Wykład 1.

18.02.2009

Prapoczątki

Najwcześniej zaludnione przez ludzi zostały tereny pomiędzy Odrą, a Renem (tereny dogodne klimatycznie). Odkryto tam szczątki ludzi pierwotnych.

Pitekantrop, czyli człowiek heidelberski 500 000 lat p.n.e. na terenie dzisiejszego Heidelbergu (epoka kamienia łupanego)

Człowiek neandertalski 120 000 lat p.n.e. na terenie dzisiejszego Neandertal (na terenie dzisiejszych zachodnich Niemiec) - istota stanowiąca ostatnie ogniwo przed homo sapiens.

IV wiek p.n.e.

Ziemie niemieckie zamieszkane były przed 2 duże grupy plemienne:

• Celtowie: przybyli z Azji, osiedlili na terenie dzisiejszych południowych Niemczech (żyzne ziemie, ciepły klimat), a następnie udali się na tereny dzisiejszej Francji, Hiszpanii, Portugalii, a także Wysp Brytyjskich (irlandzki należy do grupy języków celtyckich)

• Germanie: odlegli przodkowie współczesnych Niemców, przywędrowali z północnej prakolebki -Skandynawii (w poszukiwaniu dogodniejszego klimatu), stopniowo zajęli teren całych współczesnych Niemiec. Archeologiczne źródła informacji: rozbudowane obyczaje pochówkowe - nie palili zwłok, ale zaznaczali je głazami narzutowymi. Kamienne kręgi - kamienie w pionowej postawie zaznaczające cmentarze. Źródła rzymskie (pisane) są dużo późniejsze - najbardziej znana praca Tacyta „Germania” (I w. p.n.e.). Stąd „Germanie” jako termin wywodzący się z języka celtyckiego. Na podstawie wykopalisk archeologicznych można określić wygląd germanów: mężczyźni osiągali wysokość 170-180 cm (inne plemiona były niższe), mieli charakterystyczny wygląd (na podstawie opisów Tacyta): przeważnie jasnoocy, jasnowłosi, wąskie nosy (cechy ludów północy), wydłużony kształt czaszki (spowodowane wiązaniem dzieciom i mężczyznom skroni opaską) -cecha wypracowana, później dziedzicznie przenoszona przez germańskie kobiety. Germanie opisywani w Rzymie jako wojownicy, prowadzili osiadły tryb życia - utrzymywali się z rolnictwa i hodowli, posiadali kilka kanonów bóstw - każde plemię miało swój np. Freya, Wotan, Thorn.

Wyróżniamy Germanów podział na trzy grupy językowe:

Germanie północni: nacje półwyspu skandynawskiego (oprócz Finów), nie opuścili oni terenów północnych. Korzenie: Islandia.

Germanie zachodni: przodkowie Niemców, Austriaków, Szwajcarów, Holendrów (Waloni) Belgów (Flamandowie), Anglików i Szkotów(mieszkańcy Wysp Brytyjskich poza Irlandczykami).

Germanie wschodni (Goci): dotarli aż do linii Dniepru, wymarli - tylko ślady archeologiczne;

2 wyraźne granice zasięgu Germanów zachodnich:

Ren na zachodzie, Odra na wschodzie, Dunaj na południu.

Plemiona germańskie prowadziły prymitywny tryb życia. Zaczęli forsować linie rzek Ren i Dunaj oraz zaczęły prowadzić walki z Rzymianami - I w. p.n.e. Pierwsze starcia były dla Rzymian przegrane. Starożytny Rzym dopiero tworzył swoją potęgę. W czasach rządów Cezara (koniec I w. p.n.e.) początek klęsk Germanów - zostali wypchnięci za linie rzek Renu i Dunaju. Za rządów Augusta (początek I w. p.n.e.) - podbój terenów germańskich, imponujące sukcesy wojsk rzymskich.

Punkt przełomowy 9 r n.e. Bitwa w lesie Teutoburskim (Teutoburger Wald)

Legionami rzymskimi dowodził namiestnik Warus.

Germanami dowodził Arminiusz (zwany również Hermannem z plemienia Cherusków)

Bitwa zakończyła się porażką legionów rzymskich dowódca Warus popełnił samobójstwo. Należy dodać, że wódz Herman sztuki walki nauczył się w rzymskim legionie. Germańskie jednostki pomocnicze podniosły bunt w lesie Teutoburskim i ostatecznie doprowadziły do porażki

Skutek:

• osadnictwo rzymskie cofnęło się za linię Renu i Dunaju, kolonizowano więc ziemie na zachód od Renu i południe od Dunaju(Köln / Kolonia to pozostałość po osadnictwie rzymskim).

Germanie zaczęli budować umocnienia - linie umocnień (drewniano - ziemne). Potężne linie obrony rozciągające się między Renem a Dunajem 550km fragment rzymskiego systemu umocnień granicznych: limes Germanicus

limes Raeticus

Ponadto istniał system strażnic. Umocnienia wysokie, głównie przy brodach, pozwoliło to zminimalizować starcia zbrojne.

Do III wieku n.e. panował względny spokój. Relacje pomiędzy Rzymem a Germanami się znormalizowały. Germanie czasami z własnej woli przystępowali do legionów rzymskich. Wraz z rozpoczęciem Wielkiej Wędrówki Ludów ten względny porządek został zburzony. Azjatycki lud Hunów kroczył walecznie na Zachód i tym samym spychał Gotów w tym samym kierunku. Goci byli słabiej rozwinięci (lud barbarzyński), nie podobały im się ziemie niemieckie, więc chcieli podbić Półwysep Apeniński. Wyróżniamy 3 fale najazdów na te tereny:

410 rok:

Pierwszy potężny impet na państwo Rzymskie. Wizygoci (Westgoten) zaatakowali płw. Apeniński -zdobywają Rzym jako pierwsi, plądrują go ostatecznie jednak wycofując się z niego z powodu śmierci ich pierwszego władcy -Alaryka. Jego lud przeszedł kryzys, wycofał się z Rzymu i udał się przez Francję na Półwysep Iberyjski, gdzie stworzył Królestwo Wizygotów. Za Gotami do Rzymu przybyli okrutni poganie - lud Hunów(na większym poziomie barbarzyństwa). Wygrana Rzymu z pomocą posiłków germańskich, dostarczonych przez Wizygotów z płw. Iberyjskiego.

Goci w czasie ataków byli już co prawda chrześcijanami, jednakże nie w porządku ortodoksyjnym. Jako arianie (od Ariusza) do końca będą odrzucani przez kościół i pozostaną heretykami.

*325 rok n.e. Sobór Nicejski (Nicea w Azji Mniejszej): opracowano credo - główne elementy wiary chrześcijańskiej; od tego nurtu odchodziły inne obrządki (tzw. herezje). Goci byli arianami (Ariusz)

Wizygoci byli pierwszą falą gocką. Za nimi przywędrowali Hunowie (okrutni poganie, barbarzyńcy). Rzymianie pokonali Hunów z pomocą Wizygotów.

455 rok:

Kolejnym ludem, który zaatakował i splądrował Rzym byli Wandalowie. Po ataku popłynęli oni rzymskimi statkami do płn. Afryki, gdzie następnie stworzyli swoje państwo.

476 rok:

W tym roku obalony zostaje ostatni cesarz rzymski - Romulus Augustus. Stało się tak za sprawą germańskiego oficera w służbie rzymskiej - Odoakera. Obalił on władcę i symbolicznie odesłała insygnia cesarskie do Konsantynopola, likwidując tym samym cesarstwo zachodnio-rzymskie.

Goci po 476r.

Trzecia i ostatnia fala gotów.

Ostrogoci (Ostgoten) zdołali opanować północną część Półwyspu Apenińskiego w dorzeczu rzeki Pad (w północnych Włoszech).

Wykształcił się szereg małych państewek bez władzy centralnej. W Rzymie pozostał bezradny politycznie papież.

Państwo Franków

Frankowie stworzyli potęgę dzięki upadkowi cesarstwa zachodnio-rzymskiego. Zamieszkiwali dorzecze dolnego i środkowego Renu.

Wyróżniamy dwa główne skupiska Franków:

Frankowie saliccy - dorzecze dolnego (północ) Renu - odmienność tradycji; jedna z dynastii niemieckich - Salicka. Stworzyli prawo salickie.

Frankowie nadreńscy - środkowe dorzecze Renu

*Prawo salickie: stworzone przez Franków i rozpowszechnione w całej Europie (oprócz Wielkiej Brytanii) prawo ("Kobiety nie mogą być władcami, nie mogą też decydować o dziedziczeniu. Prawo do tronu jedynie w linii męskiej").

** Pierwsze informacje o Frankach u Rzymian pochodzą z III w. p.n.e. Frankowie mieli status „sprzymierzeńców Rzymu” -niższej rangi sojusznika (do 476r.) dostarczali armii rzymskiej posiłków. Sprzymierzeńcy mieli obowiązki a nie przywileje. Po 476r pierwsze ślady budowy państwa Franków.

Pierwsze ślady budowy państwa Franków pochodzą z 470 roku.

I król salicki - Chilperyk z rodu Merowingów - rządził dolnym Renem. Nie posiadał władzy absolutnej (w początkach panowania został wygnany przez lud za zbyt bujny na ziemie na zachód od Łaby - tereny Turyngów. Tam poślubił on Basinę, która urodziła mu syna - Chlodwiga, a następnie powrócił do swojego państwa.)

Chlodwig (-> Cloris -> Louis)

Daty panowania: 481-511

Państwo Chlodwiga obejmowało większe tereny.

486 rok:

Pierwszy teren uderzenia: na północ od Loary (tereny dzisiejszej Francji). Pierwsze ważne zwycięstwo. Podbój państwa galo-rzymianina Siagriusza (Galo-rzymianin albo rodowity Rzymianin, kupiec, założył małe państewsko na północ od rzeki Loary). Frankowie saliccy stykają się z ludnością lepiej rozwiniętą kulturowo -bodziec dla Chlodwiga. (Galia -kolonia rzymska z narzuconym systemem podatkowym i administracyjnym. Siagriusz -chrześcijaństwo obrządku ortodoksyjnego.)

496 rok:

Podbój ziem Alemanów (zachodni pień Germanów) (teren dzisiejszej Szwajcarii) źródło konfliktów. Zaatakowano Franków nadreńskich co spowodowało wtrącenie się Chlodwiga.

Doszło do jednego dużego starcia: bitwa pod Zülpich

Legenda głosi, że Chlodwig złożył przysięgę, iż w wypadku zwycięstwa nad Alemanami przyjmie chrzest. Chlodwig obietnicy dotrzymał i jeszcze w tym samym roku ochrzcił się w Reims.

*Klotylda (żona Chlodwiga) - chrześcijanka z urodzenia, z rodu Burgundów, nawróciła Chlodwiga na chrześcijaństwo (kolejny bodziec do zerwania z pogaństwem).

496 rok:

Chlodwig przyjmuje chrzest w obrządku nicejskim (ortodoksyjnym). Oznacza to wzmocnienie pozycji króla (pomazańca bożego, władca darem boskim, targnięcie się na jego życie grzechem śmiertelnym) i podporządkowanie się Chlodwigowi Franków nadreńskich. Oznaczało to także przejęcie wyżej kultury.

507 rok:

Udany podbój Wizygotów (ziemie na pn. od Pirenejów, na pd. od Loary). Tereny te były już chrześcijańskie jednak z nienawiści do ariańskich Wizygotów przyjęto króla z radością.

Państwo Chlodwiga objęło swoim zasięgiem tereny prawie całej dzisiejszej Francji.

Wykład 2.

04.03.2009

Państwo Franków za czasów Merowingów.

511 rok - śmierć Chlodwiga

Wyróżniamy 4 prowincje:

• Neustria: powstała na fundamencie państwa Syargiusza.

• Austrazja: kolebka państwa Franków

• Akwitania: odebrana Wizygotom przez Chlodwiga

• Burgundia: przyłączone po śmierci Chlodwiga dorzecze Rodanu

Następców Chlodwiga historycy określają mianem władców gnuśnych (bardzo leniwych). Po śmierci Chlodwiga każda prowincja zarządzana była przez "pierwszego ministra" / "marszałka dworu". Mówimy więc o czterech majordomach (majordomus).

Królowie Merowińscy nie mieli władzy. Nie istniała także stolica państwa. Królowie zmieniali miejsce pobytu. Prowincje różniły się od siebie. Państwo było wielokulturowe. Tylko Austrazja była w większości zamieszkana przez Franków (funkcjonował tam język staro germański). (*Galowie [ludność celtycka] to zupełnie inny język i kultura). Elementem spajającym państwo było chrześcijaństwo w obrządku ortodoksyjnym.

VI wiek:

Początek tendencji zjednoczeniowych. Ród Pepinidów (Pepinidzi) w Austrazji starali się doprowadzić do rządów jednej osoby nad całym państwem.

687 rok:

Bitwa pod Tertry: Pepin z Heristalu (majordom Austrazji) wygrywa wojnę domową z majordomem Neustrii. Po zwycięstwie Pepin ogłosił się jedynym majordomem (pozostali dwaj zrzekli się władzy). Pepin przyjął godność książęcą, ale nie chciał obalać legalnego króla (kwestia religii).

Następcą Pepina został jego syn: Karol Młot

732 rok:

Bitwa pod Poitiers: Karol Młot pokonał Arabów (Islam), którzy zajęli Hiszpanię (państwo Wizygotów) i doszli do Loary. Z powodu tej porażki Arabowie musieli wycofać się za linię Pirenejów.

Pepin Krótki (Mały)

Początkowo współpracował on z ostatnim królem merowińskim Chilperykiem III. W końcu jednak Pepin wysłał poselstwo do Rzymu. Pismo dowodziło, że król nie potrafi umiejętnie rządzić państwem. Papież teoretycznie nie powinien się zgodzić na obalenie władcy, jednak z powodu braku protektora (wcześniej byli to cesarze bizantyjscy) i trwającego konfliktu pomiędzy papieżem, a cesarzem, przyzwolił on na odpowiednie kroki.

Konflikt dotyczył obrazoburstwa. Cesarz zakazywał przedstawiania Boga i świętych na obrazach i czczenia tych obrazów. Papież był przeciwko temu.

W północnych Włoszech istniało państwo Longobardów (Germanie zachodni o długich brodach). Papieże bali się, że ten barbarzyński lud im zagrozi (pomimo iż teoretycznie był to lud chrześcijański).

751 rok:

Milcząca zgoda papieża na obalenie Chilperyka II - w zamian za ochronę ze strony Pepina Krótkiego. Możni zdecydowali o detronizacji króla i o zamknięciu go w klasztorze, co było równoznaczne z zakończeniem władzy Merownigów.

752 rok:

Pepin zostaje majordomem, księciem i królem. Tym samym spaja państwo w jedną część.

754 rok:

Longobardowie rozpoczęli działania wojenne przeciwko Rawennie (Egzarchat Rawenny). Papież bał się ataku na Rzym, więc poprosił o pomoc Pepina. Ten pokonał Longobardów i zajął Egzarchat.

756 rok:

Pepin podarował tereny Egzarchatu papieżowi, tworząc tym samym Państwo Kościelne.

Państwo Franków w okresie panowania Karola Wielkiego:

Karol Wielki

Daty panowania: 771 - 814

Karol był pierwotnym synem Pepina. Urodził się jednak przed ślubem. Miał on młodszego brata Karolmana, który objął władzę na 3 lata, a następnie zmarł. Karol przejął włądzę w 771 roku w wieku 26 lat.

*Einhard - kronikarz, który spisał losy Karola

Karol był władcą wybitnym. Był doskonałym wojskowym (wojna), ale także znakomitym administratorem (pokój). Był także dobrze wykształcony (znał język łaciński i potrafił czytać) i popierał rozwój kultury.

Oficjalnie był żonaty tylko z jedną kobietą na raz. W sumie żenił się 5 razy. Posiadał jednak wiele kochanek i nieślubnych dzieci. Był wyjątkowo tolerancyjny wobec swoich córek. Posiadał co najmniej 17dzieci. Jego ulubioną rezydencją było Aachen (Akwizgran). Tam zbudowano kaplicę pałacową i pochowano go (chory na podagrę). Miejsce to stało się aż do XV wieku miejscem koronacji.

Podboje Karola Wielkiego:

Podbój Sasów (pomiędzy Renem, a Łabą): dolna Saksonia i Szlezwik-Holsztyn. Sasi byli poganami, więc Karol teoretycznie walczył "za wiarę". Chodziło mu jednak także o terytorium. Podbój był stosunkowo szybki i łatwy. Karol doszedł aż do linii Łaby. Musiał się on potem przez blisko 30 lat zmagać z kolejnymi powstaniami saskimi. W końcu jednak Sasi się poddali. Ich przywódca - Widukind - podporządkował się Karolowi, a Sasi teoretycznie zostali chrześcijanami.

Pobój Longobardów:

Karol udając obrońcę papieża zaatakował ten katolicki lud.

773 rok: zdobycia miasta Pawia i odesłanie władcy Longobardów - Dezyderiusza - do klasztoru. A następnie przyłączanie północnych Włoch do państwa Franków i koronacja Karola koroną Longobardów.

Hiszpania:

Karol walcząc "za wiarę" dotarł do linii rzeki Ebro. Opór Arabów był jednak stosunkowo silny, a Karol musiał się cofnąć, aby stłumić bunt Sasów.

Bawaria:

Karol uzależnił od siebie katolicki lud Bawarów. Poddali się oni bez walki. Pozorem zajęcia ziemi było wspieranie przez króla Bawarów - Tassilo - Longobardów. Król został odesłany do klasztoru. Zdobyte tereny nie zostały włączone do monarchii, lecz oddane we władzę namiestnikowi. Narzucono także daninę.

Plemiona słowiańskie:

Prawdopodobnie Karol narzucił trybut niektórym z nich.

25.12.800 rok:

Karol koronował się za zgodą papieża w Rzymie. Na tę uroczystość wykonano specjalną, nową koronę cesarską. Początkowo Bizancjum nie uznało tego tytułu cesarskiego. Karol nawiązał do tradycji cesarzy rzymskich.

812 rok:

Bizancjum uznaje koronację Karola Wielkiego

Polityka wewnętrzna.

Wprowadzono nowy podział na jednostki administracyjne:

Hrabstwo: (kilkadziesiąt) zarządzane przez hrabiego, który ściągał podatki i sprawował władzę sądowniczą

Marchia: (tereny leżące na pograniczu monarchii) zarządzana przez margrabiego, który ściągał podatki, sprawował władzę sądowniczą i posiadał uprawnienia wojskowe. Przykładowe marchie: hiszpańska, bretońska (margrabia Roland), duńska.

Zlikwidowano urząd majordoma i powołano trzy nowe funkcje:

• marszałek - odpowiada za sprawy dworu

• kanclerz - polityka zagraniczna i wewnętrzna

• podskarbi - sprawy finansowe, skarb

Karol Wielki wprowadził tzw. denar karoliński. Była to jednostka srebrna o ogromnej wartości. Z powodu tej dużej wartości było ich bardzo mało i wciąż kwitł handel wymienny.

Renesans karoliński (termin utworzony w XIX wieku). Powrót do używania klasycznej, antycznej łaciny w piśmiennictwie. Ludzie na co dzień posługiwali się łaciną ludową. Jedynie zakony na wyspach brytyjskich znały łacinę klasyczną (np. Benedyktyni - zakon z VI wieku). Karol sprowadził kilku zakonników z wysp do Akwizgranu, m.in. Alkuina z Yorku, który utworzył szkołę pałacową. Alkuin nią zarządzał, a pozostali mnisi nauczali łaciny.

