MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Grzybowska
Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych
w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Mirosława Gastoł
mgr Małgorzata Krzyżaniak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Agnieszka Grzybowska
Konsultacja:
dr Elżbieta Sałata
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej  Prowadzenie
pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie 343[01].Z2.01 zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik administracji.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 7
3. Cele kształcenia 8
4. Materiał nauczania 9
4.1. Bilans księgowy  pojęcie i rodzaje 9
4.1.1. Materiał nauczania 9
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Budowa zakładowego planu kont 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych
i analitycznych 21
4.3.1. Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.3.3. Ćwiczenia 24
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach wynikowych 28
4.4.1. Materiał nauczania 28
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.4.3. Ćwiczenia 31
4.4.4. Sprawdzian postępów 33
4.5. Wynik finansowy 34
4.5.1. Materiał nauczania 34
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.5.3. Ćwiczenia 36
4.5.4. Sprawdzian postępów 37
4.6. Ewidencja rzeczowych aktywów trwałych i obrotowych oraz z
ródła
pozyskiwania aktywów trwałych (leasing) 38
4.6.1. Materiał nauczania 38
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.6.3. Ćwiczenia 41
4.6.4. Sprawdzian postępów 43
4.7. Ewidencja obrotu pieniężnego 44
4.7.1. Materiał nauczania 44
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.7.3. Ćwiczenia 45
4.7.4. Sprawdzian postępów 46
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.8. Ewidencja rozrachunków z tytułu wynagrodzeń i zaliczek
oraz rozrachunków publicznoprawnych 47
4.8.1. Materiał nauczania 47
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.8.3. Ćwiczenia 48
4.8.4. Sprawdzian postępów 49
4.9. Metody kalkulacji kosztów 50
4.9.1. Materiał nauczania 50
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 51
4.9.3. Ćwiczenia 52
4.9.4. Sprawdzian postępów 54
4.10. Międzyokresowe rozliczenie kosztów 55
4.10.1. Materiał nauczania 55
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 56
4.10.3. Ćwiczenia 56
4.10.4. Sprawdzian postępów 58
4.11. Wycena bilansowa i inwentaryzacja 59
4.11.1. Materiał nauczania 59
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 60
4.11.3. Ćwiczenia 61
4.11.4. Sprawdzian postępów 64
5. Sprawdzian osiągnięć 65
6. Literatura 70
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswojeniu wiadomości z zakresu rachunkowości
i prowadzeniu pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne,
- wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
W rozdziale Materiał nauczania treści kształcenia zostały omówione w sposób ogólny.
Podany zasób wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia celów kształcenia
niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości o wskazaną literaturę.
Materiał nauczania podzielono na następujące części:
1. Bilans księgowy  pojęcie i rodzaje.
2. Budowa zakładowego planu kont.
3. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych i analitycznych.
4. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach wynikowych.
5. Wynik finansowy.
6. Ewidencja rzeczowych aktywów trwałych i obrotowych oraz z
ródła pozyskiwania
aktywów trwałych (leasing).
7. Ewidencja obrotu pieniężnego.
8. Ewidencja rozrachunków z tytułu wynagrodzeń i zaliczek oraz rozrachunków
publicznoprawnych.
9. Metody kalkulacji kosztów.
10. Międzyokresowe rozliczenie kosztów.
11. Wycena bilansowa oraz jej inwentaryzacja.
W części Bilans księgowy  pojęcie i rodzaje omówiono i sklasyfikowano składniki
majątku. W części drugiej zapoznano się z planem kont, niezbędnym elementem
informacyjnym w każdej jednostce oraz urządzeniem do ewidencji wszystkich przesunięć
w składnikach majątku, czyli kontem księgowym. W kolejnych rozdziałach przedstawiono
strukturÄ™ ewidencji na kontach bilansowych, analitycznych i wynikowych. IstotÄ™
obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego, sposób ustalenia i rozliczenia go
zamieszczono w części piątej. Materiał części szóstej przedstawia ewidencję płynnego
(zużywanego w jednym cyklu produkcyjnym) i stałego (niepłynnego) majątku firmy. W części
poświęconej obrotowi pieniężnemu przedstawiono zasady ewidencji środków pieniężnych
przechowywanych w kasie jednostki i na rachunkach bankowych. Materiał poświęcony
rozrachunkom zawiera ich klasyfikacjÄ™ oraz zasady ewidencji. Ustalenie jednostkowego kosztu
wytworzenia przedmiotu przedstawiono w podrozdziale Metody kalkulacji kosztów.
Zagadnienie rozgraniczenia kosztów dotyczących poszczególnych okresów sprawozdawczych
przedstawiono w materiale dotyczącym międzyokresowych rozliczeń kosztów. Problematykę
dotyczącą wyceny aktywów i pasywów, a także rejestrację stwierdzonych różnic
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
inwentaryzacyjnych w składnikach majątkowych i ich rozliczenie omówiono w ostatnim
podrozdziale materiału nauczania.
Nie zamieszczono treści dotyczących dokumentacji, procedur księgowych, ponieważ
treści te zostały szczegółowo omówione w jednostce modułowej 343[01].01.05
Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych.
Z podrozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do
poznawania treści materiału. Po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania,
sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń. Stan swojej wiedzy, która będzie
Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń możesz także sprawdzić po zapoznaniu się
z materiałem nauczania.
Wskazane jest, abyś wykonał wszystkie ćwiczenia po zapoznaniu się z materiałem
nauczania. W celu utrwalenia poznawanego materiału zaleca się także ćwiczenia w domu
wykorzystujÄ…c wskazanÄ… literaturÄ™.
Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów,
odpowiadając na pytania podane w podrozdziale Sprawdzian postępów. W tym celu
powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem:
TAK  jeżeli twoja odpowiedz
na pytanie jest pozytywna,
NIE  jeżeli twoja odpowiedz
na pytanie jest negatywna.
Zakreślenia pod słowem NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują, jakich
treści jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić.
Na zakończenie jednostki możesz w celu sprawdzenia swoich umiejętności skorzystać
z zamieszczonego w poradniku testu.
Pamiętaj, że pracując przy komputerze należy przyjąć odpowiednią postawę zgodnie zasadami
bhp oraz ergonomii pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
343[01].Z2
Ekonomiczne podstawy funkcjonowania
jednostek organizacyjnych
343[01].Z2.01
Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń
gospodarczych w przedsiębiorstwie
343[01].Z2.02 343[01].Z2.03
Prowadzenie ewidencji księgowej Gromadzenie danych statystycznych
w jednostkach organizacyjnych sfery i ich wykorzystywanie w procesach
budżetowej
decyzyjnych
343[01].Z2.04
Sporządzanie sprawozdań finansowych,
statystycznych i budżetowych
343[01].Z2.05
Przeprowadzanie analizy ekonomiczno-
-finansowej
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Ekonomiczne podstawy funkcjonowania jednostek organizacyjnych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- pobierać ze stron internetowych stosowne formularze, niezbędne do wykonywania
ćwiczeń,
- posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,
- korzystać z przepisów ustawy o rachunkowości, przepisów podatkowych oraz innych
przepisów prawnych wykorzystywanych w rachunkowości,
- obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
- stosować zasady ewidencji z zastosowaniem komputerowego programu finansowo-
-księgowego,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- pracować w grupie i indywidualnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
- identyfikować składniki aktywów i pasywów,
- posługiwać się planem kont,
- ewidencjonować operacje gospodarcze na podstawie dowodów księgowych
i zakładowego planu kont na kontach bilansowych i wynikowych oraz pozabilansowych,
- stosować zasady prowadzenia ewidencji analitycznej właściwej dla poszczególnych
składników aktywów i pasywów,
- stosować podstawowe zasady ewidencji rozrachunków (należności i zobowiązań
z kontrahentami, pracownikami, oraz rozrachunków publiczno-prawnych),
- rozróżniać warianty rachunku kosztów,
- zaksięgować koszty w układzie rodzajowym i funkcjonalnym,
- rozliczyć koszty w czasie,
- sporządzić kalkulację kosztów wybraną metodą,
- zaksięgować przychody,
- ustalić i rozliczyć wynik finansowy na podstawie podanych stanów kont kosztów
i przychodów,
- zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące stanu i ruchu rzeczowych aktywów
trwałych i obrotowych,
- zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące leasingu,
- zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące obrotu pieniężnego,
- dokonać inwentaryzacji aktywów i pasywów, zaksięgować ewentualne różnice,
- odróżnić wycenę w trakcie roku od wyceny bilansowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Bilans księgowy  pojęcie i rodzaje
4.1.1. Materiał nauczania
Bilans księgowy jest podstawowym sprawozdaniem finansowym przedstawiającym
sytuację finansową określonej jednostki gospodarczej w określonym momencie czasowym.
Stanowi on zestawienie środków będących w dyspozycji firmy  aktywów oraz z
ródeł ich
pochodzenia  pasywów.
Przedstawia on w istocie swej podstawowe równanie rachunkowości, w którym:
AKTYWA (MAJ
TEK) = PASYWA ( KAPITAA
Y)
co oznacza, że w zestawieniu tym suma aktywów musi być równa sumie pasywów  jest to
zasada  równowagi bilansowej.
Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać: oznaczenie jednostki dla której bilans
jest sporządzony, określenie momentu bilansowego (daty na którą bilans jest sporządzony),
wyszczególnienie składników aktywów i pasywów, sumy cząstkowe aktywów i pasywów,
ogólną wartość aktywów i pasywów, datę sporządzenia bilansu, podpis osoby sporządzającej
bilans, podpis kierownika jednostki.
Rodzaje bilansów:
 poczÄ…tkowy  bilans otwarcia  B.O.
 końcowy  bilans zamknięcia  B.Z.
Sporządzany na koniec roku jest zarazem bilansem początkowym dla następnego roku
obrotowego. Najprostszy układ bilansu obrazuje następujący przykład (wzór 1).
Aktywa Pasywa
A. Aktywa trwałe 1 500 A. Kapitał własny 1 800
I. Wartości niematerialne i prawne 200 I. Kapitał podstawowy 1 100
II. Rzeczowy majątek trwały 900 II. Kapitał zapasowy 400
III. Należności długoterminowe 300 III. Zysk z lat ubiegłych 100
IV. Inwestycje długoterminowe 100 IV. Zysk netto (bieżącego roku) 200
B. Aktywa obrotowe 1 000 B. ZobowiÄ…zania i rezerwy na
I. Zapasy 550 zobowiÄ…zania 700
II. Należności krótkoterminowe 200 I. Rezerwy na zobowiązania 200
III. Inwestycje krótkoterminowe 250 II. Zobowiązania długoterminowe
1) papiery wartościowe 100 III. Zobowiązania krótkoterminowe 300
2) środki pieniężne 150 IV. Rozliczenia międzyokresowe 200
Suma Aktywów 2 500 Suma Pasywów 2 500
Wzór 1. Ogólna struktura majątku jednostki i z
ródła jego pochodzenia.
Elementy bilansu:
Aktywa
Składniki majątku posiadane przez przedsiębiorstwo można podzielić na majątek trwały
i obrotowy (aktywa).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
" Aktywa trwałe  (majątek trwały), obejmują te środki gospodarcze (np. budynki,
maszyny), które są zdolne do zachowania swojej postaci przez dłuższy okres czasu (ponad
12 miesięcy) i użytkowania przez tę jednostkę.
Na aktywa trwałe (majątek) składają się:
1. Wartości niematerialne i prawne  nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się
do gospodarczego wykorzystania o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności
dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki (np. prawa autorskie,
licencje, koncesje, oprogramowania komputerowe).
