Wykład – 1 – 7.10.07

Psychologia kliniczna jest jedną z dziedzin psychologii stosowanej. Ukierunkowana na problemy związane z samym sobą, głównie problemy ze zdrowiem psychicznym.

I nurt

Początkowo powstały kliniki psychologiczne prowadzone przez psychologów w celu pomocy nieprzystosowanej jednostce. Jednostkę diagnozowano a następnie próbowano znaleźć sposób aby zminimalizować problemy dziecka.

W Europie tworzyły się Poradnie Adlerowskie w celu pomocy dzieciom i młodzieży. Próbowano odnaleźć mocne strony jednostki, kompensując braki.

II nurt

Oczekiwania wobec psychiatrii związane z opracowaniem teoretycznego modelu psychiki.

Zygmunt Froyd – koncepcja psychoanalizy – jako pierwszy próbował w sposób całościowy przedstawić funkcjonowanie psychiki, w jaki sposób powstają zaburzenia psychiczne.

Badanie psychiatryczne polega na rozmowie, wywiadzie, a badanie psychologiczne dodatkowo na badaniu testami psychologicznymi, kwestionariuszami osobowości, co pozwala ocenik jakie problemy występują. Diagnoza ta jest bardziej precyzyjna.

III nurt

Powstanie Towarzystwa higieny Psychicznej. - zaczęło się od powstania książki Beersa „Umysł który odnalazł samego siebie”. Opisał stosunki panujące w szpitalu psychiatrycznym w którym przebywał. Towarzystwo Higieny Psychicznej powstało w celu zmiany stosunków panujących w takich szpitalach.

Te nurty wiązały się głównie z zaburzeniami psychicznymi. Przez długi okres psychologia kliniczna związana była z psychiatrią. Psycholog kliniczny pełnił drugorzędna rolę.

Psychoterapia polega na pośrednim działaniu poprzez rozmowy, tłumaczenie, dawanie przykładów, oddziaływanie na różne bodźce np. Muzykoterapia, terapia sztuką.

Psychologia kliniczna odniosła sukces w przypadkach uzależnień i nerwic – psychiatria w tych dziedzinach poniosła klęskę, gdyż leczenie farmakologiczne nie dawało efektów.

Okazało się, że próby odnalezienia środka, który zniechęcałby do picia alkoholu nie powiodła się. Jedynym skutecznym sposobem okazała się terapia grupowa, leczenie psychoterapeutyczne.

Zajęto się też problemem narkomanii, który postępuje szybciej i dotyczy osób które się rozwijają. Tutaj również uznano, że ważne jest postępowanie psychologiczne.

Następnie okazało się że uzależnienie może dotyczyć czynności np. Uzależnienie od hazardu, od internetu, pracoholizm.

Każde uzależnienie polega na chorobie woli. To co uzależnia zaczyna nami sterować.

Uzależnienie kończy się nieprzystosowaniem.

W zaburzeniach nerwicowych psychiatria również nie odniosła sukcesu. Zaburzenia nerwicowe to zaburzenia funkcji. Leczenie zmian funkcji nie jest możliwe poprzez leczenie farmakologiczne. Jedynym sposobem jest próba zmiany człowieka poprzez terapię, która wymaga aktywności ze strony leczonego. Terapeuta wskazuje drogę, pomaga ale pracować trzeba samemu, próbować się zmienić.

Problem psychologiczny dotyczy również chorych cieleśnie (somatycznie). Ból odbija się na samopoczuciu chorego. Okazało się że chorzy somatycznie potrzebują wsparcia psychicznego.

Psychologia kliniczna niezbędna jest w onkologii. W leczeniu wiele zależy od stanu psychicznego pacjenta. Ważna jest wola walki pacjenta.

Psychologia kliniczna stosowana jest w pryzpadku życiowych katastrof, gdzie niezbędne jest wsparcie psychologiczne. Stosowana jest również w przypadkach aktów przemocy, porwaniach, terroryzmów, gwałtów, agresji – wiąże się to ze zmianami psychologicznymi.

Nieprzystosowanie – występuje gdy:

– jednostka nie potrafi lub ma trudności z zaspokajaniem własnych potrzeb (nie radzi sobie) i należy jej pomóc

– jednostka nie jest w stanie lub ma trudności ze spełnieniem wymagań otoczenia czyli podjąć określonych ról społecznych.

Występują również przejściowe formy nieprzystosowania np. Smutek, złość, poczucie beznadziejności

Wiedza w psychologii klinicznej składa się z 2-ch warstw:

warstwa teoretyczna – podstawowe pojęcia, modele normalności, nienormalności, które pokazuje w jaki sposób zaburzenia powstają. Odnosi się do pojęcia zdrowia i choroby od strony patologii

warstwa praktyczna – to wiedza profesjonalna aby pomagać konkretnemu człowiekowi. Umiejętność diagnozowania zaburzeń w przystosowaniu, rozumienie psychologiczne mechanizmów które doprowadziły do zaburzeń, wiedza o sposobach pomocy o różnych fazach psychokorekcji. Jest to wiedza oraz umiejętności.

