STAROŻYTNOŚĆ

Pojęcia:

epos (epopeja) - dłuższy utwór epicki, zwykle wierszowany, przedstawiający dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle danego narodu, nacechowany powagą

porównanie homeryckie - dłuższe, rozbudowane porównanie, zastos. m.in, w "Iliadzie"

mit - podanie bajeczne, epicka opowieść sakralna wyjaśniająca zjawiska natury lub życia ludzkiego zgodnie z wierzeniami w religiach pogańskich

politeizm - wielobóstwo

antropomorfizm - ukazanie bogów na podobieństwo człowieka

psalm - pieśń religijna o charakterze modlitewno - hymnicznym, wykonywana przy akompaniamencie muzyki

przypowieść - utwór epicki o charakterze dydaktycznym, przekazujący prawdy uniwersalne: religijne, moralne, filozoficzne, poprzez podanie, przykład alegorię. Jej interpretacja wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do symbolicznego

Bogowie:

Bogowie olimpijscy: Dzeus (Jowisz), Hera, Atena, Apollo, Artemis, Hermes, Hefajstos, Afrodyta, Eros, Charyty, Ares, Helios, Eos, Selene, Iris

Bogowie ziemscy: Dionizos, Posejdon, Hades, Kronos, Prometeusz

Cechy dramatu antycznego:

- twórcą komedii był Arystofanes

- Tespis wprowadził pierwszego aktora, aktor ten mógł zmieniać strój oraz maskę i wracać na scenę w roli innej osoby, mógł więc grać kilka kolejnych ról w jednym utworze

- drugiego aktora do tragedii wprowadził Ajschylos

- trzeciego - Sofokles, tej liczby już nie przekroczono

- jedność czasu, miejsca i akcji

- ograniczenie roli chóru

- opowiadał o wydarzeniach wcześniejszych

- zapowiadał przyszłe losy bohaterów

- uzupełniał akcję

- objawiał wolę bogów

- tworzył radę starszych - reprezentujących opinię publiczną

- głosił nauki moralne

- zwięzłe didaskalia - czyli informacje odautorskie

- akcja oparta na zasadzie konfliktu, który dzieje się poza sceną, a widzowie poznają go z relacji świadków

- tematyka mitologiczna, a nawet współczesne fakty historyczne

- tragizm bohatera wynika z niemożności uwolnienia się od fatum - przeznaczenia

- tragedia miała być nie tylko przeżyciem artystycznym, ale także budzić refleksje natury religijno moralnej, nieraz filozoficznej czy patriotycznej, a nawet politycznej

Achilles:

Syn boginki morskiej Tetydy i króla Paleusa. Matka uodporniła go na rany przez kąpanie w rzece Styks z wyjątkiem pięty, za którą go trzymała. Karmiony był sercami lwów i szpikiem niedzwiedzi co miało mu przysporzyć siły, waleczności i odwagi. Do wyboru miał dwie drogi życia: długie w zapomnieniu i krótkie w chwale za życia i po śmierci. Przez podstęp Odysa Achilles bierze udział w wyprawie na Troję, wybierając krótkie życie w chwale.Uświadamie sobie ciążące nad nim fatum - bliską, nieuniknioną śmierć. W sporze z Agamemnonem szuka pretekstu do wycofania się z walki. Przeżywa konflikt wewnętrzny ponieważ zrozumiał, że zyskawszy sławę musi umrzeć, a był młody i pragnął cieszyć się życiem. Achilles był bardzo przywiązany do swojego przyjaciela Patroklesa. Po jego śmierci ujawniają się jego cechy negatywne: nienawiść, gwałtowność, porywczość, chciwość, okrucieństwo. Jego zachowanie wobec Hektora jest czynem niegodnym i uwłaczającym rycerzowi i człowiekowi. Uświadomiwszy to sobie oddaje Priamowi zwłoki Hektora, współczuje mu, jest dla niego serdeczny i gościnny.

