BRUZDOGŁOWIEC SZEROKI
(Diphyllobothrium latum)
WYSTĘPOWANIE
Bruzdogłowiec w postaci dojrzałej jest pasożytem jelita cienkiego człowieka i ponad 30 gatunków ssaków, które mogą odżywiać się surowymi rybami. Są to m.in. niedźwiedź, foka, lis, pies, świnia. Rozmieszczenie geograficzne ogranicza się do rejonów podbiegunowych oraz krajów klimatu umiarkowanego, głównie półkuli północnej i ma charakter ogniskowy, koncentrując się wokół niektórych większych zbiorników wodnych Islandii, Grenlandii, Kanady, Alaski i Syberii na północy oraz Izraela, delty Dunaju, Włoch, Szwajcarii, Florydy, Chin i Japonii na południu.
W Polsce tasiemiec ten występuje sporadycznie. Nieliczne są również doniesienia o występowaniu bruzdogłowca w Australii, na Madagaskarze i w Chile.
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
MORFOLOGIA
Bruzdogłowiec szeroki jest największym tasiemcem pasożytującym u człowieka, sięgającym 2-10m, a nawet 20 m długości. Liczba członów 3-4 tysiące. Skoleks spłaszczony grzbietowo-brzusznie ma kształt podłużnie owalny i cechuje się znaczną zmiennością rozmiarów: 1-4 mm długości i 0,8-1,3 mm szerokości. Główka wydłużona, długości 4-5mm, jest zaopatrzona w 2 bruzdy czepne. Około 20% pierwszych proglotydów zalicza się do jałowych, męskich i hermafrodytycznych, młodych, w pozostałych rozwinięta jest już macica zawierająca jaja. Barwa całej strobii zależy od składu miazgi pokarmowej, która otacza tasiemca; najczęściej jest to barwa szarożółtawa lub kremowa. Bruzdogłowiec szeroki nie ma przewodu pokarmowego funkcje pobierania pokarmu spełniają powłoki
UKŁAD ROZRODCZY
Układ rozrodczy męski składa się z licznych pęcherzykowatych jąder umieszczonych po bokach proglotydu pomiędzy jego krawędzią boczną a podłużnymi przewodami wydalniezymi, lekko nakładając się na nie od strony grzbietowej, zwanej również męską. Od każdego pęcherzyka jądrowego odchodzi kanalik nasienny (vas efferens), który łączy się z innymi w kanaliki większe, wpadające w tylnej części środkowego pola proglotydu do grubszego cewkowatego nasieniowodu (ras defferens), biegnącego w licznych skrętach w kierunku krawędzi przedniej proglotydu, przed którą rozszerza się w pęcherzyk nasienny, a następnie przechodzi w część kroczową i wytryskową biegnącą w mięsistym i wysuwalnym narządzie kopulacyjnym - cirrusie. Ostatnie dwa odcinki przewodu płciowego męskiego otoczone są torebką cirrusa. Otwór płciowy męski umieszczony jest na dnie zatoki płciowej, leżącej po stronie brzusznej przedniej części środkowego pola człona .
Układ płciowy żeński składa się z dwupłatowego jajnika, leżącego w tylnej części środkowego pola człona po stronie brzusznej, podobnie jak pozostałe narządy płciowe żeńskie. Płaty jajnika okalają z obu stron otoczony gruczołami Mehlisa ootyp, do którego uchodzi krótki jajowód, przewód żółtnikowy wspólny i prosta, cewkowata, czasem o lekko falistym przebiegu pochwa, która rozszerza się blisko ootypu w mały zbiornik nasienny (receptaculum seminis) i biegnie do przodu po środku człona, otwierając się na dnie zatoki płciowej. Zółtniki stanowią gruczoły pęcherzykowate groniaste umieszczone po bokach człona, nakładające się częściowo od strony brzusznej (żeńskiej) na podobnie położone jądra. Przewody żółtnikowe prowadzące od prawego i lewego żółtnika łączą się przed ootypem w przewód żółtnikowy wspólny. Od ootypu odchodzi, tworząc liczne skręty, cewkowata macica wypełniona jajami, które składane są przez specjalny jej otwór, zwany tokostomem, otwierający się na brzusznej stronie poniżej zatoki płciowej .
CYKL ROZWOJOWY
Jeden tasiemiec składa dziennie ponad milion jaj. Jajo bruzdogłowca szerokiego przypomina jajo przywr: na jednym biegunie ma wieczko, na drugim mały guziczek: kształt owalny, przez cienką i gładką skorupkę prześwitu ją żółtawobrązowe komórki żółtnikowe okrywające zygotę. Rozmiary jaj wahają się w granicach 55-76×37-54 um.
