PSYCHOLOGIA KLINICZNA-WYKŁADY

Psychologia kliniczna zajmuje się odstępstwami od pewnej normy. Dzieli się ją na różne specjalności:

• Psychologię kliniczną człowieka (od momentu narodzin do wieku starczego) dorosłego i dziecka

• Psychosomatykę

• Neuropsychologię (dotycząca po uszkodzeniu mózgu)

• Psychologię sądową

Psychologię kliniczną dzieli się wg etapów rozwoju człowieka. Z każdym z tych etapów wiążą się różne problemy psychiczne.

Różne kryteria zdrowia psychicznego

Czy jest zdrowie psychiczne a czym choroba psychiczna?

W chorobie somatycznej nie ma problemu bo jest jakaś przyczyna (wirus) etc w chorobie psychicznej jest problem z określeniem przyczyn.

Dzięki rozróżnieniu czym jest choroba a czym zdrowie możemy określać:

• Predyspozycje do pewnych chorób

• Ustalić diagnozę choroby

• Dostosować leczenie

• Ustalić rodzaj i długość rehabilitacji

• Określić moment wyzdrowienia

RÓŻNE KRYTERIA POJĘCIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO

1. Negatywne pojęcie zdrowia psychicznego

• Teza - zdrowie psychiczne to brak objawów choroby. Jest to tzw definicja „ignotum per ignotum”

Poglądy na to co jest chorobą a co nią nie jest wciąż się zmieniają np. leworęczność. Z kolei wciąż poznawane są nowe schorzenia dotychczas niedostrzegane (zespół nadpobudliwości psychoruchowej)

2. Kryterium statystyczne w nim jest

• Teza - że te cechy psychiczne i zachowania są zdrowe, które są najpowszechniejsze. „To co zdrowe określa tłum”. Tu zdrowie traci wymiar jednostkowy tzn. przestajemy zwracać uwagę na potrzeby indywidualnej osoby natomiast stosujemy kryteria przyjęte prze daną grupę społeczną.

• Do jakiej populacji odnieść te kryteria zdrowia psychicznego. W jednej populacji (grupie) dane zachowania są uznawane jako normalne, w innej grupie (wiekowej, narodowościowej) uznają je za chore

• Które cechy psychiczne świadczą o zdrowiu (pewny cechy człowieka są indywidualne)

• Problem granicy między tym co zaburzone a tym co normalne. Kryterium statystyczne daje bardzo ścisłą granicę pomiędzy tym

• Są pewne cechy psychiczne, które nie są stopniowalne. Jaki procent ludzi decyduje o ich normalności?

3. Kryterium społeczno - kulturowe

• Teza - „zdrowie jest to co jest akceptowane przez społeczeństwo”. Zdrowy jest konformizm i podporządkowanie się zasadom społecznym. Natomiast chore jest co jest nie akceptowane, niewygodne dla innych. To kryterium należy odróżnić od kryterium statystycznego bo bywają przypadki zachowań ekstremalnych

• One w pewnych środowiskach uznawane są za zdrowe (np. kamikadze w Japonii - pod względem kryterium statystycznego jest to wyrazem patologii a według kryterium kulturowo-społecznego nie!)

• Zdrowie traci wymiar jednostkowy. Nie widzimy człowieka, widzimy zasady, które narzuca nam grupa społeczna.

• Różne kultury mają różne normy zdrowia, nie ma wyznaczników, które cechy psychiczne są zdrowe, a które zaburzone patologicznie

• W tej koncepcji ilość osób zdrowych i chorych zmienia się bez względu na problemy osobowościowe w zależności od tolerancji społecznej, polityki społecznej (w czasach Hitlera szpitale psychiatryczne były przepełnione)

1. Kryterium przystosowania się ogólnobiologicznego

Wywodzi się ono z koncepcji Darwina, koncepcji przystosowania się do warunków środowiska

• Teza - „zdrowie jest to przystosowanie się organizmu do środowiska gwarantujące mu przetrwanie i prokreację”. Organizacja i budowa anatomiczna i fizjologiczna i psychologiczna organizmów żywych służy osiągnięciu zdrowia. Czyli zdrowy jest ten kto skutecznie zaspokaja indywidualne potrzeby organizmu, utrzymuje się w optymalnej równowadze psychofizycznej jest samodzielny życiowo i akceptuje sam siebie i nie ma znaczenia jaką drogą ten stan zdrowia jest osiągany. Jest to pierwsze kryterium, w którym nie są najważniejsze normy społeczne ,ale potrzeby indywidualnego organizmu.