Tradycja szkoły pałacowej.

Rozprzestrzenienie się antycznej łaciny. Księża, którzy ją poznali przekazywali ją dalej, nauczając innych księży w klasztorach.

Stworzenie programu nauczania (dla księży).

Wyróżniono 7 sztuk wyzwolonych: Trivium i Quadrivium.

1. Trivium (umożliwiało otrzymanie tytułu Bakałarza [licencjat]):

• gramatyka (nauka łaciny)

• retoryka (sztuka formułowania listów)

• dialektyka (sztuka dyskusji, debaty)

2. Quadrivium (umożliwiało otrzymanie tytułu Magistra)

• arytmetyka (liczenie)

• geometria

• muzyka (śpiew chóralny)

• astronomia (astrologia - odczytywanie przyszłości z gwiazd)

Później zaliczenie 7 sztuk wyzwolonych pozwalało na studiowanie dowolnego kierunku (medycyna, prawo, etc).

Wykład 3.

11.03.2009

Rozpad monarchii Karola Wielkiego

814 rok:

Karol Wielki umiera. Do objęcia tronu przygotowywany był najstarszy z synów Karola. Zmarł on jednak 4 lata przed swoim ojcem. Władzę po Karolu przejął więc jego inny syn - Ludwik Pobożny. Z racji, iż nie był on przygotowywany do rządzenia krajem (brak wiedzy i doświadczenia), możemy mówić o osłabieniu władzy centralnej.

Ludwik Pobożny

Daty panowania: 814-840

1. małżeństwo: 2 synów - Lotar (najstarszy) i Ludwik Niemiec

2. małżeństwo (księżniczka saska Judyta, która zmusiła Ludwika do podziału państwa): syn Karol Łysy.

Dwaj starsi bracia założyli sojusz przeciwko Karolowi.

840 rok:

Lotar przejął władzę i rozpoczął walkę z pozostałymi braćmi o utrzymanie pod swoją władzą wszystkich ziem.

843 rok:

Traktat w Verdun. Podział monarchii Karola Wielkiego.

Lotar odziedziczył koronę cesarską i ziemie pomiędzy Rodanem na zachodzie, a Renem na wschodzie, pomiędzy Morzem Północnym a północnymi Włochami. Jest to najlepsza gospodarczo i kulturowo dzielnica. Jest jednak mało swoista - rozwijają się 3 języki i 3 kultury: Włosi, Germanie, Galorzymianie. Rezydencja władcy mieściła się w Akwizgranie.

Ludwik Niemiecki odziedziczył ziemie pomiędzy Renem, a Łabą. Jego siedzibą była Ratyzbona.

Karol Łysy odziedziczył terytoria na zachód od Rodanu. Jego rezydencja mieściła się w Paryżu.

869 rok:

Lotar II (syn Lotara) umiera, nie pozostawiając męskiego potomka. Rozpoczyna się walka o władzę.

870 rok:

Traktat w Mersen. Rozbiór ziemi Lotara II. Domysły wskazują, że Ludwik Niemiecki przejął dorzecze dolnego Renu, Alzację i Lotaryngię. Karol Łysy otrzymał natomiast Burgundię i północne Włochy.

Ludwik koronował się koroną Karola Wielkiego. Tradycja ta zanikła pod koniec IX wieku. Linia Ludwika zanika w 911 roku.

911-919: Bezkrólewie

919 rok:

Poszczególne dzielnice walczą o władzę. M.in. Frankonia (Frankowie), Saksonia (Sasi), Szwabia (Allemanowie), Bawaria, etc. Rywalizację wygrywa Saksonia. Na tronie zasiada Henryk I z dynastii saskiej / Ludolfingów. Od tego momentu mówimy o istnieniu RZESZY NIEMIECKIEJ.

919-1024: Rzesza w okresie panowania dynastii Ludolfigów.

Heinrich der Vogel - Henryk I Ptasznik (kochał ptaki i był namiętnym myśliwym :p)

Zlikwidował on zagrożenie zewnętrzne: najazdy Madziarów (Węgrów). Początkowo Rzesza płaciła Madziarom trybut, aby zapobiec najazdom. Henryk zaprzestał płacenia i doprowadził do najazdu.

933 rok:

Bitwa nad rzeką Unstrut. Węgrzy przegrali i cofnęli się. Henryk rozpoczął podbój terenów pomiędzy Łabą, a Odrą, podbił tereny Słowian Połabskich i utworzył dwie marchie: wschodnią i zachodnią.

Przeprowadził także pokojową ekspansję na księstwo czeskie. Książę Wacław I przyjął w 929 roku bez oporu chrzest od Niemców. Czechy stały się tym samym lennikiem Henryka. Rozpoczyna się chrystianizacja.

Henryk planował także wznowienie koronacji cesarskiej. Karol Wielki koronował się w Rzymie. Ludwig i Lotar w Akwizgranie. Henryk także, gdyż na wyprawę do Rzymu brakło mu pieniędzy i czasu (zmarł.)

Otton I

Daty panowania: 936-973

952 rok:

Otton organizuje pierwszą wyprawę do Włoch. Wspierany przez księżną burgundzką Adelajdę, dociera do Włoch Północnych, ale tamtejszy możnowładca Berengar (Berengariusz) z Irrei staje mu na drodze. Oton zgodził się, aby Berengar koronował się koroną Longobardzką. W końcu jednak go pokonał. Jeden problem został zażegnany.

Drugim problemem był bunt w Rzeszy. Wszczął go Ludolf, czyli syn pierwszej żony Ottona - Edyty Angielskiej - po tym, jak Otton zerwał z nią i poślubił Adelajdę Burgundzką. Władca cofnął się więc do Rzeszy i pokonał zbuntowanych możnych.

Trzecim problemem był najazd Węgrów.

955 rok: Bitwa na Lechowym Polu (Lechenfeld). Niemcy zwyciężyli.

Ostatnim problemem było powstanie Słowian Połabskich. Margrabia Marchii Wschodniej - Gero (Geron Okrutnik) brał udział w podboju tych terenów i tłumieniu powstań.

962 rok:

Otton organizuje drugą wyprawę do Włoch. Przybywa na prośbę papieża Jana XII, który obawia się ataku Berengara. Otton po raz kolejny pokonuje Berengara, koronuje się koroną Longobardów i udaje się do Rzymu.

02.02.962:

Koronacja cesarska Ottona I. Władca koronował się koroną rzymską. Mówimy się o cesarzu rzymskim (der römische Kaiser). Od teraz państwo niemieckie to: Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

963 rok:

Papież sprzymierzył się z Berengarem. Otton trzeci raz wyprawił się do Włoch. Odesłał Jana XII i wprowadził na tron piotrowy swojego kandydata (pierwszy raz w historii cesarz ma wpływ na wybór papieża).

Kolejnym sukcesem Ottona było doprowadzenie do małżeństwa jego syna (Otton II) z bizantyjską cesarzową - Teofano. (siostrzenica cesarza)

Otton II

Daty panowania: 973-983

973 rok:

Henryk Kłótnik, książę bawarski, stryjeczny brat Ottona II rozpoczął spór o władzę w Rzeszy. Wspierały go Czechy, ale za zgodę na utworzenie biskupstwa w Pradze, wycofały się z konfliktu (biskup praski podległa jednak wciąż arcybiskupowi Moguncji, więc Kościół w Czechach nie był niezależny). Henryka zaczął wspierać także Mieszko, który popadł w konflikt z Marchią Wschodnią (972 rok: zwycięska dla Polski bitwa pod Cedynią; Mieszko pokonał margrabię Hodona).

980 rok:

Pokój polsko-niemiecki. Przez pewien czas Bolesław Chrobry był zakładnikiem na dworze niemieckim. Teraz został uwolniony. Pokój przypieczętowano małżeństwem Mieszka z Odą (byłą mniszką, córką margrabiego Miśni).

Henryk Kłótnik przegrał i został osadzony w klasztorze.

983 rok:

Wybuchła rebelia Słowian Połabskich skierowana przeciwko chrystianizacji. Otton II zmarł.

Jego syn - Otton III - miał zaledwie 3 lata. Kłótnik uciekł z klasztoru i ubiegał się o objęcie regencji. Walkę o władzę wygrała jednak wdowa po Ottonie II - cesarzowa Teofano. Sprzymierzyła się ona z Mieszkiem (oddała mu Śląsk) i przejęła regencję. Po jej śmierci regentką stała się Adelajda.

Otton III poznał łacinę i grekę w mowie i piśmie. Opowiadano mu o Imperium Rzymskim. Dzięki temu narodziła się jego wizja odbudowy tego imperium. Chciał utworzyć cztery dzielnice:

1. Dawna Italia (Włochy)

2. Germania

3. Galia

4. Slavinia / Sklavinia (Słowiańszczyzna)

1000 rok:

Zjazd gnieźnieński z inicjatywy Bolesława Chrobrego. Polskiemu władcy zależało na utworzeniu arcybiskupstwa i uniezależnieniu polskiej organizacji kościelnej od Niemiec. Udało mu się to. Znakiem dobrych stosunków polsko-niemieckich były dwa symboliczne gesty:

1. Otton przekazał Chrobremu relikwię - włócznię Św. Maurycego - nawołując tym samym do nawracania pogańskich Prus.

2. Otton nałożył na głowę Chrobrego diadem cesarski, co było niejako zgodą na jego koronację).

Utworzono także arcybiskupstwo w Gnieźnie i biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu. Arcybiskupem został brat Św. Wojciecha - Gaudenty.

1002 rok:

Śmierć Ottona III.

Henryk II (syn Henryka Kłótnika)

Daty panowania: 1002-1024

1003-1018: Wojny polsko-niemieckie.

Wojna zakończyła się pokojem w Budziszynie, na mocy którego Chrobry zdobył Łużyce i Milsko (część Marchii Miśnieńskiej).

Henryk II wyprawił się do Rzymu i koronował się na cesarza. Duchowieństwo niemieckie zabiegał o uznanie go świętym. Udało mu się to.

WYKŁAD 4.

18.03.2009

1024-1125: Panowanie dynastii Frankońskiej (Salickiej), spokrewnionej w linii męskiej z Ludolfingami. Objęła ona rządy bez większych problemów.

Konrad II

Daty panowania: 1024-1039

Konrad szukał poparcia dla swojego rodu. Nadawał więc liczne immunitety możnym. Doprowadziło to do wzrostu znaczenia możnowładztwa świeckiego. Wyróżniamy dwa główne rodzaje immunitetów ~przywilejów:

1. ekonomiczny: zwolnienie z / ograniczenie zobowiązania podatkowego

2. sądowy: mieszkańcy ziem należących do możnych podlegali jurysdykcji swojego Pana, a nie władcy.

Konrad obdarowywał także hojnie duchownych. Nie mogli mieć oni legalnych dziedziców, więc władca po ich śmierci odzyskiwał majątek. Kościół niemiecki czuł się bezpieczny materialnie, więc duchowieństwo popierało bardziej króla, niż samego papieża.

Sytuacja wewnętrzna była stabilna. Nie dochodziło do buntów.

1025 rok:

Koronacja Chrobrego, jego śmierć, objęcie władzy przez Mieszka II i koronacja nowego władcy, który najeżdżał terytorium Rzeszy.

1031 rok:

Bunt Bezpryma (nieślubnego syna Chrobrego) i obalenie rządów Mieszka II. Insygnia królewskie zostały wywiezione z Polski. Mieszko II uciekł do Rzeszy o zmarł tam. Księżniczka niemiecka Rycheza wywiozła koronę - ślad po niej zaginął. Na terenie Polski nastąpiła tzw. reakcja pogańska - bunt ludności przeciwko chrystianizacji. Konrad II umożliwił przetrzymywanemu w Niemczech Kazimierzowi Odnowicielowi powrót do Polski. Młodemu władcy udało się uspokoić ludność i utrzymać pokojowe relacje z sąsiadami. Nigdy nie uzyskał on jednak zgody Konrada na koronację.

Henryk III

Daty panowania: 1039-1056

Jego rządy to okres cezaropapizmu (wyższości instytucji cesarstwa nad instytucją papiestwa). Idea ta wywodzi się już z czasów Ottona I (papież poprosił go o pomoc), teraz przeżywała apogeum. Dotychczas papieże byli wybierani zgodnie z zasadą "przez duchowieństwo i lud Rzymu (możnowładztwo)". Teraz Henryk zaczął ingerować w sytuację, detronizując 3 zwalczających się wzajemnie papieży i osadzając na tronie piotrowym biskupa Bambergu: Suitgera (Klemensa XII).

Stosunki polsko-niemieckie wyglądały nadzwyczaj dobrze. Henryk III pomagał ekonomicznie i militarnie (pomoc w odbiciu Śląska z rąk Czechów) Kazimierzowi Odnowicielowi.

Henryk IV

Daty panowania: 1056-1105

Sytuacja za rządów Henryka III była komfortowa. Zmarł on jednak przedwcześnie. Nieudaną regencję nad jego sześcioletnim synem Henrykiem IV objęła wdowa Agnieszka. Utworzyła się wtedy opozycja możnych (przez pewien czas więziono Henryka IV). Skutkiem wewnętrznych zawirowań w Rzeszy był wzrost tendencji reformatorskich w Kościele i postępująca emancypacja papiestwa. W końcu wprowadzono w Kościele reformę kluniacką (klasztor Cluny w Burgundii na terenie dzisiejszej Francji). Miała ona dwa aspekty:

1. moralny: wprowadzono celibat i postanowiono oczyścić Kościół z niemoralności obyczajowej

2. intelektualny: zainwestowano w rozwój edukacji

1059 rok:

Reforma wyboru papieży. Od teraz papieży wybierało konklawe, czyli spotkanie najwyższych dostojników kościelnych (biskupi i arcybiskupi przede wszystkim Włoch - pozostali mieli problem z dotarciem do Rzymu). W tym samym roku przeprowadzono pierwsze konklawe.

Duchowieństwo niemieckie było przeciwne tej reformie. Henryk IV nie panował jeszcze samodzielnie i nie miał na nią wpływu.

We Włoszech powstaje Królestwo Normanów Włoskich (Wikingów; Normanowie zamieszkiwali też Północną Francję). Normanowie Włoscy zostali lennikami papieża.

1075 rok:

Papieżem zostaje Grzegorz VII. Wydaje on dokument "Dictatus papae" ("Władza papieża"), mówiący o

1. idei wyższości papieża nad cesarzem (papo-cezaryzm)

2. idei kanonicznego wyboru wszystkich dostojników kościelnych: biskupów, opatów, etc. (wcześniej to władca obstawiał te stanowiska).

Henryk IV osiąga pełnoletność i zwołuje synod w Wormacji, który uznaje wybór Grzegorza VII na papieża (i instytucje konklawe) jako nielegalny.

1076 rok:

Grzegorz VII obłożył Henryka IV klątwą (ekskomuniką, która pozwalała na zabicie władcy bez poniesienia kary). Poskutkowało to rebelią możnych saskich pod wodzą księcia szwabskiego Rudolfa, który był konkurentem do tronu Rzeszy. W konflikcie tym po stronie Henryka opowiedziały się Czechy. Po stronie Grzegorza stanęły natomiast Węgry i Bolesław Śmiały, który w ten sposób uzyskał pozwolenie na koronację.

1076-1077: Hołd w Canossie

Henryk IV rusza do Włoch. Dociera do Canossy (zamek, w którym ukrywał się papież) i w stroju pokutnym klęczy przez 3 dni pod zamkiem. Papież widząc tę "pokutę" musiał zdjąć klątwę. Henryk powrócił do Rzeszy. Rudolf został zamordowany, a bunt stłumiony.

1080 rok:

Henryk wraz z wojskiem wyrusza do Rzymu. Grzegorz VII rzuca na niego kolejną klątwę i ucieka do państwa Normanów, gdzie umiera na wygnaniu. Henryk IV osadził natomiast na tronie nowego papieża, który koronował go na cesarza.

1105 rok:

Henryk IV abdykuje i oddaje władzę swojemu synowi.

Henryk V

Daty panowania: 1105-1125

Władca ten wdał się w konflikt z sojusznikami papieża - Polską i Węgrami.

1109 rok:

Zakończona niepowodzeniem wyprawa niemiecka w celu wsparcia Zbigniewa (nieślubnego dziecka Władysława Hermana) w walce o tron z Bolesławem Krzywoustym i jednoczesny atak na Polskę.

Obrona Głogowa, podczas której mieszkańcy grodu zostali wykorzystani przez Niemców jako żywe tarcze.

Bitwa na Psim Polu, ponieważ zgodnie z legendą psy włóczyły szczątki Niemców po okolicy.

Po zakończonej wojnie Zbigniew powrócił do kraju. Został tu oślepiony. Niedługo potem zmarł.

Równolegle wciąż toczyła się rywalizacja z papiestwem. Negocjacje doprowadziły do podpisania dwóch traktatów.

• 1111 rok:

Układ w Sutri. Henryk zgodził się na kanoniczny wybór dostojników kościelnych i na funkcjonowanie konklawe. Papiestwo i cały kościół katolicki wyrzekło się wszelakich darowizn

• 1122 rok:

Konkordat Wormacki: Powtórnie zatwierdzono wybór kanoniczny. Uznano jednak, iż władcy świeccy mogą obdarowywać Kościół dobrami (choć nikt tego nie wymaga). Konkordat to umowa państwa świeckiego z Watykanem. Był to pierwszy dokument, który papież i cesarz i podpisali, jak równy z równym.

1125 rok:

Początek wewnętrznej walki o władzę spowodowanej śmiercią Henryka V i brakiem męskiego następcy. O tron rywalizowały dwa rody:

1. Welfów - wywodzący się z księstwa Brunszwiku (otrzymali od Henryka V Bawarię, a od Lotara Saksonię)

2. Staufów - wywodzący się z Alzacji (otrzymali od Henryka V Szwabię)

Rywalizację wygrał jednak

Lotar III z Supplinburga

Daty panowania: 1125-1137

Zdobył on koronę cesarską i silną pozycję. Nie zapoczątkował jednak nowej dynastii. Za jego rządów Bolesław Krzywousty narzucił swoje zwierzchnictwo na Pomorzu Gdańskim i Zachodnim. Musiał on jednak złożyć z tych ziem hołd lenny Lotarowi. Welfowie rośli w siłę. Możnowładcy nie chcieli oddać im władzy, więc po wygaśnięciu linii Lotara władzę przejęli Staufowie.

WYKŁAD 5.

25.03.2009

Rządy Staufów 1138-1254

Konrad III Stauf

Daty panowania: 1138-1152

Wywodził się z Alzacji -pogranicz kulturowego Niemiec i Francji. Henryk IV w nagrodę za wsparcie i lojalność podczas konfliktu z papieżem nadał jego rodowi Szwabię (najważniejszy zamek Hohenstaufem -stąd nazwa).

Konrad III wyprawił się do Rzymu i koronował się na cesarza, co wzmocniło pozycję jego dynastii. Sam jednak władał dość krótko. Starał się osłabić Welfów. Na 4 lata odebrał im Saksonię i Bawarię. Bojąc się buntu, czy też zamachu, oddał im jednak te ziemie. Wyprawił się on także jako pierwszy z królów niemieckich na wyprawę krzyżową (wraz z II krucjatą - francusko-niemiecką). Wyprawa się nie powiodła. Konrad III nie miał męskiego potomka, ale bratanka, spadkobiercę - Fryderyka I.