2. Rzeczowe aktywa trwałe obejmują:
a) Środki trwałe  rzeczowe aktywa trwałe o przewidywanym okresie użyteczności dłuższym
niż 1 rok kompletnie zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Do środków
trwałych zaliczamy: grunty i prawo wieczystego użytkowania gruntów, budowle i budynki,
lokale oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, oraz spółdzielcze
prawo do lokalu użytkowego, maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
ulepszenie w obcych środkach trwałych, inwentarz żywy.
b) Środki trwałe w budowie  zaliczane do aktywów trwałych środki w okresie ich
budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.
3. Należności długoterminowe  należności, których okres spłaty jest dłuższy niż 1 rok
i powstały z innych tytułów niż sprzedaż wyrobów, towarów i usług.
4. Inwestycje długoterminowe  aktywa nabyte, środki zgromadzone na długoterminowych
rachunkach bankowych, w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających
z przyrostu ich wartości (np. w formie odsetek, dywidend), które jednostka zamierza
posiadać w okresie dłuższym niż 1 rok.
5. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe  obejmują rozliczenia w czasie wydatków
poniesionych z różnych tytułów (np. odroczonego podatku dochodowego). Inne
rozliczenia międzyokresowe związane są z kosztami rozliczanymi w czasie, w okresie
dłuższym niż 12 miesięcy. Koszty rozliczane w czasie dotyczą takich sytuacji, gdy
jednostka poniosła wydatki, które są związane z jej przyszłą działalnością.
" Aktywa obrotowe  to środki gospodarcze, które ulegają ciągłym przekształceniom
wskutek wykorzystywania ich w procesie gospodarczym. Jednostka posiada i zużywa aktywa
obrotowe w okresie krótszym niż 12 miesięcy. Ze względu na postać w jakiej występują
aktywa obrotowe dzielÄ… siÄ™ na:
1. Aktywa rzeczowe (zapasy)  są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu normalnego
cyklu produkcyjnego właściwego dla danej jednostki. Do rzeczowego majątku
obrotowego należą zapasy, które ze względu na przeznaczenie w danej jednostce
gospodarczej dzieli siÄ™ na:
a) materiały  są nabywane w celu zużycia na własne potrzeby jednostki. Na ogół
występują w postaci podstawowych surowców i są zużywane jednorazowo w danym
cyklu produkcyjnym (np. drożdże, mąka, jaja w piekarni). Również materiały mogą
występować w postaci z
ródeł energii (np. benzyna, oleje), lub materiałów
pomocniczych (np. opakowania, środki czystości, materiały biurowe);
b) półprodukty, produkty w toku  niezakończone jeszcze na dany moment wyroby
własnej produkcji oraz nie zakończone jeszcze roboty i usługi;
c) produkty gotowe  to wykonane we własnym zakresie i przeznaczone do sprzedaży
dobra lub usługi;
d) towary  to rzeczowe składniki majątku obrotowego nabyte w celu sprzedaży innym
jednostkom. SÄ… to typowe zapasy w jednostkach handlowych;
e) zaliczki na dostawy  są to przekazane dostawcom kwoty na zakup materiałów lub
towarów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
2. Należności krótkoterminowe  są to należne jednostce kwoty pieniężne, które jednostka
otrzyma w przyszłości od innych podmiotów (np. kontrahentów z tytułu dostaw, usług).
Zwykle należności powstają, gdy moment sprzedaży produktów gotowych występuje
wcześniej niż moment zapłaty za nie.
3. Inwestycje krótkoterminowe  obejmują krótkoterminowe aktywa finansowe (akcje, czeki
i weksle, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki oraz środki pieniężne w kasie i na
rachunkach bankowych), które są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu
12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich nabycia.
4. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe  obejmują różne wydatki poniesione na
przyszłe okresy, które są rozliczane w czasie w okresie krótszym niż 12 miesięcy.
Informacje płynące z aktywów, które można wykorzystać, to przede wszystkim:
 struktura majątku firmy (czy firma posiada więcej majątku obrotowego czy odwrotnie),
 wielkość majątku (suma obu tych pozycji)  porównanie z innymi spółkami z tej samej
branży jest informacją o wielkości firmy,
 porównanie poszczególnych pozycji może nam dać odpowiedz
na pytania: czy spółka
posiada grunty, budynki, zapasy i w jakiej ilości, jak duża kwota należności jest
u klientów, czy inwestuje na rynku kapitałowym, czy posiada jednostki od siebie zależne.
Pasywa (z
ródła finansowania majątku)
Pasywa to znajdujące się w dyspozycji przedsiębiorstwa kapitały, które stanowią z
ródła
sfinansowania aktywów. y
ródła pochodzenia majątku wskazują, kto wyposażył daną jednostkę
gospodarczą w środki odpowiedniej wartości i na jakich warunkach.
Im większy jest udział funduszy własnych w ogólnej sumie pasywów jednostki, tym
mniejsze jest ryzyko finansowe działalności jednostki. Udział funduszy własnych w ogólnej
sumie pasywów oblicza się dzieląc wartość funduszy własnych przez wartość pasywów
ogółem. Udział zobowiązań i rezerw na zobowiązania w ogólnej sumie pasywów oblicza się
dzieląc wartość zobowiązań i rezerw na zobowiązania przez wartość pasywów ogółem.
" Kapitał własny  obejmuje równowartość składników majątku wniesionych na trwale do
jednostki przez jej właścicieli jak i część zysku wygospodarowaną przez jednostkę, która
została przeznaczona na finansowanie jej działalności, lub która nie została podzielona przez
właścicieli.
Kapitał własny możemy podzielić na:
1. Kapitał podstawowy  określa, kto jest właścicielem jednostki. Jest on wnoszony
w momencie powstawania przedsiębiorstwa. W kolejnych latach kapitał ten może być
podwyższany zarówno przez właścicieli jak i inne podmioty. Kapitały własne noszą różne
nazwy w zależności od formy prawnej jednostek i ich właścicieli:
- kapitał zakładowy występuje w spółkach kapitałowych,
- kapitał wspólników występuje w spółkach osobowych,
- wkład właściciela występuje w jednoosobowych przedsiębiorstwach prywatnych osób
fizycznych,
- fundusz założycielski występuje w przedsiębiorstwach państwowych,
- fundusz udziałowy występuje w spółdzielniach.
2. Kapitał zapasowy (rezerwowy)  utworzony jest z zatrzymanych zysków w jednostkach.
Właściciele, zobligowani przepisami prawa lub na podstawie własnej decyzji przeznaczają
część wygospodarowanego zysku na kapitał zapasowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 Kolejnymi elementami kapitału własnego są zysk lub strata z lat ubiegłych i zysk lub strata
netto z bieżącego roku. Zysk zwiększa wartość kapitału własnego, a strata powoduje jego
zmniejszenie.
" Kapitał obcy (Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania)  jest dodatkowym z
ródłem
finansowania majątku. Kapitał ten ma charakter długoterminowy. Zobowiązania to wynikające
z przeszłych zdarzeń obowiązki wykonania świadczeń o określonej wartości. Spłata
zobowiązania powoduje wykorzystanie przez jednostkę posiadanych lub przyszłych aktywów.
Elementami kapitału obcego są:
1. Rezerwy na zobowiązania  rezerwy utworzone na przyszłe zobowiązania (z tytułu
odroczonego podatku dochodowego, na świadczenia emerytalne i podobne).
2. Zobowiązania długoterminowe  zobowiązania o terminie wymagalności powyżej 1 roku.
Są to na ogół kredyty, pożyczki, obligacje.
3. Zobowiązania krótkoterminowe  zobowiązania z tytułu dostaw i usług, zobowiązania
wobec budżetu (np. podatki i składki ZUS od wynagrodzeń za grudzień zostaną zapłacone
w styczniu). Zobowiązania krótkoterminowe obejmują okresy wymagalności do
12 miesięcy i powyżej 12 miesięcy.
4. Rozliczenia międzyokresowe  to rozliczenia przychodów w czasie.
Pasywa dostarczajÄ… informacji o jednostce na temat tego:
 czy cały kapitał akcyjny został pokryty,
 czy w roku ubiegłym wypracowała ona zysk czy stratę,
 czy w roku bieżącym wypracowała zysk czy stratę i jak duże,
 czy wyemitowała obligacje (jeśli tak to za jaką kwotę),
 czy posiada zaciągnięte kredyty i pożyczki, czy są one długoterminowe, czy tylko
obrotowe,
 czy posiada zobowiązania wobec dostawców.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Zdefiniuj pojęcia aktywów i pasywów?
2. Co oznacza termin równowagi bilansowej?
3. Jakie znasz grupy aktywów obrotowych?
4. Z jakich z
ródeł finansowany jest majątek jednostki?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
bilans uproszczony na podstawie następujących danych:
aktywa trwałe: 50 000 zł, aktywa obrotowe: 43 000 zł, kapitały własne: 64 000 zł,
zobowiązania obce: 29 000zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem (wzór 1),
2) ustalić układ rozmieszczenia aktywów i pasywów w bilansie,
3) zapoznać się z informacjami z ćwiczenia,
4) sporządzić bilans na podstawie wzoru nr 1 z materiału nauczania,
5) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
bilans uproszczony na podstawie następujących danych:
środki trwałe: 140 000 zł, zapasy: 190 000 zł, środki pieniężne w banku: 15 200 zł, środki
pieniężne w kasie: 5 600 zł, kapitały własne: 240 000 zł, zobow. wobec dostawców: 48 000 zł.
Ustal wysokość kredytu bankowego i wpisz go do bilansu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem (wzór 1),
2) ustalić, co składa się na aktywa i pasywa,
3) zapoznać się z informacjami z ćwiczenia,
4) sporządzić bilans na podstawie wzoru nr 1 z materiału nauczania,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na podstawie poniższych danych wypełnij przykładowy bilans jednostki:
I. Informacje ogólne:
 nazwa i adres jednostki: HIT sp. z o.o.; ul. Polna 8; xx-xxx Poznań;
 moment bilansowy: 31.12.2005 r.,
 data sporzÄ…dzenia bilansu: 09.03.2006 r.,
 Prezesem Zarządu Spółki jest Paweł Krzyk, a Głównym Księgowym Marcin Nosek.
II. Dane dotyczące stanu aktywów i pasywów na koniec 2005 r.(w nawiasach podano wartości
na koniec 2004 r.).
Wartości niematerialne i prawne: 18 400 zł (16 500), kapitał podstawowy: 356 000 zł
(356 000), rezerwy na zobow.: 70 000 zł (68 700), krótkoterminowy kredyt bankowy: 20 000
zł (19 000), zobow. długoterminowe: 34 300 zł (34 000), inwestycje krótkoterminowe: 24 000
zł (29 000), zapasy: 130 000 zł (125 000), zysk: 14 000 zł. (10 000), kapitał zapasowy: 10 000
zł (10 000), zobow. krótkoterminowe: 12 000 zł (12 800), krótkoterminowe rozliczenia
międzyokresowe (czynne): 4 200 zł (3 900), należności krótkoterminowe: 16 000 zł. (18 000),
rzeczowe aktywa trwałe: 292 000 zł (280 000), rozliczenia międzyokresowe (bierne): 2 500 zł
(3 100), inwestycje długoterminowe: 15 600 zł (19 300), długoterminowe należności: 15 000 zł
(18 000), długoterminowe rozliczenia międzyokresowe: 3 600 zł (3 900).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) pobrać ze strony internetowej www.pity.pl, druki IPS, z grupy formularzy finansowo-
-księgowych bezpłatny wzór bilansu,
3) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
z pomocÄ… systemu komputerowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 ,
 kalkulator,
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskazać różnice między należnościami długoterminowymi
a krótkoterminowymi?
