ŚREDNIOWIECZE
Pojęcia:
asceza - dążenie do osiągnecia doskonałości moralnej porzez surowy tryb życia, wyrzekanie się przyjemności, umartwianie ciała
hagiografia - legendy i żywoty świętych
legenda - (z łac. legere - czytać) czytanka, żywot świętego
pasja - opowiadanie o męce i śmierci świętego męczennika
Kronika Galla Anonima:
Pisana przez francuza na dworze Bolesława Krzywoustego 1112-1116
Wartości historyczne:
- utwór pierwszą w dziejach próbą ujęcia całokształtu historii naszego kraju
- budzenie patriotyzmu
- chronologiczny układ wydarzeń
- próba obiektywnej oceny faktów
Wartości literackie:
- utwór świecki, epicko-liryczny, napisany po łacinie
- staranna kompozycja:
3 księgi, które rozpoczynają wierszowane księgi oraz listy o charakterze przedmowy autora, w każdej księdze znajdują się 3 mowy i 1 wiersz, a każdy rozdział stanowi odrębną całość tematyczną nie powiązaną z pozostałymi związkiem przyczynowo-skutkowym
- brak dat
- styl krasomówczy
Ideały człowieka świeckie i religijne:
Ideał rycerza:
- na podstawie "Pieśni o Rolandzie"
- odważny, rycerski, niezłomny, dobra znajomość rzemiosła rycerskiego, nadludzka siła, umiłowanie ojczyzny, uczuciowy, przyjacielski, wierny, religijny, walczy z niewiernymi, dba o dobrą sławę
- "Bogu - duszę, życie - królowi, serce - damie, sobie - sławę"
Ideał władcy:
- na podstawie kroniki Galla Anonima
- ideałem Bolesław Chrobry
- mężny, waleczny, odważny, szlachetny, sprawiedliwy, dobry nawet wobec najbiedniejszych poddanych, wielkoduszny, cieszył się miłością wszystkich poddanych
Ideał świętego i ascety:
wschodni - umartwianie aż do samozniszczenia
zach.-europ. - filozofia św. Franciszka, wykluczała drastyczne praktyki wobec ciała
św. Aleksy:
- dobrowolne wyrzeczenie się bogactwa, ubóstwo, przekazanie majątku żebrakom
- poświęcenie i miłość Boga nade wszystko
- miłość bliźniego
- pokora, skromność, czystość, umartwianie ciała, surowy tryb życia
- wyrzekanie się przyjemności życia doczesnego dla osiągniecia doskonałości moralnej
św. Franciszek:
- radość życia i miłość przyrody
- dobroć, miłość do świata, ludzi
- pobożność, prostota
- uczciwość, ubóstwo, poczucie solidarności z najbiedniejszymi
Poezja:
"Bogurodzica"
- najstarszy wiersz polski, napisany między X w. a pierwszą poł. XIV w.
- pierwsza polska pieśń religijna, początek rozwoju lit. kościelnej
- pierwszy hymn narodowy, pieśń bojowa, jednocząca rycerstwo do walki
- dostarcza wiadomości o pragnieniach i marzeniach ludzi oświecenia
- zawiera informacje o najdawniejszym języku polskim
Budowa wiersza:
- 2 strofy zakończone refrenem
- rymy wewnętrzen, zewnętrzne, żeńskie, gramatyczne, dokładne
- apostrofa, wykrzykniki, epitety, synonimy
- kontrasy w długości wierszów
- napisana wierszem asylabicznym - nie jednakowa liczba sylab w wersie oraz intonacyjno zdaniowy - każdy wers jest zdaniem lub członem zdania o podobnej intonacji
"Satyra na leniwych chłopów"
Utwór ukazuje nam istniejący w XVw. konflikt społeczny między szlachtą, a chłopstwem, typowy dla feudalizmu. Autorem jest szlachcic, który przestrzega panów przed lenistwem chłopa pańszczyźnianego, który "umyślnie na to godzi, iż się panu źle urodzi". Wiersz jest zbiorem występków chłopów pańszczyźnianych
"O zabiciu Jędrzeja Tęczyńskiego"
Utwór opowiada o zamordowaniu Tęczyńskiego w Krakowie 1461 podczas rozruchów wywołanych faktem pobicia płatnerza Klemensa przez tegoż Tęczyńskiego. Autorem utworu jest anonimowy szlachcic, który ukazuje zalety Tęczyńskiego piętnując postawę mieszczan.
"O zachowaniu się przy stole"
Najstarszy ze znanych utworów obyczajowo-dydaktycznych. Pomimo świeckiej tematyki rozpoczyna się zwrotem do Boga i ma modlitewne zakończenie. Utwór podaje zasady dobrego zachowania się przy stole: usługiwanie kobietom, rozmowy towarzyskie, "ukrawaj często a mało" itp. aby nie okazać się żarłokiem i prostakiem. Wiersz zawiera pochwałę kobiety. Autor pragnie zaszczepić obyczaje dworskie i biesiadne zachodu. współczesnym sobie Polakom wraz z rycerskim kultem dla kobiety.
"Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią"
Najdłuższy polski wiersz średniowieczny. Utwór rozpoczyna się wstępem skierowanym do Boga, a następnie ukazuje fakt nieuchronności śmierci. Wiersz jest napisany w formie dialogu wykształconego mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Wygląd śmierci w postaci rozkładających się zwłok ludzkich oraz jej zachowanie są wzorowane na tak zwanych średniowiecznych tańchach śmierci i mają budzić u czytelnika odrazę i strach. Wizerunek śmierci miał pobudzać ludzi do zastanowienia się nad swoim życiem i postępowaniem, aby być przygotowanym w każdej chwili na śmierć. Utwór ma charakter satyry ośmieszającej przedstawicieli różnych stanów i zawodów: pijaństwo, łakomstwo, duchownych, krytyka kupców, którzy oszukują swoich klientów, rozpustne kobiety, morderców, krytyka przekupnych sędziów.
Dorobić:
Archaizmy w Bogurodzicy + tekst
Dopisać podział na pieśni w teatrze antycznym
Poprawić błędy w nazwach (starożytność też)