Fryderyk I Barbarossa

Daty panowania: 1152-1190

Najpopularniejsza postać z dynastii.

Głównie za sprawą swojej żony - księżniczki burgundzkiej - Beatrycze (druga żona) dbał o rozwój przybyłej z Francji kultury rycerskiej (turnieje rycerskie, rytuał pasowania, kodeks rycerski, zasady obchodzenia się z damami). Ufundował on także Kościołowi katedry (styl późnoromański, wczesnogotycki), m.in. w Bambergu (Bawaria) i Naumburgu (Saksonia) -jedne z największych zabytków niemieckiego średniowiecza. Władca ten stał się bohaterem legend i poezji rycerskiej (kolebką kultury niemieckiej była Francja)

Kierunki polityki Fryderyka I Barbarossy:

Panowanie władcy nie było niestety pasmem sukcesów. Bilans nie jest imponujący. Eksponowany jest ze względu na wkład w kulturę.

• Kierunek włoski

główny kierunek; władca wciąż rywalizował z papieżem, a dodatkowo musiał przeciwdziałać rosnącej niezależności miast w północnych Włoszech (ponad 20 tzw. Republik miejskich). Miasta te, m.in. najważniejszy Mediolan, zamieniły się w swoiste republiki miejskie (miasta i okoliczne tereny będące podmiotami politycznymi). Republiki miejskie rozwijały się gospodarczo i bogaciły się (głównie dzięki krucjatom). Cesarz od czasów koronacji koroną Longobardów posiadał nominalną zwierzchność w północnych Włoszech, co zmuszało miasta włoskie do płacenia regalii

Regalium (mn. regalia) to przywilej królewski do pobierania opłat (np. myt, ceł), wybijania monety i czerpania dochodów z kopalnictwa.

Miasta włoskie jednak samodzielnie pobierały cła, myta, biły monetę i wydobywały kruszce czerpiąc z tego tytułu niemałe zyski. Fryderyk chciał odzyskać stracone regalia, więc zorganizował sześć wypraw do Włoch (pierwsza i ostatnia były pokojowe).

1. wyprawa miała na celu koronację i unieważnienie pierwszego małżeństwa władcy - papież zgodził się na to.

2. Druga wyprawa wiązała się z konfliktem z papieżem. Fryderyk I był przeciwnikiem Konkordatu Wormackiego. Wybrał on na kanclerza Rzeszy arcybiskupa Kolonii, popierającego ideę cezaropapizmu - Rainalda von Dassela. Kanclerz namawiał cesarza do oderwania Kościoła niemieckiego od Rzymu. Fryderyk I podczas kadencji papieskiej Aleksandra III wybrał kolejno 3 antypapieży. Aleksander udał się jednak na wygnanie na Królestwa Normanów Włoskich i tak przetrwał ten konflikt.

Miasta włoskie w międzyczasie połączyły się. Zgodnie z ideą Mediolanu powstał związek 22 republik miejskich - Liga Lombardzka.

1176 rok:

Bitwa pod Legnano. Barbarossa ponosi klęskę. Zgodnie z kronikami Fryderyk zniknął z pola bitwy i odnalazł się po 3 dniach. Od tego wydarzenia stał się on zwolennikiem negocjacji.

Barbarossa postanowił pokojowo rozwiązać obie kwestie sporne. Dwuetapowy pokój:

1. Fryderyk pogodził się z Aleksandrem III i zakończył spór. Aleksander poszedł mu na kompromis i zgodził się na utrzymanie nominatów antypapieży.

2. Miasta włoskie zapłaciły jednorazowo ogromne odszkodowanie za nie wypłacanie regaliów, stając się teoretycznie niezależnymi podmiotami politycznymi.

• konflikt z Welfami. Byli oni początkowo stosunkowo przyjaźni i lojalni. Rywalem dla Fryderyka był jednak Henryk Welf zwany Lwem. Uczestniczył on w pierwszych trzech wyprawach do Włoch. Następnie odmawiał pomocy władcy, tłumacząc się zwalczaniem buntów na swoich ziemiach, pielgrzymką do ziemi świętej, etc. Pielgrzymka do Ziemi Świętej trwała rok. Stanowiło to wielką prowokację -na obcych dworach postrzegano go jako króla. Jednocześnie demonstrował swoje bogactwo i pozycję (orszaki, bogate stroje).

1180 rok:

Podczas sejmu - Reichstagu - w Würzburgu oskarżono Henryka o felonię, tj. o zdradę seniora przez wasala (za nieuczestniczenie w wyprawach włoskich). Sejm odebrał Welfom na stałe Saksonię i Bawarię, pozostawiając im jedynie Brunszwik. Fryderyk przekazał następnie Bawarię Wittelsbachom - oddanemu, lojalnemu rodowi, który kiedyś uratował mu życie. Ród ten rządził Bawarią do 1918 roku. Saksona została natomiast poddana wewnętrznym podziałom.

• relacje z Polską

Polska od 1138r. pozostawała w rozbiciu dzielnicowym -śmierć Krzywoustego.

1157 rok:

Król Polski Władysław IV Wygnaniec został wcześniej wygnany z kraju, a jego żona była spokrewniona ze Staufami. Dlatego tez Barbarossa wyprawił się do Polski przeciwko księciu Bolesławowi Kędzierzawemu. Bolesław złożył w Krzyszkowie hołd lenny z całości terytorium Polski i zobowiązał się przyjąć Władysława z powrotem (ten jednak nie powrócił).

Po śmierci Krzywoustego Pomorze Zachodnie (Szczecińsko-Kołobrzeskie) uniezależniło sie od Polski. Niemcy zaczęli je nieoficjalnie kontrolować.

• ruch krucjatowy

Przez wiele wieków Ziemia Święta (Palestyna: Betlejem, Nazaret, Jerozolima) znajdowała się pod rządami Arabów. Ci jednak przepuszczali pielgrzymki i nie prześladowali chrześcijan. W XI wieku tereny te zostały podbite przez Turków Seldżuckich. Przejęli oni Islam, jednak byli bardzo ortodoksyjni. Zablokowali ruch pielgrzymkowy i nałożyli duże podatki na chrześcijan. Krucjaty jako pomysł na odzyskanie Ziemi Świętej.

XI wiek:

1. Krucjata - lata 90. XI w. Jedyna w pełni udana, przeprowadzona przez rycerstwo włoskie i francuskie. Jej skutkiem było utworzenie czterech państw krzyżowców w Palestynie, m.in. Królestwa Jerozolimskiego. Turcy jednak przeprowadzili kontratak. 2. Krucjata natomiast poniosła porażkę-wydanie Turkom odzyskanych ziem. Kolejne krucjaty miały charakter defensywny.

1189-1190: 3. Wyprawa Krzyżowa.

Brały w niej udział trzy znane ówcześnie osobistości:

Fryderyk I Barbarossa z Rzeszy

Ryszard Lwie Serce z Anglii

Filip II August z Francji

Władcy nie osiągnęli pełnego porozumienia. Anglicy i Francuzi podróżowali drogą morską, natomiast Niemcy lądową. Fryderyk dotarł poprzez cieśniny Bosfor i Dardanele do Azji Mniejszej i zdobył twierdzę Ikonium. W czerwcu 1190r. Fryderyk I Barbarossa tonie w rzece Salef podczas przeprawy (prawdopodobnie dostał ataku serca) Wyprawę poprowadził dalej jego piąty syn - książę Fryderyk Szwabski. Rycerze dotarli do Jerozolimy, gdzie ponieśli klęskę w walce z Turkami. Fryderyk Szwabski z założenia miał nie walczyć o tron Rzeszy. Zamiast tego założył Zakon Krzyżacki.

Henryk VI

Daty panowania: 1190-1197

Drugi z pięciu synów Barbarossy. Już za życia ojca został koronowany na króla i na cesarza. Ożeniono go z Konstancją - dziedziczką tronu Normanów Włoskich. Formalnie nie przejął w ten sposób praw do ziemi (prawo salickie zakazywało dziedziczenia w linii żeńskiej), jednak miał nadzieję, na jakieś profity w przyszłości.

25. grudnia 1194 rok:

We Włoszech panowało bezkrólewie. Henryk VI wyprawił się tam i wbrew prawu salickiemu zgłosił pretensje do tronu. Przy pomocy pieniędzy i armii zdołał koronować się w Palermo koroną sycylijską.

W tym samym roku narodził się wnuk Barbarossy - Fryderyk.

1197 rok:

Śmierć Henryka VI (najprawdopodobniej spowodowana malarią)

Fryderyk II miał zaledwie trzy lata. Konstancja rządziła w jego imieniu południowymi Włochami. W Rzeszy rozpoczęła się walka o władzę (Konstancja nawet nie wystąpiła o regencję).

Utworzyły się 2 stronnictwa:

1. Filip Stauf, piąty i najmłodszy syn Barbarossy. Zdołał się koronować na króla jednak nie zdobył korony cesarskiej.

2. Otton IV Welf, syn Henryka Lwa. Zdobył koronę cesarską.

Filip umiera, na polu walki pozostaje Otton IV. Podział możnych na dwa obozy, jednak korzysta trzeci (papiestwo).

Na tym konflikcie skorzystało przede wszystkim papiestwo. Innocenty III (wzrost władzy kościoła za jego pontyfikatu) podobnie jak Grzegorz VII był zwolennikiem papocezaryzmu. Z wykształcenia był prawnikiem, z natury realistą, znakomity polityk. Poparł w konflikcie Ottona IV i zgodził się na jego koronację, aby móc na niego wpłynąć. Gdy Otton postanowił przejąć Włochy, papież obłożył go klątwą -Otton utracił władzę w 1215r. kiedy to Fryderyk II powrócił do Rzeszy i został królem. Zdobywa koronę cesarską trzy lata po śmierci Ottona IV w 1218r.

Fryderyk II Stauf:

Daty panowania: 1215-1250

Z racji wychowywania na dworze włoskim, czuł się bardziej Włochem, niż Niemcem. Dbał przede wszystkim o politykę włoską. Rezydował zazwyczaj w Palermo. Ze względu na to i fakt pośredniego (poprzez namiestników, później synów) władania Rzeszą stracił poparcie ludności niemieckiej. Błędami strategicznymi w Rzeszy okazało się być oparcie polityki na możnowładztwie i ucisk podatkowy mieszkańców miast, ignorancja drobnego rycerstwa i pośredni sposób sprawowania władzy.

Większość reform przeprowadził we Włoszech. Kształcił urzędników, rozwijał aparat administracyjny, zapobiegał korupcji, rozwinął armię (z chrześcijan i muzułmanów -rządzili kiedyś na południu Włoch), stworzył system podatkowy bez wyzysku.

Sam Fryderyk również był dobrze wykształconym. Był poliglotą dbającym o rozwój nauki. Założył:

• Uniwersytet w Nepalu (specjalizacja: prawo)

• Szkołę medyczną w Salerno

Do pewnego stopnia kontynuator polityki Fryderyka I Barbarossy. Prowadził jednak ideologiczną walkę z kościołem ignorując klątwy. Fryderyk wspierany przez Innocentego, nie uzyskał poparcia kolejnego papieża. Sam nie mieszał się w sprawy Rzymu i nie mianował antypapieży co pozwoliło zachować względną równowagę w tych stosunkach. Prowadził jednak ideologiczną walkę z kościołem ignorując klątwy. Zwlekał także z organizacją krucjaty, którą obiecał papieżowi, co doprowadziło do obłożenia go klątwą. Pomimo tego ostatecznie udał się na wyprawę (nie krucjatę) do Ziemi Świętej. Zawarł tam układ z sułtanem Egiptu i wykupił Betlejem, Nazaret i Jerozolimę za dobra materialne (po trzeciej krucjacie całe terytorium Krzyżaków wpadło w ręce Turków Seldżuckich -po jego śmierci te tereny znów dostaną się w ich władanie). Był agnostykiem. Chciał się czysto dekoracyjnie koronować na króla Jerozolimskiego. Nie otrzymał w ten sposób realnej władzy nad tymi terenami. Jego żoną była Isabela de Brienne (Jolantę Jerozolimską) - dziedziczka tronu Jerozolimy. To jednak również nie przynosiło mu zysków. Po koronacji Fryderyk II powrócił do Włoch. Tereny Ziemi Świętej zostały po jego śmierci zagarnięte przez Turków.

Bilans: Rozkwit Włoch. Działania Fryderyka II były destrukcyjne dla Rzeszy. Państwo rozpadło się wewnętrznie. Wybuchła rebelia przeciwko władcy. Kontrkandydatem został Wilhelm hrabia Holandii (należącej wówczas do Rzeszy).

1250 rok:

Śmierć Fryderyka II w Palermo podczas wojny domowej.

Konrad IV Ostatni Stauf

Daty panowania: 1250-1254

Syn Fryderyka. Król Rzeszy, który nie zdołał się koronować na cesarza (zmarł podczas wyprawy dp Włoch)

Wilhelm Hrabia Holandii

Daty panowania: 1254-1256

1256 rok Wielkie Bezkrólewie

WYKŁAD 6.

01.04.2009

Ekspansja niemiecka na wschód XIII/XVw.

I. Ekspansja ekonomiczna.

Dlaczego mamy do czynienia ze zjawiskiem przemieszczania? W momencie powstania (919/962r.) Rzesza Niemiecka liczyła sobie 6 milionów mieszkańców rozłożonych na dużym obszarze. W przedziale do XIIIw. obserwujemy podwojenie się tej liczby. Po upadku dynastii Staufów Rzeszę zamieszkiwało już blisko 12 milionów ludzi.

Powodami tego zjawiska były:

1. Ekspansja i zwiększenie terytorium państwa (ze względu na podbój i asymilację słowiańszczyzny połabskiej, asymilacja i przymusowa chrystianizacja Słowian do linii Odry)

2. Postęp technologiczny. Nowe techniki uprawy ziemi, m.in. trójpolówka. Wzrost podaży żywności.

Skutki:

1. Względne (relatywne) przeludnienie Rzeszy w XIII wieku.

2. Spontaniczne, pokojowe migracje chłopów na wschód od Odry. Osiedlali się tam często na zaproszenie okolicznych możnowładców.

3. Wyprawy osadników na tereny Czech i Węgier. Diaspory niemieckie.

4. Rozwój tzw. osadnictwa na prawie niemieckim korzystne dla obu stron (z jednej pełnia praw dla osadników, z drugiej zagospodarowanie nieużytków rolnych).

5. Szybka asymilacja kulturowa i językowa na wsi prowadząca do utraty tożsamości niemieckiej pośród osadników. W miastach ze względu na majętność tożsamość zostaje zachowana.

6. Z czasem - pojawienie się ekspansji zorganizowanej -ekonomicznej (zwłaszcza drogą morską)

W II. połowie XIII wieku z inicjatywy miasta Lubeki (prawa miejskie nadane przez Henryka Lwa) utworzono Hanzę. Hanza (Hanse) to związek miast portowych, leżących nad brzegiem Morza Północnego i Bałtyckiego. Początkowo był to związek Lubeki, Hamburga(historycznie najstarsze z miast, pamiętające czasy Słowian Połabskich) i Bremy. Z czasem dołączały się kolejne, m.in. Wismar, Rostock, Stralsund.

Geneza do połowy XVII w.: Przyczyną powstania związku była ekspansja kupiecka na tereny Danii, Szwecji, Norwegii, Anglii i Flandrii (dzisiejszej Belgii) i rywalizacja z miejscowymi kupcami. Hanza miała własną flotę, jednak rywalizacja przebiegała czysto pokojowo (blokady handlowe za pomocą flot). Apogeum potęgi Hanzy przypada na XIV-XV wiek. W XVIIIw. funkcjonowały niezależne: Związek Reński oraz Związek Szwabski. Powstały w imię obrony przed uciskiem podatkowym władcy (zwłaszcza Fryderyka II Staffa) docelowo zainteresowane sprawami wewnętrznymi.Hanza była poza tymi problemami. Jednym z powodów sukcesu była nie tylko dobra organizacja, ale także fakt, iż miasta hanzeatyckie to wolne miasta i republiki miejskie, które były niezależne od władcy. Nie dotykał ich ucisk podatkowy, ponieważ poborcy podatkowi nie zapuszczali się tak daleko na północ. W połowie XVII wieku Hanza upada. Wyróżniamy trzy główne powody:

1. Powstanie scentralizowanych monarchii narodowych na Zachodzie. Skończył się okres rozdrobnienia dzielnicowego. Lokalni władcy inspirowali procesy integracyjne, skuteczna obrona przed ekspansją ekonomiczną związku (zwłaszcza w Anglii i na Płw. Skandynawskim).

2. Odkrycia geograficzne. Państwa Europy zaczęły się interesować handlem z obszarami pozaeuropejskimi -Azją i z Ameryką. Główne szlaki handlowe przesunęły się więc na Atlantyk.

3. Konflikt interesów wewnątrz Hanzy. Utworzyły się dwa stronnictwa.

• Grupa dolnosaska: Hamburg, Brema i Lubeka, które chciały kontynuować starą politykę i prowadzić ekspansję przy pomocy blokad handlowych -rywalizacja ze światem zachodniej Europy, optowali nawet za walką zborjną.

• Grupa bałtycka: Wismar i inne miasta wschodnie chciały prowadzić pokojową i dużo bardziej opłacalną politykę z Zachodem. Z racji wzrostu produkcji rolnej (od końca XVw.) miasta te chciały współpracować eksportując zboże i czerpać zyski, zamiast prowadzić niepotrzebne konflikty.

Miasta Hanzy (także Gdańsk) miały specyficzną materialną kulturę. Obowiązywało w nich prawo lubeckie (później naśladowane przez inne obszary nieczłonkowskie). Mówi się też o typowej dla nich specyficznej architekturze.

1. Centralne kościoły pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny (najczęściej ze statusem katedralnym) i Św. Mikołaja (patrona kupców i żeglarzy).

2. Dwory Artusa będące miejscem spotkań i uroczystości, drugi obok ratusza i od niego niezależny budynek reprezentacyjny.

3. Domy ceglane -cegła dominującym surowcem budowlanym.

4. Szkoły miejskie, działające niezależnie od szkół administrowanych i prowadzonych przez kościół. Uczono w nich rachunkowości, prowadzenia ksiąg, przeliczania walut i wyższej matematyki.

Oprócz Hanzy istniały także inne związki.

1. Związek Reński skupiający miasta położone nad Renem

2. Związek Szwabski obejmujący tereny Szwabii.

Związki te działały jednak przede wszystkim wewnątrz Rzeszy.

II. Ekspansja polityczna

1. Ekspansja Marchii Brandenburskiej na tereny państwa polskiego w XIII wieku.

W X wieku istniała Marchia Miśnieńska i Marchia Wschodnia. Druga z nich przekształciła się w Marchię Północną. Jej twórcą i pierwszym margrabią był Albrecht Niedźwiedź.

1157 rok:

Albrecht Niedźwiedź z dynastii Askańskiej „wykroił” obszar z Marchii Północnej (utworzona w 966 z północnej części Marchii Wschodniej) czyniąc go odrębną jednostką administracyjną. Nazwa pochodzi od Brandenburgu (słowiańska Brenna), który z czasem utracił swoją pozycję na rzecz Berlina (stał się nowym grodem-stolicą Marchii Brandenburskiej).

Początkowo był to niewielki obszar oscylujący wokół Berlina i Brandenburga. Jednak z XIIIw. przyszły czasy największych sukcesów.