ðð ðð
2) określić kryterium zaliczania elementów majątku do aktywów trwałych?
ðð ðð
3) scharakteryzować grupy aktywów obrotowych?
ðð ðð
4) objaśnić z jakich z
ródeł finansowany jest majątek jednostki?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Budowa zakładowego planu kont
4.2.1. Materiał nauczania
Każda jednostka organizacyjna powinna posiadać dokumentację opisującą system
rachunkowości, czyli zakładowy plan kont. Plan ten ustala i aktualizuje kierownik jednostki.
Podstawowym celem planu kont jest takie zorganizowanie ewidencji, aby:
 księgi rachunkowe były prowadzone w sposób usystematyzowany, rzetelny,
 informacje wynikające z kont były dobrze dostosowane do potrzeb jednostki,
 jego dane zapewniały w pełni sporządzenie sprawozdań finansowych.
W celu ułatwienia jednostkom gospodarczym opracowania planów kont Ministerstwo
Finansów opracowało wzorcowy plan kont zawierający numery i nazwy podstawowych kont:
PLAN KONT
Zespół 0  Aktywa trwałe
010 Rzeczowe aktywa trwałe
020 Wartości niematerialne i prawne
030 Inwestycje długoterminowe
071 Umorzenie środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych
Zespół 1  Środki pieniężne i inne krótkotrwałe aktywa finansowe
100 Kasa
131 Bieżące rachunki bankowe
132 Lokacyjne rachunki bankowe
135 Inne aktywa pieniężne
138 DÅ‚ugoterminowe kredyty bankowe
139 Krótkoterminowe kredyty bankowe
140 Krótkoterminowe aktywa finansowe
Zespół 2  Rozrachunki i roszczenia
201 Rozrachunki z odbiorcami
202 Rozrachunki z dostawcami
220 Rozrachunki publicznoprawne
230 Rozrachunki z pracownikami
240 Pozostałe rozrachunki
250 Odpisy aktualizujÄ…ce rozrachunki
Zespół 3  Materiały i towary
300 Rozliczenie zakupu
310 Materiały
330 Towary
340 Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów i materiałów
Zespół 4  Koszty według rodzajów i ich rozliczenie
401 Zużycie materiałów i energii
402 Usługi obce
403 Podatki i opłaty
404 Wynagrodzenia
405 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników
408 Amortyzacja
409 Pozostałe koszty rodzajowe
490 Rozliczenie kosztów rodzajowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zespół 5  Koszty według typów działalności i ich rozliczenie
500 Koszty działalności podstawowej
530 Koszty działalności pomocniczej
540 Koszty sprzedaży
550 Koszty zarzÄ…du
580 Rozliczenie kosztów działalności
Zespół 6  Produkty i rozliczenia międzyokresowe
600 Produkty gotowe
620 Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów
640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów
641 Inne rozliczenia międzyokresowe
Zespół 7  Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem
700 Sprzedaż produktów
701 Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
730 Sprzedaż towarów
731 Wartość Sprzedanych towarów w cenie zakupu
740 Sprzedaż materiałów
741 Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu
750 Przychody finansowe
751 Koszty finansowe
760 Pozostałe przychody operacyjne
761 Pozostałe koszty operacyjne
770 Zyski nadzwyczajne
771 Straty nadzwyczajne
Zespół 8  Kapitały (fundusze), fundusze specjalne, rezerwy, wynik finansowy
800 Kapitał podstawowy
811 Kapitał zapasowy
812 Pozostałe kapitały rezerwowe
820 Rozliczenie wyniku finansowego
830 Rezerwy
840 Przychody przyszłych okresów
850 Fundusze specjalne
860 Wynik finansowy
870 Podatek dochodowy
Ewidencję zdarzeń gospodarczych prowadzi się na kontach księgowych. Informacje
zawarte w koncie obrazują stan początkowy przedmiotu ewidencji, bieżące zmiany, stan
końcowy. Elementami konta są: nazwa i symbol cyfrowy konta, dwie przeciwstawne strony
konta: lewa strona zwana winien (Wn) lub debet (Dt); prawa strona zwana (Ma) lub credit
(Ct), służą do rejestrowania zapisów księgowych związanych z operacjami gospodarczymi
(np. konto o nazwie  KASA zawiera operacje związane z wpłatami i wypłatami gotówki).
Wpisanie nazwy i numeru konta, jaki został nadany w planie kont, określa się jako
założenie konta. Kolejną czynnością jest jego otwarcie. Otwarcie konta polega na wpisaniu
salda poczÄ…tkowego (Sp) z bilansu otwarcia (BO).
Po założeniu i otwarciu kont zapisuje się na nich operacje gospodarcze. Rejestracja
operacji gospodarczych może być dokonywana bądz
po stronie Winien, bÄ…dz
po stronie Ma.
Zapisywanie operacji po stronie Wn i po stronie Ma konta określa się jako:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Dt lub Wn Nazwa i symbol cyfrowy Ct lub Ma
debetowanie konta kredytowanie konta
obciążanie konta uznanie konta
zapisywanie w ciężar zapisywanie na dobro konta
Rys. 1. Elementy konta  teowego (kształt litery T) i typowe określenia zapisów na koncie.
Ponieważ każda operacja powoduje co najmniej dwie zmiany w związku z tym operacja ta
jest rejestrowana na kontach zgodnie z zasadą tzw. podwójnego zapisu  co oznacza zapis: na
co najmniej 2 kontach księgowych, jeśli na jednym koncie po stronie Wn, to na drugim po
stronie Ma, w takich samych kwotach na obu kontach, w oparciu o ten sam dowód księgowy
na obu kontach.
Suma aktywów + zwiększenia  zmniejszenia = Sumie pasywów
Suma aktywów = Sumie pasywów + zwiększenia  zmniejszenia
Suma aktywów + zwiększenia = Sumie pasywów + zwiększenia
Suma aktywów  zmniejszenia = Sumie pasywów  zmniejszenia
 Obrót konta  suma wszystkich operacji gospodarczych zapisanych po stronie Wn lub po
stronie Ma. Suma wszystkich zapisów po stronie Wn to obrót debetowy konta, a suma
wszystkich zapisów po stronie Ma to obrót kredytowy konta.
 Saldo konta  różnica między sumą obrotów debetowych konta a sumą obrotów
kredytowych.
Saldo konta może mieć charakter debetowy bądz
kredytowy w zależności od
kształtowania się wielkości obrotów debetowych i kredytowych.
Saldo debetowe  występuje wówczas, gdy obrót debetowy jest większy niż obrót kredytowy.
Saldo kredytowe  występuje, gdy obrót kredytowy jest większy niż obrót debetowy.
Gdy obroty debetowe konta są równe obrotom kredytowym wtedy konto ma saldo zerowe.
Saldo konta można obliczyć w dowolnym momencie. Istotne znaczenie ma saldo obliczone na
koniec roku obrotowego, które nosi nazwę salda końcowego. Jest ono zarazem saldem
początkowym tego konta w okresie następnym. Saldo początkowe otwiera dane konto.
Na koniec każdego roku obrotowego dokonuje się zamknięcia konta. Oznacza to brak
możliwości dokonywania zapisów na danym koncie.
Wn KONTO  A Ma
(Sp) 200 300
zapisy debetowe (1) 400 500 zapisy kredytowe
(2) 600 150
obroty debetowe  1.200 950  obroty kredytowe
250  saldo debetowe (1200  950)
obroty konta 1.200 1.200 obroty konta
===============================
Rys. 2. Zamknięcie konta  teowego .
Zamknięcie konta teowego polega na wpisaniu salda końcowego po tej stronie konta,
która wykazuje mniejszy obrót. Wynik podsumowania strony debetowej i osobno strony
kredytowej jest określany jako obroty konta. Po dokonaniu tego sumowania konto ulega
zamknięciu. Znakiem zamknięcia jest dwukrotne jego podkreślenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką rolę spełnia zakładowy plan kont?
2. Jak innymi zwrotami może być określony zapis operacji po stronie Ma?
3. Jak innymi zwrotami może być określony zapis operacji po stronie Wn?
4. Co to jest zasada podwójnego zapisu?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otwórz konto i zapisz na nim następujące czynności: zapis po stronie Wn, zapis po stronie
Ma, zapis w ciężar konta, kredytowanie konta, zapis na dobro konta, debetowanie konta,
uznawanie konta, obciążanie konta.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) zapoznać się z elementami konta,
3) dokonać zapisów na koncie zgodnie z poleceniem,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij równania:
obrót debetowy = obrót kredytowy =& & , obrót debetowy > obrót kredytowy = saldo& & ..
obrót debetowy < obrót kredytowy = saldo& & & &
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) zdefiniować określenia podane w poleceniu,
3) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 3
Na podstawie danych zawartych poniżej ustal obroty i saldo konta  Towary i wpisz je
w wolne miejsca pod kontem księgowym, określ, czy jest to saldo debetowe, czy kredytowe,
dokonaj zamknięcia konta.
Debet (Dt) TOWARY Credit (Ct)
(BO) 10 000 3 000 (4)
(1) 4 000 10 000 (5)
(2) 2 500 550 (6)
(3) 5 000 4 500 (7)
obrót debetowy& & & & & & & , obrót kredytowy& & & & & & & & & & & & &
saldo konta & & & & & & & & , saldo konta: debet/kredyt (zaznacz właściwe)& & & & &
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) określić jak podsumowanie strony debetowej i strony kredytowej wpływa na obroty
i saldo konta,
3) dokonać odpowiednich wyliczeń zgodnie z poleceniem,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij zasadę podwójnego zapisu na podstawie zdarzenia polegającego na pobraniu
z banku gotówki, która została wpłacona do kasy jednostki gospodarczej. Zaksięguj tę
operacjÄ™ na kontach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) posługiwać się planem kont?
ðð ðð
2) podać wszystkie określenia zapisu po stronie Ma konta?
ðð ðð
3) podać wszystkie określenia zapisu po stronie Wn konta?
ðð ðð
4) omówić zasadę podwójnego zapisu?
ðð ðð
5) obliczyć obroty konta?
ðð ðð
6) ustalić salda na kontach?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych
i analitycznych
4.3.1. Materiał nauczania
Konta bilansowe służą do ujęcia stanu oraz zmian składników aktywów i pasywów. Na
podstawie sald tych kont na koniec roku obrotowego sporzÄ…dzany jest bilans jednostki.
Zmiana stanu aktywów i pasywów jednostki nosi nazwę operacji gospodarczej.
Dla każdej pozycji bilansowej otwiera się odrębne konto, które otrzymuje taką nazwę,
jaką ma ten składnik dla którego dane konto ma być prowadzone.
Konto aktywów jest otwierane saldem początkowym (zawsze po stronie  Wn ) przyjętym
z bilansu otwarcia lub w przypadku, gdy dany składnik w bilansie nie występował, pierwszą
operacjÄ… zapisanÄ… na danym koncie. Zadaniem kont bilansowych jest:
 przejęcie stanów początkowych z bilansu otwarcia (BO),
 ujęcie zmian tych stanów spowodowanych operacjami gospodarczymi w danym okresie,
 wykazanie stanów końcowych składników aktywów i pasywów do bilansu zamknięcia (BZ).
W ramach grupy kont bilansowych wyróżniamy:
konta aktywne (rys. 3), konta pasywne (rys. 4), konta aktywno  pasywne (rys. 5);
Konta aktywów(rys.3) funkcjonują następująco:
Wn KONTO AKTYWÓW Ma
Stan poczÄ…tkowy
Zwiększenie stanu składnika (+) Zmniejszenie stanu składnika (-)
Obroty debetowe Obroty kredytowe
Saldo końcowe (saldo debetowe)
Obroty konta Obroty konta
Rys. 3. Zasady funkcjonowania konta aktywnego.