• Nie w każdym środowisku można realizować indywidualne potrzeby organizmu (np. rodzina wielodzietna, patologiczna - bieda, uniemożliwia to więzienie)

• Nie każdy chce się realizować w danej potrzebie (np. nie każdy chce mieć dzieci)

• Nie wiadomo do końca, które cechy są zdrowe, a które patologiczne. To uwzględnianie potrzeb indywidualnych jest niebezpieczne bo np. w tym kryterium psychopata to zdrowy człowiek. Z drugiej strony w tym kryterium podkreśla się cechę równowagi psychicznej, psychofizycznej, samoakceptacji - a niestety są okresy w życiu człowieka, kiedy następuje dezintegracja (śmierć bliskiego, dojrzewanie). W psychologii Kazimierz Dąbrowski Koncepcja Dezintegracji Pozytywnej - ten okres służy człowiekowi - po niej człowiek staje się silniejszy, uczy się czegoś, równowagi

• 
  
  Kryterium samourzeczywistnienia się

Odwołuje się do koncepcji pełnego rozwoju osobowości, aktualizacji potencjalnych zdolności i koncepcji samourzeczywistnienia się. Przedstawicielami tego są Erich Fromin, Karen Horney, Adam Maslow, Karl Rogers

• Założenie „zdolny jest ten człowiek, który realizuje własne, potencjalne możliwości, dąży do swoich szczytowych osiągnięć, realizuje czysto prywatne aspiracje. Zdrowie to stawanie się tym czym się potencjalnie jest”. Stan zdrowia oznacza wolność, twórczość, miłość, jedność duchową z innymi ludźmi i antyautorytaryzm

• Fromin na temat zdrowia: współczesna kultura uniemożliwia realizację zdrowia. Środowisko zmusza do wegetacji myśli i odczuć pod terrorem społecznych wymogów. Tylko nieliczni nie dają się temu. Konformizm jest cechą choroby. Dziecko walczy z autorytetem rodziców. Dziecko z zespołem Downa można uznać za zdrowe (zgodnie z tym kryterium) jeśli aktualizuje się w swój sposób i w swoim tempie rozwija się.

• 
  
  Bardzo ambitne podejście

• Nie ma określonej wyraźnie granicy gdzie jest patologia gdzie zdrowie (dla każdego ten stan jest inny)

• Wieloznaczność terminów określających zwroty „aktualizacja potencjalnych możliwości” - co to znaczy? Czy mam jakiś limit tych możliwości?

1. Kryterium realizmu, spostrzegania i myślenia

założenie: „osoba zdrowa realistycznie, obiektywnie, trafnie spostrzega świat i siebie”. Jest to kryterium stosowane przez psychiatrów i odnosi się ono do nierzeczywistego świata, kreowanego przez osoby ze schizofremią, paranoją.

Cechy patologiczne tego typu myślenia:

• Myślenie autystyczne (wsobne) wszystko co się dzieje ma związek ze mną

• Oderwanie od rzeczywistości

• Urojenia wielkościowe i prześladowcze

Wyróżniki paranoi (urojeń)

• Zaangażowanie emocjonalne w fałszywe wierzenia

• Upór w poglądach i ignorowanie rzeczywistości

• Autyzm w myśleniu

• Głęboka introwersja, subiektywizm, zamknięcie w kręgu własnych problemów, niemożność porozumienia się z innymi ludźmi

• Ekstremizm i obcość treści myślowych; z jednej strony megalomania (wiara we własną wartość) z drugiej strony niska samoocena u jednej osoby występująca

• Podejrzliwość w stosunku do innych ,przypisywanie im wrogich motywacji (to są cechy osób wybitnych - geniuszy)

MECHANIZMY POWSTAWANIA ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

1. biomedyczne

2. psychodynamiczne

3. behawioralne

4. poznawcze

Podejście biomedyczne

Organiczny mechanizm powstawania. Zaburzenia psychiczne są objawem choroby somatycznej.