Achilles był bohaterem pozytywnym i może być wzorem rycerza starożytnego. Jak każdy człowiek błądzi, ale potrafi naprawić złe czyny. Jako kreacja literacka jest bohaterem ludzkim, prawdziwym, bliskim czytelnikowi. Można go także nazwać bohaterem tragicznym ze względu na ciążące nad nim fatum, śmierć z ręki tchórzliwego Parysa który ugodził go strzałą w piętę.

Odys:

Odys wracający po wojnie trojańskiej do rodzinnej Italii, był dla Greków wzorem śmiałego wędrowca - podróżnika, który potrafił pokonać wszystkie przeciwności losu, był odważny, nieustraszony, mądry, opanowany, sprytny i przebiegły. Takich bohaterów jak Odyseusz potrzebowali Grecy w okresie zakładania kolonii.

Argumenty popierające Antygonę i Kreona:

Antygona:

- Polinejek walczył o słuszne prawo do tronu tebańskiego

- żaden człowiek nie ma prawa występować przeciw prawom boskim i moralnym

- Kreon przypisał sobie prawo karania ludzi po śmierci, nie bacząc, że mogą to czynić jedynie bogowie

- lud stał po stronie Antygony, ale bał się przeciwstawić woli despotycznego władcy

- grzebiąc zwłoki brata, Antygona kierowała się miłością do niego oraz obowiązkiem, który spoczywa na rodzinie zmarłego

- Kreon wydał nie przemyślany rozkaz, zbyt pochopny, mógł urządzić Polinejkowi skromny pogrzeb z udziałem najbliższej rodziny, a Euotoklesowi uroczysty połączony z igrzyskami na jego cześć

- Kreon załamał się i zmienił wcześnie wydany rozkaz przyznając się tym samym do winy

- Antygona do końca, pomimo kary, została wierna swojemu postanowieniu i postąpiła zgodnie ze swoim sumieniem

Antygona bardzo kochała swego brata, przestrzegała praw boskich, kierowała się w życiu własnym sumieniem i do końca pozostała wierna swoim ideałom, była harda i dumna, ale w momencie śmierci przeżywała chwilę załamania.

Kreon:

- Polinejek najeżdżając Teby na czele obcych wojsk postąpił jak zdrajca i powinien ponieść karę

- nakaz wydany przez Kreona był pierwszy po objęciu przez niego władzy i musiał umocnić jego autorytet wobec poddanych

- Polinejek najeżdżając miasto był przyczyną niszczenia świątyń bogów, dlatego Kreon uważał, że działa zgodnie z wolą bogów

- rada starszych w Tebach nie sprzeciwiła się nakazowi Kreona

- Kreon nie brał pod uwagę rady Hajmona ponieważ uważał, że kieruje się on miłością do Antygony; sądził, że prawo powinno być jednakowe dla wszystkich obywateli i również obowiązuje rodzinę władcy

- po popełnieniu czynu Antygona nie czuła skruchy ale szczyciła się nim

Kreon miał prawo ukarać Polinejka jako zdrajcę kraju, ale zrobił to w sposób niewłaściwy, wydają rozkaz nie liczący się z prawami boskimi ani z wolą ludu. Był bezwzględny nawet wobec własnego syna, podejrzliwy, nierozważny, nieprzewidujący. Chciał być władcą despotycznym i dlatego nie miał odwagi cofnąć wcześniej swej decyzji.

Mity:

O Syzyfie - Syzyf królem koryntu, ulubieńcem bogów; powierzenie tajemnicy Dzeusa ludziom; uwięzienie Tantanosa - bożka śmierci; śmierć Syzyfa; podstęp Syzyfa; powrót na ziemię; kara bogów - wieczne toczenie kamienia na szczyt góry

O Dedalu i Ikarze - narodziny Minotaura; budowa labiryntu przez Dedala; uwięzienie; pomysł ptasich skrzydeł; ucieczka Dedala i Ikara do ojczyzny; Ikar lekceważy przestrogi ojca; śmierć Ikara; Dedal osiedla się na Sycylii