Saldo debetowe oznacza, jaka była wartość danego składnika aktywów w momencie
zamykania konta. Brak salda informuje, że w momencie zamykania konta jednostka nie
posiadała składnika aktywów rejestrowanego na danym koncie.
Konta pasywów(rys.4) funkcjonują następująco:
Wn KONTO PASYWNE Ma
Saldo poczÄ…tkowe
Zmniejszenie stanu pasywów (-) Zwiększenie stanu pasywów (+)
Obroty debetowe Obroty kredytowe
Saldo końcowe (saldo kredytowe)
Obroty konta Obroty konta
Rys. 4. Zasady funkcjonowania konta pasywnego.
Saldo kredytowe oznacza, jaka była wartość danego składnika pasywów w momencie
zamykania konta. Brak salda oznacza, że w momencie zamykania konta jednostka nie
posiadała składnika pasywów rejestrowanego na danym koncie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Niektóre jednostki stosują również konta aktywno-pasywne (rozrachunkowe).
Wykorzystywane są one do rejestrowania rozrachunków. Obejmują one zarówno należności
jak i zobowiązania. Składnikami aktywów są należności, pasywów zaś zobowiązania.
Konta rozrachunkowe (rys.5) funkcjonują następująco:
Wn KONTO ROZRACHUNKOWE Ma
Sp  należności Sp  zobowiązania
+ zwiększenie stanu należności zwiększenie stanu zobowiązań +
 zmniejszenie stanu zobowiązań zmniejszenie stanu należności 
Obroty debetowe Obroty kredytowe
Saldo końcowe kredytowe Saldo końcowe debetowe
(końcowy stan zobowiązań) (końcowy stan należności)
Obroty konta Obroty konta
Rys. 5. Zasady funkcjonowania konta aktywno-pasywnego.
Prowadzenie jednego konta wspólnego dla należności i zobowiązań jest dogodne tylko
wówczas, gdy dany kontrahent jest zarówno wierzycielem, jak i dłużnikiem i mamy prawo
rozliczać się z nim saldem rozrachunkowym. Saldo końcowe może wystąpić po stronie Wn,
Ma, a nawet równocześnie po obu stronach. Ustalenie salda lub sald na kontach
rozrachunkowych wymaga analizy wszystkich zapisów po stronie Wn oraz po stronie Ma.
Przykładem konta rozrachunkowego jest konto  Rozrachunki z pracownikami , gdzie Saldo
początkowe po stronie Wn oznacza należności jednostki od pracowników (np. z tyt.
udzielonych zaliczek). Saldo poczÄ…tkowe po stronie Ma oznacza zobowiÄ…zania jednostki
wobec pracowników (np. niewypłacone pobory dla pracownika). Ustalenie salda końcowego
debetowego (końcowego stanu należności ) polega na tym, że do salda początkowego
należności dodajemy wszystkie zapisy, które zwiększały stan należności (strona Wn konta),
a następnie odejmujemy te zapisy (strona Ma), które powodują zmniejszenie stanu należności.
Ustalenie salda kredytowego polega na tym, że do salda początkowego zobowiązań dodajemy
wszystkie zwiększenia zobowiązań (strona Ma) oraz odejmujemy zapisy, które zmniejszały
stan zobowiązań (strona Wn).
Każdy zapis księgowy jest rejestrowany po stronie Wn i po stronie Ma. Suma zapisów po
stronie Wn musi być równa sumie po stronie Ma. Sprawdzenia prawidłowości wprowadzania
wszystkich zapisów księgowych dokonuje się, sporządzając zestawienie obrotów i sald.
Zestawienie to dostarcza danych do sporządzenia bilansu końcowego.
Zestawienie obrotów i sald (wzór 2) zawiera:
- symbole lub nazwy kont,
- salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obroty narastająco od początku roku
obrotowego i za okres sprawozdawczy, oraz salda na koniec okresu sprawozdawczego,
- sumę sald na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych, obrotów za okres sprawozdawczy
i narastajÄ…co od poczÄ…tku roku obrotowego oraz sald na koniec okresu
sprawozdawczego.
Zestawienie obrotów i sald pozwala wykryć błędy polegające na: zaksięgowaniu salda
początkowego po niewłaściwej stronie konta lub błędnej kwoty salda, zaksięgowaniu operacji
gospodarczej niezgodnie z zasadą podwójnego zapisu, błędy arytmetyczne, które powstały
przy obliczeniach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD
sporządzone na dzień & & & & & & r. (w zł)
Obroty narastajÄ…co
Obroty za okres
od poczÄ…tku roku
Nazwa Bilans otwarcia & & & & & .. (bez Salda końcowe
Lp. (razem z bilansem
konta bilansu otwarcia)
otwarcia)
Wn Ma Wn Ma Wn Ma Wn Ma
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Razem
Wzór 2. Zestawienie obrotów i sald.
Błędy stwierdzone w zapisach księgowych mogą być poprawione poprzez
przeprowadzenie zapisu zwanego stornem. Storno jest sposobem poprawiania błędów,
polegającym na usunięciu wpływu omyłkowego zapisu na saldo konta bez dokonywania
skreśleń.
Rozróżniamy 2 rodzaje storna:
a) storno czarne  polega anulowaniu zapisu błędnego za pomocą zapisu przeciwstawnego
do zapisu błędnego,
b) storno czerwone  polega na wniesieniu zapisu korygujÄ…cego po tej samej stronie po
której był zapis błędny, ale za pomocą liczb ujemnych (przy użyciu czerwonego koloru).
Przy obliczaniu obrotów konta sumy storna czerwonego odejmowane są od ogólnej sumy
obrotów.
W zależności od skutków, jakie wywołują operacje gospodarcze w bilansie, możemy je
podzielić na: wynikowe i bezwynikowe.
Operacje gospodarcze bezwynikowe mogą wywoływać następujące zmiany w bilansie:
- wzrost wartości składnika pasywów i jednoczesne zmniejszenie wartości innego składnika
pasywów, bez zmiany sumy bilansowej(np. spłata zobowiązania z otrzymanego kredytu),
- wzrost wartości jednego ze składników aktywów, kosztem zmniejszenia innego składnika
aktywów, bez zmiany sumy bilansowej,
- jednoczesny wzrost wartości składnika aktywów i pasywów(suma bilansowa rośnie),
- jednoczesne zmniejszenie wartości składnika aktywów i pasywów (spadek wartości sumy
bilansowej).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wynikowe operacje mogą wywoływać następujące zmiany w bilansie:
- równoczesne zwiększenie wartości stanu aktywów i wartości przychodów (np. naliczenie
odsetek od lokat),
- zmniejszenie stanu pasywów i zwiększenie wartości przychodów (np. odpisanie
przedawnionych zobowiązań),
- zmniejszenie stanu aktywów i zwiększenie wartości kosztów (np. zniszczenie budynku na
skutek pożaru),
- równoczesne zwiększenie stanu pasywów i wartości kosztów (np. naliczenie odsetek od
udzielonego kredytu.
Konta bilansowe i wynikowe przedstawiają ogólną sytuację majątkową i finansową
przedsiębiorstwa. Takie konta nazywamy  syntetycznymi. Cechą charakterystyczną tych kont
jest rejestracja operacji gospodarczych według zasady podwójnego zapisu. Dla wyodrębnienia
szczegółowych danych o składnikach majątkowych i zachodzących w nich procesach stosuje
siÄ™ ewidencjÄ™ analitycznÄ….
Konta analityczne to pomocnicze urządzenia księgowe służące do szczegółowej ewidencji
danych. Konta analityczne prowadzi się dla: rozrachunków z pracownikami, rozrachunków z
kontrahentami, operacji sprzedaży i zakupu, kosztów i istotnych dla jednostki składników
aktywów. Na kontach analitycznych obowiązuje tzw. zapis powtarzany. Oznacza to, że
księgowanie jest dokonywane po tej samej stronie, w tej samej kwocie i na podstawie tego
samego dowodu co na koncie syntetycznym, do którego prowadzona jest analityka. Zapis na
kontach analitycznych jest zapisem pojedynczym. Obrót debetowy(lub kredytowy) konta
syntetycznego jest równy sumie obrotów debetowych (lub kredytowych) wszystkich
prowadzonych do niego kont analitycznych. Saldo Wn (lub Ma) konta syntetycznego jest
równe sumie sald Wn (lub Ma) wszystkich kont analitycznych. W celu sprawdzenia
prawidłowości zapisów na kontach, sporządza się zestawienie obrotów i sald.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wyróżniamy konta i gdzie zapisujemy Sp. w grupie kont bilansowych?
2. Jak funkcjonują konta aktywów?
3. Jak funkcjonują konta pasywów?
4. Jak funkcjonujÄ… konta aktywno-pasywne?
5. Czy konto analityczne ma wiele kont syntetycznych?
6. Z jakich elementów składa się zestawienie obrotów i sald?
7. W jakim celu sporządzamy zestawienie obrotów i sald?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie podanych danych zaksięguj na kontach operacje gospodarcze, ustal obroty
i salda poszczególnych kont wiedząc, że:
Jednostka gospodarcza na dzień 01.01.2006 r. posiadała następujące salda początkowe:
środki trwałe 40 000 zł, towary 20 000 zł, produkty gotowe 15 000 zł, rachunki bankowe
35 000 zł, środki pieniężne w kasie 10 000 zł,(razem aktywa 120 000 zł);
kapitał podstawowy 45 000 zł, kapitał zapasowy 15 000 zł, kredyty bankowe 18 000 zł,
zobowiązania wobec dostawców 35 000 zł, zobowiązania wobec pracowników 7 000 zł
(razem pasywa 120 000 zł).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
W styczniu 2005r. miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
1) zapłata przelewem za fakturę od odbiorcy (WB) 2 500 zł
2) spłata zobowiązania wobec dostawcy (WB) 5 000 zł
3) spłata z rachunku bankowego raty kredytu (WB) 2 000 zł
4) pobrano z banku gotówkę na wypłatę części wynagrodzeń (WB+ KP) 5 500 zł
5) wypłata wynagrodzeń pracowników (KW) 5 500 zł
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe,
4) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
5) scharakteryzować funkcjonowanie kont aktywów i pasywów,
6) dokonać odpowiednich zapisów na kontach,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
Ćwiczenie 2
Na podstawie danych z ćwiczenia 1 sporządz
Zestawienie obrotów i sald.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać ćwiczenie nr 1,
2) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
3) wykorzystać formularz Zestawienie obrotów i sald (wzór 2) materiału nauczania,
4) dokonać odpowiednich zapisów we wskazanym formularzu,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały biurowe, stanowisko komputerowe,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 3
Na podstawie danych z ćwiczenia 1 sporządz
bilans zamknięcia na dzień 31.01.2006 r.
(przyjmujemy, że do końca miesiąca nie wystąpiły żadne inne operacje).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać ćwiczenie nr 1,
2) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
3) rozbudować formularz bilansu (wzór 1) na podstawie załącznika nr 1 do ustawy
o rachunkowości
4) dokonać odpowiednich zapisów we wskazanym formularzu,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe, stanowisko komputerowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Nanieś nazwy kont i zaksięguj następujące operacje gospodarcze.
Poniżej na wybranych kontach syntetycznych i analitycznych zamieszczone zostały salda
poczÄ…tkowe.
