Opracowała: mgr Ewa Rudnicka

PSYCHOFIZYCZNE UWARUNKOWANIA GOTOWOŚCI DZIECKA

6 - LETNIEGO DO PODJĘCIA NAUKI MATEMATYKI W SZKOLE.

Ocena poziomu „dojrzałości szkolnej” dziecka 6 letniego do podjęcia nauki szkolnej, zawiera parametry, które stosować należy analogicznie do oceny jakościowo-ilościowej poziomu gotowości, poprzedzającej jego edukację matematyczną w ramach obowiązku szkolnego. Należy jednak uwzględnić przy tym procesie bardzo ważne założenie, iż „dojrzałości szkolnej każdego wychowanka według zarysowanego modelu się nie osiąga, gdyż nawet dzieci rozwijające się „normalnie”, cechuje nierówny poziom dojrzałości szkolnej. Takie ujęcie problemu wskazuje na konieczność rozpatrywania diagnozy poziomu „dojrzałości szkolne” z uwzględnieniem psychofizycznych uwarunkowań rozwoju każdego dziecka. Mają na niego wpływ „właściwości względnie trwałe”. Koleją grupę czynników wpływających na rozwój dziecka stanowią „cechy bardziej zmienne”.

Do pierwszej z grup właściwości psychiczno-intelektualnych należy inteligencja dziecka. Jest to poziom rozwoju umysłowego, „wyrażający się w mierzonym testami i odpowiadającym co najmniej normie - ilorazie inteligencji”.

Rola inteligencji w kształtowaniu się u dziecka 6 letniego omawianej gotowości wynika z faktu, iż jest to „ogólna zdolność logicznego myślenia i celowego działania, polegająca na umiejętności zachowania się w nowych sytuacjach, na trafnym dobieraniu środków, które umożliwiają osiągnięcie celu oraz na krytycznej ocenie wyników własnego działania. Jednocześnie czynnik ten jest bardzo istotny z punktu widzenia przyczynowo-skutkowego, przy rozważaniach i badaniach poziomu gotowości dziecka do edukacji matematycznej w szkole, bowiem jest to też „zdolność nadawania myśleniu odpowiedniego kierunku”.

Analiza literatury tematu rozszerza zagadnienie roli psychofizycznych cech indywidualnych dziecka, między innymi także, na płaszczyznę prognozowania przyszłej edukacji matematycznej dziecka 6 letniego: „za dziecko umysłowo dojrzałe do nauki szkolnej będziemy uważać takie, które osiągnęło poziom rozwoju mowy, myślenia, wyobraźni i uwagi, charakterystyczny dla końcowego stadium wieku przedszkolnego”. W takim ujęciu problemu bardzo istotna jest podkreślana przez badaczy tematu rola pamięci logicznej, która „polega na zrozumieniu materiału, ustaleniu znaczenia jego poszczególnych elementów i związków między nimi. W tym rozpatrywaniu oceny kompetencji - dziecko 6 letnie powinno cechować już pożądany poziom pamięci długotrwałe, „która stanowi podstawę uczenia się”.

Podstawą do pozytywnej oceny dojrzałości dziecka do podjęcia edukacji szkolnej, w tym matematyki, jest również osiągnięcie przez nie odpowiednio wysokiego poziomu spostrzegania analityczno-reprodukcyjnego, które umozliwia dziecku umiejętność rozpoznawania, porównywania i odtwarzania znaków graficznych, ich położenie, kierunek, proporcje wymiarów względem siebie oraz połączenie linii.

Przy podkreślaniu znaczenia spostrzegawczości w procesie nabywania różnorodnych kompetencji przez dziecko, bardzo istotne jest stwierdzenie psychologów, czym są te spostrzeżenia, jak rzutują na poziom kompetencji dziecka do uczenia się. Są to „czynności poznawcze, polegające na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów, zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłu. Poziom spostrzegawczości rzutuje między innymi na sprawność dziecka w przyszłej nauce pisania cyfr, kreślenia figur geometrycznych, orientację przestrzenną.

Kolejnym bardzo istotnym kryterium oceny omawianej „dojrzałości szkolnej” wymienianym przez badaczy tematu jest w literaturze psychologiczno-pedagogicznej, jest poziom rozumowania, towarzyszący rozwiązywaniu, między innymi zadań z zakresu pojęć matematycznych. W tym aspekcie za szczególne ważne uznaje się prawidłowość, iż „czas, w którym dzieci osiągają kompetencje operacyjne na poziomie konkretnym, tak potrzebne do uczenia się matematyki, zbiega się z okresem rozpoczynania przez nie systematycznej nauki w klasie I. Jednocześnie jest to bardzo istotne kryterium jakościowe przy ocenie psychicznego aspektu „dojrzałości szkolnej,” rozpatrywanym bowiem w zakresie umożliwiającym (dziecku) przyswojenie aspektu kardynalnego, porządkowego i miarowego liczby naturalnej.

