w tym ujęciu KF traktować szeroko, widząc 3 wzajemne uzupełniające się sfery: 1 - sferę przekonań, poglądów i aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie, 2 - sferę obserwowalnych i sprawdzalnych czynności, 3 - sferę intencjonalnych narzędzi (obiekty, sprzęt, urządzenia sportowe), instytucje i organizacje, systemy i programy zarządzania oraz wiedzę teoretyczną.

O pojmowaniu oraz miejscu wychowania fizycznego w kulturze fizycznej.

WF zgodnie z sięgającą jeszcze czasów starożytnych klasyfikacja jest uważane za jedną z podstawowych dziedzin wychowania. Odrębnie omawia się wychowanie moralno - społeczne, intelektualne, estetyczne oraz fizyczne. Obecnie uznaje się, że wychowanie sprowadza się do przygotowania człowieka do życia w obrębie pewnych sfer rzeczywistości. W najogólniejszym ujęciu WF możemy przedstawić jako stosunek przebiegający dwukierunkowo między wychowawcą fizycznym a wychowankiem.

Etapy ewolucji poglądów na istotę wf:

1 - wychowanie (kształtowanie) ciała,

2 - wychowanie poprzez ciało,

3 - kształtowanie ciała i wychowanie,

4 - wychowanie w trosce o ciało (wychowanie do KF).

Ad.1. Koncepcja wychowania ciała była jawnie i wyłącznie nastawiona na zaspokojenie potrzeb doraźnych człowieka. Wyraźnie tez obarczona ówczesnym sposobem patrzenia na rolę wychowania, wychowanka traktowała jako bierny przedmiot oddziaływań wychowawczych.

Ad.2. „Ciało ma być punktem zaczepienia, lecz celem - cały człowiek”. W myśl takiego rozumowania zamierzano więc oddziaływać na wszystkie sfery osobowości człowieka (fizyczną, moralną, umysłową, estetyczną) poprzez aktywność fizyczną i wpływ czynników naturalnych. Słabością tej koncepcji była naiwna wiara w to, że za pomocą fizycznych środków można wielostronnie i całościowo oddziaływać na człowieka.

Ad.3. Stanowisko kompromisowe pomiędzy wychowaniem ciała a wychowaniem poprzez ciało. W tej koncepcji odczuwano (Z. Gilewicz) konieczność włączenia wf w ramy wychowania właściwego jako pełnoprawnego składnika procesu pedagogicznego. Stąd konieczne stały się zabiegi związane z potrzebą akcentowania związków wf z wychowaniem umysłowym, moralnym i estetycznym. Ta koncepcja jednak z jednej strony ograniczała rozumienie tego, co swoiste dla wf wyłącznie do ciała, a z drugiej nadmiernie rozciągała zadania ogólnowychowawcze.

Ad.4. Poczęto stopniowo przenosić swoiste cechy wf ze sfery wyłącznie i często dotąd instrumentalnej (nauczania i usprawniania) również w sferę wychowania właściwego, czyli zamierzonego kształtowania jakiegoś nowego zespołu postaw, przekonań i wartości. Przy czym owe postawy, przekonania i wartości nie odnoszą się już do wychowania i osobowości w ogóle, a poczynają wyznaczać zachowanie człowieka właśnie w dziedzinie dbałości o jego ciało i fizyczne funkcjonowanie. O tym czy mamy do czynienia z wychowaniem decyduje fakt wytworzenia się odpowiednich postaw, przekonań, poglądów i aspiracji. Istotne jest, czy działania nasze dokonały zmiany w świadomości, czy bogatsza stała się osobowość wychowanka, czy zmienił się jego stosunek do ciała, zdrowia, sprawności ruchowej, higieny.

Definicja WF - „Wychowanie fizyczne stanowi zamierzoną i świadomą działalność ukierunkowaną na wytworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień, przekazywanie podstawowych wiadomości, a także na wdrażanie do hartowania, na bodźce środowiskowe oraz zdobywanie motorycznej sprawności, poprawę wydolności i postawy ciała; kategorie te wyznaczają zachowanie człowieka w stosunku do jego fizycznej (cielesnej) postaci” (Osiński 1981). W definicji położono nacisk na działalność zamierzona i świadomą. Podkreślono również znaczną role rozwijania postaw i nastawień, czyli tworzenia pozytywnego stosunku wolincjonalno - uczuciowego i rozbudzania umiejętności odczuwania potrzeb własnego organizmu. Dostrzeżono konieczność przekazywania podstawowych wiadomości dotyczących doskonalenia i pielęgnacji ciała. Zaakcentowano również znaczenie wdrażania do poszerzenia granic odporności biologicznej organizmu na różne bodźce środowiskowe. Wymieniono potrzebę rozwijania umiejętności w zakresie władania swoim ciałem, a także kształcenia cech sprawności.