W XIII wieku rozpoczęły się ataki ekspansyjne Marchii na tereny Polski (rozbicie dzielnicowe). Brandenburczycy wykupywali czasami tereny polski, np. ziemię lubuską od księcia Bolesława Rogatki z Piastów Śląskich w XIIIw. Zazwyczaj dochodziło jednak do zbrojnych napaści jak np. zbrojne opanowanie dorzecza Noteci, gdzie utworzono później subprowincję podległą Berlinowi -Nową Marchię.

2. Zakon Kawalerów Mieczowych.

1201 rok:

Biskup Albert z Bremy inicjuje powstanie grodu i portu Ryga u ujścia Dźwiny do Bałtyku. Był to obszar pogański -całe wschodnie wybrzeże Bałtyku zamieszkiwały Ludy Bałtyjskie (najbardziej znani Prusowie), dalej na wschód Litwini i Łotysze . Ryga była jedynie przyczółkiem stąd inicjatywa założenia specjalnego zakonu do spraw pogan na tych terenach.

1202 rok:

Biskup Albert z Bremy założył Zakon Kawalerów Mieczowych. W przeciwieństwie do wszystkich innych zakonów, nie miał on walczyć z muzułmanami, lecz z okolicznymi poganami. Zakon szybko zdobył uznanie papieża (uznano go jeszcze w roku założenia). Składał się on prawie wyłącznie z rycerstwa niemieckiego. Rozpoczęli działalność opanowując dorzecze Dźwiny tworząc tym samym Państwo Zakonu Kawalerów Mieczowych.

1236 rok:

Bitwa pod Szawlami. Pierwsza ogromna porażka. Dalsza działalność pod znakiem zapytania. Z Litwinami qrwa

1237 rok:

Porozumienie z Zakonem Krzyżackim związane z utratą niezależności, przy jednoczesnym wzroście znaczenia organizacji. Słabizna terytorialna: dorzecze Dźwiny z Rygą.

3. Zakon Krzyżacki.

Zakon stał się wręcz synonimem niemieckości, symbol potęgi, pozycji politycznej Niemiec.

1190 rok:

Fryderyk Szwabski po śmierci Barbarossy powołuje podczas 3. krucjaty Zakon Krzyżacki w Palestynie. Nadanie reguły przez papieża (równoznaczne z akceptacją) przeciągnęło się w czasie.

1198 rok:

Zakon zostaje uznany przez papieża. Utworzono regułę zakonną. Zakon miał pierwotnie walczyć z muzułmanami. 4. Wielki Mistrz Zakonu - Hermann von Salza - nawiązuje bliskie kontakty z Fryderykiem II -otrzymał na rzecz zakonu od swojego przyjaciela i sojusznika nadania ziemskie we Włoszech i w Rzeszy. Wzmocnienie ekonomiczno-polityczne.

Układ von Salzy z władcą Węgier -przeniesienie zakonu do Siedmiogrodu. Siedmiogród był najeżdżany przez Połowców (pogan koczowników). Krzyżacy osiedlili się w Siedmiogrodzie, pokonali pogan i rozpoczęli budowę swojego niezależnego państwa co spowodowało niepokoje wśród Węgrów. Zakon został wyproszony, jednak nie powrócił do Palestyny ze względu na kurczące się możliwości władzy.

1226 rok:

Książę polski z rodu Piastów - Konrad Mazowiecki (wnuk Bolesława Krzywoustego) zaprasza Krzyżaków do Polski. Zakon otrzymuje jako lenno ziemię chełmińską. Jego zadaniem jest pokonanie najeżdżających Mazowsze pogańskich Prusów. Zgodnie z podpisaną umową Krzyżacy mieli podbić ziemię pruską i schrystianizować pogan -po wykonaniu swojej misji mieli przekazać podbite ziemie Konradowi w ramach rozszerzenia księstwa Mazowieckiego. Reguła mówiła, że Zakon walczy nie dla zysku, lecz dla misji. Sam Mazowiecki jednak również nie miał większych praw do tych ziem.

Krzyżacy zdobyli od Fryderyka II Staufa dokument nadania ziem Prus. Został on jednak antydatowany - fałszywie oznaczony datą wcześniejszą, niż umowa Zakonu z księciem Konradem. Następnie Krzyżacy zdobyli taki sam dokument podpisany przez papieża.

Podbój Prus trwał do końca XIII wieku. Ciężka jazda krzyżacka bez większych trudności pokonała lekką piechotę pruską. Kolejnymi powodami zwycięstwa jest fakt, że elity ("szlachta") pruskie poszły na współpracę z Zakonem, a także znakomita organizacja Zakonu. Krzyżacy równocześnie z podbojem rozbudowywali swoje państwo i sprowadzali osadników z Niemiec. Prusowie asymilowali się z nim - ich kultura zanikała. Zakon natomiast rozrastał się. Starsi synowie różnych rodów mogli odziedziczyć majątek. Młodsi zaciągali się do Zakonu. Warto wspomnieć o pozostałościach kultury materialnej Krzyżaków: budowali oni twierdze, warownie we wzajemnej odległości jednego dnia jazdy konnej -znakomita organizacja militarna.

Zakon zaczyna się rozrastać. Coraz więcej ochotników chcących robić karierę, także w urzędach -niezwykle atrakcyjna droga kariery dla młodszych (a więc nie dziedziczących) synów.

Organizacja Zakonu:

1. Wielki Mistrz. Wybierany dożywotnio przez Kapitułę Generalną, składającą się z członków Zakonu. Stoi na czele zakonu.

2. Mistrzowie Krajowi. Wybierani przez kapitułę niższego stopnia. Rządzili 3 prowincjami (baliwatami): włoską, niemiecką i pruską.

3. Komturie z Komturami na czele. Wyróżniamy Komturów Wielkich i zwykłych.

4. Wójtostwa z Wójtami na czele.

Społeczna struktura Zakonu (hierarchia):

1. Rycerze zakonni. Pochodzenie rycerskie, lub szlacheckie. Musieli posiadać herb. Nosili białe płaszcze z czarnymi krzyżami.

2. Duchowni. Pełnili rolę czysto religijną. Status nie odgrywał większej roli.

3. Rycerze służebni. Mieli szare płaszcze z połową krzyża. Mięso armatnie podczas starć.

WYKŁAD 7.

08.04.2009

Stosunki polsko-krzyżackie:

1226 rok:

Krzyżacy pojawiają się na ziemi chełmińskiej. Początkowo nie dochodziło do starć pomiędzy Polską, a Zakonem. Polska wciąż była rozdrobniona (skutek rozbicia dzielnicowego), więc nie chciała rozpoczynać konfliktu. Krzyżacy natomiast powoli budowali swoje państwo.

Obszarem konfliktu stało się do tej pory samodzielne Pomorze Gdańskie zarządzane przez dynastie tamtejszych możnych.

1295 rok:

Przemysł II Wielkopolski koronował się na pierwszego po rozbiciu króla Polski i przyłącza Pomorze Gdański do terytorium naszego kraju. Stało się tak za sprawą Mszczuja II Pomorskiego, który zapisał Przemysłowi te ziemie w testamencie.

1296 rok:

Zamordowano Przemysła II. Władzę przejęli czescy Przemyślidzi - Wacław II, a następnie jego syn Wacław III, który sprzedał Pomorze Gdańskie Marchii Brandenburskiej.

1306 rok:

Wacław III umiera. Brandenburgia najeżdża zbrojnie Pomorze Gdańskie. Lokalna ludność prosi o pomoc Władysława Łokietka. Ten jednak dopiero rozpoczyna proces ponownej integracji kraju i nie może zorganizować bezpośredniej wyprawy. Łokietek prosi o pomoc Zakon Krzyżacki.

1308 rok:

Krzyżacy przeprowadzają zwycięską interwencję i zajmują terytorium Pomorza Gdańskiego, a następnie odkupują prawo do tych ziem od Marchii Brandenburskiej.

Pierwsza faza konfliktu

1320 rok:

Łokietek koronował się na króla Polski i postanowił rozpocząć starania o odzyskanie Pomorza Gdańskiego. Działania te odbywały się dwutorowo:

1. Organizowano sądowe procesy. Specjalnie przysłani przez papieża sędziowie mieli orzec, kto ma prawo do ziem Pomorza Gdańskiego. Odbyły się 2 procesy. Obydwa wygrała strona Polska, jednak Krzyżacy odwoływali się za każdym razem do papieża, który ostatecznie nie podtrzymywał wyroków.

2. Dochodziło także do zmagań zbrojnych:

1331-1332:

Wojna polsko-krzyżacka.

1331 rok: Wygrana bitwa pod Płowcami (Krzyżacy wycofują się z pola bitwy)

1332 rok: Krzyżacy zajęli Kujawy i Ziemię Dobrzyńską.

1333 rok:

Władzę w Polsce przejmuje Kazimierz III Wielki. Optuje on za pokojowym porozumieniem z Krzyżakami.

1343 rok:

Układ (Pokój wieczysty) w Kaliszu. Krzyżacy zobowiązali się opuścić Kujawy i Ziemię Dobrzyńską. W zamian za to Zakon otrzymał w wieczystą dzierżawę Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską od króla polskiego („Wieczysta dzierżawa zakonu od króla polskiego”). Krzyżacy zajęli więc port przeładunkowy i miasto hanzeatyckie - Gdańsk, a także zwarto zasiedlone Pomorze.

1309 rok:

Wielki Mistrz Krzyżacki przeniósł swoją siedzibę z Wenecji do Malborka. Poprzednią największą twierdzą na terenie Polski był Elbląg. Zasiadywał tam Mistrz Krajowy. Po tych przenosinach zniesiono tytuł Mistrza Krajowego.

Druga faza konfliktu

1385 rok:

Unia polsko-litewska w Krewie. Krzyżacy chcieli zająć ziemie na wschód od Niemenu - Żmudź - aby połączyć swoje terytorium z ziemiami Zakonu Kawalerów Mieczowych. Unia była więc im nie na rękę.

1398 rok:

Zakon zajął Żmudź. Dochodzi do licznych powstań miejscowej ludności.

1409 rok:

Polska i Litwa wspiera powstania na Żmudzi. Zakon wypowiada Polsce wojnę.

1409-1411: Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim

1409 rok jesień: Krzyżacy wtargnęli na Mazowsze. Byli jednak zbyt słabi i musieli się wycofać.

1410 rok: Polska i Litwa przeprowadzają kontrofensywę.

15.07.1410: Bitwa pod Grunwaldem. Śmierć Ulricha von Jungingena. Władzę nad pozostałymi wojskami krzyżackimi przejmuje komtur Świecia - Henryk von Plauen. Udaje mu się obronić Malbork przed wojskami polsko-litewskimi -oblężenie bez artylerii skazane na niepowodzenie. Wojska litewskie wracają na teren Litwy (po odbiciu Żmudzi). Polacy także rezygnują z oblężenia twierdzy.

1411 rok: I pokój toruński: Zakon zwraca Litwie Żmudź i zobowiązuje się do zapłacenia Polsce i Litwie wysokiej kontrybucji.

Sytuacja się zmieniła. Litwa już nie miała powodu do walki z Zakonem. Krzyżacy natomiast mieli coraz to większe problemy finansowe. Prowadzenie wojen, zmniejszenie terytorium i wypłacanie kontrybucji zmusiło ich do zwiększenia podatków. Szlachta Pomorza Gdańskiego zaczęła się buntować. Wzrastał ferment społeczny. Pomorzanie woleli być zależni od Polski.

1440 rok:

Utworzono Związek Pruski pod wodzą Jana Bażyńskiego. Struktura opozycyjna wobec zakonu. Szlachta próbowała najpierw uzyskać poparcie cesarza, lub też papieża. Z racji braku poparcia zewnętrznego Pomorzanie zwrócili się o pomoc do syna Jagiełły - Kazimierza Jagiellończyka.

1454 rok:

Luty: Na Pomorzu wybucha anty-krzyżackie powstanie zorganizowane przez Związek Pruski. Marzec: Delegacja Związku Pruskiego udaje się do Krakowa na spotkanie z Kazimierzem Jagiellończykiem. Zostaje zawarta umowa, na mocy której Kazimierz ma pokonać Krzyżaków i objąć władzę nad Pomorzem, w zamian polskie przywileje szlacheckie zostaną rozciągnięte na szlachtę pomorską i pruską, miejscowe tradycje i zwyczaje zostaną zachowane (pewna autonomia)

1454-1466: Wojna Trzynastoletnia

Wojna toczyła się na terytorium Zakonu. Po obu stronach walczyły przede wszystkim wojska zaciężne. Wojna na możliwości finansowe -dużo słabsze ekonomicznie państwo zakonne.

1454 rok: Porażka polskiego pospolitego ruszenia pod Chojnicami.

1457 rok: Czech Ulryk Czerwonka z racji niepłacenia przez Krzyżaków żołdu odsprzedał Polsce Malbork (otworzył bramę przed polskimi wojskami)

1462 rok: Zwycięska dla Polski bitwa lądowa nad Jeziorem Żarnowieckim

1463 rok: Zwycięska bitwa na Zalewie Wiślanym (Gdańsk oddał nam do dyspozycji swoją flotę).

1466 rok: II pokój toruński:

• Krzyżacy zrzekli się na rzecz Polski Pomorza Gdańskiego (z Gdańskiem) i Ziemi Chełmińskiej.

• Oddali nam twierdze w Warmii, Elblągu i Malborku.

• Wielki Mistrz przeniósł się do Królewca.

• Zakon zobowiązał się do wypłacenia kolejnej kontrybucji.

Ostatnia faza

Pogłębianie się ekonomicznych problemów zakonu ze względu na wysokie kontrybucje i odpłynięcie głównego źródła podatków -Pomorza Gdańskiego.

1511 rok:

Książę Albrecht Hohenzollern został wybrany nowym Wielkim Mistrzem. Wybrano księcia z renomowanego rodu. Poza tym Albrecht był siostrzeńcem króla Polski. Jego matką była siostra Zygmunta Starego - Zofia. Liczono na poprawę stosunków i zniesienie trybutu (jednak jego pochodzenie nie wpłynęło na to).

1519-1521: Zygmunt nie zrezygnował z egzekwowania kontrybucji. Zakon wypowiedział nam wojnę. Doszło do oblężenia Olsztyna, w którego obronie aktywny udział brał Mikołaj Kopernik.

1521 rok: Zawarty zostaje rozejm. Albrecht szukał pomocy u cesarza - Karola V Habsburga, jednak bez efektów, a następnie nawiązuje kontakt z Marcinem Lutrem (układ z 1523 roku). Albrecht i najwybitniejsi rycerze zakonu decydują się na przejście na protestantyzm. Stają się osobami świeckimi, dochodzi do sekularyzacji Zakonu. Państwo Krzyżackie w Polsce zostaje zlikwidowane, a na jego terytorium powstają Prusy Książęce (ziemia dziedziczna Hohenzollernów). Baliwaty niemiecki i włoski nie uznały tego wydarzenia. Pozostali bracia zakonni stają się elitą i otrzymują tytuły szlacheckie. Układ uznany także w Polsce.

1525 rok: Traktat krakowski i Hołd Pruski. Zygmunt I Stary nie atakował Zakonu. Zaakceptował utworzenie Prus Książęcych ze stolicą w Królewcu (domena dziedziczna do czasu wyginięcia męskiej linii rodu Hohenzollernów -w przeciwnym razie Prusy Książęce przechodzą pod władanie króla polskiego). Albrecht stał się księciem świeckim. Złożył hołd lenny królowi Polski, który musiał być ponawiany przez jego następców.

Zakon Krzyżacki w baliwacie pruskim zlikwidowano, włoski przestaje istnieć. Zakon przetrwa jedynie w baliwacie niemieckim, który do dziś działa charytatywnie np. w Czechach, Austrii, Niemczech.

Zakon Kawalerów Mieczowych znalazł się w trudnej sytuacji, gdyż utracił silnego sojusznika. Rywalem Zakonu była Ruś, która pod koniec XV wieku zjednoczyła się po długotrwałym okresie rozbicia dzielnicowego i utworzyła Wielkie Księstwo Moskiewskie (Rosję). Ostatnim Wielkim Mistrzem Zakonu był Gotthard Kettler.

1561 rok:

Układ (traktat wileński) w Wilnie. Kettler podpisał układ z Zygmuntem Augustem, na mocy którego Gotthard i elita rycerska Zakonu przechodzą na protestantyzm (Zakon przestaje istnieć), a z dawnych ziem Zakonu utworzone zostają Kurlandia i Inflanty, które stają się lennem Polski. Kurlandia jest ziemią dziedziczną Gottharda. Z racji, iż linia męska jego rodu nie wymierała, Polska nie zdołała przejąć tych ziem na własność.

Rzesza w okresie przezwyciężania rozbicia terytorialnego (1273-1313)

Po okresie walk o władzę pomiędzy Filipem Staufem (koronacja królewska), a Ottonem IV Brunszwickim (koronacja cesarska) Nadszedł okres wielkiego bezkrólewia: 1256-1273. Nazywamy je wielkim, ponieważ bardzo gwałtownie pogłębiło się w tym czasie rozdrobnienie państwa.

Utworzono 2 niekontrolowane, odrębne związki:

• Związek Reński

• Związek Szwabski.

Dużym problemem stali się Rycerze Rabusie (Raubrittern - Raubrittertum). Byli to członkowie zubożałego rycerstwa (posiadali herby), którzy trudnili się napadami, porwaniami i innymi działaniami kryminalnymi. Ogromne masy zubożałego rycerstwa, budowali enklawistyczne zamki nad Renem.

Rzesza stała się konglomeratem kilkudziesięciu podmiotów politycznych. Władcy tych podmiotów pełnili różne funkcje:

1. Książe wyższy rangą - Herzog - Herzogtum

2. Książe niższy rangą - Fürst - Fürstentum

3. Hrabia - Graf - Grafschaft

4. Biskup

5. Arcybiskup

II. połowa XIII wieku:

Spisano tzw. „Sachsenspiegel”, czyli „Zwierciadło saskie”. Jego autorem był Eike von Repkow. Był to pierwszy spisany dokument mówiący o tym, jak przezwyciężyć brak jednolitego władcy. Autor proponował wprowadzenie formalnych zasad wyboru władcy - kolegium elektorów. Zaproponował także, kto powinien zostać elektorem:

1. Arcybiskup Moguncji (Meinz)

2. Arcybiskup Trewiru (Trier)

3. Arcybiskup Kolonii (Köln)

4. Palatyn Reński

5. Książę Saski

6. Margrabia Brandenburski (podmiot rozwijający się kosztem ziem polskim)

1273 rok:

Przezwyciężenie bezkrólewia. Trzech elektorów kościelnych wraz z Palatynem Reńskim wybrało na władcę Rzeszy Rudolfa I Habsburga.

Habsburgowie wywodzili się ze Szwajcarii. Byli politycznymi sojusznikami Staufów. Elektorzy wybrali Rudolfa, ponieważ tylko w ten sposób mogli osiągnąć kompromis. Poza tym Rudolf był kandydatem stosunkowo słabym, co sprzyjało elektorom.

Rudolf I Habsburg

Daty panowania: 1273-1291

Rzesza po elekcji była bardzo osłabiona. Część terytoriów została utracona. Król czeski (Czechy za Staufów były jeszcze księstwem) Przemysł Ottokar II zagarnął Austrię, Styrię (Steiermarkt) i Karyntię (Kärnten). Rudolf chciał odzyskać te ziemie.