1) WB potwierdzający zapłatę za fakturę od dostawcy A na kwotę 40 000 zł
2) Otrzymano od dostawcy A fakturę za zakupione towary w kwocie 25 000 zł
3) WB potwierdzający zapłatę za fakturę od dostawcy B na kwotę 45 000 zł
4) WB potwierdzający spłatę zobowiązania od dostawcy C na kwotę 20 000 zł
Wn Ma Wn Ma Wn Ma
(BO) 210 000 (BO) 155 000
Wn Ma Wn Ma Wn Ma
(BO) 60 000 (BO) 75 000 (BO)20 000
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s.189],
3) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
4) dokonać odpowiednich zapisów na kontach,
5) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 ,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić grupy kont bilansowych?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie konta analitycznego?
ðð ðð
3) określić potrzeby stosowania zestawień obrotów i sald?
ðð ðð
4) zaksięgować operacje na kontach syntetycznych i analitycznych
(na podstawie ćwiczenia 4)?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach wynikowych
4.4.1. Materiał nauczania
Konta wynikowe to konta na których ewidencjonuje się przychody i koszty. Zadaniem
kont wynikowych jest dostarczenie informacji o przebiegu procesów kształtujących wynik
finansowy w określonych przedziałach czasowych. Otwarcie konta wynikowego następuje
w chwili zaksięgowania pierwszej operacji gospodarczej w danym roku, a zamknięcie konta
następuje wraz z ustaleniem wyniku finansowego jednostki. Osiągnięty wynik zależy od
uzyskanych przychodów i zysków nadzwyczajnych oraz ponoszonych kosztów, strat
nadzwyczajnych i obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego (podatek dochodowy).
WYNIK FINANSOWY
Koszty Przychody
Straty nadzwyczajne Zyski nadzwyczajne
Obciążenie wyniku
finansowego
Na wybór sposobu ewidencji kosztów mają wpływ m.in.: wielkość jednostki, rodzaj
działalności, struktura organizacyjna, zróżnicowanie oferowanych produktów.
Koszty działalności operacyjnej danego podmiotu mogą być ujmowane w następujących
układach ewidencyjnych:
 w układzie rodzajowym,
 w układzie kalkulacyjnym, obejmującym ( układ według nośników lub według miejsc ich
powstawania).
" Układ rodzajowy kosztów  stosowany jest w jednostkach, których działalność jest
w miarę jednorodna. Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym polega na wyodrębnieniu
rodzajów kosztów i ewidencjonowaniu kosztów każdego rodzaju na osobnym koncie(rys. 6).
Konta kosztów według rodzajów mogą wykazywać tylko salda Wn, które wyrażają wysokość
kosztów poniesionych przez jednostkę. Na koniec roku obrotowego salda te przenosi się
w ciężar konta  Wynik finansowy .
"
Wn Różne konta Ma Wn Koszty wg rodzajów Ma
Rys. 6. Księgowanie kosztów według rodzaju.
Na układ rodzajowy kosztów składają się: amortyzacja, zużycie materiałów i energii,
usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników, pozostałe
koszty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Kalkulacyjny układ kosztów zawiera rozszerzone informacje o kosztach, wskazuje na
związki poniesionych kosztów z celem (produktem, usługą). Układ kalkulacyjny wyróżnia:
 koszty bezpośrednie  odnoszące się wprost do danego produktu. Są to: koszty
materiałów bezpośrednich, koszty paliw i energii, koszty płac bezpośrednich wraz z narzutami,
inne koszty związane z przygotowaniem niezbędnych narzędzi, koniecznością skorzystania
z usług obcych itp.
 koszty pośrednie  rozliczane są w sposób umowny. Wymienia się tu:
koszy wydziałowe  koszty organizacji i obsługi produkcji na poszczególnych wydziałach,
koszty ogólnozakładowe (zarządu)  koszty ogólnej organizacji i obsługi przedsiębiorstwa
oraz utrzymania jego zarzÄ…du,
koszty sprzedaży  koszty, jakie ponosi jednostka w związku ze sprzedażą swoich produktów
(np. koszt reklamy, transportu, opakowań).
Koszty działalności podstawowej jednostki produkcyjnej lub usługowej ewidencjonujemy
na koncie  Koszty działalności podstawowej (rys. 7).
Różne konta Koszty wg rodzaju
Wn Ma Wn Ma
1
Rozliczenie Koszty działalności
Wn kosztów Ma Wn podstawowej Ma
2
1 - Ewidencja kosztów według rodzaju
2 - Rozliczenie kosztów według rodzaju na koszty działalności podstawowej
Rys. 7. Ewidencja kosztów działalności podstawowej.
Koszty zarządu ewidencjonuje się (zgodnie z rys. 7), zastępując konto  Koszty
działalności podstawowej , kontem  Koszty zarządu i analogicznie postępujemy z kontem
 Koszty sprzedaży .
Wszystkie koszty dotyczące działalności podstawowej jednostki stanowią podstawę do
obliczenia kosztu jednostkowego wytworzonych produktów. Produkty własne, których
produkcja została zakończona przyjmowane są do magazynu wyrobów gotowych wg kosztu
wytworzenia, a stamtÄ…d sprzedawane sÄ… odbiorcom.
Jeśli produkcja z różnych przyczyn nie została zakończona i na koncie  Koszty działalności
podstawowej występuje saldo  Winien , to saldo oznacza wartość produkcji nie zakończonej
(produkcji w toku).
Sprzedaż towarów wytworzonych bądz
zakupionych przez jednostkę może być
dokonywana w różnej formie. W przedsiębiorstwach produkcyjnych i usługowych dokonując
sprzedaży produktów, wraz z przychodami należy zaksięgować koszty wytworzenia
sprzedanych produktów dla ustalenia wyniku ze sprzedaży w ciągu roku. Do ewidencji
przychodów ze sprzedaży produktów służą konta  Sprzedaż produktów i  Koszt sprzedanych
produktów . Strona  Ma konta  Sprzedaż produktów zawiera przychody netto (bez
podatku VAT), jest to iloczyn ceny jednostkowej netto i ilości sprzedanych produktów ze
sprzedaży. Natomiast strona  Winien przyjmuje zmniejszenia przychodów o (np. rabaty,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
bonifikaty, reklamacje). Saldo konta  Sprzedaż produktów w trakcie roku obrotowego jest
zawsze kredytowe. Oznacza wartość sprzedanych produktów przez jednostkę. Wartość
sprzedanych produktów na koniec roku obrotowego po uwzględnieniu wszystkich zmniejszeń
przenoszona jest na konto  Wynik finansowy .
Po stronie  Ma konta  Koszt wytworzenia sprzedanych produktów księgowane są
koszty wytworzenia produktów, które zostały zwrócone przez kupujących (uwzględnione
reklamacje). Strona  Winien konta  Koszt wytworzenia sprzedanych produktów zawiera
rzeczywiste koszty wytworzenia. Saldo konta  Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
jest zawsze debetowe w trakcie roku i oznacza koszt wytworzenia sprzedanych wyrobów. Na
koniec roku przenoszone jest na konto  Wynik finansowy . Podmioty gospodarcze
dokonujące sprzedaży towarów i materiałów muszą razem z przychodami ze sprzedaży
zaewidencjonować wartość sprzedanych materiałów i towarów według cen nabycia lub cen
zakupu ( cena zakupu  to cena jaką płaci nabywca za zakupione towary i materiały, cena
nabycia  to cena zakupu powiększona o koszty uboczne tj. transport, koszty ubezpieczenia).
Dla ustalenia wyników ze sprzedaży wykorzystywane są konta:  Sprzedaż towarów
i materiałów i  Wartość sprzedanych towarów i materiałów .
Po stronie Ma konta  Sprzedaż towarów i materiałów nanosi się przychody netto ze
sprzedaży towarów i materiałów, po stronie Wn zaś księgowane są zmniejszenia przychodów
wynikające np. z uznanych reklamacji. Saldo konta  Sprzedaż towarów i materiałów jest
zawsze kredytowe w trakcie roku, oznacza wartość sprzedanych towarów i materiałów i jest
przenoszone na koniec roku obrotowego na konto  Wynik finansowy.
Po stronie Wn konta  Wartość sprzedanych towarów i materiałów księguje się wartość
sprzedanych towarów i materiałów w cenach zakupu lub nabycia, po stronie Ma natomiast
wartość zwróconych towarów i materiałów. Saldo tego konta jest zawsze debetowe w ciągu
roku i oznacza koszty zakupu sprzedanych przez jednostkę towarów i materiałów i jest
przenoszone na koniec roku na konto  Wynik finansowy .
Pozostałe przychody i koszty operacyjne są pośrednio związane z działalnością operacyjną
jednostki. Do ich ewidencji służą konta  Pozostałe przychody operacyjne i  Pozostałe koszty
operacyjne . Przychody księgujemy po stronie Ma konta, zaś koszty po stronie Wn. Na koniec
roku pozostałe przychody jak i pozostałe koszty przenosimy na konto  Wynik finansowy . Na
koncie pozostałych przychodów operacyjnych przeniesienie księgowane jest po stronie Wn, na
koncie  Pozostałych kosztów operacyjnych po stronie Ma.
Przychody finansowe (np. odsetki od lokat) posiadane przez jednostkę księgowane są na
koncie  Przychody finansowe po stronie Ma i saldo w trakcie roku jest zawsze kredytowe.
Po stronie Wn księgujemy przeniesienie wszystkich przychodów finansowych na konto
 Wynik finansowy . Odsetki od udzielonych kredytów stanowią koszt finansowy jednostki, są
księgowane na koncie  Koszty finansowe po stronie Wn i saldo w trakcie roku jest saldem
debetowym. Po stronie Ma księguje się przeniesienie wszystkich kosztów finansowych
poniesionych przez jednostkÄ™ na konto  Wynik finansowy .
Straty nadzwyczajne (np. zniszczenia na skutek powodzi) sÄ… rejestrowane na koncie  Straty
nadzwyczajne po stronie Wn i funkcjonujÄ… jak inne konta kosztowe. Zapisy te stanowiÄ…
wartość poniesionych strat przez jednostkę. Na koniec roku obrotowego sumę obrotów konta
 Straty nadzwyczajne przenosi siÄ™ na konto  Wynik finansowy . Zyski nadzwyczajne (np.
wypłacone odszkodowanie jednostce) są rejestrowane na koncie  Zyski nadzwyczajne po
stronie Ma konta i funkcjonują jak inne konta przychodowe. Na koniec roku sumę obrotów
tegoż konta przenosimy na  Wynik finansowy .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie elementy układu rodzajowego kosztów?
2. W jakich dwóch etapach zapisywane są koszty w dużych jednostkach gospodarczych?
3. W jaki sposób funkcjonują konta  Sprzedaż produktów ?
4. Jakie są zasady funkcjonowania konta  Pozostałe przychody operacyjne ?
5. W jaki sposób na wynik finansowy wpływają: przychody, koszty, straty, zyski?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal do którego z układów ewidencji kosztów zaliczysz następujące pojęcia:
amortyzacja, koszty działalności podstawowej, koszty sprzedaży, podatki i opłaty, usługi obce.
Układ rodzajowy:& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Układ kalkulacyjny:& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) scharakteryzować układy ewidencyjne kosztów,
3) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Otwórz i wpisz po właściwych stronach kont  Pozostałe koszty operacyjne ,  Przychody
finansowe ,  Koszty finansowe ,  Pozostałe przychody operacyjne następujące zdarzenia:
a) powstanie pozostałego kosztu operacyjnego dla konta  Pozostałe koszty operacyjne ,
b) powstanie przychodu finansowego dla konta  Przychody finansowe ,
c) powstanie kosztu finansowego dla konta  Koszty finansowe ,
d) powstanie pozostałego przychodu operacyjnego dla konta  Pozostałe przychody
operacyjne .
a następnie dokonaj przeksięgowań na wynik finansowy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) zapoznać się z zasadami funkcjonowania wskazanych w poleceniu,
3) dokonać odpowiednich zapisów księgowych,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Ćwiczenie 3
Otwórz konta i dokonaj odpowiednich zapisów dotyczących kosztów wiedząc, że:
salda początkowe niektórych kont w spółce ABC na dzień 01.01.2005 r. były następujące:
 materiały 30 000 zł, rachunek bankowy 15 000 zł.