Procedura wyodrębnienia schorzeń psychicznych w tym podejściu:

• opisanie zespołu objawów

• etiologia^∗ zaburzeń

• wprowadzenie odpowiedniego leczenia najczęściej farmakologicznego

• profilaktyka

Jakiekolwiek zmiany w zachowaniu powoduje organizm.

Rodzaje etiologii występowania zaburzeń psychicznych wg podejścia biomedycznego:

1. Etiologia biochemiczna - zaburzenia psychiczne powstają w wyniku zaburzeń biochemicznych ustroju, np. hormonalnej, enzymatycznej, neuroprzekaźników

1. Pellagra psichosis powstaje u osób leczonych lekami przeciwgruźliczymi, przy niedoborach witaminowych, obok objawów typowo somatycznych (np. skórnych) pojawiają się zaburzenia psychiczne np. zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni, halucynacje i urojenia. Nieadekwatne do sytuacji emocje no śmiech w tragicznych okolicznościach (objawy podobne do schizofremii)

halucynacje - doznawanie wrażeń zmysłowych, które tak naprawdę nie mają miejsca, mogą pochodzić ze wszystkich narządów zmysłów naszego organizmu

urojenia - myśli prześladowcze, wielkościowe, urojenia winy i inne

2. Schizofremia choroba bardzo poważna, której przyczyn do tej pory nie wyjaśniono do końca; bardzo ciężkie zaburzenia osobowości, emocji człowieka, której objawem osiowym jest rozpad osobowości. W tym podejściu uważa się, że przyczyną schizofremi jest nadmiar dopaminy w mózgu (dopamina - jeden z neuro w mózgu, odpowiada za aktywność ruchową i psychoruchową organizmu) powoduje nadaktywność psychoruchową osób chorych na schizofremię, gadatliwość, urojenia, halucynacje; tzw sałatka słowna - pacjent mówi bez kontaktu z rozmówcą, monolog, osoba chora zmienia temat z minuty na minutę w sposób mało logiczny. Stosuje się tu leczenie farmakologiczne, które obniża poziom dopaminy w mózgu, przy okazji obniżania jej pojawiają się często objawy podobne do choroby Parkinsona powodowanej przez brak, niedomiar dopaminy w organiźmie.

3. Choroba Parkinsona - objawy psychiczne

• Spowolnienie psychoruchowe (dotyczy procesów myślenia, kojarzenia, mówienia, pisania, czytania) charakterystyczna jest tu mikrografia - zaburzenia pisma, gdzie pacjent zaczyna pisać normalnie, a w trakcie pisania zaczyna stawiać coraz mniejsze litery aż do zaniku pisma

• Maskowatość twarzy - sztywność ruchowa, mięśniowa, twarz nie wyraża emocji, brak odzwierciedlenia emocji na twarzy chorego; u części osób choroba Parkinsona prowadzi do demencji

Kiedy z kolei podwyższa się poziom dopaminy w mózgu lecząc chorobę Parkinsona to może doprowadzić to do schizofremii (trzeba uchwycić tą granicę, zależy to od lekarza)

1. Choroba Wilsona - zaburzenia transportu gospodarki miedzi w organizmie. Ujawnia się najczęściej między 8-16 rokiem życia. Jednym z objawów są zaburzenia psychiczne (obok somatycznych), są to:

• Regresja intelektualna

• Zmiany osobowości

• Zaburzenia emocjonalne (depresja, mania, labilność emocjonalna, nieadekwatność emocji w stosunku w stosunku do sytuacji)

• Zaburzenia psychotyczne (podobne do schizofremii)

1. Zespół Korsakowa - przyczyną niedobór witaminy B₁ w organizmie powodowane przez alkoholizm, które prowadzą do dysfunkcji a także zmian strukturalnych w mózgu; wiodącym objawem są zaburzenia pamięci tzw świeżej, pacjent pamięta to co się działo wcześniej a nie pamięta tego co teraz, powstają luki pamięci, które pacjent wypełnia konfabulacjami, czyli zmyśleniami, zmiany osobowościowe, urojenia, halucynacje

