Krzysztof Paluszek

Katedra Zespołowych Gier Sportowych AWF Wrocław

Kontrola działań w piłce nożnej przez gry symulacyjne

Proces nauczania działań w obronie i ataku musi być rozłożony w czasie (okres kilkuletni) i powinien uwzględniać wszystkie etapy szkolenia. Wiek determinuje rodzaj nauczanego działania, dlatego na początku szkolenia nauczamy i doskonalimy działań indywidualnych, w późniejszych etapach (młodzik, junior) wprowadzamy działania grupowe.

Tab.1 Przykład programu nauczania działań - akcenty treningowe w rocznym cyklu szkoleniowym.

L.p.	Rodzaje nauczanych działań	Junior starszy	Junior młodszy	Tramp-karz	Młodzik	Orlik	Żak
	Wyizolowany trening techniki	5%	15%	25%	25%	40%	50%
	Działania indywid. (1:1)	15%	20%	25%	25%	25%	25%
	Działania grupowe	20%	20%	20%	25%	15%	10%
	Działania zespołowe	50%	30%	20%	15%	10%	5%
	Stałe fragmenty gry	5%	10%	5%	5%	5%	5%
	Trening teoretyczny	5%	5%	5%	5%	5%	5%

Kontrola, to porównanie wyniku działania z jego celem po to, aby dokonać oceny prakseologicznej i w przypadku działania powtarzalnego wprowadzenie modyfikacji w odniesieniu do celu lub poszczególnych elementów działania [ 4 ].

Wg Łasińskiego kontrola obejmuje [ 2 ]:

1. ustalenie stanu rzeczywistego,

2. porównanie stanu rzeczywistego ze stanem zamierzonym (z celami), aby ujawnić ewentualne niezgodności między nimi,

3. wykrywanie przyczyn stwierdzonych niezgodności oraz warunków sprzyjających działaniom bardziej skutecznym i sprawnym,

4. wskazanie sposobu osiągnięcia wyższej sprawności i skuteczności - określenie sposobu usunięcia stwierdzonych niezgodności między stanem rzeczywistym a zamierzonym.

Metodyka przygotowania zawodnika powinna uwzględniać stosowanie środków zbliżonych do gry rzeczywistej. Działania poszczególnych graczy - indywidualne (prowadzenia, uderzenia piłki, itp.) oraz grupowe (podania i przyjęcia, zmiany pozycji, itp.) podczas gry odbywaja się w warunkach coraz bardziej złożonych. Najczęściej są to sytuacje

1x1, przy aktywnym kryciu przeciwnika. Te coraz trudniejsze warunki zmuszają nas do poszukiwania nowych metod i form treningowych zbliżonych do sytuacji panujących podczas gry. Dlatego proponuje się kontrolowanie nauczanych działań w piłce nożnej przez zastosowanie gier symulacyjnych. Symulacja [ 4 ] to wywołanie w modelu zdarzenia, które pod jakimś względem jest podobne do zdarzenia przebiegającego w badanym przedmiocie rzeczywistym. Symulacja jest dużym stopniu prostsza niż system przez nią reprezentowany. Dostarcza ona większej kontroli i manipulacji zmiennymi podlegającymi badaniu. Gra symulacyjna [ 1 ] to gra, która symuluje rzeczywistą sytuację konfliktową. W grze tej partnerzy pełnią określone role i mają określone zadania do spełnienia. W doniesieniu tym proponuje się dokonywanie kontroli nauczanych działań przy wykorzystaniu gier symulacyjnych w równowadze 1 x 1, 2 x 2, 4 x 4, 7 x 7. Gry te są bardzo zbliżone do gry właściwej i pozwalają w obiektywny sposób dokonać oceny nauczanych działań w piłce nożnej przez zastosowanie wybranych kryteriów.