W miesiącu styczniu miały miejsce następujące operacje:
1. Wydanie z magazynu materiałów biurowych (RW/1) 500 zł
2. Rozliczenie kosztów zużycia materiałów na koszty działalności podstawowej
(RW/1) 500 zł
3. Zapłacono podatek od nieruchomości (WB/1)
4. Rozliczenie podatku od nieruchomości na koszty działalności
podstawowej (WB/1) 1 200 zł
5. Otrzymano fakturę za usługi telekomunikacyjne (F/10) 2 500 zł
6. Rozliczenie kosztów usług na koszty działalności podstawowej (F/10) 2 500 zł
7. Otrzymano fakturę za konsultację prawną (F/11) 350 zł
8. Rozliczenie kosztów konsultacji na koszty działalności podstawowej (F/11) 350 zł
9. Lista płac za miesiąc styczeń 2005 r. (LP/1)
10. Rozliczenia kosztów wynagrodzeń na koszty działalności podstawowej (LP/1) 14 000 zł
Jednostka ewidencjonuje koszty w układzie rodzajowym, a następnie rozlicza je według
miejsc ich powstawania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta i dokonać odpowiednich zapisów z uwzględnieniem ewidencji kosztów
w układzie rodzajowym,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Na podstawie poniższych danych dokonaj wyboru do jakiej grupy kosztów w układzie
kalkulacyjnym zaliczany jest dany koszt. PoprawnÄ… odpowiedz
zakreśl krzyżykiem
w odpowiedniej kolumnie.
Koszty Koszty działalności Koszty Koszty
podstawowej zarządu sprzedaży
Amortyzacja
Wynagrodzenie pracowników
Koszty utrzymania czystości
Koszty transportu produktów
Koszty reklamy
Koszty administrowania budynkiem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) scharakteryzować układ kalkulacyjny kosztów,
3) wypełnić kartę ćwiczeń,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić, jak funkcjonują konta wynikowe: kosztów, przychodów
i wyników nadzwyczajnych?
ðð ðð
2) omówić zasady prowadzenia konta  Pozostałe przychody operacyjne ?
ðð ðð
3) określić, kiedy stosujemy rozbudowaną strukturę kosztów?
ðð ðð
4) określić elementy układu rodzajowego kosztów?
ðð ðð
5) określić, w jaki sposób wpływają na wynik finansowy: koszty,
przychody, zyski, straty?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.5. Wynik finansowy
4.5.1. Materiał nauczania
Na podstawie zapisów na kontach wynikowych w ciągu roku obrotowego ustalany jest
wynik finansowy jednostki. Dodatni wynik finansowy jest zyskiem, a ujemny stratÄ….
Na wynik finansowy netto składają się: wynik na działalności operacyjnej, wynik na operacjach
finansowych, wyniki nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.
Podstawową formą obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego jest podatek
dochodowy, zapisywany na koncie  Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego . Po
stronie Wn tego konta rejestrujemy podatek dochodowy wynikajÄ…cy z deklaracji oraz rezerwÄ™
z tytułu odroczonego podatku dochodowego w wysokości kwoty podatku dochodowego,
wymagającej w przyszłości zapłaty z uwzględnieniem stawki podatkowej, jaka będzie
obowiązywała w roku, w którym podatek ten będzie musiał być zapłacony. Po stronie Ma
konta  Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego znajdują się zmniejszenia
zaksięgowanego wcześniej podatku dochodowego (np. nadpłata) oraz aktywa z tytułu
odroczonego podatku dochodowego w wysokości przewidzianej do odliczenia w przyszłości
od podatku. Również po stronie Ma konta księgujemy przeniesienie obowiązkowych obciążeń
wyniku finansowego na wynik finansowy. Operacja ta wykonywana jest w momencie ustalania
wyniku finansowego.
Rachunek zysków i strat jest obok bilansu podstawowym sprawozdaniem finansowym.
Rejestruje sposób tworzenia wyniku finansowego (zysku lub straty) przedsiębiorstwa w miarę
upływu czasu i trwania jego działalności. W rachunku zysków i strat wykazuje się oddzielnie
przychody i koszty, zyski oraz straty nadzwyczajne, a także obowiązkowe obciążenia wyniku
finansowego. Może być sporządzany w dwóch wariantach: porównawczym i kalkulacyjnym.
- Wariant porównawczy stosujemy w jednostkach, w których koszty księgowane są na
kontach według rodzajów.
- Wariant kalkulacyjny stosowany jest w jednostkach prowadzących ewidencję kosztów
według typów działalności.
Wariant kalkulacyjny polega na ustaleniu kosztu wytworzenia sprzedanych produktów,
kosztów sprzedaży oraz kosztów ogólnych zarządu. W tej wersji, po przeksięgowaniach na
konto  Wynik finansowy przychodów ze sprzedaży i odpowiadających tym przychodom
kosztów, jednostka może ustalić wynik ogólny na swojej działalności. Może także ustalić
wyniki cząstkowe uzyskane ze sprzedaży w zakresie każdego z rodzajów wykonywanej
działalności, np. usługowej, handlowej itp. Kolejność jest zwykle taka: z datą 31 grudnia
zostają przeksięgowane koszty ogólnozakładowe i koszty sprzedaży, następnie zamykane są
konta  Koszty według rodzaju , a ich salda przenoszone są na konto  Rozliczenie kosztów
na stronÄ™ Wn.
Wariant porównawczy polega na ustaleniu kosztu sprzedanych produktów w drodze
korekty kosztów rodzajowych (celem doprowadzenia ich do porównywalności) o tę część,
która nie jest związana z osiągniętymi przychodami ze sprzedaży. W tym wariancie konta
 Koszty według rodzaju  przenoszone są wprost na  Wynik finansowy . Korekta kosztów
rodzajowych do poziomu kosztu własnego sprzedaży odbywa się poprzez zmniejszenie bądz

zwiększenie stanu produktów. Porównania kosztów rodzajowych i kosztu własnego dokonuje
się dopiero na koncie Rozliczenie kosztów . Oba warianty rachunku zysków i strat różnią się
więc wyłącznie sposobem ujęcia kosztu wytworzenia sprzedanych produktów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Schemat funkcjonowania kont:  Wynik finansowy i  Rozliczenie wyniku finansowego
Różne konta
Różne konta kosztów i strat 860 Wynik finansowy przychodów i zysków
2) 2) 1) 1)
3)
4)
Kapitał (fundusz) 820 Rozliczenie wyniku finansowego
4) 3)
5) 5)
8) 8)
Rozrachunki z tytułu
udziałów i akcji
6) 6)
Rozrachunki
z tytułu wynagrodzeń
7) 7)
Objaśnienie do schematu:
1. Przeksięgowanie na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych przychodów ze sprzedaży,
przychodów finansowych, pozostałych przychodów operacyjnych i zysków
nadzwyczajnych.
2. Przeksięgowanie na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych kosztów sprzedanych
produktów, wartości sprzedanych towarów według nabycia z kosztami handlowymi,
kosztów finansowych, pozostałych kosztów operacyjnych, strat nadzwyczajnych, kosztów
zarządu oraz podatku dochodowego i innych obowiązkowych obciążeń wyniku
finansowego.
3. Przeksięgowanie zysku netto za rok ubiegły.
4. Przeksięgowanie straty netto za rok ubiegły.
5. Przeznaczenie części zysku na kapitał zapasowy (fundusz zasobowy lub fundusz
przedsiębiorstwa) albo na kapitał (fundusz) rezerwowy.
6. Przeznaczenie części zysku na wypłatę dywidend dla wspólników.
7. Przeznaczenie części zysku na nagrody i premie dla pracowników.
8. Pokrycie straty z kapitału zapasowego (funduszu zasobowego lub funduszu
przedsiębiorstwa) albo z kapitału (funduszu) rezerwowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego?
2. Kiedy stosujemy wariant porównawczy kosztów?
3. Co zawiera rachunek zysków i strat?
4. Jakie dodatnie i ujemne czynniki wpływają na wynik finansowy?
5. Jak funkcjonuje konto  Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego ?
6. Jak zinterpretujesz saldo na koncie  Wynik finansowy ?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Załóż wymienione konta i nanieś na nie kwoty, następnie dokonaj przeksięgowań i ustal
wynik finansowy na podstawie informacji zawartych na kontach przychodów i kosztów.
Po przeksięgowaniu zamknij konta przychodów i kosztów oraz oblicz wynik finansowy.
W ciągu roku w firmie  H miały miejsce różne operacje gospodarcze, w wyniku których
na kontach wynikowych powstały salda: koszt wytworzenia sprzedanych produktów:14 000 zł,
koszty sprzedaży: 3 000 zł, sprzedaż produktów: 18 000 zł, koszty zarządu: 5 000 zł,
pozostałe przychody operacyjne: 5 500 zł, pozostałe koszty operacyjne: 300 zł, przychody
finansowe: 150 zł, koszty finansowe: 450 zł, zyski nadzwyczajne: 250 zł, straty nadzwyczajne:
200 zł, podatek dochodowy od osób prawnych: 230 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) przypomnieć sobie materiał 4.4,
3) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
4) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
5) założyć konta i dokonać odpowiednich zapisów,
6) obliczyć wynik finansowy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
Ćwiczenie 2
Zaksięguj poniższe operacje, dokonaj przeniesienia podatku dochodowego na konto
 Wynik finansowy i zamknij konta (prócz konta  Wynik finansowy ).
Firma  R zapłaciła następujące zaliczki na podatek dochodowy w 2005 r.: w lutym 6000 zł,
w czerwcu 9000 zł, w paz
dzierniku 8000 zł. Wszystkie zaliczki płacone były w terminie.
Deklaracja roczna wykazała do zapłaty za cały rok kwotę 18000 zł. podatku dochodowego od
osób prawnych. Tak więc firma nadpłaciła w ciągu roku o 5000 zł. podatku. Również na
koniec roku obrotowego firma wyliczyła rezerwę z tytułu odroczonego podatku dochodowego
w kwocie 2000 zł. Saldo początkowe konta  Rachunek bankowy wynosi 45000 zł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) zapoznać się z funkcjonowaniem konta  Obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego ,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dokonaj niezbędnych obliczeń i nanieś do tabeli wiedząc, że:
Firma  B sporządzająca porównawczy rachunek zysków i strat osiągnęła w ubiegłym roku
przychód netto w wysokości 65000 zł. Koszty działalności operacyjnej na koniec roku
wyniosły 45000 zł. Zapas produktów na dzień 1 stycznia wyniósł 14000 zł, a na dzień
31 grudnia 7000 zł. Ustal wynik ze sprzedaży uwzględniający niezbędne korekty.
Lp Nazwa Kwota
1 Przychód netto ze sprzedaży produktów gotowych
2 Zapas na dzień 1 stycznia
3 Zapas na dzień 31 grudnia
4 Skorygowany przychód netto ze sprzedaży produktów gotowych
5 Koszty działalności operacyjnej
6 Wynik ze sprzedaży (zysk/strata ze sprzedaży)
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) wypełnić kartę ćwiczeń,
3) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zastosować wariant porównawczy kosztów w ewidencji?