1278 rok:

Bitwa pod Dürnkrut (pod Suchymi Krutami). Czesi przegraniu, a Przemysł Ottokar II zginął. Rudolf odzyskał wszystkie trzy enklawy i uznał je za swoją własność dziedziczną, pomimo przyłączenia do Rzeszy.

1291 rok:

Rudolf umiera jako król Rzeszy (nie został cesarzem). Powstaje Konfederacja Szwajcarska, która wypowiada posłuszeństwo Habsburgom. Pierwotnie trzy kantony ubiegające się o wyzwolenie. Muszą więc oni powrócić na swoje ziemie i uspokoić sytuację. W Rzeszy natomiast rozpoczyna się walka o władzę.

1308 rok:

Elektorzy wybierają na nowego władcę popieranego przez Francję Henryka IV Luksemburskiego. Jego ród był wcześniej mało znany. Ich atutem było poparcie Francji, która była silniejsza od Rzeszy i rozpoczęła rywalizację z papiestwem. Luksemburg mieści się na pograniczu Francji i Rzeszy. Luksemburgowie dobrze znali język francuski.

1310 rok:

Luksemburgowie zdobywają koronę czeską (po Wacławach). Jan Luksemburski zasiada na tamtejszym tronie.

1312 rok:

Henryk IV Luksemburski udaje się do Włoch i koronuje się na cesarza. Odrodzenie tradycji korony cesarskiej.

WYKŁAD 8.

22.04.2009

Określenie "dynastia Luksemburska" to termin umowny. Z punktu widzenia prawa nie byli to władcy dynastyczni, lecz elekcyjni.

1313 rok:

Śmierć Henryka. Jego syn Jan miał 17 lat (był pełnoletni) jednak panował już w Czechach (od 1310r po Przemyślidach). Elektorzy nie chcieli wybierać silnego kandydata.

Ludiwk IV Wittelsbach

Daty panowania: 1313-1346

Ludwik miał silną pozycję polityczną. Z nadania Barbarossy jego ród otrzymał Bawarię. Pozostali kandydaci na władcę byli zajęci swoimi sprawami (Jan rządził w Czechach, Habsburgowie zwalczali bunt w Szwajcarii).

1346 rok:

Elektorzy zdetronizowali Ludwika, oskarżając go o zbyt duże ambicje polityczne i nadmierną dbałość o swój ród.

1347 rok:

Ludwik IV umiera.

Karol IV Luksemburski

Daty panowania: 1355-1378

Syn Jana i Księżniczki Czeskiej Elżbiety z rodu Przemyślidów. Pierwsze trzy lata życia spędził przy matce. Następnie decyzją Jana został wywieziony do Niemiec. Przez długi czas wychowywany był także na dworze francuskim. Opanował doskonale język czeski i francuski. Niemieckiego uczył się jedynie dorywczo. Był wybitnym znawcą teologii. Z tego względu określamy go mianem Królem Kleszy - Pfaffenkönig.

Posiadał łącznie 4 żony i dwóch synów:

1. Wacław - 2. żona Anna Świdnicka z rodu Piastów Śląskich

2. Zygmunt (przygotowywany do objęcia tronu) - 4. żona Elżbieta wnuczka Kazimierza Wielkiego

I ASPEKT PANOWANIA (kluczowy dla Niemiec)

1356 rok:

Złota Bulla Karola IV Luksemburskiego (od wykonanej ze złota pieczęci) wydana podczas Reichstagu w Metz. Zatwierdzała ona pomysły znane ze Zwierciadła Saskiego, dodając dodatkowo jednego elektora świeckiego - króla czeskiego. Precyzyjnie opisywała ona tryb wyborów (precyzowała status, cechy szczególne wyborców oraz wskazówki co do miejsc etc). Zdecydowano się na głosowanie większością głosów. Formalnym przewodniczącym obrad był arcybiskup Moguncji. Elektorzy świeccy mogli głosować także na samych siebie. Ustanowiono także niepodzielność elektoratów (księstw). Musiały być one dziedziczone przez najstarszego z rodu. Zasada ta - zwana zasadą primogenitury - sprawdziła się w praktyce -elektoraty nie podlegając rozdrobnieniu zachowują siłę i rangę. Zgodnie z dokumentem kolegium elektorskie miało zbierać się we Frankfurcie nad Menem. Koronacja królewska miała się natomiast odbywać w Akwizgranie (w wieku XVI ze względu na odległość Akwizgranu od centrum, jako że było to miasto najdalej wysunięte na zachód, koronację przeniesiono do Frankfurtu). Jako iż Włochy stały się terenem niespokojnym, zrezygnowano z wypraw do Rzymu w celu drugiej koronacji. Władca podczas koronacji w Rzeszy równocześnie otrzymywał tytuł Króla i Cesarza. Skład kolegium utrzyma się aż do XVII wieku. Wtedy to dodatkowo Książę Bawarii i Książę Hannoveru otrzymają tytuł elektorów.

II ASPEKT PANOWANIA

Karol dużą część swojego życia spędził w Pradze. Jego zasługi dla miasta to:

1. Przebudowa i rozbudowa zamku Hradczany w Pradze.

2. Budowa mostu Karola w Pradze. Most Praski.

3. 1348 rok: założenie Uniwersytetu w Pradze (pierwszy w Europie środkowej).

4. Praga uzyskała status arcybiskupstwa

5. Założono Karlsbad (Karlove Vary) uzdrowisko ze źródłem mineralnym.

Karol dbał też o interesy swojego rodu zwłaszcza jeżeli chodzi o trony. Wykupił on na rzecz Zygmunta Marchię Brandenburską (w 1320 roku wygasła dynastia askańska - tamtejsi możni). Poza tym Karol ożenił Zygmunta z Marią Węgierską, gromadząc tym samym 3 korony w ramach swojego rodu. Przeprowadził on także elekcję syna Wacława na króla Rzeszy.

1348 rok:

Układ Karola z Kazimierzem Wielkim w Namysłowie. Król Polski zrzeka się zwierzchnictwa nad Śląskiem na rzecz Karola. Decyzja ta była uzasadniona. Na Śląsku nastąpiło rozbicie ziem. Z powodu silnych wpływów czeskich ludność zaczęła się buntować. Kazimierz utracił tam władzę, a nie chciał walczyć o rozdrobnione tereny.

1378 rok:

Rebelia możnych niemieckich wobec Wacława. Karol zaciągał liczne kredyty. Umierając, zostawił on swojego syna z długami. Wacław musiał więc podnosić podatki, co wywołało niezadowolenie ludności. W końcu związki (Szwabski i Reński) wystawiły przeciwko niemu armię zaciężną.

1400 rok:

Elektorzy detronizują Wacława. Władca zdołał jednak utrzymać koronę czeską.

Ruprecht Wittelsbach

Daty panowania: 1400-1410

1410 rok:

Elekcja Zygmunta na króla Rzeszy. Był to silny kandydat rządzący Węgrami. Następnie zdobył on jeszcze koronę niemiecką, cesarską i czeską.

Państwo Zygmunta Luksemburskiego a Kościół

Kościół w X-XI wieku przechodził kryzys. Teraz sytuacja się powtarza. Gdy królowie niemieccy zaprzestali walki z papiestwem, ich rolę przejęli władcy francuscy. Korona francuska wygrała ten konflikt.

1309 rok:

Ówczesny papież (Francuz z pochodzenia) podjął decyzję o przeniesieniu siedziby papiestwa z Rzymu do Awinionu. Wydarzenie to określamy początkiem Niewoli Awiniońskiej.

1377 rok:

Jeden z papieży próbował powrócić do Rzymu. Zmarł w tym samym roku.

1378 rok:

Konklawe w Rzymie wybrało nowego papieża - Włocha. Kardynałowie francuscy wrócili do Awinionu i wybrali swojego papieża. Te rządy dwóch papieży określamy mianem Schizmy Zachodniej.

Papieże francuscy nie mieli poparcia w Europie. Instytucja Kościoła miała coraz gorszą opinię. Wszystko za sprawą łamania celibatu (liczne przypadki nieślubnego potomstwa), rozrastania się kurii papieskiej i aparatu kościelnego, związanych z tym obciążeń podatkowych:

• Świętopietrze - podatek płacony przez państwo;

• Dziesięcina - 10% od dochodów;

Odpusty - wymyślone w czasach krucjat. Rycerz, który nie wybrał się na wyprawę krzyżową wykupywał odpust. Pieniądze miały finansować misje, jednak zostawały w kurii. Z czasem zaczęto sprzedawać je masowo. Wierzono w istnienie piekła, nieba i czyśćca. Odpusty miały skrócić czas trwania ewentualnej kary czyśćcowej.

Zygmunt pomimo, iż nie był pobożny, postanowił zwołać krucjatę przeciwko muzułmanom - Turkom Osmańskim, którzy zaczęli zagrażać Węgrom. Osmanie - w przeciwieństwie do Turków Seldżuckich -postanowili szerzyć swoją religię w Europie i od XIV zaczęli zagrażać Węgrom. Zygmunt nie mógł jednak stworzyć wyprawy krzyżowej bez zgody inicjatora wszystkich krucjat - papieża. Z powodu schizmy król musiał wykorzystać swoją pozycję i rozpocząć odpowiednie działania na własną rękę.

1414-1418:

Zygmunt zwołuje Sobór w Konstancji.

Sobór to zjazd rzymskokatolickich duchownych o różnej randze. Po raz pierwszy odbył się on w Rzeszy. Zygmunt miał dwa cele. Chciał uporządkować sprawy kościoła niemieckiego i doprowadzić do wewnętrznej reformy całego Kościoła. Zygmunt był zwolennikiem koncyliaryzmu (consilium), czyli idei wyższości instytucji soboru (organ decyzyjny) nad instytucją papieża (autorytet religijny).

1417 rok:

Wybrano "papieża kompromisu". Dotychczasowi papieże złożyli swoje urzędy. Autorytet Zygmunta osiągnął szczyt. Nie podjęto jednak decyzji na temat hierarchii pomiędzy urzędem soboru, a papieża.

1431-1439:

Sobór w Bazylei. Zygmunt nie zdołał przeforsować swojej idei, gdyż zmarł podczas trwania soboru. Jego następcy nie interesowali się tą sprawą.

Zygmunt, a sprawa husycka.

W Czechach panował Wacław. Był lubiany pośród tamtejszej ludności czeskiej, lecz nie pośród Niemców, którzy byli wyższymi urzędnikami, bogatymi mieszczanami, możnymi. Jedynie drobna szlachta i prostu lud - rodowici Czesi - byli mu przychylni.

Jan Hus, rodowity Czech, teolog i wykładowca (także rektor) Uniwersytetu w Pradze, głosił poglądy niezgodne z główną myślą Kościoła. Domagał się on powrotu do tradycji wczesnochrześcijańskich, tj. do idei ubogiego Kościoła, powrotu komunii pod dwiema postaciami i liturgii w języku narodowym - czeskim.

Wacław popierał koncepcję Husa. Papieże jednak jednoznacznie potępiali husytyzm. Wacław pod ich presją zakazał mu głosić jego naukę w Pradze. Nie wprowadził innych represji.

Za rządów Zygmunta Jan Hus został wezwany przez sobór w Konstancji w celu wytłumaczenia się ze swoich poglądów. Otrzymał on od władcy list żelazny, który ubezpieczał go przed ewentualnym pojmaniem.

1415 rok:

Jan Hus został schwytany, aresztowany, oskarżony o herezję i w przebiegu procesu kościelnego uznany za winnego, i skazany na śmierć przez spalenie na stosie. Zygmunt umył ręce. Nie opowiedział się, ani za, ani przeciw wyrokowi. Jednak z racji nie dotrzymania słowa (list żelazny), został on znienawidzony przez Czechów.

1419-1436:

Wojny husyckie - wojna domowa w Czechach.

1419 rok:

W Czechach wybucha wojna domowa. Dochodzi do defenestracji praskiej. Po aresztowaniu husyckich kaznodziejów wybucha awantura w ratuszu miejskim w Pradze. Czesi napadają na Niemców - członków rady miejskiej - i wyrzucają 7 rajców przez okno. Na wieść o tym Wacław dostał apopleksji (udaru mózgu) i zmarł. Zygmunt natomiast nie uzyskał poparcia.

Z czasem Husyci podzieli się na dwa stronnictwa:

1. Taboryci (od góry Tabor ze ST), odłam radykalny, domagali się podzielenia majątków kościelnych pomiędzy ludzi ubogich, chłopów, etc.

2. Kalikstyni (łac. calix - kielich): domagali się komunii pod dwiema postaciami i liturgii w języku czeskim.

1434 rok:

Bitwa pod Lipanami. Zwycięstwo Kalikstynów nad Taborytami.

1436 rok:

Kompaktaty Praskie: Zygmunt obiecał, iż nie zdelegalizuje kościoła husyckiego, a Czesi w zamian zezwolili na jego koronację.

1487 rok:

Zygmunt umiera. Jego następcy nie uznawali Kompaktatów Praskich. Husyci będą musieli uciekać z kraju, m.in. do Polski (Bracia Czescy).

WYKŁAD 9.

30.04.2009

Polityka dynastyczna Habsburgów

Zygmunt zmarł, nie pozostawiając męskiego potomka. Nowym władcą został wybrany mąż Elżbiety Albrecht II.

Albrecht II Habsburg

Daty panowania: 1438-1439

Po jego śmierci narodził się jego syn - Władysław Pogrobowiec. Elektorzy wybrali jednak kuzyna Albrechta ze styryjskiej linii Habsburgów - Fryderyka IV.

Fryderyk IV Habsburg

Daty panowania: 1440-1493

Maksymilian I Habsburg (+ Maria Burgundzka) (syn Fryderyka)

Daty panowania: 1493-1519

Filip (+ Joanna Hiszpańska) (syn Maksymiliana)

Karol V Habsburg (syn Filipa)

Daty panowania: 1519-1556

Ferdynand I Habsburg (syn Filipa)

Daty panowania: 1556-1564

Habsburgowie po powstaniu konfederacji szwajcarskiej utracili część terytoriów. Utrzymali jednak Austrię (Arcyksięstwo) Styrię (Księstwo Steiermarkt), Karyntię (Księstwo Körnten) i Tyrol (Hrabstwo Tirol). Ziemie te stały się domeną dziedziczną Habsburgów.

Każdy z władców w pewnym stopniu dbał o swój ród, jednak dopiero teraz możemy mówić o szeroko pojętej polityce dynastycznej. Fryderyk był ostatnim władcą Rzeszy, który wyprawił się do Rzymu w celu koronacji na cesarza. Jego syn Maksymilian I poślubił Marię Burgundzką - dziedziczkę tronu Burgundii (teren dzisiejszej Francji). Co prawda Burgundia nie weszła w skład Rzeszy, jednak władca wykorzystał fakt, iż Niderlandy podlegały książętom Burgundii. Niderlandy także nie zostały włączone do państwa, jednak Habsburgowie uzyskali do nich dziedziczne prawo.

1515 rok:

Zjazd wiedeński. Układ w Wiedniu. (układ o przeżycie). W spotkaniu uczestniczył Władysław Jagiellończyk (król Czech i Węgier), Maksymilian I i Zygmunt Stary (w roli mediatora). Zawarto umowę, zgodnie z którą po bezpotomnej śmierci Władysława, lub jego następców Węgry i Czechy przejdą pod władzę Habsburgów. Habsburgowie zobowiązali się natomiast nie popierać Krzyżaków.

1526 rok:

Bitwa pod Mohaczem. Ludwik Jagiellończyk - syn Władysława, który przejął po nim władzę - traci życie walcząc z Turkami Osmańskimi. Zgodnie z układem o przeżycie Habsburgowie przejęli władzę w Czechach i w nieopanowanej przez Turków, północnej części Węgier.

Syn Maksymiliana - Filip - nie dożyje elekcji. Doprowadzi jednak do swojego małżeństwa z Joanną Hiszpańską (Joanną Szaloną). Dzięki temu małżeństwu Habsburgowie przejęli tereny Hiszpanii właściwej i ziemie Nowego Świata, tj. imperium kolonialnego Hiszpanii (Ameryka i Azja), a także jej enklawy w północnych Włoszech.

Mówi się o tym, że "nad Imperium Habsburgów słońce nigdy nie zachodzi".

Władcy z tej dynastii jednak nie dbali o interesy Rzeszy. W Niemczech przebywali wyjątkowo rzadko, a ich zainteresowanie skupiało sie na Włoszech (renesans kultury i gospodarki) i na Węgrzech (zagrożenie ekspansją Turecką). M.in. dlatego nie zdołali zdusić reformacji i buntów w zarodku.

Reformacja w Niemczech

Przyczyny reformacji:

1. Rzesza to państwo potężne obszarowo i spolaryzowane wewnętrznie. Całe państwo możemy podzielić na dwa zróżnicowane kulturowo i gospodarczo regiony.

1. Na zachód od Łaby. Tereny te rozwijają się w tempie podobnym do innych państw Europy zachodniej. Od XVI wieku możemy mówić tu o początkach kapitalizmu. Chłopi są wolni osobiście (tj. nie są przywiązani do ziemi). Płacone świadczenia są zróżnicowane - czynsz i pańszczyzna. Szlachta jest rozdrobniona, chłopi natomiast stali się relatywnie zamożni i silni, jako warstwa społeczna.

2. Na wschód od Łaby. Mówimy tutaj o refeudalizacji. Chłopi są przywiązani do ziemi i relatywnie ubodzy. Świadczenia są płacone wyłącznie w postaci pańszczyzny. Szlachta tworzy ogromne majątki ziemskie.

Reformacja rozwinie się na zachodzie, jednak ogromną popularność zyska pośród uciskanych ekonomicznie chłopów na Wschodzie.

2. Silna pozycja kościoła katolickiego w Niemczech. Pozycja polityczna: trzech elektorów duchownych (blisko połowa) i kilkanaście biskupstw ze statusem państw. Ekonomiczna: liczne majątki kościelne z nadań cesarzy, książąt, etc.

3. Religijność mieszkańców Rzeszy. Podczas, gdy we Francji rozwijał się racjonalizm (wyższość rozumu nad wiarą, św. Tomasz z Akwinu), w Niemczech przeważał mistycyzm (przewaga wiary nad rozumem - czysta wiara). Z tego nurtu wywodził się m.in. Luter. Co paradoksalne - w tym czasie rozwijał sie renesans, czyli kult rozumu.

Marcin Luter:

Daty życia: 1483-1546

Jego ród wywodził się z plebsu. Dopiero jego ojciec dostąpił awansu społecznego. Zaczynał, jako zwyczajny górnik. Z czasem stał się współwłaścicielem szybu, a następnie właścicielem małej kopalni miedzi. Został tym samym mieszczaninem, był także członkiem rady miejskiej.