Wymagane jest w tej dziedzinie stosowne kształcenie. Dotyczy top również umiejętności przeciwdziałania powstawaniu zaburzeń.

Praktyczne zadania psychologii klinicznej:

– diagnoza – na czym polega zaburzone zachowanie – stosuje się testy psychologiczne, które wspomagają bezpośredni kontakt. Stosowanie testów wymaga wiedzy profesjonalnej, trzeba wiedzieć czy test jest dokładny, trzeba posługiwać się w tym względzie normami

– terapia

– - psychokorekcja – odnosi się do modyfikacji zachowania, jest związana z pedagogiką

– - psychoterapia – ukierunkowana na większe zmiany psychiki, sięga do zmian osobowości.

Nie zawsze jest wymagana psychoterapia, czasami wystarczy psychokorekcja.

– profilaktyka – przeciwdziałanie występowaniu zaburzeń poprzez organizowanie środowiska życia – aby zniwelować poczucie lęku.

Między warstwą praktyczną a teoretyczną następuje sprzężenie zwrotne.

Praktycy dostarczają pewnego rodzaju obserwacji, faktów, modeli które dla teoretyków stanowią próbę wyjaśnienia mechanizmów powstawania zaburzeń, co prowadzi do ich zrozumienia.

Model obrotowych drzwi – pacjent w szpitalu przebywa w celu leczenia farmakologicznego, następnie wraca do swojego środowiska z zachowaniem leczenia psychicznego.

Norma: W psychologi klinicznej istnieją trzy rodzaje znaczeń pojęcia normy

– norma w sensie statystycznym – jest używana gdy dokonujemy pomiaru. W psychologii pomiar dokonujemy przy pomocy różnych testów. Pomiar testowy jest pomiarem relatywnym, czyli mierzy właściwości jednostki w odniesieniu do większej grupy. Należy zbadać jakąś dużą przypadkowo dobraną grupę, dzięki czemu zbadamy które wyniki są przeciętne, niskie i wysokie.

– Norma w sensie statystycznym to wyniki przeciętne (średnie)

– norma w sensie społeczno-klinicznym – podstawą jest objaw nieprzystosowania. Gdy opisujemy zachowanie to są to objawy. Objaw zachowania niezgodnego z zasadami, zwyczajami, tradycjami. Dany objaw rozpatrywany jest w odniesieniu do określonej grupy, kultury, okresu historycznego. Przestrzeganie wskazuje na przystosowanie. Kryteria są zmienne – człowiek przystosowany potrafi te normy respektować.

– Psychiatria próbuje dopasować określone objawy do określonego zespołu chorobowego. Nie zawsze się da to precyzyjnie określić (postawić diagnozę).

– Nieprzystosowanie subiektywne – to określone przeżycia niezgodne z sytuacją życiową jednostki.

– Zdrowie w ujęciu negatywnym to brak objawów nieprzystosowania.

1. norma w sensie teoretycznym – jest to zestaw cech których posiadanie czyni człowieka w pełni przystosowanym, w pełni sprawnym psychicznie. Należy się odwołać do teorii osobowości. Każda z teorii kładzie akcent na coś innego. Różne koncepcje dają różne ideały człowieka. To podejście ma sens gdy chcemy zmienić człowieka. Jakie cechy należy umacniać a jakie wygaszać.

Stosując test stosujemy normę w sensie statystycznym

Gdy opisujemy zaburzenie podając objawy wówczas jest to norma w sensie społeczno-klinicznym

Gdy usiłujemy zmienić, zrozumieć zaburzone zachowanie to odwołujemy się do normy w sensie teoretycznym.

W psychologii klinicznej mamy różne podejścia do tych samych zaburzeń, więc w różny sposób prowadzimy terapię.

Koncepcje teoretyczne:

Podejście psychodynamiczne – prekursorem był Zygmunt Froyd. - życie psychiczne jest silnie związane z konstrukcją psychiczną człowieka z jego biologią, ciałem. Ciało ma wymogi, które odzwierciedlają się jako popędy. Gdy człowiek ich nie zaspokaja pojawiają się napięcia, o których nie zdaje sobie sprawy.

Zachowanie człowieka jest oznaką głębszych treści psychicznych. Człowiek robi coś nie zdając sobie sprawy dlaczego to robi. Podstawą zdrowia jest silne ego czyli maksymalnie świadome. Im więcej nieświadomych treści uda się wynieść na poziom świadomy tym ego jest silniejsze, człowiek działa bardziej rozumnie, racjonalnie.