ðð ðð
2) omówić funkcjonowanie konta  Obowiązkowe obciążenia wyniku
finansowego ?
ðð ðð
3) określić zapisy na koncie  Rozliczenie wyniku finansowego ?
ðð ðð
4) przedstawić elementy rachunku zysków i strat?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.6. Ewidencja rzeczowych aktywów trwałych i obrotowych
oraz z
ródła pozyskiwania aktywów trwałych (leasing)
4.6.1. Materiał nauczania
Ewidencję rzeczowych aktywów trwałych prowadzi się na kontach zespołu  0
zakładowego planu kont. Na rzeczowy majątek trwały składają się środki trwałe ujmowane
w księgach rachunkowych w wartości początkowej, która odpowiada cenie nabycia, kosztom
wytworzenia, wartości rynkowej.
Środki trwałe podlegają stopniowemu zużyciu, które w ewidencji ujmowane jest na
osobnym koncie. Zużycie powoduje obniżenie wartości początkowej środków trwałych i nosi
nazwę amortyzacji. Pojęciem zbliżonym do amortyzacji jest  umorzenie. Wartość umorzenia
koryguje wartość początkową środków trwałych do wysokości ich wartości netto
(bilansowej), natomiast bieżące odpisy amortyzacyjne stanowią element kosztów. Biorąc pod
uwagę cały okres użytkowania środka trwałego, odpisy umorzeniowe są równe sumie całej
amortyzacji liczonej dla poszczególnych lat osobno.
Do ewidencji środków trwałych służy konto syntetyczne  Środki trwałe oraz konto
 Umorzenie środków trwałych . Na koncie  Środki trwałe ujmuje się wartość początkową
tych składników aktywów według zasady obowiązującej dla zapisów na kontach aktywnych.
Konto  Umorzenie środków trwałych służy do ewidencji zmniejszeń wartości początkowej
środków trwałych, a więc koryguje ich wartość początkową (brutto).
Konto  Środki trwałe może wykazywać saldo Wn, które oznacza stan środków trwałych
wyrażony w wartości początkowej. Konto  Umorzenie środków trwałych wykazuje tylko
saldo Ma , oznaczające dotychczasowe umorzenie wartości początkowej składników środków
trwałych. Stan i wartość posiadanych środków trwałych ulega zmianom powodującym ich
zwiększenie i zmniejszenie:
 Zwiększenia stanu i wartości środków trwałych wynikają z: zakupu lub wytworzenia
środka trwałego, otrzymania w formie aportu, otrzymania w formie darowizny, przyjęcia
środków trwałych na warunkach umowy leasingu finansowego jeżeli leasingobiorca jest
uprawniony do ich amortyzacji, zwiększenia wartości początkowej na skutek ulepszenia
(przebudowy, modernizacji) środków trwałych.
 Zmniejszenia stanu i wartości środków trwałych wynikają z: rozchodu środków trwałych
na skutek likwidacji, darowizny, sprzedaży, zmniejszenia wartości na skutek zdarzeń losowych
(pożar), przekazania na podstawie umowy leasingowej, ujawnienia niedoborów.
Jeżeli przyjęcie środka trwałego następuje na podstawie umowy o leasing finansowy, wówczas
leasingobiorca korzysta z rzeczy na warunkach zawartych w umowie(tj. użytkuje w zamian za
raty leasingowe,). Rata leasingowa podzielona jest na część kapitałową i odsetkową. Część
odsetkowa stanowi koszt uzyskania przychodu u Korzystającego, a część kapitałowa
traktowana jest jak kapitał przy operacji kredytowej  obniża zysk po opodatkowaniu
u KorzystajÄ…cego. Na podstawie ustawy o VAT umowa o leasing finansowy gwarantujÄ…ca na
koniec umowy przeniesienie własności na leasingobiorcę traktowana jest jak sprzedaż towaru.
Ewidencja przedmiotu umowy leasingowej obejmuje:
a) u leasingobiorcy  składnik środków trwałych strona Wn  oraz po stronie Ma
zobowiÄ…zania wobec finansujÄ…cego.
b) u leasingodawcy  należność od korzystającego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Przykład
Przedsiębiorstwo X przekazało przedsiębiorstwu Y maszynę o koszcie wytworzenia
40 000 zł. Umowa leasingu mówi:
1) wartość przedmiotu w umowie określono na 40 000 zł, plus oprocentowanie 8 000 zł,
2) spłata przedmiotu umowy nastąpi w czterech równych ratach po 12 000 zł,
3) po spłaceniu przedmiotu umowy korzystający staje się jego właścicielem bez dodatkowych
opłat,
4) dokonano płatności i rozliczenia wszystkich rat,
5) stopa amortyzacji 20%.
RozwiÄ…zanie
Operacje gospodarcze:
FinansujÄ…cy
1) faktura: wartość środka trwałego 40 000 zł
+ VAT 2 200 zł
42 200 zł
2) oprocentowanie kredytu leasingowego za cały okres umowy 8 000 zł
3) spłata I raty przedmiotu leasingu 10 000 zł
i oprocentowanie za bieżący okres 2 000 zł
12 000 zł
+ VAT 2 200 zł
14 200 zł
4) przeksięgowanie oprocentowania za bieżący okres 2 000 zł
5) ujęcie przedmiotu leasingu w ewidencji pozabilansowej 50 000 zł
Podatek VAT podlega rozliczeniu w fakturach wystawianych przy spłacie każdej raty
leasingowej (10 000 x 22% = 2 200 zł), za cały okres umowy VAT wyniesie:
40 000 x 22% = 8 800 zł.
KorzystajÄ…cy
1) otrzymanie faktury od finansujÄ…cego:
wartość faktury 40 000 zł
+ VAT 2 200 zł
42 200 zł
2) oprocentowanie kredytu leasingowego za cały okres umowy 8 000 zł
3) spłata I raty przedmiotu leasingu 10 000 zł
i oprocentowania za bieżący okres 2 000 zł
12 000 zł
+VAT 2 200 zł
14 200 zł
4) przeksięgowanie oprocentowania za bieżący okres 2 000 zł
5) roczna amortyzacja środka trwałego przyjętego w leasing
40 000 x 20% = 8 000
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Operacja FinansujÄ…cy Strona Kwota KorzystajÄ…cy Strona Kwota
konta konta
1 środki trwałe Ct 40 000 Środki trwałe Dt 40 000
Rozliczenie należnego VAT Ct 2 200 Rozliczenie VAT Dt 2 200
Pozostałe rozrachunki Dt 42 200 naliczonego Ct 42 200
Pozostałe rozrachunki
2 Pozostałe rozrachunki Dt 8 000 Czynne RMK finansowych Dt 8 000
Rozliczenia Ct 8 000 Pozostałe rozrachunki Ct 8 000
międzyokresowe
przychodów
3 Rachunek bieżący Dt 14 200 Rachunek bieżący Ct 14 200
Pozostałe rozrachunki Ct 14 200 Pozostałe rozrachunki Dt 14 200
4 Rozliczenie Dt 2 000 Koszty finansowe Dt 2 000
międzyokresowe Ct 2 000 Czynne RMK finansowych Ct 2 000
przychodów
Przychody finansowe
5 środki trwałe oddane w Dt 40 000 Amortyzacja Dt 10 000
leasing (pozabilansowo) Umorzenie Ct 10 000
Ewidencja oraz rozliczenie kosztów procesu budowy i montażu są dokonywane na koncie
 Środki trwałe w budowie . Rozliczenie kosztów budowy następuje pod datą przyjęcia środka
trwałego do używania lub zakończenia budowy. Konto  Środki trwałe w budowie może
wykazywać saldo Wn, które oznacza koszty nierozliczonych prac związanych z budową
środków trwałych.
Na rzeczowy majątek obrotowy (zapasy) składają się:
 Materiały  nabywane przez jednostkę w celu ich zużycia w procesie gospodarczym.
 Towary  nabywane prze daną jednostkę gospodarczą w celu dalszej odsprzedaży.
 Produkty gotowe  wykonane przez jednostkę wyroby gotowe i usługi w celu sprzedaży.
 Produkcja niezakończona  produkcja w toku, czyli niegotowe jeszcze wyroby własnej
produkcji, a także niezakończone roboty i usługi.
Stan zapasów rzeczowych środków obrotowych w postaci materiałów i towarów zwiększa się
z tytułu dokonanych zakupów. Stan produktów zwiększa się z tytułu ich przyjęcia z procesu
produkcji.
W księgach rachunkowych materiały i towary nabywane z zewnątrz ujmowane są według cen
nabycia, a produkty wytworzone według kosztu wytworzenia.
 Cena zakupu  cena jaką nabywca płaci za zakupione składniki majątku.
 Cena nabycia  cena zakupu powiększona o koszty związane z zakupem (np. koszty
transportu, ubezpieczeń transportowych, spedycji, załadunku i rozładunku).
Produkty gotowe i produkcja nie zakończona są wyceniane według kosztu wytworzenia.
Kosztów ogólnych zarządu, kosztów sprzedaży i magazynowania nie wlicza się do kosztów
wytworzenia.
Składniki majątku obrotowego mogą być w ciągu roku obrotowego ujmowane w cenach
innych niż ceny rzeczywiste. Różnice te nazywamy odchyleniami od cen ewidencyjnych
I ujmujemy na koncie  Odchylenia od cen ewidencyjnych . Odchylenia te mogą być: dodatnie
(debetowe), gdy cena zakupu jest większa od ceny ewidencyjnej, lub ujemne (kredytowe), gdy
rzeczywista cena zakupu jest mniejsza od ceny ewidencyjnej. Wynika stąd, że odchylenia
debetowe zwiększają wartość materiałów w cenie ewidencyjnej do ich wartości w wyższej
rzeczywistej cenie zakupu, natomiast odchylenia kredytowe zmniejszają wartość materiałów w
cenie ewidencyjnej do ich wartości w niższej rzeczywistej cenie zakupu.
Suma faktur ujętych na koncie  Rozliczenie zakupu , które do końca okresu
sprawozdawczego nie znalazły pokrycia w dostawach wyraża wartość materiałów w drodze,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
natomiast wartość otrzymanych dostaw do których brak jest faktur, to dostawy
niefakturowane.
Konto  Rozliczenie zakupu może zawierać dwa salda.
- saldo Wn  wyraża wartość materiałów w drodze (w bilansie ujmowane jest w aktywach
jako składnik zapasów materiałów).
- saldo Ma  oznacza dostawy niefakturowane, w bilansie ujmowane jest w pasywach jako
składnik zobowiązań z tytułu dostaw, robót i usług.
Prosta ewidencja zatwierdzonej do zapłaty faktury VAT za materiały przedstawia się
następująco: strona Ma konta  Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami w kwocie brutto
faktury, strona Wn konta  Towary w cenie netto faktury, strona Wn konta Rozrachunki z tyt.
VAT w kwocie naliczonego podatku VAT.
Do ewidencji produktów gotowych stosuje się konto  Produkty gotowe . Jeśli wycena
produktów odbywa się w cenach innych niż rzeczywisty koszt wytworzenia, wówczas do
konta  Produkty gotowe jest prowadzone konto  Odchyleń od cen ewidencyjnych
produktów . Ustalenie kwoty odchyleń przebiega na koncie  Rozliczenie kosztów
działalności . Ewidencja przyjętych produktów do magazynu wycenionych w koszcie
planowanym przebiega następująco:
- konto  Rozliczenie kosztów działalności strona Ma i konto  Produkty gotowe strona
Wn oznacza przyjęcie produktów gotowych wycenionych w koszcie planowym,
- konto  Koszty produkcji strona Ma i konto  Rozliczenie kosztów działalności strona
Wn oznacza rzeczywisty koszt wytworzenia produktów,
- konto  Rozliczenie kosztów działalności strona Wn (Ma) i konto  Odchylenia od cen
ewidencyjnych strona Ma (Wn) to ustalone odchylenia kredytowe (debetowe).