Wychowanie fizyczne w szerokim rozumieniu obejmuje najbardziej istotną część form i środków służących kulturze fizycznej, a więc wszystkie te, które są cenne dla kształtowania świadomej troski o swoje ciało, rozwój fizyczny, sprawność i zdrowie człowieka. W szkole tak pojęte wf nie da się ograniczyć wyłącznie do ram przedmiotu nauczania. Jest ono głęboko wtopione w całokształt zadań wychowawczych, zdrowotnych i kształcących oraz obejmuje racjonalną organizację ćwiczeń śródlekcyjnych i przerw międzylekcyjnych, dożywianie szkolne, troskę o prawidłową postawę uczniów, itd. Takie wf domaga się, więc skojarzonego działania całego grona pedagogicznego i szkolnej oświaty zdrowotnej oraz porozumienia i konsultacji z rodzicami, klubami sportowymi, domami kultury, itp.

Wychowanie fizyczne to przede wszystkim integralny dział ogólnego wychowania człowieka. Tak zaś pojęte wf trwa przez cały rok.

Wf nie traktuje się jako szeregowego składnika kf, a uznaje za jej kurs propedeutyczny i fundament. Wprowadza ono bowiem w cały świat postaw, zachowań czy wytworów znamiennych dla odpowiadającej mu dziedziny kultury - kultury fizycznej (Demel 1973).

O celach wychowania fizycznego.

Cele wytyczają kierunek pracy wychowawcy fizycznego, a kryterium jej skuteczności może polegać tylko na konfrontacji tego, co winno stanowić efekt działania, z tym, co rzeczywiście zostało osiągnięte. Świadomość celu stanowi podstawowy warunek skuteczności jakiegokolwiek działania. Określenie jednak celów wf w sposób w pełni jednoznaczny i niepozostawiający wątpliwości jest rzeczą niemalże niemożliwą.

W przeszłości precyzując cele wf nierzadko odwoływano się do antycznej tradycji ideału arystokratycznego wychowania oznaczającego człowieka o harmonijnej pełni zalet duszy i ciała oraz cnotę i umiar. W istocie jednak w różnych epokach i w odmiennych kulturach zmieniała się aksjologia ciała. Ciału przypisywano raz wartość wyłącznie instrumentalną, innym znów razem wartość wysoce autoteliczną. W pierwszym przypadku ciało było traktowane, więc jedynie jako instrument mający sprzyjać osiąganiu wartości pozacielesnych (duchowych), a w drugim było ono już wartością samą w sobie. Przykładowo Epikur uważał radość ruchu i piękno ciała za podstawowe, bo bez nich życie duchowe nie mogłoby istnieć, to Augustyn Aureliusz wykluczał w ogóle możliwość jakiegokolwiek jego pielęgnacji za pomocą ćwiczeń fizycznych. W końcu, kiedy znów jedni cenili i cenią raczej ascetyczną i smukłą sylwetkę to równocześnie inni z równą konsekwencją i przebiegłością zmierzali do tego, aby ich kształty były jak najbardziej obfite czy muskularne.

Tradycyjne poglądy na cele wf

Wraz z ewolucją poglądów na istotę wf zmieniał się również sposób patrzenia na jego cele.

Florian Znaniecki - podkreślał, że w wf chodzi nie tylko o to, aby wychowanek wykonywał pewne czynności bezpośrednio w trakcie procesu wychowawczego, ale ważne jest to, by nabrał on chęci i zdobył umiejętności ułatwiające mu działanie po uniezależnieniu odo wychowawcy. Poprzez wf zmierza się do ukształtowania pożądanych wzorów i typów:

2. typu higienicznego (rozwój właściwości zdrowotnych),

3. typu geneonomicznego (rola genetyczna i troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń),

4. typu obyczajowo-estetycznego (ubiór i ozdoby, wygląd zewnętrzny, przyzwyczajenia ruchowe),

5. typu hedonistycznego (stosunek do doświadczeń przyjemnych i przykrych),

6. typu fizyczno-utylitarnego (zręczność, uzdolnienia, przyzwyczajenia),

7. typu sportowego ( znaczenie samoistne jako sprawdzian doskonałości koordynacji ruchowo -sportowych).