Ego stosuje odruchowo mechanizmy obronne (teoria kwaśnych winogron – słodkich cytryn). Im więcej zafałszowań tym działamy mniej racjonalnie. Mechanizmy te są stosowane dla lepszego samopoczucia (nieświadomie)

- kwaśne winogrona: opinia, po co się starać, skoro to mi i tak nie będzie potrzebne. Odepchnięcie potrzeby i wmówienie sobie, że ma ona złe skutki. Obniżenie wartości celu, którego nie możemy osiągnąć.
- słodkie cytryny: kiedy nie udaje się zrealizować jakiejś potrzeby, osiągamy ją gorszym kosztem. Osiągnięcie czegoś poprzez osłodzenie świadome poprzedniej porażki (samooszukiwanie się).

Koncepcja Ericsona – wiąże się z nabywaniem przez człowieka odpowiednich kompetencji, cnót poprzez rozwiązywanie kryzysów życiowych. W życiu spotykamy różne zadania, z którymi musimy się zmierzyć. Albo wychodzimy zwycięsko albo ulegamy (pojawiają się patologie, nieprzystosowanie).

Koncepcja Erika Ericsona opiera się na założeniu o podmiotowym charakterze rozwoju, wpływach kulturowych oraz odpowiedzialności jednostki za własny rozwój. Należy ona do nurtu neopsychoanalitycznego i wskazuje na znaczenie biologicznych czynników popędowych oraz interakcji społecznych dla kształtowania się tożsamości jednostki.
Koncepcja Eriksona obejmuje osiem stadiów rozwojowych, z których każde wyznacza określone zadania psychospołeczne. Każdy etap rozwojowy obejmuje kontinuum pomiędzy przeciwnymi biegunami, z których jeden wyznacza pożądany kierunek rozwoju, drugi zaś możliwe jego zaburzenie.

