Referat - Interakcje ojca z dzieckiem w okresie niemowlęcym
Niemowlę od urodzenia jest istotą społeczną, jakkolwiek nie od razu można je nazwać partnerem społecznym, bo dopiero stopniowo staje się zdolne do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi i wchodzenia z nimi w interakcje. Niezaradność małego dziecka i brak możliwości zaspokajania najprostszych potrzeb życiowych uzależnia je bezpośrednio od dorosłych. Dzieci same przejawiają znaczną chęć do przebywania z osobami , nie lubią przebywać same. Dlatego też tak ważne dla prawidłowego rozwoju społecznego dziecka , szczególnie w wieku niemowlęcym , są kontakty z dorosłymi, dostatecznie częste i bliskie. Właśnie w toku nawiązywania kontaktów interpersonalnych z dorosłymi dziecko uczy się różnych czynności o charakterze społecznym i przejmuje wzorce zachowania się w konkretnych sytuacjach, uogólniając potem na sytuacje podobne. Niemowlę asymiluje rozmaite elementy społeczno-kulturowe swojego środowiska, od którego początkowo jest całkowicie uzależnione. Dopiero w dalszych okresach rozwojowych istota ludzka staje się zdolna do selekcjonowania sytuacji i kontaktów społecznych oraz do aktywnego tworzenia swojego środowiska.
W rozwoju dziecka nie tylko ważne są związki interpersonalne między dzieckiem a innymi osobami, ważne są także związki jakie zachodzą w rodzinie poza dzieckiem. Jeżeli interakcje między członkami rodziny przebiegają w dobrym klimacie emocjonalnym, to wzbogacają one doświadczenia i osobowość dziecka. Jeśli natomiast atmosfera emocjonalna, w jakiej przebiegają interakcje jest chłodna, nieprzyjemna, pełna napięcia, wroga, wówczas działają one na dziecko destruktywnie a nawet stają się czynnikiem uszkadzającym. Rozwój kontaktów u dzieci przebiega w ścisłym powiązaniu z rozwojem jego życia uczuciowego. Kontakty małego dziecka z otoczeniem są niezbędnym warunkiem rozwoju jego uczuć a rozwój życia uczuciowego stwarza potrzebę szukania dalszych kontaktów i umacniania istniejących już więzi.
Przed młodymi mężczyznami stoi dzisiaj trudne zadanie, z jednej strony oczekuje się od nich uczestnictwa w życiu rodziny, budowania więzi z żoną i dziećmi. Z drugiej zaś strony wymaga się, by zarabiali dużo pieniędzy i robili karierę. I młodzi ludzie w dobrej wierze idą za tym głosem, nie biorąc pod uwagę drugiej strony medalu. Całkowite poświęcenie się pracy odbywa się zawsze kosztem rodziny. Jego stała nieobecność w domu powoduje, że rodzina jest w jakimś sensie niepełna. Taka sytuacja odbija się niekorzystnie na wszystkich- żonie, dzieciach i na samym wiecznie zapracowanym ojcu. Nieobecność taty boleśnie odczuwają zarówno chłopcy jak i dziewczynki. Ci pierwsi nie mają od kogo dowiedzieć się, co znaczy być mężczyzną a bez tej wiedzy nie potrafią podjąć męskich ról i budować własnej tożsamości.
Mężczyźni, którzy są ze swoimi dziećmi od pierwszych dni po ich narodzinach, starają się potem uczestniczyć w ich życiu, interesować się nimi, pomagać, uczyć. Niepowtarzalna więź, jaka wytwarza się na początku, nie ginie.
Obecnie coraz częściej zaczyna się doceniać znaczenie interakcji między ojcem a niemowlęciem. W badaniach nad zachowaniem dzieci 7- i 8 -miesięcznych w interakcji z rodzicami stwierdzono, że reakcje na widok ojców były znacznie żywsze niż na widok matek ( M. Przetacznik- Gierowska, G. Makieło - Jarża 1992). Ojciec stanowi pewien element nowości dla dziecka, co przyczynia się do tego, że interakcje z nim stają się dlań bardziej atrakcyjne. Stwierdzono bowiem, że ojciec troszczy się o większa zmienność i różnorodność wczesnych doświadczeń dziecka i powiększa jego możliwości uczenia się wcale nie w mniejszym stopniu niż matka. Jej zachowanie wpływa raczej na rozwój sfery emocjonalnej , zaś ojca na sferę poznawczą dziecka.