1.1. Gra „jeden przeciwko jednemu” - utrzymanie piłki (rys. 4.)

Cel gry: Zawodnik z piłką utrzymuje ją w wyznaczonym polu gry, zawodnik bez piłki stara się ją odebrać lub wybić poza to pole.

Miejsce: Kwadrat o bokach 3 x 3 metry wyznaczony na boisku.

Przybory: 4 tyczki, piłka, czasomierz.

Sposób wykonania: Zawodnik z piłką ustawiony tyłem do obrońcy. Na sygnał gracz z piłką stara się ją utrzymać jak najdłuższy czas, wykonując działania indywidualne takie, jak utrzymanie piłki, prowadzenie, drybling, zwody itp. Działania te wykonywane są cały czas w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem w wyznaczonym polu. Zawodnik bez piłki stara się ją odebrać lub wybić poza pole gry. Po stracie piłki zmiana ról.

Sposób oceny: Miarą oceny w próbie jest czas utrzymania się przy piłce (dla gracza z piłką) oraz czas przeciwdziałania utrzymania się przy piłce - wybicie piłki (dla gracza bez piłki).

W próbie ocena całościowa obejmowała następujące wskaźniki:

Wa = k, wskaźnik utrzymania piłki, k - czas utrzymania się przy piłce.

Wo = p, wskaźnik przeciwdziałania utrzymania piłki, p - czas wybicia piłki.

Wk = k - p, wskaźnik kompleksowy utrzymania piłki, czyli różnica pomiędzy sumą czasów utrzymania się przy piłce, a sumą czasów przeciwdziałania jej utrzymania.

Wykorzystania gry symulacyjnej 1x1 na utrzymanie piłki w procesie treningowym:

• powtórzenie dla 2 zawodników (zamieniają się rolami) i porównanie czasów,

• dla całej grupy - system gier "każdy z każdym" i zsumowanie wszystkich czasów.

1.2. Gra „jeden przeciwko jednemu” - zdobycie bramki i pola gry (rys. 4.)

Cel gry: Zdobycie maksymalnej liczby punktów przez umieszczenie piłki w bramce przeciwnika oraz uniemożliwienie przeciwnikowi zdobywania punktów.

Miejsce: wytyczone pole gry (15 x 20 metrów) z małymi bramki (0,7 x 1 metr).

Przybory: 4 tyczki, 2 bramki, piłka, czasomierz.

Czas gry: 60 - 90 sekund (w zależności od etapu szkolenia).

Sposób wykonania: Zawodnicy zdobywali punkty po wygraniu bezpośredniego pojedynku 1×1, gdy uderzona piłka przeszła przez „światło” bramki albo dotknęła słupek lub poprzeczkę. Każde wznowienie gry po stracie punktu miało miejsce w specjalnie wyznaczonej strefie środkowej. W każdym innym przypadku zawodnik miał prawo „walczyć” o piłkę w celu jej odebrania na całym polu gry, jednak cofnąć się mógł tylko do strefy środkowej. Na połowę pola gry, znajdującą się bliżej własnej bramki, można było przenieść się tylko „walcząc” o piłkę w bezpośrednim kontakcie z przeciwnikiem. Przemieszczenie piłki poza pole gry powodowało jej stratę. W takim przypadku grę rozpoczynał przeciwnik wprowadzając piłkę do gry nogą w miejscu, gdzie opuściła ona pole.

Sposób oceny: Jak największa liczba zdobytych (w ataku) i najmniejsza liczba straconych (w obronie) punktów.

W próbie tej ocena całościowa obejmowała:

Wa = z, wskaźnik skuteczności gry w ataku, z - punkty zdobyte we wszystkich grach „1×1”.

Wo = s, wskaźnik skuteczności gry w obronie, s-punkty stracone we wszystkich grach „1×1”.

Wk = z - s, wskaźnik skuteczności kompleksowej w grze „1×1” rozumiano jako różnicę zdobytych i straconych punktów. [ 3 ].