Najbardziej przejrzyście, bo w sposób zhierarchizowany, ujął cele wf Zygmunt Gilewicz. Wyróżnił on w pierwszej kolejności kategorię celów swoistych typowych dla wf. W grupie tej uwzględniono cele związane z biologiczną postacią człowieka: struktury somatycznej, czynności wegetatywnych, narządów zmysłowych, nawyków i upodobań ruchowych, ogólnych cech sprawności ( szybkość, zręczność, siła, wytrzymałość). Natomiast z wielką ostrożnością wprowadzał drugą grupę celów, tzw. nieswoistych. Są to te wszystkie momenty, poprzez które wf kooperuje z innymi działami wychowania: z wych intelektualnym, moralno-społecznym, estetycznym, politechnicznym. Mimo całej ostrożności z czasem wzięło się o wiele więcej w myślach sprzeczności i zamętu, niż powstało stąd istotnych korzyści. Zbyt dalece rozprzestrzeniano takie cele jak: karność, koleżeńskość, umiłowanie prawdy, stosunek do własności społecznej i pracy, poczucie odpowiedzialności. W tej sytuacji rozwodnieniu uległy cele swoiste wf, a przecież do ich realizacji wf zostało przede wszystkim powołane.

Współczesne koncepcje celów wf.

Wyrazem przemian, jakie zachodziły w sposobie pojmowania wf jest koncepcja stanowienia celów przedstawiona przez Macieja Demela i Krzysztofa Zuchorę. O ile jeszcze Gilewicz widział swoiste cele na płaszczyźnie biologicznej, o tyle tu te wyłącznie cielesne kategorie przeniesiono w świat wartości społecznych i kulturowych, a wyrażano je w języku pedagogiki. Nacisk położono na dynamikę a nie na statykę. Istotne staje się dążenie do samorealizacji człowieka i poszukiwanie satysfakcjonujących rozwiązań w różnorodności wychowawczej.

Nowe kierunki sterowanej autokreacji człowieka wyznaczają:

• kierunek - świadomość: przekazywanie podstaw wiedzy dotyczącej anatomii, fizjologii, higieny osobistej itp.,

• kierunek - postawy i motywacje: kształtowanie pozytywnego stosunku emocjonalnego do ciała i zdrowia, wzbudzanie zainteresowań i zamiłowań w dziedzinie kf itp.,

• kierunek - potrzeby i nawyki: rozbudowanie potrzeb aktywności ruchowej, przyswajanie nawyków dbałości o higienę własnego ciała i zdrowia itp.,

• kierunek - umiejętności i sprawności: opanowywanie poprzez ćwiczenie doskonalenie i władania ciałem, odpowiednio urozmaicone ćwiczenia w posługiwaniu się daną umiejętnością z elementami kontroli i samokontroli, kształcenie cech motorycznych itp.

Strzyżewski - propozycja ujmowania celów wf - relacje pomiędzy poszczególnymi elementami przebiegają wg następującego układu:

Ideał wychowania, „co do zdrowia, ciała i sił” - naczelny cel wychowania i kształcenia fizycznego - cele szczegółowe (kierunkowe i kształcące) - cele etapowe - cele operacyjne.

Procesy wychowania i kształcenia fizycznego oraz ich funkcje i struktura.

Teoria wf określa swój przedmiot zainteresowań jako procesy wychowania i kształcenia fizycznego. Proces oznacza przebieg regularnie po sobie następujących zjawisk, pozostających między sobą w określonym związku przyczynowym.

Miejsce procesów wychowania i kształcenia fizycznego wśród innych wpływów o charakterze wychowawczym oddziaływujących na wychowanka.

Najszerszym pojęciem jest środowisko wychowawcze. Środowisko wychowawcze obejmuje zarówno wpływy zamierzone jak i niezamierzone, a głównie postawy, idee oraz działania i interakcje między ludźmi. Środowisko to stanowi jak gdyby tło dla wszelkich procesów wychowania. Węższym pojęciem jest wychowanie, które obejmuje wpływy zamierzone i świadome ukierunkowane na zmiany w osobowości człowieka. Z kolei tę część wychowania, która w pierwszej kolejności nastawiona jest na powodowanie pozytywnych zmian w świadomości jednostki i tworzenie właściwego zespołu postaw w stosunku do jej fizycznej postaci, nazywamy wychowaniem fizycznym. W tym rozumieniu każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego stanowi podstawową jednostkę wf o swoistej strukturze. W świetle tego co napisałem wyżej na definicję procesy wychowania i kształcenia fizycznego można spojrzeć następująco - „są to działania, które są przesycone jasną wizją celu i uporządkowane w systematyczny ciąg działań. Do procesu wychowania i kształcenia fizycznego nie zaliczamy zaś takich zachowań się ludzi, którym nie można przypisać cech czynności intencjonalnych”. Tomaszewski wyróżnia tu 4 grupy działań:

1 - stanowiące uboczny skutek funkcjonowania organizmu wykonującego jakąś czynność,

2 - skutki zaburzeń normalnego funkcjonowania układu nerwowego,

3 - pozostałości po dawniejszych czynnościach ukierunkowanych, które po zmianie warunków straciły swoją funkcję, ale pozostał jedynie ich zautomatyzowany mechanizm,

4 - wyładowanie się energii organizmu, która nie znalazła właściwego ujścia w odpowiednich czynnościach.

Każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego jest zawsze w pierwszej kolejności:

1 - świadomą i zamierzoną ingerencją prowadząca do przemian w tej sferze osobowości jednostki, która dotyczy jej stosunku do swej fizycznej postaci (wychowanie),

2 - relacje związane z podejmowaniem systematycznymi czynnościami umożliwiającymi wychowankom opanowanie określonej wiedzy (intelektualizacja),

3 - z wyrabianiem pewnych umiejętności i sprawności (uczenie się - nauczanie),

4 - wszystkie czynności, które podejmowane są w trosce o nauczanie czynności ruchowych, doraźną poprawę stanu wydolności fizycznej, cech motoryki, postawy ciała (kształcenie) [Demel 1989]

Procesy wychowania i kształcenia pojmujemy, zatem jako pewien uporządkowany ciąg systematycznie podejmowanych przez wychowawców (N, rodziców) czynności o charakterze wychowawczym i kształcącym, a umożliwiających wywołanie pewnych pożądanych przemian w sferze przekonań i nastawień, wiedzy, umiejętności, sprawności motorycznej, wydolności, odporności ustroju oraz budowy i postawy ciała, wyznaczających zachowanie wychowanka w stosunku do swej fizycznej postaci.

Każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego możemy analizować poprzez następujące funkcje:

1 - wychowawcza prosomatyczna - działaniom towarzyszą czynności zmierzające do wytworzenia stosownych postaw i nastawień wobec ciała i jego potrzeb,

2 - wychowawcza prospołeczna - występujące sytuacje sprzyjają i wręcz narzucają konieczność kształtowania postaw kultury bycia, współpracy, współzawodnictwa, obowiązkowości, poszanowania prawdy, itp.

3 - poznawcza - kształtowanie pozytywnych postaw wobec kf i potrzeba przygotowania wychowanka do efektywnego samousprawniania się wymaga przekazywania i zdobywania pewnego zasobu wiedzy, m.in. w zakresie rozwoju fizycznego, zdrowia i higieny człowieka, znaczenia różnych form aktywności fizycznej, itp.

4 - zdrowotno - higieniczna - przejawia się poprzez walory zdrowotne i higieniczne,

5 - morfofizjologiczna - znaczenie wielkości zmian zachodzących w ustroju w zakresie budowy organizmu w powiązaniu z czynnościami układu oddechowego, krążenia, itd.

6 - kształtująco - estetyczna - działania takie znajdują swój wyraz czy to w trosce o ładną budowę ciała, czy też w dbałości o przyjemny dla oka sposób motorycznego zachowania się,

7 - nauczająco (dydaktyczno) - sprawnościowa - tradycyjnie przed wf stawia się zadania związane z wyuczaniem odpowiednich umiejętności ruchowo - sportowych oraz z kształtowaniem poszczególnych sprawności,

8 - utylitarna - działania związane z troską o realizację tej funkcji wyrażają się poprzez, mniej czy bardziej bezpośredni, związek wyuczanych umiejętności i sprawności z czynnościami występującymi w pracy zawodowej, obowiązkach domowych, sporcie, itp.

9 - twórcza - funkcję tę realizuje się wówczas, kiedy wychowanek ma szansę eksponowania swoich pomysłó w doborze różnych form ekspresji ruchowej, tworzy nowe sposoby działania, itp.

10 - hedonistyczno - wypoczynkowa - znaczenie tej funkcji sprowadza się do uwzględnienia aspektów zabawowych, wypoczynkowych, rozrywkowo - kulturalnych, zapełnienia czasu wolnego czy rozładowania napięć psychicznych.

Kształcenie dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych.