Funkcja ojca powinna się rozwijać zaraz po urodzeniu się dziecka. Chodzi o pomoc i współudział w pielęgnowaniu niemowlęcia oraz wsparcie psychiczne żony. Ojciec uczestniczący w pielęgnowaniu dziecka doświadcza także uciążliwości i czasochłonności związanych z opieką nad dzieckiem. M Ziemska napisała, że ojcowie często nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo spostrzegawcze są ich dzieci, ile myśli i uczuć budzi w nich osoba ojca, jakie myśli i uczucia łączą się u nich z obrazem ojca. Rola ojca w rodzinie zaczyna być doceniana od wieku niemowlęcego dziecka. Liczne badania dowodzą, że niemowlęta bardzo żywo reagują na widok ojców. Dowodzi to w jednoznaczny sposób, że funkcja ojca powinna rozpocząć i się i rozwijać bezpośrednio po urodzeniu dziecka, a niewykluczone, że bezpośrednio po poczęciu tj. w okresie ciąży i porodu. Okazuje się, że sama obecność ojca stanowi ważny czynnik psychoterapii porodowej. Ojcostwo od chwili przyjścia na świat dziecka wymaga czasu. Czasu poświęconego dziecku niczym nie da się zastąpić, ani zrekompensować. Nieobecność ojca we wczesnym dzieciństwie syna, powodowana ciągłym brakiem czasu, rzutuje zwykle negatywnie na jego rozwój emocjonalny, intelektualny, a nieraz także i na rozwój fizyczny. W dzieciństwie zarówno tym wczesnym, jak i późniejszym to syn walczy o miłość, uwagę i pomoc ojca. Narzuca mu się z różnymi sprawami i na różne sposoby. Chłopcy zachowują się tak jednak do czasu, dorastając stają się bardziej samodzielni, niezależni i wówczas rozżaleni na swoich ojców odsuwają się od nich.
Do prawidłowego rozwoju psychicznego dziecka potrzebne jest obcowanie zarówno z matką jak i z ojcem, ponieważ ze względu na naturalne różnice między kobietami i mężczyznami zaspokajają oni różne potrzeby dzieci. Ojciec ma do spełnienia w rozwoju społeczno-moralnym dziecka specyficzną, niezwykle ważną i trudną role, która w żadnym przypadku nie polega na zastąpieniu matki, lecz na dostarczeniu takich bodźców, których dziecko od matki po prostu otrzymać nie może.
W ostatnich 20 latach zauważamy w literaturze psychologicznej duże zainteresowanie osobą ojca i jego wpływem na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka. Bezpośrednia rola ojca w wychowaniu dzieci sprowadza się do roli psychologicznej i pedagogicznej w tym procesie. Rola psychologiczna spełniana jest przez ojca bardziej nieświadomie, poprzez różnego rodzaju mechanizmy wpływu na dziecko np. naśladownictwo, identyfikację, modelowanie. Rola pedagogiczna jest bardziej świadoma, ale łatwo w jej zakresie popełnić dużo błędów. Ojcowie mają wiele trudności przy pełnieniu tej roli. Podstawowym warunkiem wypełniania roli psychologicznej i pedagogicznej jest psychiczna a nie tylko fizyczna obecność ojca w rodzinie. Rozwój psychospołeczny dziecka przebiega prawidłowo, jeżeli zaspokajane są cztery najważniejsze psychospołeczne potrzeby dziecka: potrzeba miłości, samourzeczywistnienia, szacunku i częstego kontaktu z rodzicami. Efektem prawidłowego rozwoju psychospołecznego dziecka jest jego przystosowanie społeczne na każdym szczeblu rozwoju. Osiąganiu dojrzałości społecznej sprzyjają ojcowie, którzy kochają swoje dzieci, poświęcają im dużo czasu, wykazują zainteresowanie problemami dziecka, dostarczają wielu atrakcji, dostrzegają pozytywne zachowania dziecka.