1. Pierwsze stadium wiąże się z koniecznością przezwyciężenia kryzysu pierwszego roku życia wyznaczonego opozycją: zaufanie - podstawowa nieufność. W zależności od stopnia reagowania otoczenia społecznego na pojawiające się w tym okresie potrzeby dziecka rodzi się w nim ufność do świata dająca nadzieję na otrzymanie pomocy w sytuacjach trudnych, bycia zaopiekowanym i ważnym dla kogoś lub brak zaufania, poczucie opuszczenia i niezrozumienia przez otoczenie. Od tego, jak przebiegał rozwój dziecka w tym okresie, bliżej którego bieguna był on usytuowany, zależy powodzenie w podjęciu kolejnych zadań i siła witalna do przebycia następnych kryzysów. Dziecko nabiera tendencji do otwierania się lub wycofywania z kontaktów społecznych.
2. Drugi etap to konflikt: autonomia a wstyd i zwątpienie. W wieku 2 - 3 lat dziecko podejmuje wiele nowych działań mających na celu poznanie otoczenia i wypróbowanie własnych możliwości. Nadmiar zakazów, wyręczanie i ograniczenie swobody może dać w efekcie utratę zaufania do siebie i własnych sił dziecka, nieumiejętność samodzielnego poruszania się w świecie pełnym rygorów i regulacji. Cecha pojawiająca się jako efekt pozostawania blisko bieguna "wstyd i zwątpienie" to poddawanie się przymusowi jako uprawnionemu oddziaływaniu otoczenia. Przyzwolenie z kolei i stwarzanie sytuacji dających szansę poznawania i ćwiczenia własnych sprawności owocować powinno rozwojem woli i samokontroli.
3. Kolejne stadium to wiek 3-6 lat. Charakteryzuje się opozycją: inicjatywa - poczucie winy. Dziecko wiedzione potrzebą poznawczą pyta i eksperymentuje, wypróbowuje różne role społeczne w zabawie. Chwalone za inicjatywę, pomysły i fantazję odważnie podejmuje kolejne, coraz dalsze kroki ku światu. Jeśli jego zachowanie jest oceniane jednak jako niewłaściwe, pytania za niestosowne, bywa zawstydzane i krytykowane - zaczyna czuć się winne. Prowadzić może to do zahamowania aktywności poznawczej, kontaktów społecznych, kształtowania się osobowości o tendencji do samoobwiniania, a w konsekwencji samokarania.
4. Następny etap rozwojowy obejmuje czas między 7 - 12 rokiem życia człowieka. Kryzys tego okresu jest rozpięty pomiędzy biegunami: pilność - poczucie niższości. Dziecko w coraz większym stopniu korzysta z umysłowych i materialnych narzędzi społeczeństwa. Ważne miejsce w jego życiu zajmuje nauka, spostrzeganie siebie w roli nabywającego wiedzę i nowe umiejętności. Dużego znaczenia nabiera podleganie ocenie autorytetów, porównywanie się z kolegami. Dziecko oceniane jako niezdolne, wyśmiewane czy nieumiejętnie motywowane do pracy nad sobą może wykształcić poczucie swojej mniejszej wartości w stosunku do innych i szukać kompensacji w innych niż szkoła obszarach. Uważne i serdeczne towarzyszenie młodemu człowiekowi przez rodziców i nauczycieli daje mu za to w efekcie poczucie własnej kompetencji i wiarę w siebie. Wyposaża też, jak wszystkie poprzednie stadia, w siłę i umiejętności do stawienia czoła kolejnym wyzwaniom rozwojowym.
5. Okres adolescencji, od 12 do 18 roku życia, to czas kryzysu: tożsamość - pomieszanie ról. Młody człowiek ma przed sobą zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec młodszych, rówieśników i starszych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego. Charakterystyczne dla okresu dojrzewania jest poszukiwanie sensu życia, konstytuowanie się własnego systemu wartości, które wymaga skonfrontowania moralności dziecięcej z wymogami moralnymi dorosłych. Powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości i wierności sobie. Z kolei możliwe zaburzenia dają w konsekwencji zamieszanie w poczuciu kimś się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. Niepewność i zagubienie w kształtowaniu się poczucia tożsamości skłania czasem młodych ludzi do poszukiwań sensu w subkulturach.
6. Etap wczesnej dorosłości - lata 19 do 25 - konfrontuje jednostkę z kryzysem o biegunach intymność - izolacja. W okresie tym, wymagającym odpowiedzi na zadania rozwojowe związane ze znalezieniem własnego miejsca w systemie relacji społecznych, w których człowiek żyje, celem jest osiągnięcie tożsamości osobowej. Młody dorosły powinien znaleźć drogi samorealizacji adekwatne do warunków, w jakich się znajduje, wybrać partnera życiowego oraz integrować doświadczenia z różnych obszarów własnej aktywności. Bliski związek z drugą osobą, partnerstwo seksualne oraz możliwość prokreacji stają się źródłem zaspokojenia potrzeby intymności i miłości. Realizacja zadań rozwojowych okresu wczesnej dorosłości umożliwia osiągnięcie odpowiedniego poziomu samopoznania oraz autoidentyfikacji w kontaktach z innymi. Trudności w rozwiązywaniu wyzwań stających przed jednostką w tym stadium dają w efekcie zaburzenia w tworzeniu się tożsamości, poczucie izolacji i pozostawania poza głównym nurtem aktywności istotnych dla człowieka w tym momencie życia.
7. Siódme stadium stanowi wiek średni, od 26 do 40 roku życia, którego zadania rozwojowe sytuują się pomiędzy biegunami generatywność - stagnacja. Twórcza postawa wobec życia to podjęcie roli rodzicielskiej, kreatywność w wielu innych obszarach, otwartość i pomysłowość w rozwiązywaniu zdań życiowych. Charakterystyczne dla tego okresu rozwoju to: troska, dawanie i tworzenie również w stosunkach międzyludzkich, które obejmują teraz kilka generacji rodzinnych, bliskich i ważnych dla jednostki. Biegun stagnacji dotyczy tych dorosłych, którzy nie podejmują zadań swojego wieku, skupiają się jedynie na sobie, zatrzymując się w rozwoju. Nieakceptowanie swojego wieku, problemów i wyzwań, jakie niesie on ze sobą, odmowa bycia produktywnym i pomocnym dla innych, stwarza niebezpieczeństwo zablokowania w rozwoju osobowym.
8. Ostatni, ósmy etap rozwoju psychospołecznego, trwa od połowy do końca życia. Kryzys, który ma do przebycia człowiek w tym okresie, to opozycja: integracja - rozpacz. W wieku starszym celem rozwoju staje się osiągnięcie integracji wewnętrznej, będącej wyrazem uzyskanej harmonii i spójności, pełnego rozwoju osobowości. Są one warunkiem dobrego samopoczucia, udanych relacji z otoczeniem, pozytywnej oceny przebytej już drogi oraz akceptacji nadchodzącego schyłku własnego życia. Wewnętrzne zjednoczenie i poczucie sensu daje w efekcie pogodną życiową mądrość. Brak osiągnięcia integracji wewnętrznej, sensu i pozytywnego spojrzenia na dorobek własnego życia daje w konsekwencji rozpacz, gdyż wobec znikomej ilości czasu, jaka pozostała, powtarzanie czy rozpoczynanie czegoś na nowo ma małe szanse powodzenia. Pozostaje więc często gorycz i poczucie przegranej, które rzutuje na widzenie siebie i świata w tym okresie życia.

–