Marcin był najstarszym z pośród licznego rodzeństwa. Za namową ojca miał zostać prawnikiem. Zaliczył wstępną edukację - 7 sztuk wyzwolonych - na uniwersytecie w Erfurcie. Nie podjął jednak dalszych studiów, lecz wstąpił do zakonu Augustianów (ostatni zakon surowej reguły). Był to wybór w pełni świadomy. Jako zakonnik Luter studiował teologię na uniwersytecie w Wittemberdze (niżna ranga niż Erfurt). Jako doktor teologii Luter staje się wykładowcą. Prestiż uczelni wzrasta. Zakon Augustianów wysłał Lutra do Rzymu (podróż piesza - blisko 1 rok). Podczas pobytu w Rzymie doszedł on do wniosku, że Kościół pogrążony jest w kryzysie wewnętrznym. Rzym był miastem zaniedbanym i brudnym. Zwierzęta biegały po ulicach. Uwydatnił się kontrast między kurią papieską, a biedotą miejską. Luter zobaczył także, jak popularny był handel odpustami. Pierwsze jego wykłady były właśnie wystąpieniami przeciwko odpustom i idei czyśćca. Luter argumentował je faktem, iż Biblia nie potwierdza istnienia czyśćca. Słowa te były bliskie herezji, jednak nikt nie napiętnował Lutra.

31.10.1517 roku:

Marcin Luter przybija do drzwi kościoła zamkowego w Wittemberdze 95 tez anty-odpustowych w języku łacińskim. Dzięki istnieniu druku udało mu się szybko powielić i rozpowszechnić swoje tezy. Luter brał także często udział w dyskusjach z zakonem Dominikanów (zakonna inteligencja). Jednym z głównych powodów jego działania był "odpust ogólnoeuropejski". Zgodnie z planami kościoła miał on pozwolić na zgromadzenie pieniędzy na przebudowę świątyni św. Piotra. Nie było to zgodne z ideą odpustów.

1520 rok:

Luter publikuje trzy broszury (dwie w języku niemieckim) zabierające kluczowe elementy jego zwartej koncepcji religijnej. Publikacje te podważały dogmaty - mówimy już o herezji.

1. Sola scriptua ("Tylko Pismo"): źródłem wiary jest wyłącznie Pismo Święte, a nie Tradycja (pisma "ojców kościoła", uchwały soborów, encykliki papieskie i wszystko inne, co przyjęło się po 325 roku)

2. Sola fide ("Tylko wiara"): Wiara jest podstawą do zbawienia. Uczynki są jedynie narzędziem wiary i same w sobie nic nie dają. Samo przyjęcie, iż Jezus zbawił wszystkich ludzi, umierając na krzyżu, jest podstawą do zbawienia.

3. Odrzucenie wszystkich sakramentów oprócz chrztu i komunii świętej.

4. Odrzucenie kultu świętych.

5. Odrzucenie kultu relikwii.

6. Odrzucenie kultu maryjnego. Co ciekawe Luter sam go wcześniej praktykował Zauważył jednak, iż Maryja w Piśmie przedstawiona jest jedynie jako matka człowieka.

7. Odrzucenie celibatu księży wprowadzonego w XI wieku.

8. Odrzucenie władzy papieża.

9. Nawoływanie do sekularyzacji kościoła (odebrania majątków).

1521 rok:

Sejm (Reichstag) w Wormacji zwołany przez Karola V Habsburga. Luter po otrzymaniu listu żelaznego przybył na spotkanie z Karolem. Zażądano od niego wyrzeczenia się poglądów. Luter odmówił i odszedł. Karol nie złamał obietnicy. Protektorem Lutra został książę saski - Fryderyk Mądry. Początkowo nie popierał on jego poglądów - m.in. kolekcjonował relikwie. Był on jednak indywidualistą, który nienawidził Habsburgów. Udzielił on Lutrowi schronienia na zamku na górze Wartburg pod Eisenach. Tam Luter przetłumaczył samodzielnie Nowy Testament na język niemiecki. Następnie wraz z Filipem Melanchtonem przetłumaczył także Stary Testament. Filip Mądry z czasem przekonał się do nauki Lutra.

Wojny religijne.

1522 rok:

Początkowo konflikt rozwija się na obszarze Nadrenii, gdzie znajdowało się wiele kościołów.

1524-1525:

Wojna chłopska. Przywódcą był Tomasz Münzer - samozwańczy teolog głoszący własne tezy religijne. Uważał, iż ludzie powinni dwa razy w ciągu życia przyjmować chrzest. Najpierw po urodzeniu, a następnie jako dorośli ludzie. Teorię ten nazywamy anabaptyzmem - ponownym ochrzczeniem. Münzer głosił także, że lektura Pisma Świętego jest niepotrzebna, bo prowokuje do myślenia, a ludzie powinni wierzyć czysto, intuicyjnie. Stworzył także swój program społeczny - nawoływał do odebrania kościołom majątków i rozdania ich chłopom. Wojna chłopska toczyła się na obszarach wschodnich Niemiec, przede wszystkim w Turyngii. Ostatecznie powstanie została stłumione przez możnych.

Luter potępił ten bunt i zaczął się zastanawiać, kto powinien przewodzić kościołowi. Doszedł do wniosku, że potrzebna jest legalna władza z nadania świeckiego - książęta powinni mianować biskupów. Tak też się stało.

1529 rok:

Sejm w Spirze. Formalnie został on zwołany przez Karola V, przewodniczył mu jednak jego brat Ferdynand. Zażądał on porzucenia koncepcji Lutra przez możnych Rzeszy. Książęta protestowali przeciwko narzucaniu im poglądów. Stąd wzięła się nazwa "protestantyzm". Książę saski już nie żył, nurt protestancki reprezentowany był przez Filipa Landgrafa Hesji (Filip Heski), który założył protestancką uczelnię w Marburgu.

1530 rok:

W Augsburgu opracowano protestanckie wyznanie wiary. Stąd wzieła się nazwa Kościół Ewangelisko-Augsburski.

1531 rok:

Powstanie związku protestanckich książąt Rzeszy zwanego Związkiem Szmalkaldzkim. Książęta niemieccy podzielili się więc na dwa obozy. Karol V popierał obóz katolicki, jednak przebywał poza Rzeszą.

1555 rok:

Sejm w Augsburgu. W obecności Karola ogłoszono zasadę Cuius regio, eius religio - Czyj kraj, tego religia. O wyznaniu ludności danego terytorium decydować miał regionalny władca. Doprowadziło to do licznych migracji chłopów. Nastąpiła daleko posunięta polaryzacja wewnętrzna. Podczas sejmu blisko 90% książąt opowiedziało się za protestantyzmem, potem jednak część z nich powróciła do wyznania katolickiego. Podział państwa przebiegał następująco:

• Zachód i południe - Katolicy

• Wschód i północ - Protestanci

W Rzeszy powstał także inny kościół protestancki oparty na koncepcji Jana Kalwina. Był to Francuz działający na terenie Szwajcarii, który założył tzw. Kościół Ewangelicko-Reformowany. Od Lutra odróżniała go jedna teza. Głosił on dogmat przeznaczenia - predestynację. Kalwiniści uważają, iż każdy człowiek podąża z góry ustaloną przez Boga drogą, więc tak naprawdę nie może kreować swojego życia, lecz jedynie je odczytywać. Konfesja ta została przyjęta w dwóch księstwach - w Marchii Brandenburskiej i w Palatynacie Reńskim.

Wykład 10.

06.05.2009

Linia austriacka Habsburgów:

Ferdynand I

Daty panowania: 1556-1564

Maksymilian II (syn Ferdynanda)

Daty panowania: 1564-1576

Rudolf II (syn Maksymiliana)

Daty panowania: 1576-1612

Maciej (drugi syn Maksymiliana)

Daty panowania: 1612-1619

Linia styryjska Habsburgów:

Ferdynand II

Daty panowania: 1619-1637

Ferdynand III

Daty panowania: 1637-1657

Wojna 30-letnia.

Przyczyny:

Pokój Augsburski z 1555 roku teoretycznie stabilizował sytuację wewnętrzną. W Rzeszy istniało wiele "wolnych miast", w których o obowiązującym wyznaniu decydowały rady miejskie. Narzucanie religii mieszkańcom poszczególnych rejonów spowodowało liczne ruchy migracyjne.

1556 rok:

Karol V abdykuje. Powodem zrzeknięcia się tronu było zmęczenie wojnami religijnymi i osobiste problemy - uwarunkowania zdrowotne. Po abdykacji doszło do podziału terytoriów podległych Habsburgom.

1. Hiszpania, kolonie na terenie Nowego Świata, Belgia i enklawy we Włoszech: Filip II z linii hiszpańskiej (syn Karola).

2. Terytorium Rzeszy, Austria, Stryria, Karyntia, Tyrol, Węgry, Czechy: Ferdynand I (brat Karola).

Obie linie były ortodoksyjnie katolickie. Pomimo tego Ferdynand I przyczynił się wcześniej do podpisania pokoju w Augsburgu. Maksymilian II sprzyjał protestantom, będąc politycznie neutralnym. Dopiero Rudolf II rozpoczął walkę z protestantami.

Zwalczanie protestantyzmu odbywało się drogą agitacji - przy pomocy zakonu jezuitów. Jezuici prowadzili elitarne szkoły dla młodzieży szlacheckiej (funkcja edukacyjna), zajmowali się także doradztwem i kaznodziejstwem (funkcja spowiednicza). Dzięki ich działalności część książąt powróciła do wiary katolickiej.

Kontrreformacja - ideowe przeciwstawianie się reformacji; reforma wewnętrzna od połowy XVI wieku (sobór trydencki).

*Barok wbrew idei reformacji propagował przepych, ornamentykę i bogactwo kościołów.

Rozpoczyna się konflikt pomiędzy książętami katolickimi, a protestanckimi.

1608 rok:

Powstaje Unia Protestancka, która jednoczy książąt protestanckich. Jej liderem jest Fryderyk Palatyn Reński (kalwinizm). Najważniejsi członkowie to Marchia Brandenburska (kalwinizm) i Saksonia (luteranizm). Unia była wspierana finansowo przez Anglię i Holandię, dzięki czemu mogła wystawić prywatną armię.

1609 rok:

Powstaje Liga Katolicka. Jej przywódcą był Maksymilian Książę Bawarski (największego katolickiego księstwa). Ligę wspierała finansowo Hiszpania.

Rudolf II był niezadowolony, bo nie miał żadnego wpływu na te organizacje. Kolejną kwestią problematyczną była relacja pomiędzy Rudolfem, a Czechami. Rudolf był "ultrakatolicki", a co za tym idzie niezbyt przychylny protestantom, którzy stanowili sporą część mieszkańców Czech.

1608 rok:

Wybuch buntu w Czechach wymierzonego przeciwko Rudolfowi. Władca decyduje się na rokowania pokojowe.

1609 rok:

Rudolf II nadaje przywilej - list majestatyczny - czeskim protestantom. Zapewnia on - w imieniu Rudolfa i jego następców - gwarancję pełnej swobody wyznaniowej.

1612 rok:

Maciej obejmuje władzę. Nie posiada żadnego męskiego potomka.

1617 rok:

Ferdynand staje się namiestnikiem Macieja w Czechach. Był radykalnym katolikiem, co nie przyniosło mu popularności.

Podsumowując: 3 główne przyczyny wybuchu wojny:

1. Antagonizmy pomiędzy Katolikami i Protestantami na terenie Rzeszy.

2. Silne tendencje ku niezależności w Czechach.

3. Rywalizacja dwóch potęg: pomiędzy Francją, a Habsburgami (hiszpańskimi i niemieckimi).

WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA:

1618-1648

I. ETAP CZESKI:

1618-1620

1618 rok:

Protestanci czescy wybudowali 2 zbory na terenie podlegającym biskupowi katolickiemu. Ten nakazał je zburzyć. Maciej odwołując się do prawa własności poparł biskupa.

Maj 1618 roku:

Spotkanie przedstawicieli protestantów czeskich z dwoma reprezentantami Macieja na zamku praskim (Hradczany). Tzw. druga defenestracja praska.

Następnie protestanci wybrali swój własny rząd. Maciej go ani nie zatwierdził, ani nie zaprotestował.

27 sierpnia 1619 roku:

Maciej umiera. Sejm czeski detronizuje Ferdynanda, jako króla czeskiego i osadza na tronie Palatyna Reńskiego - Fryderyka.

28 sierpnia 1619 roku:

Elektorzy we Frankfurcie nad Menem wybierają Ferdynanda na króla i cesarza Rzeszy. Ferdynand głosował na siebie, jako król czeski, więc teoretycznie elekcja powinna być nieważna.

Fryderyk przybywa do Pragi i rozpoczyna rządy. Ferdynand sprzymierza się wtedy z Ligą Katolicką. Armia protestancka (czeska) nie jest zbyt liczna. Dowodzi nią Książę Chrystian von Anhalt. Dużo liczniejszą armią katolicką dowodzi Johan hrabia Tilly.

1620 rok:

Bitwa pod Białą Górą. Armia katolicka odniosła wielki sukces. Kilkaset rodów czeskich utraciło swoje majątki, wielu szlachciców zostało skazanych na śmierć. Miejsce szlachty czeskiej powoli zaczęła zajmować szlachta niemiecka (katolicka).

Zwycięstwo Ligi Katolickiej w walkach na terenie Palatynatu Reńskiego. Zniszczono Heidelberg porażka protestantów. Unia się rozpadła. Zbiory biblioteki podarowano papieżowi. Ferdynand II wjechał do Pragi i koronował się tam.

II. ETAP DUŃSKI:

1625-1629

Dania była krajem protestanckim, połączonym od XV wieku unią personalną ze Szlezwikiem i Hosztynem. Król duński - Chrystian IV - chciał zająć także inne tereny północnej Rzeszy, m.in. Hamburg. Dania wystawiła swoją armię, co doprowadza do odrodzenia się Unii Protestanckiej (bez Marchii Brandenburskiej i Saksonii). Anglia wspiera protestantów finansowo, pozwalając tym samym na wystawienie drugiej armii. Stronnictwo katolickiej również wystawia dwie armie.

Armie protestanckie:

1. Armia Unii - Ernest Hrabia von Mansfeld (kondotier)

2. Armia Danii - Chrystian IV

Armie katolickie:

1. Armia Ferdynanda II: Albrecht Wallenstein

2. Armia finansowana przez Hiszpanię: Johan hrabia Tilly

Armie protestanckie w przeciwieństwie do tych katolickich nie współpracowały ze sobą.

Albrecht Wallenstein - Czech z pochodzenia, który zdobył majątek po bitwie pod Babią Górą. Urodził się w rodzinie protestanckiej, studiował w Pradze, nagle przeszedł na katolicyzm. Wybrał karierę wojskową, doskonale werbował żołnierzy. Wybitny dowódca i organizator wojskowy.

1629 rok:

Pokój w Lubece. Armia katolicka wygrała ten etap wojny. Powrócono do zasady "czyj kraj, tego religia" (wyjątek: Czechy). Wallenstein wycofał się z zajętych przez siebie terenów Danii.

1630 rok:

Edykt restytucyjny anulujący warunki pokoju lubeckiego, a co za tym idzie także augsburskiego. (restytucja - powrót do stanu poprzedniego)

III. ETAP SZWEDZKI

1630-1635

Do wojny po stronie protestantów włącza się Szwecja. Jej król - Gustaw Adolf - chciał zamienić Bałtyk w wewnętrzne jezioro Szwecji. W tym celu prowadził on wcześniej (lata 20ste) wojnę z Polską, a teraz zaatakował Rzeszę. Szwecja była krajem ubogim (słabo rozwinięte rolnictwo), a wojna dawała jej nadzieję na liczne łupy.

Po raz kolejny została reaktywowana Unia Protestancka. Szwecja zagroziła Marchii Brandemburskiej i Saksonii wojną, więc krainy te przyłączyły się do Unii.

Po stronie Ligi dalej dowództwo pełnili Wallenstein i Tilly. Tym razem jednak nie współpracowali ze sobą.

1631 rok:

Bitwa pod Breitenfeld: Armia Unii i Szwecji pod wodzą Gustawa Adolfa pokonuje oddziały dowodzone przez Tilly'ego.

1632 rok:

Nierozstrzygnięta bitwa pod Lützen. Wojska Wallensteina walczyły z oddziałami Gustawa Adolfa. Król Szwecji poniósł śmierć (armia straciła dowódcę), jednak to armia katolicka wycofała się z pola bitwy. Żadna ze stron nie miała sił i możliwości, aby dalej prowadzić wojnę. Wallenstein podjął próbę rokowań pokojowych, jednak nie udało mu się nic osiągnąć. Ferdynand dwa lata później (1634 rok) pozbawił go dowództwa i prawdopodobnie doprowadził do jego zamordowania.

1635 rok:

Pokój w Pradze. Kolejny raz zatwierdzono zasadę "czyj kraj, tego religia".

IV. ETAP FRANCUSKI:

1635-1648

Francja chciała osłabić potęgę Habsburgów. Z tego też powodu wystawiła do walki swoją armię, a także opłaciła dodatkową armię zaciężną. Wojna toczyła się na pograniczu francusko-niemieckim i francusko-hiszpańskim. Terytorium Rzeszy mogło więc odetchnąć od ciągłych starć.

1644 rok:

Początek negocjacji pokojowych.

Pokój podpisano ostatecznie w Westfalii w miastach: Münster i Osnabrück.

1648 rok:

Pokój Westfalski.

• Postanowienia z zakresu zmian politycznych:

1. Powrócono do zasady "czyj kraj, tego religia".

2. Książęta niemieccy uzyskali prawo do prowadzenia własnej polityki zagranicznej i zawierania sojuszy polityczno-wojskowych, o ile nie uderzają one w cesarza.

3. Bawaria otrzymała rangę elektoratu (jako trzon Ligi Katolickiej).

4. Formalnie przyznano niepodległość kantonom szwajcarskim.

5. Znacznie osłabiła się pozycja Habsburgów w Europie.

• Postanowienia z zakresu zmian terytorialnych:

1. Francja uzyskała Alzację kosztem Rzeszy.

2. Marchia Brandenburska otrzymała 1/3 księstwa Zachodniopomorskiego wraz z Kołobrzegiem (tzw. Pomorze Kołobrzeskie, niem. Hinterpommern).

3. Szwecja otrzymała część Pomorza ze Szczecinem i Rostokiem.

4. Marchia Brandenburska otrzymała także enklawy na terenie Westfalii (dawne biskupstwa i wolne miasta).

Skutki wojny:

1. Osłabienie pozycji Habsburgów.

2. Ogromne zniszczenia w Rzeszy (jak po II wojnie światowej). Z 21 mln mieszkańców pozostało jedynie 13,5 mln. Tereny Rzeszy były okradane, grabione, a mieszkańcy mordowani. Niszczono plony, co spowodowało klęski głodu. Wraz z przemarszami wojska roznoszone były różne choroby zakaźne, m.in. dżuma. Rzesza będzie przez blisko 100 lat odrabiać poniesione straty.

3. Żadna strona konfliktu nic nie zyskała.

Wykład 11.

13.05.2009

Państwo Brandenbursko-Pruskie w XII-XVII w. (do 1701r.)

Państwo Brandebnursko-Prsukie nie było w początkach rozległe terytorialnie, ani bardzo zaludnione (nie posiadało wielu miast). Kraj borykał się z problemami natury środowiskowej - gleby były albo za suche albo za wilgotne, co wiązało się z niską produktywnością rolnictwa.

Początki państwa

• Powstało w 1157r. → Albrecht Niedźwiedź, ówczesny margrabia Marchii Północnej zdobył ziemie. Jaksa z Kopenicy (Johann von Köpenig, wywodził się ze Słowian Połabskich - ludu, który nie został całkowicie wybity)

• Ziemie - Brandenburgia (Brenna - nazwa słowiańska; obecnie tereny wokół Berlina, nie wychodziła poza linię Odry). Albrecht utworzył nową jednostkę polityczną - Marchię Brandenburską; rządy dziedziczne rodu dynastii Askanów. Dynastia panowała do jej wygaśnięcia, czyli do 1319r.

