Kultura minojska- jedna z najstarszych kultur epoki brązu w obszarze Morza Śródziemnego powstała na Krecie około 3000 r. p.n.e. Kreteńczycy posługiwali się pismem linearnym A, nie zostało dotychczas rozszyfrowane. Do najważniejszych zabytków zalicza się pałac w Knossos, związany z mitem o Minotaurze.
Kultura mykeńska- najstarsza kultura Grecji kontynentalnej na półwyspie Peloponeskim. Nazwa pochodzi od ważnego ośrodka cywilizacji Achajów - miasta Mykeny, znajdującego się w centrum Kotliny Argolidzkiej. Kultura mykeńska to ostatnia faza rozwoju kultury helladzkiej.
Wieki ciemne- okres w historii starożytnej Grecji, trwający od upadku kultury mykeńskiej do początku epoki archaicznej, podczas którego zaszły w świecie greckim zasadnicze zmiany. Określenie ciemne wiążę się z bardzo skromnym zasobem źródeł archeologicznych (głównie z grobów) i całkowitym brakiem źródeł pisanych (zanikło mykeńskie pismo linearne B), a także z załamaniem i zubożeniem jakie wystąpiło na początku tego okresu.
Wielka kolonizacja- podczas "Wielkiej kolonizacji" ruch kolonizacyjny organizowany był przez małe greckie miasta-państwa (gr. polis). Kolonizacja obejmowała wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego od VIII do VI w. p.n.e.
Przyczyny kolonizacji:
-głód ziemi
-brak surowców
-wojny polityczne, powodujące emigrację
Zasięg kolonizacji:
-zachód- Italia, Neapol, Sarakuzy, Marsylia
-południe- delta Nilu, Libia
-wschód- nad morzem Czarnym, Bizancjum
Skutki kolonizacji:
-rozwój gospodarki i handlu
-opanowanie wybrzeża M. Śródziemnego
-rozwój żeglugi(triery)
-rozpowszechnienie kultury greckiej na nowych terenach
-wzbogacenie kultury greckiej z terenów kolonii
Poleis ukształtowały się w epoce po Wiekach Ciemnych.
Cechy charakterystyczne poleis:
-silne poczucie wspólnoty wśród obywateli
-wyraźnie wyodrębnione centrum miejskie
Sparta
Spartiaci- ludność wolna, posiadająca prawa, panująca; obowiązkiem była służba wojskowa.
Periojkowie- ludność wolna, nie posiadająca praw politycznych; rzemieślnicy lub kupcy.
Heloci- niewolni chłopi, nie posiadają praw politycznych; byli własnością państwa, przydzielani spartiatom wraz z ziemią.
Krypteje- wyprawy nowych spartiatów przeciw silnym helotom(zabicie helotów)
Na czele państwa byli dwaj królowie z dwóch rodów, mają funkcje: sędziego, najwyższego kapłana, dowódcy wojskowego(Leonidas).
Oligarchia- rządy nielicznych
Zgromadzenie- zebranie spartiatów, rozpatrywali wnioski, wybierali urzędników, nie było długich przemówień, głosowanie krzykiem
Geruzja(Rada Starszych)- 2 królów +28 gerontów(męż. po 60 latach) przygotowywali wnioski na zgromadzenia
5 Eforów- kontrolowanie urzędników, nawet królów kadencja 1 rok
Dzieci:
-selekcja niemowląt
-krótko przebywało w domu rodziców
-rozwijano sprawność fizyczną, patriotyzm
-uczono posłuszeństwa, przebiegłości, okrucieństwa
-uczono historii Sparty
-lakoniczny sposób wysławiania się
Ateny
Grecja środkowa, półwysep attycki, dobrze ukształtowana linia brzegowa
Ludność:
-chłopi(najliczniejsi)
-rzemieślnicy
-niewolnicy(chłopi-dłużnicy)
-jeńcy wojenni
-arystokracja rodowa(obrona kraju)
Ustrój:
-VIII- oligarchia(rządzi arystokracja rodowa)
-w czasie kolonizacji znaczenia nabierają kupcy i rzemieślnicy, domagają się praw
-niezadowolenie wywołała też niewola za długi
-reformacje:
*Drakon- spisał prawo zwyczajowe(prawo pisane krwią)
*Solon- zniesienie niewoli za długi, podział mieszkańców Aten według majątku, nie jak dotychczas urodzenia, utworzył Radę Czterystu i heliaję.
*Klejstenes- wzrost znaczenia zgromadzenia, Rada Pięciuset, nowy podział administracyjny 10 okręgów (fyle), urząd stratega(dowódcy)Perykles wybierany 16 razy, sąd skorupkowy
Te reformy prowadziły do ustroju demokratycznego, a ustrojem przejściowym pomiędzy oligarchią a demokracją była tyrania.
Wojny greków z persami w V w. p.n.e.
Przyczyny:
-ekspansywna polityka Persji
-zajęcie przez Persję miast w Jonii, nałożenie wysokich podatków, wybuch powstania anty-perskiego w Milecie(poparcie Grecji i Sparty)
Bitwy:
-Maraton- 490- Miltiades- Grecja- znaczenie moralne
-Termopile- 480- Kserkses, Leonidas- Persja- Persowie mogą zdobyć gr. środkową(bitwa pod Wizną)
-Salamina(morska)- 480- Temistokles- Grecja- charakter przełomowy
-Plateje- 479- Pauzaniasz- Grecja- Persowie wyparci z Grecji
Wojna Peleponeska 431- 404
W wojnie brały udział Ateny + Ateński Związek Morski i Sparta + Związek Peloponeski o hegemonię. Na morzu Ateny, na lądzie Sparta, 27 lat, wyniszczająca, totalna. Wygrała Sparta.
Skutki:
-zniszczenie kraju
-osłabione polis
Ateny po wojnie
-Rada Pięciuset- wstępne wybory i losowanie, 10 zespołów kierujących bieżącą polityką państwa; ustalenie porządku obrad zgromadzenia, przygotowywanie wniosków, zarządzanie finansami, współpraca z urzędnikami.
-Zgromadzenie Ludowe- wszyscy ateńczycy po 20 roku życia; uchwalanie ustaw, wypowiadanie wojen, pokoju
-Stratedzy- dowódcy wybierani na 1 rok. Perykles 16 razy; sprawy zagraniczne, wojny
-Sędziowie- 30 lat, losowanie, na 1 rok; sprawy publiczne
-Urzędnicy- losowanie, 30 lat, na 1 rok
776- pierwsze igrzyska olimpijskie
490-
480-
479-
333-Aleksander Macedoński zdobył Gordion(węzeł gordyjski), klęska Persów pod Issos w południowo-wschodniej Anatolii
323-Ptolemeusz zostaje satrapą Egiptu i otworzył muzeum w Aleksandrii, wojna lamijska, 10 czerwca Aleksander Wielki władca Macedonii w Babilonie
Polis- około 300, przeważnie demokracja
Oligarchia- rządy nielicznych, Sparta, naj. geruzja
Demokracja- rządy obywateli
Hoplici- ciężko zbrojni piechurzy w falandze
Demagog- polityk, Perykles, doskonały mówca
Strateg- 10 strategów, 1 rok, Perykles 16 razy
Filozofia- słowo filozofia pochodzi od matematyka i filozofa Pitagorasa VI. Pierwotnie sens dosłowny- poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub posiadanie mądrości
Tyran- osoba sprawująca nieograniczoną władzę, zdobytą niezgodnie z prawem