Kolejnym kryterium niezbędnym do dokonania obiektywnej diagnozy gotowości dziecka 6 letniego do podjęcia efektywnej nauki jest odpowiedni poziom pozyskanych przez dziecko doświadczeń logiczno-matematycznych, które dotyczą relacji występujących w świecie. Chodzi tu o relacje przestrzenne, czasowe, przyczynowo-skutkowe, ilościowe. Bardzo istotny jest tez odpowiedni poziom sprawności towarzyszących nabywaniu i wykorzystywaniu przez dziecko wiadomości i umiejętności z zakresu pojęć matematycznych. Do nich należy między innymi „umiejętność dowolnego koncentrowania uwagi, wytrwałość, wyrażające się w podejmowaniu i odpowiednio długim trwaniu jednokierunkowych wysiłków, zmierzających do realizacji wyznaczonego celu. Jest to szczególnie ważna cecha, brana pod uwagę przy ocenie poziomu „dojrzałości szkolnej”, ponieważ „dziecko dojrzałe do nauki szkolnej, zdolne jest w większym stopniu niż w przedszkolu do skupienia uwagi nie tylko na tym, co je samo interesuje, lecz także na temacie lekcji i na zadaniach wysuniętych przez nauczycielkę. Szeroko pojętym działaniom dziecka towarzyszyć winny jego własne starania w kierunku rozwiązania problemu, zadań stawianych na granicy jego indywidualnych możliwości umysłowych, a jeżeli dziecko „nie spełnia oczekiwań, a zajęcia są prawidłowo prowadzone, oznacza to, że jego kompetencje są po prostu niższe”.

Podstawowe znaczenie w pełnieniu przez dziecko 6 letnie przyszłej roli ucznia ma tez „sfera kierunkowa dziecka - to jest sfera uczuciowa i społeczna”. Dziecko dojrzałe społecznie do edukacji szkolnej cechuje obowiązkowość, a także wrażliwość na opinię nauczyciela i liczenie się z jego oceną. W pozyskiwaniu przez dziecko pełnych kompetencji do efektywnej nauki szkolnej dużą rolę odgrywa także sfera jego emocjonalnego rozwoju. Z badań na zjawiskiem niepowodzeń w uczeniu się matematyki wynika, że doznają ich dzieci, które rozpoczynają systematyczną edukację matematyczną bez koniecznej do uczenia się matematyki dojrzałości psychicznej. Bowiem jak wynika z badań, procesy emocjonalne wpływają również na przebieg procesów umysłowych, przy czym ich wpływ ma charakter wybiórczy.

Z punktu widzenia poziomu kompetencji dziecka do uczenia się, ważna jest bowiem u niego „także pewna rozwaga uczuciowa i opanowanie, będące podstawą zdyscyplinowania i umiejętności współżycia w zespole szkolnym”. Dziecko 6 letnie „pokonujące trudności, powinno być zdolne do kierowania swym zachowaniem w racjonalny sposób, mimo przeżywanych napięć i emocji”.

Oto przykładowe KARTY PRACY użyte do badań kompetencji matematycznych dzieci 6 letnich

Karta pracy Nr 1

Zadanie: przelicz i powiedz ile jest gwiazdek w każdym rzędzie. Pokoloruj ten rząd gwiazdek, w którym jest ich osiem.

Opracowała mgr Ewa Rudnicka

Karta pracy Nr 2.

Zadanie: policz i powiedz ile jest słoneczek w każdym rzędzie. Odszukaj rząd, w którym jest osiem słoneczek i pokoloruj je.

Opracowała mgr Ewa Rudnicka

Karta pracy Nr 3

Zadanie: pokoloruj tylko osiem prostokątów. Przelicz - sprawdź, czy pokolorowałeś osiem

prostokątów.

Opracowała mgr Ewa Rudnicka

Karty pracy Nr 4:

Zadanie: popatrz i powiedz, czym różnią się trójkąty w tych kołach? W którym kole jest więcej elementów. Sprawdź wynik swej obserwacji łącząc trójkąty z obydwu kół. Pokoloruj wszystkie większe trójkąty.

Opracowała; mgr Ewa Rudnicka

---