Integralność kształtowania dyspozycji instrumentalnych i dyspozycji kierunkowych wymaga, aby w toku realizacji danego cyklu tematycznego występowały we wzajemnym powiązaniu, co najmniej 4 rodzaje zadań:

1 - w zakresie sprawności motorycznej,

2 - w zakresie umiejętności,

3 - w zakresie wiadomości,

4 - w zakresie kształtowania postaw (Strzyżewski 1987).

Trzy pierwsze spośród wymienionych zadań dotyczą dyspozycji instrumentalnych (kształcenia), a czwarta obejmuje dyspozycje kierunkowe (wychowawcze).godnie z przyjmowanymi założeniami realizacja poszczególnych zadań może przebiegać przy różnych relacjach zachodzących między kształtowaniem dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych. W zależności od zamierzonego celu zmienia się przydatność i znaczenie danego typu działań. Względnie stałym jest kształtowanie dyspozycji kierunkowych (postawy). Projektodawcy obowiązującego szkolnego programu kf zalecają, aby w każdej jednostce lekcyjnej uwzględniać wszystkie 4 wyżej ukazane rodzaje zadań we wzajemnej ich integracji, tj. motoryczność, umiejętności, wiadomości, kształtowanie kierunkowych dyspozycji osobowościowych.

Nie będzie przynależeć do procesu wychowania i kształcenia fizycznego taki ciąg działań, poprzez które zmierza się wyłącznie do opanowywania jakichś umiejętności ruchowych, rozwoju cech motorycznych, poprawy postawy ciała. Decydujące jest to, czy działania te przesyca intencja wychowawcza, czy towarzyszy im wzbudzanie zainteresowań i zamiłowań.

Dwa podstawowe typy procesów wychowania i kształcenia fizycznego:

1 - Procesy wychowania i kształcenia fizycznego, w których na pierwszy plan wybija się kształtowanie postaw (wobec ciała, zdrowia, sprawności, stylu wypoczynku). Działanie nakierowane jest na rozwijanie przede wszystkim poglądów i przekonań, komponentu uczuciowo - motywacyjnego i trwałej gotowości do określonego zachowania się.

2 - Procesy wychowania i kształcenia fizycznego, w których zamierza się przede wszystkim do rozwijania określonych dyspozycji instrumentalnych. Można tu wymienić następujące podstawowe dyspozycje instrumentalne: cechy sprawności i wydolności fizycznej, umiejętności władania i troski o własne ciało, wiedza o ludzkim organizmie, jego potrzebach i czynnikach kształtujących.

Pojęcia formy i metody w wychowaniu fizycznym.

Pojęcie formy kojarzy się z czasowo-przestrzenno-organizacyjną stroną przebiegu procesów wychowania i kształcenia fizycznego. Forma dotyczy jakby zewnętrznych warunków przebiegu tych procesów i może określać: połączenie w odpowiednie grupy wychowanków, rodzaj zajęć czy miejsce i czas trwania. W praktyce szkolnej pojęcie formy odnosimy zwykle do takich elementów jak: lekcja szkolna, wycieczka szkolna, zajęcia SKS, praca domowa ucznia. W obrębie tego ogólnego pojęcia mówi się też np. o pewnych formach organizacyjnych pracy ucznia, wśród których wymienia się: formy podziału uczniów, formy porządkowe, formy prowadzenia zajęć.

Z kolei w ramach poszczególnych form podejmuje się określone sposoby aktywizowania wychowanka, mające na celu wywołanie pożądanych jego zachowań. Te sposoby oddziaływania mogą przybierać różny charakter, wszystkie je określamy mianem metod wf. „Metody wychowania w kf to sposoby stawiania uczniów w sytuacjach zadaniowych, w których U pod kierunkiem N dokonują zmian w strukturze własnego ciała i jego funkcjach, zdobywają wiadomości i umiejętności oraz nawyki w zakresie kf, a także kształtują pozytywną postawę wobec niej”. Z pojęciem metody wiążemy zawsze jakiś systematycznie powtarzający się sposób postępowania mający prowadzić do pożądanego wyniku.

Wychowawca fizyczny niezależnie od biegłej znajomości metod wychowania społeczno - moralnego posiadł w szczególności gruntowną znajomość:

1 - metod kształtowania postaw prosomatycznych,

2 - metod przekazywania wiedzy z zakresu kultury fizycznej,

3 - metod realizacji zadań ruchowych,

4 - metod kształtowania zdolności motorycznych,

5 - metod kształtowania wydolności i odporności ustroju,

6 - metod kształtowania postawy ciała.

---