Wykorzystanie gry symulacyjnej 1x1 zdobycie bramki i pola gry w proc. treningowym:

Grupa treningowa ( np. 12 zawodników) rozegrywa dwa razy w tygodniu w ramach treningu mini - turniej 1×1. Turniej rozgrywa systemem „każdy z każdym”, każdy zawodnik rozgrywa 2 - 3 mecze podczas treningu. W zaprezentowanej grupie było 12 zawodników, a więc każdy z nich rozegrał 11 gier 1×1. Rozegranie tych gier pozwaliło na sporządzenie listy rankingowej zawodników ze względu na wskaźnik kompleksowy skutecz­ności gry 1×1. W tabeli 2 została przedstawiona lista rankingowa zawodników wg tego wskaźnika.

Kolumny przedstawiają w kolejności inicjały zawodnika, wielkość wskaźnika skuteczności gry w ataku, w obronie, skuteczności kompleksowej w grze 1 × 1, oraz grupę treningową do tej gry. Wielkość wskaźnika kompleksowego jest bardzo zróżnicowana i waha się w przedziale od + 20 dla najlepszego zawodnika (M.M.) do - 26 dla najsłabszego zawodnika (P.T.) w grze 1×1.

Tab. 2. Lista rankingowa zawodników według wskaźnika kompleksowego w grze 1x1.

L.p.	Inicjały zawodnika	W a	W o	W k	Grupa
1.	M. M.	51	31	+ 20	I
2.	M. W.	34	19	+ 15	I
3.	A. K.	46	34	+ 12	I
4.	W. K.	22	14	+ 8	I
5.	Ł. S.	41	35	+ 6	II
6.	M. K.	42	37	+ 5	II
7.	R. P.	50	50	0	II
8.	R. S.	39	41	- 2	II
9.	R. U.	52	58	- 6	III
10.	P. Ś.	28	36	- 8	III
11.	M. B.	44	62	- 18	III
12.	P.T.	40	66	-26	III

Lista rankingowa pozwoliła na podzielenie zespołu na 3 grupy:

Kolumny przedstawiają w kolejności inicjały zawodnika, wielkość wskaźnika skuteczności gry w ataku, wielkość wskaźnika skuteczności gry w obronie, wielkość wskaźnika skuteczności kompleksowej w grze 1×1, oraz grupę treningową do tej gry. Wielkość wskaźnika kompleksowego jest bardzo zróżnicowana i waha się w przedziale od + 20 dla najlepszego zawodnika (M.M.) do - 26 dla najsłabszego zawodnika (P.T.) w grze 1×1. Lista rankingowa pozwoliła na podzielenie zespołu na 3 grupy:

I grupa - zawodnicy bardzo dobrze rozgrywający sytuację 1×1,

II grupa - zawodnicy średnio rozgrywający sytuację 1×1,

III grupa - zawodnicy słabo rozgrywający sytuację 1×1.

Ponadto na podstawie wyżej wymienionej listy rankingowej możemy określić dla każdego zawodnika umiejętność jego gry 1×1 ataku i w obronie poszczególnych zawodników. Powyższy turniej proponuje się wykorzystać w grupie treningowej co pół roku w celu dokładnej kontroli i analizy nauczanych działań indywidualnych.

2. Gra 2 x 2 - zdobycie bramki i pola gry (rys. 4.)

Metoda oceny skuteczności w grze symulacyjnej 2×2 jest podobna do metody w grze 1×1 (zasady gry, czas gry możemy wydłużyć w zależności od etapu szkolenia, wymiary boiska) i dodatkowo uwzględnia neutralny sektor gry (2 metry od bramki), gdzie zawodnicy nie mogli wykonać uderzenia do bramki. Jednocześnie podczas gry 2×2 zawodnicy mieli za zadanie wykonywać elementy współpracy występujące w grze w piłkę nożną, i tak w ataku musiały wystąpić podania piłki podczas gry, w obronie musiały wystąpić elementy podwojenia, przekazania zawod­nika, blokowania itp. Ocena skuteczności w grze 2×2 określały wartości tych samych wskaź­ników, jak w grze 1×1:

Wa = z, wskaźnik skuteczności gry w ataku, z - punkty zdobyte,

Wo = s, wskaźnik skuteczności gry w obronie, s - punkty stracone,

Wk = z - s, wskaźnik skuteczności kompleksowej w grze 2×2, czyli różnica między zdobytymi i straconymi punktami.

