Rozmowa i wywiad w badaniach pedagogicznych

Wywiad diagnostyczny to rozmowa badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy do gromadzenia informacji empirycznych przeważnie o charakterze jakościowym, takich jak: fakty, wydarzenia, sądy, opinie, postawy, wyobrażenia, uczucia, deklarowane zachowania, wiedza o rzeczywistości.

Rozmowa to także bezpośredni kontakt z osobą w celu gromadzenia danych. Różnicą polega na tym, iż podczas rozmowy podmiotem, od którego pozyskiwane są informacje jest osoba badana, natomiast w wywiadzie respondentami są osoby postronne.

Typy wywiadu:
1. Skategoryzowany - rozmowa, w której sekwencja pytań jest stała, przeważają pytania zamknięte
2. Swobodny - rozmowa, w której sekwencja pytań jest zmienna, przeważają pytania otwarte
3. Jawny - respondent jest świadomy swojej roli w badaniu, zna jego cel
4. Ukryty - respondent nie wie, że jest przedmiotem badania
5. Nieformalny - respondent wyraża zgodę na wywiad, ale nie zna jego celu
6. Formalny - respondent zaznajomiony został z celem wywiadu
7. Indywidualny - przeprowadzany z jedną osobą
8. Zbiorowy - przeprowadzany wśród wieszaj grupy ludzi
9. Psychologiczny - wiąże się z badaniem cech jednostki, podstaw jej zachowania lub zaburzeń funkcjonowania
10. Środowiskowy - służy poznaniu zależności między indywidualnym funkcjonowanie jednostki a wpływem środowiska

Prawidłowe, skuteczne i dające miarodajne wyniki przeprowadzenia wywiadu uzależnione są od przestrzegania następujących reguł:
1. Sposób budowania pytań i ich komponowania w całość, tworzenia ich sekwencji i całości ich przebiegu. Pytania pełnią w wywiadzie funkcję informacyjną, ale także motywującą. Dlatego też muszą być sformułowane jasno, zrozumiale, konkretnie, nie mogą wprowadzać nowego tematu w sposób nieoczekiwany. Pytania należy ujmować w zróżnicowany sposób, stosując pytania zarówno proste jak i złożone, otwarte i zamknięte, pytania wprost oraz nie wprost, pytania sugerujące, naprowadzające, odroczone lub przejściowe. Jeśli wywiad czy rozmowa poruszać będzie więcej niż jeden wątek, należy pogrupować pytania według odrębnych sfer, a także uszeregować według jednej z wybranych reguł: konstrukcji lejkowej, konstrukcji odwróconego lejka lub progresji.
2. Język, którym posługuje się diagnosta. Optymalną sytuacją jest indywidualne dostosowanie języka wywiadu do możliwości intelektualnych osoby badanej.
3. Sposób prowadzenia i przebieg. W rozmowie wstępnej diagnosta przedstawia siebie, instytucję, którą reprezentuje, cel, buduje atmosferę poufałości i życzliwości, obniża stres badanego, zapewnia o dyskrecji, motywuje do szczerych odpowiedzi. Część zasadnicza to zadawanie pytań związanych z problemem. Na początku powinny wystąpić pytania neutralne i łatwe emocjonalnie, następnie trudniejsze, a na końcu zagrażające. Wywiad finalizują pytania rozładowujące emocje respondenta i podziękowanie ze strony diagnosty.
4. Rejestracja pozyskiwanych danych. Forma i kontekst wypowiedzi, a także pozawerbalne zachowanie badanego mogą być cennymi wskaźnikami warunkującymi trafność diagnozy. Wśród dostępnych możliwości występuje zapis magnetofonowy, sporządzenie notatek odręcznych lub protokołu badań.
5. Sposób sporządzenia protokołu oraz jego zawartość.
6. Respektowanie warunków poprawności. Główną zasadą jest zapewnienie spokoju i dyskrecji, wykluczenia sytuacji zakłócających oraz dobór odpowiedniego miejsca i pory przeprowadzenia wywiadu. Badacz powinien zaprezentować cel i charakter badań, odpowiednio pokierować rozmową, pobudzać do odpowiedzi, a zarazem powstrzymać się od ich sugerowania. Niedozwolone jest ujawnianie przez diagnostę własnych opinii i stosunku emocjonalnego wobec badanych zagadnień.

---