1. Etiologia infekcyjna - zakażenie zarazkami: bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki

1. Zapalenie mózgu i opon mózgowych - powstają dysfunkcje mózgu: stany majaczeniowe, chory nie wie gdzie się znajduje, ma zaburzenia w orientacji w czasie i przestrzeni nie rozpoznaje osób, ma trudności w porozumiewaniu się z otoczeniem. Zbyt późna interwencja powoduje zmiany w strukturze mózgu, trudności w mówieniu, kojarzeniu, trudności ze słuchem i wzrokiem

2. Kiła, syfilis - przy nieleczonym syfilisie pierwsze objawy zakażenia organizmu zwalcza, ale zarazki pozostają w organizmie i jeśli nie ma leczenia to po kilkunastu latach zarazek przedostaje się do mózgu i powoduje zaburzenia psychiczne (Stanisław Wyspiański miał syfilis)

• Otępienie intelektualne - demencja, pacjent z którym trudno nawiązać kontakt nie potrafi się skoncentrować na zadaniu, nie rozumie dłuższych tekstów, może przypominać osobę z depresją

• Urojenia, halucynacje, zaburzenia emocjonalne czyli znów objawy podobne do schizofremii

3. Infekcja wirusem HIV - nieodwracalne zmiany w odporności organizmu; należy ten wirus do grupy wirusów neurotropicznych - siedliskiem dla wirusa jest układ nerwowy człowieka - po dostaniu się do organizmu wirus HIV bardzo szybko przekracza fazę: krew-mózg.

3 etapy infekcji:

Faza nosicielstwa bezobjawowa

Faza objawowa - dochodzi do gwałtownego spadku odporności organizmu

Choroba AIDS - Zespół Nabytego Upośledzenia Odporności; jako takiej choroby nie ma, ale rozpoznaje się choroby towarzyszące: nowotwory, zmiany w narządach, prowadzące do śmierci

Już w fazie nosicielstwa ujawniają się zaburzenia psychiczne (ok. 30% osób): zaburzenia pamięci, koncentracji, uwagi, myślenia abstrakcyjnego, spowolnienie psychomotoryczne.

Im dalsza faza, tym więcej osób z zaburzeniami psychicznymi. U części osób w fazie AIDS pojawia się demencja związana z zakażeniem wirusem HIV. Zaburzenia dotyczą wszystkich sfer: poznawcze, ruchowe, społeczne.

3. Etiologia neuroanatomiczna - są to zmiany patologiczne w ośrodkowym układzie nerwowym, czyli w mózgu spowodowane:

• Nowotworami

• Patologią układu krwionośnego (wylewy krwi do mózgu, niedotlenienie, tętniaki)

• Urazy szczególnie w wyniku wypadku

Rodzaj zaburzeń psychicznych i głębokość zaburzeń zależą od miejsca i rozległości uszkodzenia mózgu

• Najczęstszym zaburzeniem są zaburzenia uwagi i koncentracji

• Trudności w uczeniu się, zapamiętywaniu

• Przy uszkodzeniach skroniowych objawy zaburzeń podobnych do schizofremii

• Przy uszkodzeniu płatów czołowych można obserwować zaburzenia podobne do głębokiej depresji, gdzie trudno określić czy są to objawy degresji czy demencji

• Zaburzenia podobne do psychopatii (też przy uszkodzeniach płatów) przejawiające się niestosowaniem się do reguł życia społecznego. Człowiek staje się niebezpieczny dla siebie i innych.

Przy rozpoznawaniu choroby psychicznej trzeba zacząć od wykluczenia etiologii czysto mózgowej.

Mechanizmy obronne

Izolacja - mechanizm obronny, który służy wyparciu składnika emocjonalnego danej sytuacji, natomiast składnik poznawczy pozostaje bez zmian np. ludzie potrafią szczegółowo opisać to co się działo, ale nie pamiętają żadnych związanych z tą sytuacją (w przypadku ofiar gwałtów, katastrof, więźniów)

Intelektualizacja - to mechanizm ....., polega on na wyparciu emocjonalnego składnika doświadczenia i ujęciu tego doświadczenia w formę abstrakcyjnej analizy intelektualnej np. w sytuacji choroby swojej własnej lub bliskiego obserwuje się intensywną lekturę wszelkich materiałów na temat tej choroby natomiast nie mówi o uczuciach.