3. Gra symulacyjna 4 x 4 oraz 7 x 7 (rys. 4.)

Cel gry: Ocena indywidualna gracza w grze 4x4 lub 7x7.

Miejsce: Wg rysunku nr. 4.

Przybory: 4 chorągiewki, 2 bramki (2,44 × 7,32 metry), piłka, czasomierz.

Czas gry: 2 x 10 minut dla gry 4 x 4, 2 x 15 minut dla gry 7x7.

Sposób wykonania: Gra odbywa się na wytyczonym polu wg uproszczonych zasad i przepisów dt. gry w piłkę nożną. Pole karne dla bramkarzy było zmniejszone (nie było pola bramkowego). Nie obowiązuje przepis o spalonym. Każdy zespół broni wyznaczonej bramki.

Sposób oceny: Zawodnicy oceniani byli przez trenerów niezależnie, według specjalnego arkusza obserwacji (rys. 1. - arkusz obserwacji zawodnika w grze 4x4 lub rys. 2. - arkusz obserwacji zawodnika w grze 7×7). indywidualnie za działania w ataku (działania z piłką) oraz za działania w obronie (działania bez piłki, gdy zespół starał się odebrać piłkę lub przerwać atak przeciwnika). Na koniec każdej gry, trenerzy wystawiali punkty za działania w obronie (od 0 do 2), oraz w ataku (od 0 do 2).

Gra 4× 4 Skala ocen szkolnych: 0 - 6 pkt. - atak 0 - 6 pkt. - obrona

ZESPÓŁ: „A”

L.p.	Nr Zawodnika	Działania w ataku (0 - 6)	Działania w obronie (0 - 6)	Suma pkt. (0 - 12)
	1	+,+,-,-,+ = 4	-,+,+,-,- = 3	7
	2	+,-,-,+,+ = 3	-,-,+,-,- = 1	4
	3	+,+,-,-,+ = 4	+,+,-,-,+ = 5	9
	4	+,+,+,+,- = 5	+,+,-,+,+ = 5	10

Rys.1. Przykład zapisu w arkuszu obserwacji indywidualnej zawodnika podczas wykonywania działań defensywnych i ofensywnych w grze „4 × 4”.

Każdy gracz mógł otrzymać za działania w ataku (wszystkie działania z piłką) od 0 do 6 pkt., lub za działania w obronie (wszystkie działania, gdy zespół starał się odebrać piłkę lub przerwać atak przeciwnika) od 0 do 6 pkt. Zawodnik nr 1 otrzymał za działania w ataku 4 pkt. (3 działania ocenione pozytywnie - „+”, oraz 2 działania ocenione negatywnie - „-”) oraz za działania w obronie 3 pkt. (2 działania ocenione pozytywnie - „+”, oraz 3 działania ocenione negatywnie - „-”) co dało łącznie 7 punktów za grę 4 × 4.

Drugim przykładem oceny jest obserwacja zawodnika z pola oraz bramkarza (osobno, ze względu na specyfikę działań) w grze 7x7. Ocenie podlegały działania indywidualne kandydatów w grze obronnej: gra ciałem (0-2 pkt.) oraz walka o piłkę nogą (0-2 pkt.) oraz działania indywidualne kandydatów w grze ofensywnej: utrzymanie piłki (0-2 pkt.), prowadzenie piłki (0-2 pkt.), przyjęcie piłki (0-2 pkt.), „szybkie rozegranie” piłki (0-2 pkt.).