Dalszy rozwój zygoty możliwy jest w środowisku wodnym, lub w płynnych odchodach, gdzie w czasie 2 tygodni w temperaturze 28°C powstaje urzęsione koracidium. W niższej temperaturze rozwój wydłuża się do 5 tygodni. Wysuszone jaja giną po kilku godzinach. Na czas rozwoju zarodka w jaju wpływa także wydłużająco, poza obniżoną temperaturą otoczenia, brak światła, wzrost ciśnienia wody, czyli grubość słupa wody pokrywającej jajo, a także niedostatek tlenu.
Jeden tasiemiec składa dziennie ponad milion jaj. Jajo bruzdogłowca szerokiego przypomina jajo przywr: na jednym biegunie ma wieczko, na drugim mały guziczek: kształtowalny, przez cienką i gładką skorupkę prześwitu ją żółtawobrązowe komórki żółtnikowe okrywające zygotę. Rozmiary jaj wahają się w granicach 55-76×37-54 um.
Dalszy rozwój zygoty możliwy jest w środowisku wodnym, lub w płynnych odchodach, gdzie w czasie 2 tygodni w temperaturze 28°C powstaje urzęsione koracidium. W niższej temperaturze rozwój wydłuża się do 5 tygodni. Wysuszone jaja giną po kilku godzinach. Na czas rozwoju zarodka w jaju wpływa także wydłużająco, poza obniżoną temperaturą otoczenia, brak światła, wzrost ciśnienia wody, czyli grubość słupa wody pokrywającej jajo, a także niedostatek tlenu.
Z jaja wydalonego do wody wraz z kałem żywiciela wylęga się orzęsiona larwa -koracidium. Wnętrze koracidium wypełnia właściwa larwa - onkosfera zaopatrzona w trzy pary haków embrionalnych, z których każdy składa się z wydłużonej części nasadowej - rękojeści, zęba i zakrzywionego kolca. Koracidium odznacza się krótką żywotnością uzależnioną od temperatury: kilka dni może żyć w temperaturze +4°C, zaś tylko jeden dzień w temperaturze +`25°C. Koracidium nie pobiera pokarmu w środowisku zewnętrznym, żyjąc swobodnie tylko dzięki swym zapasom embrionalnym ulegającym szybkiemu wyczerpaniu
Gdy zostanie zjedzona przez pierwszego żywiciela pośredniego (skorupiaka), przekształca się w procerkoid. Gdy taki zarażony skorupiak zostanie zjedzony przez rybę, w jej mięśniach procerkoid przekształca się, ciągu 1-4 tygodni w plerocerkoid. Teraz gdy rybe zje człowiek, w jego jelitach larwa przeobraża się w dorosłego tasiemca, osiagającego czasami 20 m długości.
CHOROBOTWÓRCZOŚĆ
WYKRYWANIE I LECZENIE
Rozpoznanie inwazji Diphyllobothrium latum polega na wykryciu w kale żywiciela ostatecznego jaj tego pasożyta. Jaja te, ze względu na obecność wieczka przypominają jaja Paragonimus westernami. Dlatego w celu jednoznacznego zdiagnozowania difylobotriozy prowadzi się hodowlę jaj do momentu uformowania się charakterystycznej onkosfery we wnętrzu koracidium, zawierającej 6 haków. Proglodyty D. latum rzadko odrywają się od strobilii. Aby uzyskać je do celów diagnostycznych, należy podać pacjentom środki przeczyszczające.
U ludzi defylobotrioza może nie wywoływać widocznych objawów chorobotwórczych. Często jednak powoduje:
zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
porażenie przełyku,
obrzęki nóg,
przekrwienie języka,
niedokrwistość (niedobór witaminy B12),
objawy ze strony narządów krwiotwórczych i układu nerwowego
utraty masy ciała
osłabienie
ZAPOBIEGANIE
Przed zachorowaniem zabezpiecza spożywanie ryb gotowanych, smażonych, solonych lub marynowanych. Plerocerkoidy giną w temperaturze - 10 stopni Celsjusza po24h, w czystej wodzie w temperaturze 50 stopni Celsjusza. Gotowanie ryb zabija larwy w ciagu 10 min. Należy unikać zanieczyszczenia zbiorników kałem ludzkim.
REZERWUAR I ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA
Główny rezerwuar i źródło zakażenia stanowią zakażeni ludzie, wydalający jaja z kałem, ponadto- psy, lisy, koty oraz inne zwierzęta żywiące się rybami. W organizmie człowieka bruzdogłowiec może żyć około 20 lat. Źródło inwazji dla człowieka stanowi surowe lub wędzone mięso zakażonych ryb. W Polsce notuje się rocznie 1-2 przypadki zarażenia bruzdogłowcem szerokim.