• rozwój terytorialny:

1250r.

Margrabiowie wykupili od księcia wrocławskiego Bolesława Rogatki tereny na wschód od Odry - Mittelmarch (z. lubuska) → okres rozbicia dzielnicowego w Polsce - Śląsk najbardziej podzielony

Dalej w XIII w. Brandenburczycy opanowali tereny pn. Wielkopolski, tworząc z jej terenów Neumarch (Nowa Marchia).

1356r.

Złota Bulla - jednym z elektorów był margrabia brandenburski → podwyższony prestiż Marchii. Jedną z zasad elektoratu była zasada senioratu (tron dziedziczył najstarszy z potomków), co pozwoliło uniknąć dalszym podziałom Marchii Brandenburskiej

Rządy Wittelsbachów i Luksemburgów

1320r. → Wittelsbachowie zdobyli władzę w Marchii Brandenburskiej - wykupili prawa do jej dziedziczenia;

1373r. → Luksemburgowie - ces. Karol IV Luksemburg wykupił prawa dla swojego syna Zygmunta. Zygmunt skupił się na rozstrzyganiu schizmy zachodniej. Sprzedał prawa do Marchii w

1415r.

Ród Hohenzollernów

Hohenzollernowie → ród nieznany, wywodzący się ze Szwabii. Początkiem jego kariery był okres wielkiego bezkrólewia. Udało mu się zdobyć część pn. Bawarii wokół Ansbach i Bayreuth (niewielkie księstwa, w których panowała boczna linia Hohenzollern-Ansbach - z niej wywodził się Albrecht Hohenzollern).

• zjawisko raubritestwa (Raubrittertum) - jego wyplenienie oznaczało wykonywanie egzekucji na rabusiach

• samodzielność miasta Berlin - jedyne w tym czasie duże miasto Marchii; należało się Hanzy; Berlińczycy pod groźbą złupienia zrezygnowali z przynależności do Hanzy; miasta w Marchii nie miały żadnej autonomii - nie miały rad miejskich, które uzyskały dopiero po reformach w XIXw.

• Celem Hohenzollernów była centralizacja i kontynuacja reform, przeprowadzonych wcześniej przez Zakon Cysternów (przenosili wysoką kulturę rolną → poprawa intensywności upraw ziemi; Barwy Cystersów - biel i czerń, poziome pasy - późniejsze barwy Prus)

Marchia Brandenburska była jednym z pierwszych państw niemieckich, które przeszło na protestantyzm (jeszcze przed wojnami religijnymi) - od 1539r.

W początkach XVII w. jeden z kolejnych Hohenzollernów przeszedł na kalwinizm (nie oznaczało to jednak przyjęcia tej wiary przez mieszkańców). W XIX w. kalwinizm i luteranizm połączyły się w Prusach w Unierte Ewangelische Kirche. Przyjęcie protestantyzmu oznaczało dostanie się w ręce margrabiów majątków kościelnych - przede wszystkim ziem, które zasiliły domenę narodu.

Ostatnim Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego był Albrecht Hohenzollern (od 1511r.).

1525

Traktat krakowski - czynił z Albrechta księcia nowego, świeckiego państwa - Prusów Książęcych.

Ograniczenie traktatu → Albrecht mógł przekazań prawa do tronu jedynie męskim potomkom rodu - wygaśnięcie linii oznaczać miało przyłączenie Prus Książęcych do Polski. Syn Albrechta,

Fryderyk nie miał męskiego potomka - zmarł w 1618r.

Sejm polski w 1618r. zezwolił na przekazanie Prus Książęcych brandenburskiej linii Hohenzollernów.

Pierwszy - Jan Zygmunt musiał złożyć polskiemu królowi hołd lenny.

Od 1618r. należy używać nazwy Państwo Brandebnursko-Prsukie. Polska była w tym czasie w okresie wojen z państwem rosyjskim. Sejm skoncentrowany na ekspansji wschodniej zdecydował się uniknąć ewentualnej agresji Hohenzollernów.

1618r.

początek wojny 30-letniej. Marchia była aktywnym członkiem Unii Protestanckiej, brała udział w czeskim etapie wojny.

Później wycofała się i pozostała neutralna do 1630r (etap szwedzki), kiedy to Gustaw Adolf przymusił ją do powrotu do protestanckiej koalicji. Działania wojenne przyniosły ogromne skutki - spadek produktywności rolnej, demograficzny. Plusem było uzyskanie Hinterpommer na mocy pokoju westfalskiego z 1648r.

1655-1660

W Polsce potop szwedzki. Hohenzollernowie jako lennicy polscy powinni udzielić pomocy, ale stanęli po stronie szwedzkiej, ponieważ dawało im to większe korzyści.

1657r.

układ m. Polską a Hohenzollernami → traktaty welawsko-bydgoskie:

• Państwo Brandebnursko-Prsukie zadeklarowało sojusznictwo Polsce

• Prusy Książęce przestały być lennem Polski

Polityka zagraniczna Państwa Brandebnursko-Prsukiego

lata 70. XVII w

Wojna ze Szwecją - Ich sojusznikiem była Francja. Terytorialnie nie przyniosła efektów.

1675r.

bitwa pod Fehrbellin - sukces armii brandebnursko-pruskiej nad uchodzącą dotąd za nie do pokonania armią szwedzką.

Wielki Elektor (Der Große Kurfurst) - 1640-1678 (Fryderyk Wilhelm, przydomek nadany pośmiertnie ze względu na reformy)

• reforma wojskowa - wcześniej nie posiadano stałej armii - celem stało się stworzenie jej (nadal z najemników, ale cały czas pod bronią). Początkowo utrzymywana była przez Francję. Wielki Elektor wprowadził stałe opodatkowanie szlachty pruskiej. Wcześniej była ona zwolniona z podatków. Wystąpił opór na terenie Prus Książęcych - bunt został stłumiony; szlachta w Marchii otrzymała w zamian przywileje:

a) wyłączność na posiadanie ziemi

b) zwolnienie od ceł (wwozowych i wywozowych)

c) całkowita władza nad chłopami - zlikwidowano możliwości odwoływawcze chłopów.

Armia zaczęła rosnąć (szczególnie liczebnie). Na początku liczyła 30 tys. wojsk. W 2. poł. XVII w. liczyła już 200 tys. żołnierzy (pruski militaryzm). Żadne państwo europejskie nie miało tak dużej armii w odniesieniu do liczby mieszkańców.

• Osadnictwo - sprowadzanie osadników z Holandii, gdzie panowały gorsze warunki. Z Czech sprowadzano tkaczy, z Francji przyjęto wyznawców kalwinizmu po nocy hugenotów (byli to przede wszystkim rzemieślnicy związani z produkcją dóbr konsumpcyjnych). Sprowadzano także Żydów, specjalizujących się w prowadzeniu kantorów (wymiana pieniędzy). Wielki Elektor zapewnił na terenie państwa tolerancję religijną. W początkowym okresie osadnictwa otrzymywano zwolnienie z obowiązku podatkowego. Liczba ludności zwiększyła się. Sprowadzeni fachowcy wpłynęli na rozwój gospodarczy.

1678-1713

panowanie Fryderyka (początkowo jako Fryderyka III), który w 1701r. koronował się na króla - König in Preuβen.

1701-1714

Wojna o sukcesję hiszpańską Habsburgowie de facto po pokoju augsburskim reprezentowali 2 linie - hiszpańska wygasła. O koronę wystąpiła linia austriacka Habsburgów i francuski ród Burbonów.

1701r.

Hohenzoller zwrócił się do Habsburgów z propozycją pomocy. W nagrodę za lojalną postawę Fryderyk III mógł się koronować i panować jako Fryderyk I.

Prusy w okresie panowania Fryderyka Wilhelma I i Fryderyka II (Wielkiego)

Problemy w Rzeszy 2. poł. XVII w. upłynęła Habsburgom na zwalczaniu ekspansji Turków Osmańskich.

1683r.

oblężenie Wiednia przez wezyra Karę Mustafa. W obronie Wiednia pomógł przyszły król Polski, Jan III Sobieski. Habsburgowie zaangażowali się w wojnę o sukcesję hiszpańska. Zakończyło się to fiaskiem. Austriaccy Habsburdzy mieli problemy z dziedziczeniem tronu. Cesarz Karol VI Habsburg nie miał potomka.

1713 r.

Karol VI Habsburg wydał sankcję pragmatyczną (dokument, dotyczący dziedziczenia):

• tereny dziedziczne Habsburgów nie mogły podlegać podziałom

• dziedzicem mógł być mężczyzna albo kobieta

• w sankcji brak mowy o koronie cesarskiej, ponieważ uwarunkowana była elekcją

Pozycja Habsburgów słabła. Silne w tym czasie były Bawaria i Saksonia (związana z Polską unią personalną).

Prusy

Fryderyk Wilhelm I (1713-1740) - król sierżant. Był to władca ogarnięty manią rozwoju wojska. Kluczową reformą była reforma kantonalna. Kantony w Prusach to okręgi poboru wojskowego. Fryderyk Wilhelm I przekształcił armię zawodową w armię poborową. Każdy kanton musiał co roku wystawić określoną ilość rekrutów. Ten miał kilkumiesięczne szkolenie. Później miał obowiązek 2 razy w roku (wiosną i jesienią) stawić się na manewry wojskowe, ale mógł prowadzić cywilne życie. Wszystkie inne armie poborowe wprowadzały wieloletnie służby wojskowe - np. w Rosji trwała ona 25 lat. Jednocześnie armia pruska była stale szkolona. Fryderyk Wilhelm I miał także tzw. armię przyboczną - gwardię olbrzymów (min. 180cm wzrostu), którą oszczędzał. Wykorzystana została podczas 3. wojny północnej (przeciwko Szwecji z koalicjantem Rosją). Prusy uzyskały Pomorze Szczecińskie (Vorpommern) w 1720r.

Wykład 12.

20.05.2009

Fryderyk Wilhelm I był skoncentrowany na armii. Czasy jego panowania to regres kultury w stosunku do jego poprzednika i Wielkiego Elektora.

Za panowania jego syna, Fryderyka II Pruskiego (1740-1788) sytuacja zmieniła się. Jego zasługi dla Prus były jeszcze większe, niż Wielkiego Elektora. Rozbudował armię - 200 tys. żołnierzy - szczyt możliwości rekrutacyjnych. Taką armią dysponowała tylko Rosja. Stan armii polskiej - 20 tys. żołnierzy. RP była potęgą terytorialną. Fryderyk II Pruski miał aspiracje do bycia mecenasem kultury. Przyjaźnił się z Voltaire'em. Fryderyk II Pruski wybudował Sans Souci - rezydencję pod Poczdamem (dzisiaj na liście UNESCO) w stylu rokoko z kompleksem parkowo - ogrodowym. Ta rezydencja jest trwałą pozostałością panowania Fryderyka II Pruskiego. Mecenat propagowanie francuszczyzny, przedstawicieli francuskiego oświecenia. Fryderyk II Pruski miał ambicje tworzenia własnych dzieł literackich (jego listy są wydane w 30 tomach), miał znaną w Europie orkiestrę dworską. Mecenat Fryderyka II Pruskiego odnosił się do dworu.

• Uniwersytet w Królewcu (powstał w XVI w.) - wysoki poziom intelektualny - wykładał tu m.in. Kant

• Frankfurt nad Odrą - uczelnia trochę niższej renomy

• Uniwersytet w Halle - nauczano przede wszystkim prawa

Fryderyk II Pruski był przedstawicielem trendu absolutyzmu oświeconego.

absolutyzm - rządy monarchiczne (poza wolnymi miastami), władza całkowita, bez kontroli parlamentu, nieograniczone prawa wobec poddanych;

absolutyzm oświecony - władza traktowana jako obowiązek względem państwa. Filozofia oświecenia głosiła, że władca powinien dbać o poddanych.

Fryderyk II Pruski zapoczątkował zasadę sądownictwa niezawisłego - poddany miał prawo do obiektywnego i niezawisłego sądu. Fryderyk II Pruski próbował czasem ingerować w wyroki sądowe, ale sądy opierały się. Fryderyk II Pruski kontynuował zasadę tolerancji religijnej - wszystkie wyznania były równouprawnione, nie było prześladowców religijnych.

Polityka zagraniczna była bardzo kosztowna. fiskalizm - bardzo wysokie podatki (pod koniec panowania Fryderyka II Pruskiego). Polityka osadnicza była kontynuowana.

Etos junkra pruskiego (ekwiwalent polskiego ziemianina):

• pracowitość, uczciwość, odpowiedzialność (z etyki protestantyzmu)

• kult armii i munduru (przynajmniej jeden syn junkra odbywał służbę wojskową)

• lojalność wobec dynastii (utożsamianej z państwem) - poczucie związku o charakterze bezwarunkowym w Prusach nie było oporów i buntu wobec władcy (skutki w XIX i XXw.)

Polityka zagraniczna

1740r.

Zmarł cesarz Karol VI Habsburg. Miał córkę Marię Teresę, która formalnie objęła rządy nad domeną dziedziczną Habsburgów. Na tron cesarski kolegium wybrało Karola Alberta z bawarskiej dynastii Wittelsbachów. Niektórzy Niemcy popierali Karola Alberta, inny męża Marii Teresy - ks. Franciszka Stefana Lotaryńskiego.

1740-1748.

Wojna domowa, nazywana wojną o sukcesję austriacką

1741r.

Fryderyk II Pruski wykorzystał sytuację i w zaatakował Śląsk (od 1348r. część Czech) - własność Habsburgów.

1741r.

Bitwa pod Mollwitz- armia pruska zajęła Śląsk (I wojna śląska). Kiedy Habsburgowie chcieli odzyskać Śląsk doszło do II wojny śląskiej. Cesarzem wybrano ks. Franciszka Stefana Lotaryńskiego. Faktyczną władzę sprawowała Maria Teresa. Śląsk był strategicznie ważnym obszarem ze względu na Uniwersytet Wrocławski i złoża węgla kamiennego. Celem polityki Marii Teresy była rewizja utraty Śląska.

Po 1748r.

Maria Teresa budowała nowy system przymierzy (tzw. odwrócenie przymierzy). Maria Teresa sprzymierzyła się z Francją i Rosją. Celem tego bloku było odebranie Prusom Śląska i docelowo rozbicie państwa.

1756-1763

Konflikt zbrojny w Rzeszy - zapisał się w historii jako wojna siedmioletnia. Prusy miały sojusznika w Anglii, ale jej pomoc była mało efektywna - jedynie flota, która walczyła z flotą francuską. Francja miała też armię lądową. Rosja atakowała Prusy Wschodnie a Austria Śląsk.

1757r.

miały miejsce dwie ważne bitwy, w których współdowódcą był sam Fryderyk II Pruski:

• bitwa pod Rossbach - rozgromienie armii francuskiej

• bitwa pod Leuthen - pokonanie Austriaków

1760r

Rosja przeszła do kontrofensywy - zajęła Berlin, co przyczyniło się do wielkiego pogorszenia sytuacji Prus (Fryderyk II Pruski rozważał nawet samobójstwo).

1762r

Zmarła ces. rosyjska Elżbieta. Jej następca był propruski - Rosja wycofała się z wojny. To wydarzenie nosi w historiografii miano Cudu Domu Brnadenburskiego.

Flota angielska rozbiła flotę francuską.

1763r.

Wojna zakończyła się bez zmian dla Prus - zachowały Śląsk.

Skutki:

• zniszczenie gospodarcze

• straty w ludziach

• fiskalizm

• koniec lat 60. - idea rozbioru ziem polskich - Prusy zainicjowały rozbiory. Fryderyk II Pruski prowadził tzw. „strategię karczocha” - państwo polskie miało być częściowo rozbierane. Fryderyka II Pruskiego interesowało Pomorze Gdańskie, które rozdzielało Vorpommer i Hinterpommer.

1772r.

I rozbiór Polski - do Prus dołączono Pomorze Gdańskie (oprócz Gdańska i Torunia). Obszar ten nazwano Prusami Zachodnimi (Westpreußen)

Ziemie niemieckie w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej i rządów Napoleona (do 1806r.)

Wielka Rewolucja Francuska - 1789-1794; 1794-1799 okres rządów Dyrektoriatu; listopad 1799 - władza generała Napoleona Bonapartego, od 1804r. cesarz Napoleon

• we Francji obalono system feudalny i przywileje szlachty

• zniesiono przywileje duchowieństwa

• kluczową warstwą stało się mieszczaństwo - burżuazja

• zrównanie wszystkich mieszkańców wobec prawa

Rzesza w okresie poprzedzającym Wielką Rewolucję Francuską

• ludność - 23mln mieszkańców, co dawało 3. miejsce w Europie (po Rosji - 29mln i Francji -27 mln); gęstość zaludnienia była nierównomierna na zachodzie początki przeludnienia, pierwsze migracje zarobkowe, Ostpreußen - ludności za mało, mimo akcji osadnictwa;

• słaba sytuacja ekonomiczna i polityczna mieszczaństwa - mimo silnej w Rzeszy aktywności miast (były rozproszone, oddzielne podmioty polityczne)

• rozproszenie polityczne - ok. 300 organizmów politycznych; Liczyły się Prusy i Austria (+ dziedziczne własności Habsburgów (Czechy, Węgry, Niderlandy hiszpańskie <dzisiejsza Belgia> i Lombardia w pn. Włoszech), Wirtenbergia, Badenia, Bawaria, Hesja i Saksonia

Z punktu widzenia Rzeszy dla wybuchu rewolucji we Francji (i wiążących się z nią reformy) najważniejsza była reakcja Prus i Austrii. Początkowo były bierne (efekt silnego skłócenia o Śląsk, krótko dogadały się w sprawie rozbioru Polski).

Prusy należały do Systemu Północnego - miały dobre stosunki z Polską (1789r. - sejm w Polsce), bo postrzegały ją jako potencjalnego sojusznika. Austria reprezentowała System Południowy (z Rosją).

1790r.

Austria i Prusy podpisały układ w Dzierżanowie (Reichenbach) na Śląsku. Wyrzekły się na jego mocy wrogich postaw - Austria wycofała się z Systemu Południowego.

1792r:

• luty Prusy i Austria podpisały sojusz wojskowy przeciwko Francji, gdyby ta je zaatakowała

• kwiecień Francja wypowiedziała wojnę Austrii, Prusy, jako jej sojusznik przyłączyły się do wojny 2 armie połączone jednym dowódcą - Karolem Wilhelmem, ks. brunszwickim - służba pruska, chociaż nie pochodził z Prus

• lato koalicyjna armia wkroczyła do Francji

• wrzesień bitwa pod Valmy - armia wkroczyła do Francji

• listopad bitwa pod Jemappes (na terenie Belgii, należącej do Habsburgów) - zwycięstwo francuskiej armii nad austriacką. Francuzi zajęli Belgię i dalsze, właściwe ziemie Rzeszy (po linię Renu) zdobycie Moguncji (Mainz)

Republika Moguncji (powołana przez mieszczan sprzyjających Francji) istniała od marca do lipca 1793r. Wszystkie reformy Wielkiej Rewolucji Francuskiej były realizowane w Republice Moguncji.

Wykład 13.