GRA 7 × 7 zawodnik z pola

Nr zawodnika Działanie	11	12	13	14	15	16
OBRONA	******	******	******	******	******	******
1. Gra ciałem	2	1,5	1,5	1	0,5	0
2. Walka o piłkę nogą	2	2	1,5	2	0	0
A T A K	******	******	******	******	*******	******
1. Utrzymanie piłki	1,5	2	2	2	1	0,5
2. Prowadzenie./ Drybling./ Zwód	1,5	2	2	2	1	0
3. Przyjęcie piłki	1,5	2	2	2	0	1
4. „Szybkie” rozegranie piłki	2	2	2	2	0	0,5

Skala ocen:

2 pkt. - dokładność i skuteczność (zawodnik wykonuje dane działanie wg określonego wzorca ruchowego i skutecznie wykorzystuje to w grze),

1 pkt. - dokładność (zawodnik wykonuje dane działanie wg określonego wzorca ruchowego, ale nie skutecznie i nie zawsze wykorzystuje to w grze),

0 pkt. - wykonanie niedokładne i nieskuteczne, N- dane dzialnie nie wystąpiło.

Rys.2 . Przykład karty obserwacji działań indywidualnych zawodnika z pola w grze 7×7.

Na rysunku 2 przedstawiono przykład karty obserwacji działań indywidualnych zawodnika z pola w grze 7×7. Zawodnik otrzymał 2 pkt. za wykonanie danego działania dokładnie i skutecznie, 1 pkt. za wykonanie dokładne i nieskuteczne lub 0 pkt. za wykonanie niedokładne i nieskuteczne. Trenerzy mogli też przyznawać oceny cząstkowe (0,5 pkt. lub 1,5 pkt.).

GRA 7 x 7 - bramkarz Skala ocen: j.w.

Nr zawodnika Działanie	1 W.W.	12 K.F.
OBRONA	*****	*****
1. Gra na linii	2	1
2. Gra na przedpolu „dół”	1	1
3. Pewność chwytu	1	1
4. Gra na przedpolu „góra”	0,5	1
A T A K	*****	*****
1. Gra w ataku	1	0
2. Rozpoczęcie gry	1	0

Rys.3. Przykład karty obserwacji działań indywidualnych bramkarza w grze 7 × 7.

Na rysunku 3 przedstawiono przykład karty obserwacji działań indy­wi­du­al­nych bramkarza w grze 7 × 7. Kandydat otrzy­my­wał 2 pkt. za wykonanie danego działania dokładnie i skutecznie, 1 pkt. za wyko­nanie dokładne i nieskuteczne lub 0 pkt. za wykonanie niedokładne i nieskuteczne. Trenerzy mogli też przyznawać oceny cząstkowe (0,5 pkt. lub 1,5 pkt.).

Literatura:

[ 1 ] Kozielecki J. (1970): Konflikt, teoria gier i psychologia, PWN, Warszawa.

[ 2 ] Łasiński G. (red.)(1991): Wprowadzenie do teorii treningu sportowego, AWF Wrocław.

[ 3 ] Paluszek K., Panfil R. (1994) : Diagnozowanie działań sportowców w grach

symulacyjnych /w:/ Zespołowe gry sportowe w wychowaniu fizycznym i sporcie.

Materiały Konfer. z III Konferencji Naukowo-Metodycznej , AWF we Wrocławiu.

[ 4 ] Pszczołowski T. (1978) Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji,

Ossolineum, Wrocław.

Aneks:

1

1

Rys. 4. Podział boiska piłkarskiego (68x105 m) do gier symulacyjnych 1x1, 2x2, 4x4, 7x7.

GRA 7x7

GRA 2x2

GRA 4x4

GRA 1x1

---