Racjonalizacja - jest to usprawiedliwianie motywów własnych działań, odczuć, przypisywanie swojemu zachowaniu motywów akceptowanych społecznie

Sublimacja - polega na zmianie kierunku energii psychicznej z celów nieakceptowanych społecznie na cele akceptowane np. wyładowanie popędu agresji, gniewu, złości, seksualnych w sporcie, sztuce, w działalności charytatywnej, w pracy

Terapia w podejściu psychodynamicznym

W niej zadanie polega na uświadomieniu sobie, zafałszowanych, ukrytych treści własnego życia psychicznego, osobowości. Czynniki, które pomagają w terapii to bezwarunkowa akceptacja, empatia, zrozumienie dla uczuć osoby poddawanej terapii.

Sposoby docierania do ukrytych emocji

To wymaga dużo czasu i chęci samego pacjenta

1. Zastanowienie się czemu służy dane zachowanie - czyli co się zyskuje mając dane objawy zaburzeń psychicznych (np. co zyskuje dziecko, które moczy się w nocy lub dostaje ataku histerii);co by się stało gdyby danego zachowania nie było

2. metoda wyolbrzymiania objawów zaburzeń, zachęcanie do tych czynności natrętnych wyj. alkoholizm i narkomania

Podejście behawioralne

Tu najważniejsze jest oddziaływanie środowiska.

Założenie - istnieje bezpośredni związek między środowiskiem a zachowaniem człowieka. Zachowania patologiczne, zaburzenia psychiczne są wyuczone na drodze uprzedniego doświadczenia. Zaburzenia psychiczne = to nabyte nawyki zachowania, które nie służą przystosowaniu się organizmu do środowiska. Można stwierdzić jakie czynniki w środowisku prowadzą do zachowań patologicznych i jeśli zmieni się te czynniki środowiskowe to jednostka oduczy się niewłaściwych nawyków i nauczy się nowych zdrowych zachowań.

Wg podejścia behawioralnego schizofrenia powodowana jest niewłaściwym zachowaniem się matki w stosunku do dziecka u którego następnie rozwijają się objawy psycho-patologiczne. Patologiczna relacja pomiędzy matką a dzieckiem ma charakter tzw. podwójnego wiązania. Polega ona na tym, że matka werbalnie deklaruje miłość do dziecka natomiast w realnym działaniu (czynach) wyraża uczucia negatywne. W konsekwencji dziecko nie rozumie na czym polegają uczucia. Nie wie czym jest nienawiść, nie wie czym jest miłość. Nie potrafi przypisać uczuciom właściwej normy.

Terapia w podejściu behawioralnym

Polega na usuwaniu, wygaszaniu patologicznych objawów poprzez manipulację bodźcami w środowisku. Może to polegać np. na stopniowym przyzwyczajaniu pacjenta do obiektu wywołującego negatywne emocje.

Założenia terapii

Właściwe zachowania są nagradzane (pochwała, jedzenie, dotyk); zachowania patologiczne są karane (naganą, wyrażoną karą fizyczną) lub wygaszane, czyli brak nagrody a więc brak wzmocnienia pozytywnego np. poprzez brak zainteresowania niewłaściwym zachowaniem się dziecka. (...)

Behawioryści jako pierwsi zwrócili uwagę na znaczenie rzeczywistego przykładu w kształtowaniu się zachowań. Przykład zachowania się rodziców dużo bardziej wpłynie na dziecko niż uporczywe zakazy i nakazy.

Podejście poznawcze

Model ten opiera się na założeniu, że nasze myśli, oczekiwania, przekonania są bezpośrednią przyczyną zachowania. Zmiana myślenia powoduje zmianę zachowania.

Etiologia zaburzeń psychicznych w tym podejściu: nieprawidłowe myślenie, patologiczne treści poznawcze (zdarzenia psychiczne) np. jeśli ktoś cierpi na depresję tzn, że myśli, że nie ma kontroli nad własnym życiem, że myśli, że ponosi karę za jakieś czyny.