O Heraklesie - Herakles synem Dzeusa, posiada nadludzką siłę; wybuch wojny i pomoc Heraklesa; zabicie swojej żony i dzieci; służba u króla Eurystusa; wypełnienie dwunastu prac: pokonanie lwa nemejskiego, hydry lerniejskiej, łani ceryntejskiej, dzika erymanckiego, oczyszczenie stajni Augiasza, ptaki stymfalijskie, pokonanie byka kreteńskiego, klacze Diomediosa, pas Hipolity, woły Genioesa, złote jabłka Hesperyd, podróż do piekieł;

ponowny ślub Heraklesa; służba Omfali; ślub z Dejanirą; śmierć Heraklesa

Wyprawa po złote runo - Jazon syn Ajzona; przeniesienie na drugi brzeg staruszki; przepowiednia wyjawia prawdę Peliasowi o Jazonie; Jazon dowiaduje sie o swoim pochodzeniu; spotkanie Jazona z ojcem; Ajetes daje Jazonowi zadanie; Jazon zakochuje się w Madei; zdobycie złotego runa; ucieczka kochanków; Madeja zabija brata; ojciec Jazona umiera; Madeja uzdrawia Ajzona; Jazon zakochuje się w Galuke; śmierć Galuke, jej ojca i dwóch synów; śmierć Jazona

Zwroty mitologiczne:

Syzyfowa praca - praca wymagająca wielkiego wysiłku, nie przynosząca efektów, bez sensu

Róg Almatei - niewyczerpane źródło dóbr

Stajnia Augiasza - miejsce zaniedbane

Pięta Achillesa - czyjaś słaba strona

Szata Dejkamiry - źródło nieoczekiwanego bólu ze strony bliskiej osoby

Puszka Pandory - źródło nieprzewidzianych nieszczęść, kłopotów, trudności

Nić Ariadny - znalezienie wyjścia z trudnej sytuacji

Labirynt - coś bardzo skomplikowanego, trudnego do rozwiązania, łamigłówka

Koń trojański - symbol podstępu

Narcyz - człowiek zakochany w sobie

Nestor - człowiek stary, doświadczony, znawca

Feniks - symbol odradzania się z popiołu

Pegaz - symbol natchnienia poetyckiego

Cerber - czujny stróż

Gigant - coś olbrzymich rozmiarów lub ktoś obdarzony wielką siła

Gracja - wdzięk, urok

Kasperyjski sad - bogactwo

Olimpijski spokój - człowiek opanowany, nerwowa wytrzymałość

Miecz Demoklesa - groźba wisząca nad człowiekiem

Prawa Drakońskie - surowe, bezwzględne kary

Biblia:

z grec. bliblios - papirus, zwój, księga

Podział biblii:

Stary Testament - historia narodu izraelskiego przed przyjściem Zbawiciela. Zbiót pism judaistycznych. Składa się z 21 ksiąg historycznych, 17 proroczych i 7 dydaktycznych

Nowy Testament - zbiór pism chrześcijańskich, opisuje życie i naukę Jezusa z Nazaretu, składa się z 4 Ewangelii, Dziejów Apostolskich oraz Apokalipsy św. Jana.

Języki biblijne:

grecki, hebrajski i aramejski

ST przeważnie w jezyku hebrajskim, NT większa część w języku greckim

Przekłady:

- język grecki - III-I w.p.n.e (70 tłumaczy)

- Vulgata (łac. vulgatus) znaczy pospolity IVw.n.e. przekład dokonany przez św. Hieronima

- Biblia królowej Zofii - najstarszy polski przekład XVw.

- Biblia tysiąclecia - w 1956 (praca zbiorowa ojców benedyktynów w Tyńcu)

Różnice w przekładzie Kochanowskiego i Miłosza:

Kochanowski:

- przekład z łaciny

- tekst dłuższy

- podział na 6 strof 4 wersowych

- wiersz rymowany: żeńskie, parzyste

- bogactwo środków stylistycznych

- swobodna przerówbka, parafraza, przekład poetycki

Miłosz:

- przekład z hebrajskiego

- tekst krótszy

- wierny kształt graficzny wersetu biblijnego

- brak rymów

- oszczędność w zastos. środków stylistycznych

- wierność wobec oryginału

---