27.05.2009

Stosunki niemiecko-francuskie w XVIII i rozpad I Rzeszy

1793r.

wojska francuskie docierają do linii Renu

marzec -lipiec 1793r. z myślą o tworzeniu przyszłego sojusznika Francji powołano Republikę Moguncką. (1794r. Francja odzyskuje Moguncję)

1793r.

powrót do sukcesów antyfrancuskich. Pierwsza koalicja ogólnoeuropejska wymierzona we Francję (gdzie w międzyczasie na ścięcie skazano Ludwika XVI.)

-w sumie 7 koalicji antyfrancuskich

-w pierwszej uczestniczyły wszystkie kraje niemieckie, jednakowoż z różnym czasem trwania.

Od 1794r.

ofensywa Francuska -powrót do sukcesów armii francuskiej.

1797r pokój w Campo Formio:

-potwierdzenie przebiegu granicy francusko-niemieckiej na linii rzeki Ren

-Francja zajmuje Belgię oraz Lombardię(płn. Włochy, od XVIII. domena Habsburgów) -dotychczas dziedziczne ziemie dynastii Habsburgów

Postanowienia pokoju w Campo Formio przyczyniły się do upadku Rzeszy, stanowią punkt zapalny w słabnięciu roli dynastii Habsburgów.

1799r

listopad Napoleon Bonaparte dokonuje przewrotu wojskowego we Francji, przejmuje władzę dyktatorską, ogłaszając się pierwszym konsulem (konsulat)

1804r.

N. Bonaparte zostaje cesarzem Francuzów.

Koncepcja polityki Napoleona Bonaparte:

-zasada „dziel i rządź”; w praktyce sukcesywne zajmowanie nieprzyjaznych mu ziem na drodze inkorporacji lub przekazywania sojusznikom francuskim w Rzeszy.

1806r.

rozpad Rzeszy (praktyczna realizacja koncepcji Napoleona):

• reces reński: -decyzja Reichstagu z marca 1803r. o likwidacji części krajów niemieckich. W całości zlikwidowano wszystkie państwa kościelne (biskupstwa +3 arcybiskupstwa), z 50 wolnych miast czyli tzw. republik miejskich zostawiono 6 (trzy miasta założycielskie Hanzy -Hamburg, Bremę i Lubekę oraz Frankfurt nad Menem, Augsburg i Regensburg). Wybór ten wynikał z historycznych zaszłości i tradycji.

• zlikwidowano znaczną część małych księstw niemieckich położonych nad lewym i prawym brzegiem Renu.

Tereny z wszystkich likwidacji ze względu na naciski dyplomatów francuskich w większości przekazano profrancuskim krajom niemieckim (od 1803r Wirtembergia, Badenia i Bawaria). Do grupy beneficjentów należały także neutralne Prusy (w 1803r. nie opowiedziały się za Francją).

Reces reński należy traktować jako początek rozpadu Rzeszy. Zniknęło aż 112 podmiotów politycznych z 300 wcześniej egzystujących. Po 1803r. obserwujemy utrzymanie trendu likwidacyjnego.

1804r.

Franciszek II Habsburg w koronuje się na cesarza Austrii (do tej pory elekcyjny Cesarz Rzymski Rzeszy) -tytuł dziedziczny. Korona austriacka była już drugą koroną cesarza, traktował ją jako zabezpieczenie. Władca od tego momentu zaczął nazywać się Franciszkiem I.

wojna 1805r.

trzecia koalicja antyfrancuska. W wojnie brały udział dwa liczące się podmioty -Austria i Rosja. Novum stało się opowiedzenie Badenii, Wirtembergii oraz Bawarii po stronie francuskiej. Oznaczało to jawne złamanie postanowień pokoju westfalskiego.

• bitwa pod Austerlitz (Sławkowo na Morawach) tzw. bitwa trzech cesarzy -Aleksandra I, Franciszka I oraz Napoleona I. Pomimo słabszego wojska zwycięstwo przypadło armii francuskiej. Zwycięstwo prestiżowe -Bawarię i Wirtembergię podniesiono do rangi królestw. Badenia stała się wielkim księstwem.

Związek Reński -twór powołany z inicjatywy francuskiej. Podstawowym obowiązkiem członków było świadczenie pomocy wojskowej Francji. Protektorem Związku Reńskiego został Napoleon I. Jedynym wymiarem podległości było odgórne narzucenie polityki zagranicznej i wojskowej. Sprawy wewnętrzne mogły się układać po wyłącznej myśli władców niemieckich. Napoleona interesowała jedynie kontrola zewnętrzna, nie zaś przeprowadzanie reform, w czym władcy niemieccy pokładali nadzieje.

lipiec 1806r.

16 państw niemieckich (sojusznicy Napoleona) ogłasza wystąpienie z Rzeszy -powstaje der Rheinische Bund.

sierpień 1806r.

Franciszek I Habsburg zwalnia wszystkie państwa niemieckie z przysięgi lojalności wobec swej osoby. Symboliczna data rozpadu I Rzeszy.

Wystąpienie to dało początek lawinowych wystąpień z Rzeszy. Do Związku Reńskiego nie przystępują jedynie Austria i Prusy.

Reformy w Prusach 1807-1813

Sytuacja w Prusach przed wprowadzeniem reform:

• po Fryderyku II na tron wstępuje jego bratanek Fryderyk Wilhelm II -doprowadził do drugiego i trzeciego rozbioru Polski w latach 1793 i 95.

• w wyniku II rozbioru Polski Prusy zdobywają Wielkopolskę z Poznaniem oraz okręg Nadnotecki z Bydgoszczą (tzw. Sudpreussen).

• w wyniku III rozbioru Prusy zdobywają Mazowsze z Warszawą oraz okręg suwalski

(tzw. Neuostpreussen czyli Prusy Nowowschodnie). Nabytek ten nie jest jednak trwały.

Zyski terytorialne okazują się być sprawą co najmniej kłopotliwą. Dołączenie do Prus około jednej trzeciej dotychczasowego terytorium wymaga objęcia nowych nabytków terytorialnych administracją, systemem podatkowym i wojskowym, co w praktyce oznaczało duże nakłady kosztów. Kolejne niewygody sprawiały ogromne różnice kulturowe (szlachta polska wychowywana w atmosferze licznych przywilejów), językowe i religijne. Proces integrowania pochłania więc Prusy całkowicie, odciągając od innych ważkich spraw np. od przeprowadzenia reform wewnątrz kraju.

1795r Bazylea

separatystyczny pokój z Francją -odłączenie się od sojusznika.

1797r.

Fryderyk Wilhelm III wstępuje na tron -monarcha iście antyfrancuski. Jego żoną była księżniczka meklemburska Maria Luiza, to ona w dużej mierze wpływała na poglądy męża. Stosunki niemiecko-francuskie ulegają coraz większemu ochłodzeniu.

1806r. s

ojusz Prus z Rosją, atak na Francję. Czwarta antyfrancuska koalicja. Początek działań Prus wymierzonych przeciwko Francji. W tym punkcie należy uwzględnić dwie popularne klęski Prus: pod Jeną oraz pod Auerstaedt. Saksonia w czasie działań wojennych opowiada się po stronie Napoleona. Bezpośrednią przyczyną porażek był przestarzały styl walki armii pruskiej; marsz w szyku, strzały z muszkietów, brak zrozumienia walki wręcz. Rezultatem była kapitulacja kolejnych twierdz pruskich z okresu reform osiemnastowiecznych. Jedyną utrzymującą się twierdzą był Kołobrzeg. Król wraz z dworem zbiega z Berlina do Królewca, co przyczynia się ostatecznie do całkowitej kompromitacji. Do działań przystępuje armia rosyjska.

1807r lipiec pokój w Tylży, postanowienia pokoju:

• Prusy okrojono z ziem II i III rozbioru Polski, Napoleon z tych ziem utworzył Księstwo Warszawskie. Protektorem był Napoleon, księciem zaś władca saski Fryderyk August. Saksonia w nagrodę za poparcie podniesiona zostaje do rangi królestwa.

• Miasto Gdańsk przekształcone w Wolne Miasto Gdańsk pod kontrolą Francuzów.

• Prusy tracą enklawy pruskie na terenie Nadrenii i Westfalii -ziemie na zachód od Łaby. Na tym obszarze powstaje królestwo Westfalii, podarowane bratu Napoleona -Hieronimowi Bonaparte.

• Prusy zmuszone są do zapłacenia kontrybucji.a

• Armię pruską zredukowano z 200 do 42tys.

Król Prus, Fryderyk Wilhelm III, decyduje się na przeprowadzenie reform, którym przewodzili Fryderyk von Stein oraz Karl August von Hardenberg. Żaden z nich nie był rodowitym Prusakiem. Fryderyk von Stein pochodził z księstwa Nassau w dorzeczu Renu (księstwo zlikwidowane w wyniku recesu) -postać znana, specjalista od spraw gospodarczych, zwolennik ustroju brytyjskiego. Karl August von Hardenberg wywodził się z Hanoweru. Dyplomata, zwolennik absolutyzmu oświeconego.

Od lat 90' obydwaj w służbie Prus.

I FAZA REFORM 1807-08r związana z Fryderykiem von Stein

• zapoczątkowanie reformy agrarnej

• zapoczątkowanie reformy wojskowej

• dokonano reformy miejskiej

II FAZA REFORM związana z Karlem Augustem von Hardenberg

• wprowadzono podział na rzeczowe ministerstwa

• stworzono funkcję kanclerza (Hardenberg pierwszym kanclerzem)

• reforma edukacji

• „reforma żydowska” -częściowe równouprawnienie Żydów

Reforma agrarna

Kluczowa i najważniejsza z reform. Zapoczątkowanie i umożliwienie ruchów migracyjnych z wsi do miast.

a) edykt „Oktoberedikt” październik 1807r:

-nadawał chłopom w Prusach wolność osobistą

-szlachta traci wyłączność na posiadanie ziemi. Możliwość nabycia ziemi przez chłopa

b) 1808r. edykt nadający chłopom możliwość nabywania ziemi w dobrach królewskich. Proces uwłaszczenia.

c) 1811r. edykt nadający prawo to chłopom pracującym na dobrach junkrów. Jedynym ograniczeniem była konieczność posiadania zgody szlachcica. Uwłaszczenie było dobrowolne.

d) 1848r. wprowadzono obowiązkowość uwłaszczenia, stało się ono obligatoryjne w stosunku do chłopów zasiedziałych (trzy pokolenia wstecz), sprzężajnych (ze zwierzętami pociągowymi). Reforma ta ewidentnie wycelowana była w chłopów bogatych.

Poza uwłaszczeniem chłopi mieli także inny wybór: praca w charakterze robotnika rolnego bądź migracja do miasta (co z kolei miało pozytywny wpływ na rozwój przemysłu).

Reforma miejska.

Przywrócenie w miastach pruskich samorządów, czyli rad miejskich. Prawa wyborcze do rady miał każdy mieszkaniec miasta z minimalnym rocznym „zasiedzeniem”, który płacił co najmniej jeden podatek. Rady wybierały burmistrza, w największych miastach nadburmistrza -tylko oni wymagali zatwierdzenia przez monarchę.

Rady nie miały wpływu ani na sądy, ani na policję. Podlegały one ministrowi spraw wewnętrznych.

Reforma wojskowa

Gen. Gerhard Scharnhorst jest prawdziwym autorem reformy.

a) Całkowita wymiana kadry dowódczej -tylko dwóch pozostawiono w formie czynnej. Awansowano młodszych oficerów. Starszych dowódców wysyłano na emerytury. Najwybitniejszym przyszłym teoretykiem wojennym Prus był Karl von Clausewitz.

b) Powstały dwie nowe formacje wojskowe:

• Armia regularna z poborem powszechnym, odejście od systemu kantonalnego.

• Landwehr (landwera) jako formacja milicyjna, paramilitarna, dla tych, którzy z różnych względów nie zaciągnęli się do armii regularnej. Rezerwówka z cyklicznymi szkoleniami.

c) Powołanie Akademii Wojennej w Berlinie. Szkoła wyższa kształtowania sztabowców.

d) Powołanie Sztabu Generalnego. Teoria wojny.

e) Modernizacja stylu walki, podniesione morale, narodziny patriotyzmu pruskiego.

Wykład 14.

3.06.2009

Reformy w Prusach (II faza)

Reforma administracji centralnej

Do tego czasu nie istniał w Prusach rzeczowy podział ministerstw. Tworzono je w razie zapotrzebowania do szczegółowych spraw, co z kolei powodowało niesamowity chaos administracyjny. Główne konflikty dotyczyły sporu o kompetencje, które niejednokrotnie się na siebie nakładały.

a) Stworzono ministerstwa ze szczegółowo określonymi kompetencjami:

• Ministerstwo Spraw Zagranicznych

• Ministerstwo Wojny

• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (z departamentem oświaty)

• Ministerstwo Sprawiedliwości

• Ministerstwo Finansów

3. 1810r. powołanie urzędu kanclerza (Hardenberg pierwszym kanclerzem)

4. Nie przeprowadzono żadnych zmian w zakresie administracji terenowej -ze względu ma dotychczas sprawne działanie nie potrzebowała korekt.

5. Okręg (Kreis) kierowany przez starostę (Landrata) jako podstawowa jednostka administracyjna. Jednostką wyższego szczebla była prowincja (w sumie 8 prowincji Ostpreussen, Hinterpommer, Marchia Brandenburska itd.) bez jednolitego kierownictwa.

Landtag -parlament krajowy- przysługiwał prowincji. Struktury wyłącznie szlacheckie, nie pochodziły z wyborów powszechnych.

f)Nie powołano parlamentu ogólnokrajowego. Prawa wyborcze posiadali wyłącznie junkrzy. Te dwa czynniki można traktować jako główne wady reformy.

Reforma oświaty

Autorem reformy był Wilhelm von Humboldt -dyrektor departamentu oświaty w MSW.

1. pierwszy element -wprowadzenie powszechności oświaty elementarnej. Tworzenie nowych placówek oświaty na szczeblu podstawowym. Przyczyniło się to do szybkiego wykorzenienia analfabetyzmu, Prusy stały się jednym z najlepszych pod względem wykształcenia krajów w Europie.

2. drugi element -1810r. założono uniwersytet w Berlinie, który stał się przykładną instytucją tego typu. Fichte -filozof, pierwszy rektor. Jednostka prototypowa.

Wykładowcy mieli równolegle prowadzić badania naukowe oraz nauczać studentów, co do tej pory nie było oczywiste. Tendencja ta przenosiła się na inne kraje Europy.

„Reforma żydowska” 1812r.

Do 1948r. nie istniało państwo żydowskie. Diaspora. Żydzi jako wspólnota nie posiadająca żadnych praw. Przełom nastąpił we Francji w roku 1789 -ustawa o równouprawnieniu Żydów. Pierwsze dwa kraje niemieckie czyniące kroki w tym kierunku: Badenia i Wirtembergia.

a) 1812r zrównanie Żydów w prawach z innymi mieszkańcami Prus, w związku z tym:

• przyznanie Żydom prawa swobodnego wyboru miejsca zamieszkania. Do tej pory nie mogli osiedlać się na wioskach i w pewnych częściach miast.

• prawo wyboru nazwiska

• prawo wyboru zawodu. Wcześniej w handlu, kantorach przy wymianie walut. Sfery zamknięte: stopnie oficerskie, stanowiska profesorskie na uniwersytecie, mogli sprawować urzędy, ale tylko do poziomu powiatu.

Ograniczenia tylko odnośnie wyznających religię żydowską. Przyjęcie chrztu -pełnia praw.

Nie wprowadzono ogólnokrajowego parlamentu pochodzącego z powszechnych wyborów jak również jednolitej konstytucji.

Niemieckie przebudzenie (die deutsche Erhebung)

Narodziny niemieckiego patriotyzmu. Początek nacjonalizmu, identyfikacji z pochodzeniem niemieckim. Do tej pory identyfikacja z regionem, okolicą, dynastią panującą.

Przyczyny takiego stanu rzeczy:

• ekspansja i dominacja francuska nad Europą; pierwsze poważnie politycznie zagrożenie. Napoleon stopniowo przyłączał ziemie europejskie i niemieckie (1810r. zaanektował północną część Niemiec)

• Francuzi byli inspiratorami Związku Reńskiego

• Obecność armii francuskiej na ziemiach niemieckich (gwałty, morderstwa, rabunki)

• Rabunek dzieł sztuki -konkwiskaty w zamkach, pałacach, wywóz do Francji.

• 1806r. listopad Berlin -blokada kontynentalna -statki francuskie blokowały większość punktów handlowych, przed kontaktami handlowymi z Wielką Brytanią. Niemcy eksportowały do Anglii zboże, importowano zaś artykuły przemysłowe. Blokada odbiła się wiec na niemieckiej gospodarce.

W związku z powyższym można swobodnie stwierdzić, że fundamentem ideowym niemieckiego patriotyzmu jest antyfrancuskość.

Faza przygotowawcza:

a)-1809r. wojna, piąta antyfrancuska koalicja. Austria przegrywa z Francją. Bitwa pod Wagram.

b)Liderem niemieckiego przebudzenia są nie biorące udziału w tym konflikcie Prusy.

-Nieudana próba zamachu na Hieronima Bonaparte, króla Westfalii (płk Doernberg)

-Partyzantka zorganizowana przez mjr Ferdynanda Schilla. Major ginie

c)W pokonanej Austrii

-ludowy opór antyfrancuski w Tyrolu (oddany Bawarii za profrancuskość), pod kierownictwem miejscowego chłopa Andreasa Hoffera.

d)Na uniwersytetach niemieckich powstają tzw. Tugendsbundy (pierwszy w Królewcu) -patriotyczne organizacje studenckie, antyfrancuskie.

e)Publikacja Fichtego „Rede an die deutsche Nation”

f)Paramilitarny ruch w Prusach -ruch gimnastyczny. Kształcił umiejętności posługiwania się bronią. Przygotowywał młodych ludzi do walki zbrojnej. Twórca Fryderyk Jahn.

Realne przebudzenie:

a) 1812r wyprawa Napoleona na Rosję.

Armia pruska wraz ze Związkiem Reńskim poszła za nim. Doszło do dezercji części kadry oficerskiej Prus. Przeszli na stronę rosyjską. Napoleon ostatecznie wycofuje się z Rosji. Gen. York von Wartenburg -dowódca kontyngentu pruskiego - przechodzi z całą swoją armią w grudniu 1812r. na stronę rosyjską. Podpisano układ dyplomatyczny z marszałkiem Kutuzowym, tzw. Konwencja w Taurogach. Układ ten został także po fakcie zaakceptowany przez króla pruskiego, pomimo, że generał poczynił ten krok na własną rękę.

1813r luty oficjalny układ w Kaliszu, sygnatariuszem był już Fryderyk Wilhelm III.

b) 1813r głównodowodzącym w armii pruskiej został gen. Gerhard Blucker (później feldmarszałek). Zaczął karierę jeszcze w armii Fryderyka II. Oficer wiekowy, jednakże wybitnie utalentowany.

c)1813r. szósta koalicja antyfrancuska. W małych wyjątkach przyłączyły się wszystkie kraje Europy. Przy Francji pozostał tylko jeden lojalny do końca sojusznik z krajów niemieckich -Saksonia.

1813r. Lipsk bitwa trzydniowa, bitwa narodów (Blucker na czele armii Prus)

d) Odezwa Fryderyka Wilhelma III „An mein Volk”. Przebudzenie elit. Freiheitskrieg z Napoleonem.

e) Tworzenie akcji paramilitarnych.

Korpus studencki Adolfa Lutzowa -przybrano barwy dzisiejszej flagi niemieckiej. Pojawiają się one po raz pierwszy.

str. 2

---