Terapia polega na zmianie myślenia pacjenta. W terapii dąży się do zmiany zdarzeń psychicznych krótko i długoterminowych.

Zdarzenia krótkoterminowe - są to oczekiwania, oceny i atrybucje

• Oczekiwania - jest to antycypacja, przewidywanie konsekwencji działań. Dotyczą one wyniku i skuteczności działania

• Ocena - jest to automatyczne, nieświadome ocenianie własnej osoby i działań. Negatywne oceny swojej osoby utrwalone prowadzą do głębokich zaburzeń psychicznych (depresji, nerwicy, fobii)

• Atrybucja - poszukiwanie przyczyny danego zdarzenia, może być ona zewnętrzna i wewnętrzna

• Wewnętrzna - sama jestem sprawcą danego zdarzenia

• Zewnętrzna - zdarzenie zostało spowodowane przez kogoś innego lub przez sytuację

• Atrybucje mogą być stałe (powtarzające się) i niestałe (chwilowe)

• Atrybucje mogą być ogólne (oznaczają, że niepowodzenie musi się powtórzyć w innych sytuacjach) i specyficzne (wynikające z jakiejś wyjątkowej sytuacji)

Np. dlaczego nie lubię szefa

Atrybucja wewnętrzna - bo ja go nie lubię

Atrybucja zewnętrzna - bo on jest nieprzyjemny

Atrybucja stała - bo to zawsze kończy się kłótnią

Atrybucja niestała - bo dziś się nie wyspałam

Atrybucja ogólna - bo w ogóle boję się rozmawiać z ludźmi

Atrybucja specyficzna - bo szef ma taki nieprzyjemny głos

Ludzie zdrowi w różnych sytuacjach różne atrybucje wykorzystują, a ludzie chorzy sztywno jednej się trzymają.

Zdarzenia długoterminowe - to przekonania, wierzenia często irracjonalne, wpojone przez rodzinę i społeczeństwo

Np. rozumienie agresji - przekonanie o tym co powinno się robić tzw tyrania powinności, jest jedną z głównych przyczyn depresji.

Przykłady irracjonalnych wrażeń mogących prowadzić do zaburzeń psychicznych.

1. Wszyscy powinni mnie lubić.

2. Wszystko powinno mi się udawać.

3. To co zdarzyło się w przeszłości jest najważniejszym wyznacznikiem tego co jest teraz i tego co będzie. Zmiana myślenia może spowodować poszerzenie uczuć działań.

4. Nie mam wpływu na to co się dzieje.

U osób z zaburzeniami psychicznymi najczęściej są atrybucje negatywne dotyczące własnej osoby i innych. Utrwalony jest także sposób dokonywania atrybucji, ocen i oczekiwań. Trwałe są irracjonalne wierzenia. Zmiana tych stałych sposobów myślenia prowadzi do usunięcia objawów patologicznych

Podejście eklektywne (mieszane, łączące różne wcześniejsze podejścia)

Polega ono na ocenie różnych wymiarów ludzkiego życia psychicznego i fizycznego.

1. Zachowanie i relacje interpersonalne - jeśli tu widzi się problemy to stosuje się terapię

• Metody behawioralne

• Treningi asertywności (wyrażać swoje potrzeby bez lęku)

• Emocje, wyobrażenia i myśli - jeśli tu są problemy to metody terapii

• Poznawczej

• psychoanalitycznej

3. Objawy zaburzeń fizycznych

• Leczenie farmakologiczne

• Odpowiednia dieta, gimnastyka, sport, nauka relaksu, oddychania

^∗ podłoże, okoliczności, warunki

5

Dopamina, neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez neurony ośrodkowego układu nerwowego. Odgrywa różną rolę w zależności od miejsca swego działania:

a) w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni. Niedobór dopaminy w tym układzie objawia się chorobą Parkinsona (drżaczka poraźna), nadmiar zaś - pląsawicą Huntingtona.

b) w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe.

c) w podwzgórzu jest związany głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny i gonadotropin.

W

A

D

Y

W

A

D

Y

---