Częścią rozwoju psychospołecznego dziecka jest rozwój umysłowy i moralny. Ojciec wywiera duży wpływ na powstanie i odpowiednie rozwinięcie u dziecka postawy osiągnięć, właściwego stosunku do nauki szkolnej, na rozwój postawy twórczej. Badania naukowe wykazały, że ojcowie, którzy podejmowali prace wymagające dużo samodzielności i przedsiębiorczości w dużo większym stopniu rozwijają zwłaszcza u chłopców potrzebę osiągnięć, aniżeli ojcowie mało samodzielni. Potrzeba osiągnięć u dzieci zależy także od tego jak ojcowie sprawują opiekę nad nimi. Ojcowie, którzy pozbawiają dzieci samodzielności nie rozwijają dostatecznie potrzeby osiągnięć. Ojcowie, którzy wyznaczyli chłopcom zadania i nie wyliczali ich drobiazgowo z jego realizacji podwyższają tę potrzebę. Na wyniki dziecka w nauce mają wpływ między innymi: specyficzne cechy ojca, częstotliwość i rodzaj interakcji ojciec-dziecko. Dziecko identyfikujące się z ojcem przejmuje jego formy zachowań, poglądy, postawy, hierarchię wartości, motywy postępowania. Mimo, że w ciągu swego życia dziecko zmienia modele identyfikacji, te z domu rodzinnego pozostają najsilniejsze, podłożem jest tu silny związek emocjonalny. Ojciec odgrywa szczególną rolę w procesie identyfikacji z synem, jest ważną osobą również w procesie identyfikacji dziewcząt.
Pierwszym czynnikiem identyfikacji z ojcem jest uznawanie go za wzór osobowy, występuje on z następującymi cechami komunikowanie się ojca z dzieckiem: przezroczystość kontaktu, życzliwość, pomoc w rozwiązywaniu problemów. Drugi czynnik jest określany mianem akceptacji hierarchii wartości ojca. Koreluje m.in. ze szczerą rozmową szczególnie na trudne tematy. Trzeci czynnik to pragnienie bliskości z nim. Wiąże się to z takim oto stylem komunikacji: ojciec słucha z uwag ą co dziecko ma do opowiedzenia, poświęca mu czas, okazuje cierpliwość, jest obiektywny i wyważony. Następny aspekt identyfikacji to podzielanie światopoglądu ojca. Ojciec daje odczuć dziecku, że go kocha nawet wtedy, gdy ono źle postępuje. Kiedy dziecko uważa ojca za autorytet to spostrzega go następująco: jest zainteresowany sprawami dziecka, deklaruje mu miłość, wspiera, darzy zaufaniem. Na tych przykładach widać jak ważna jest komunikacja ojca z dzieckiem w procesie identyfikacji.
Badania naukowe przytoczone przez Kazimierza Pospiszyla wykazują iż dzieci wychowywane tylko przez matkę, w związku z brakiem męskiego wzorca, mogą mieć w dorosłym życiu problemy z nawiązywaniu stosunków interpersonalnych oraz poczucie małej wartości. Może to zaowocować trudnościami z założeniem własnej rodziny lub utrzymaniem jej trwałości oraz utrudnić osiągniecie sukcesu zawodowego. Ponadto chłopcy wychowani tylko przez kobiety są bardziej agresywni i podatni na wykolejenie niż ci, w których wychowaniu bierze czynny udział ojciec.
Reasumując możemy stwierdzić iż pierwszym i podstawowym warunkiem skuteczności i trwałości wychowania dzieci przez ojca jest jego autentyczna miłość do dzieci. Bez miłości wychowanie staje się tresurą, a dziecko się nie rozwija. Prawdziwa niesie za sobą odpowiedzialność. Odpowiedzialność to zapewnienie bezpieczeństwa, godziwych warunków życia, to obecność w czasie przeżywania przez dzieci chwil trudnych, związanych np. z okresem dojrzewania, to poznanie zainteresowań, umiejętności swego dziecka, to po prostu obecność w życiu dziecka. Nasze dzieci to ślad nas samych, tak jak my jesteśmy śladem poprzednich pokoleń. Jeśli nauczymy młodych jak wybierać między dobrem a złem, między wartościami ułudnymi a rzeczywistymi, możemy być spokojni, że świat pójdzie dobrą drogą.
4