Głównym elementem rozchodu towarów jest wydanie go odbiorcy, czyli sprzedaż.
Ewidencję sprzedaży towarów prowadzi się na koncie  Sprzedaż towarów , gdzie strona Wn
oznacza wartość sprzedanych towarów w cenie nabycia (zakupu) w korespondencji ze stroną
Ma konta  Towary . Strona Ma konta  Sprzedaż towarów zawiera cenę sprzedaży netto w
korespondencji ze stroną Wn konta  Środki pieniężne . Należny VAT zapisujemy na koncie
 Rozrachunki z tyt. VAT po stronie Ma w korespondencji z kontem  Środki pieniężne .
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak przedstawia się księgowe ujęcie leasingu u leasingobiorcy i finansującego?
2. Co oznacza saldo konta  Rozliczenie zakupu materiałów ?
3. Kiedy prowadzimy konto  Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów ?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otwórz konta z saldami początkowymi, zaksięguj operacje gospodarcze, ustal wartość
bilansową środków trwałych w jednostce gospodarczej  B .
Jednostka gospodarcza  B na początek okresu posiadała: środki trwałe o wartości
początkowej 400 000 zł, umorzenie środków trwałych 90 000 zł, środki na rachunku
bankowym 50 000 zł, środki trwałe w budowie 25 000 zł, kapitał zakładowy 400 000 zł.
W miesiącu styczniu miały miejsce następujące zdarzenia:
1. Przyjęto do użytkowania zbudowany środek trwały o wartości 25 000 zł (OT+ PK).
2. Otrzymano w formie aportu środek trwały o wartości rynkowej 32 000 zł (PK).
3. Zapłacono przelewem za zakup środka trwałego w kwocie 28 000 zł (WB).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4. Zlikwidowano środek trwały całkowicie umorzony, wartość środka trwałego 21 000 zł
(LT +PK).
5. Sprzedano środek trwały o wartości początkowej 6 500 zł, dotychczasowym umorzeniu
5 000 zł, cena sprzedaży netto 5 500 zł, należny VAT 22% (PK).
6. Umorzenie i amortyzacja środków trwałych za bieżący miesiąc wynosi 600 zł (PK).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem zwracając uwagę na umieszczony w nim
przykład,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe,
4) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
5) dokonać odpowiednich zapisów na kontach księgowych,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały biurowe,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
- stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
Ćwiczenie 2
Dokonaj stosownych wyliczeń i zaksięguj w księgach leasingodawcy i leasingobiorcy
operacje związane z umową leasingową w każdym roku trwania tej umowy.
Fabryka samochodów ciężarowych na podstawie zawartej umowy leasingu finansowego
przekazała Spółce  SFINKS wyprodukowany samochód, którego rzeczywisty koszt
wytworzenia wynosi 140 000 zł.
Umowa leasingowa informuje o:
1) wartość przedmiotu leasingu wynosi 180 000 zł plus oprocentowanie 40 000 zł,
2) umowÄ™ zawarto na okres 2 lat,
3) spłata przedmiotu leasingu nastąpi w czterech równych ratach, w okresach półrocznych,
4) po spłaceniu wartości przedmiotu leasingu leasingobiorca staje się jego właścicielem bez
dodatkowych opłat,
5) roczna stopa amortyzacji samochodu wynosi 20%.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe,
4) dokonać odpowiednich zapisów na kontach księgowych,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- materiały biurowe,
- kalkulator,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 3
Zaksięguj operacje gospodarcze, zamknij konta  Materiały i  Odchylenia od cen
ewidencyjnych materiałów , ustal wartość bilansową materiałów.
W spółce  C salda początkowe wynoszą:
materiały 8 000 zł
odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów Wn 500 zł
W miesiącu styczniu miały miejsce następujące zdarzenia:
1. Otrzymano materiały razem z fakturą (PK):
wartość materiałów wynikająca z faktury 6 200 zł
materiały wycenione według stałej ceny ewidencyjnej 6 450 zł
2. Zaksięgowano odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów (PK): 250 zł
3. Otrzymano materiały, bez faktury, wycena materiałów w stałej
cenie ewidencyjnej (PZ) 3 900 zł
4. Otrzymano fakturę do materiałów z poz. 3, (PK) wartość na fakturze 3 950 zł
5. Zaksięgowano odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów (PK) 50 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe,
4) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
5) dokonać właściwych zapisów na kontach księgowych,
6) ustalić wartość bilansową materiałów,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące leasingu?
ðð ðð
2) wyjaśnić zapisy na koncie  Rozliczenie zakupu ?
ðð ðð
3) rozróżnić dodatnie i ujemne odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.7. Ewidencja obrotu pieniężnego
4.7.1. Materiał nauczania
Obrót środkami pieniężnymi oznacza obrót gotówkowy i bezgotówkowy.
1. Obrót gotówkowy  jest realizowany za pośrednictwem kasy. Polega na przyjmowaniu
i wypłacaniu gotówki, czeku gotówkowego bądz
przekazu. Wszystkie wpłaty i wydatki oraz
stan gotówki rejestruje się w raporcie kasowym. Raporty te są podstawą ewidencji
syntetycznej na koncie  Kasa . Pozwalają one kontrolować zgodność faktycznego stanu
gotówki ze stanem ewidencyjnym. Różnorodność operacji kasowych powoduje, że konto
 Kasa koresponduje z licznymi kontami, przede wszystkim z kontami rozrachunków,
kosztów, rachunku bankowego , sprzedaży. Wszelkie wpłaty do kasy ewidencjonujemy po
stronie Wn, natomiast wypłaty po stronie Ma. Konto  Kasa może wykazywać saldo  Wn ,
które oznacza stan gotówki i bonów pieniężnych znajdujących się w kasie jednostki. Różnice
inwentaryzacyjne księgowane są na koncie  Rozliczenie niedoborów i nadwyżek .
Księgowanie takie doprowadza stan ewidencyjny do zgodności ze stanem rzeczywistym
w wyniku inwentaryzacji. Wszelkie niedobory i szkody księguje się po stronie Wn
w korespondencji z kontem odpowiedniego składnika majątku np.  Kasa ,  Materiały . Po
ustaleniu przyczyny i charakteru niedoborów dokonuje się ich rozliczenia.
- Rozliczenie niedoborów niezawinionych w zależności od przyczyny ich powstania polega
na przeksięgowaniu ich w ciężar: kosztów działalności, pozostałych kosztów
operacyjnych, strat nadzwyczajnych.
- Rozliczenie niedoborów zawinionych na podstawie decyzji kierownika jednostki staje się
roszczeniem w stosunku do osób odpowiedzialnych za nie. Niedobory zawinione
obciążają konta: pozostałe koszty operacyjne, inne rozrachunki z pracownikami,
roszczenia sporne.
Stwierdzone nadwyżki składników majątkowych księguje się po stronie Ma konta
 Rozliczenie niedoborów i nadwyżek w relacji z właściwym kontem składnika majątku.
Po ustaleniu przyczyny i charakteru powstania nadwyżki dokonuje się jej rozliczenia
uznając jedno z kont: koszty działalności, pozostałe przychody operacyjne.
W ciągu roku obrotowego konto  Rozliczenie niedoborów i nadwyżek może wykazywać
dwa salda: Wn  oznacza wartość niedoborów podlegających rozliczeniu, saldo Ma  wartość
nierozliczonych nadwyżek. Niedobory nierozliczone do końca roku obrotowego są traktowane
jako roszczenia jednostki.
2. Obrót bezgotówkowy  polega na regulowaniu rozrachunków pomiędzy jednostkami
gospodarczymi za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na zlecenie dłużnika przelewa
odpowiedniÄ… kwotÄ™ z jego rachunku na rachunek wierzyciela.
Formy rozliczeń bezgotówkowych to: przelew, czek rozrachunkowy, akredytywa.
Polecenie przelewu to dyspozycja dłużnika do obciążenia jego rachunku i uznania
rachunku wierzyciela.
Czek rozrachunkowy jest dyspozycjÄ… wystawcy czeku do przekazania przez bank jego
środków pieniężnych w kwocie ujętej na czeku na rachunek wierzyciela.
Akredytywa to wyodrębnienie przez bank na wniosek dłużnika środków z jego rachunku
I przekazanie ich do banku wierzyciela celem dokonania zapłaty za spełnione świadczenia.
Do ewidencji środków pieniężnych ulokowanych w banku oraz rozliczeń dokonywanych
za pośrednictwem banku służy konto  Rachunek bankowy . Na koncie tym oprócz własnych
środków mogą być ewidencjonowane środki pieniężne uzyskane z kredytu bankowego
w wysokości w jakiej został on udzielony. Innym wariantem jest prowadzenie ewidencji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
przyznanych kredytów na koncie  Kredyty bankowe . Konto to uznaje się wielkością
otrzymanych kredytów, a obciąża dokonanymi spłatami.
Księgowania na tym koncie dokonywane są na podstawie wyciągów bankowych pod datą
ich otrzymania. Ewentualne błędy i różnice w wyciągach bankowych do czasu wyjaśnienia
zapisuje siÄ™ na koncie  Inne rozrachunki .
Strona Wn konta  Rachunki bankowe zawiera wszelkie wpływy (w tym odsetki). Strona
Ma przyjmuje wszelkie rozchody środków pieniężnych. Konto  Rachunki bankowe może
posiadać saldo: Wn, które oznacza stan środków trwałych na rachunku; oraz saldo Ma, które
oznacza zadłużenie z tytułu zaciągniętego kredytu.
Istotnym z
ródłem finansowania majątku jednostki gospodarczej są kredyty bankowe
użyczane na wniosek kredytobiorcy, na finansowanie potrzeb bieżących jednostki bądz

określonego przedsięwzięcia w zamian za zobowiązanie klienta do spłaty równowartości wraz
z naliczonymi odsetkami. Kredyty ze względu na okres kredytowania możemy podzielić na:
krótkoterminowe (do 1 roku), średnioterminowe (1 3 lat) i długoterminowe (powyżej 3 lat).
Warunkiem uzyskania kredytu jest złożenie w banku wniosku kredytowego wraz
z załącznikami, posiadanie zdolności kredytowej, zgoda na zabezpieczenie spłaty kredytu,
posiadanie rachunku w banku kredytobiorcy, uiszczenie wymaganych opłat. Wniosek
kredytowy powinien dokładnie określać: kwotę kredytu, jego przeznaczenie, warunki wypłaty,
termin spłaty, informacje o firmie(nazwa, forma własności, rodzaj prowadzonej działalności
itp.).
Do ewidencji przyznanych kredytów służy konto  Kredyty bankowe . Konto to uznaje się
kwotą otrzymanych kredytów, a obciąża dokonanymi spłatami.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega obrót gotówkowy i bezgotówkowy?
2. Kiedy mogą być stosowane rozliczenia za pomocą akredytywy i czeków
rozrachunkowych?
3. Jakie warunki musi spełnić jednostka gospodarcza, by otrzymać kredyt bankowy?
4. Jak ewidencjonujemy stwierdzone różnice w stanie gotówki?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Otwórz konta saldami początkowymi, dokonaj stosownych księgowań, zamknij konta
oraz przedstaw rozrachunki z bankiem w bilansie, wiedząc że:
W jednostce  W na początku okresu stan środków na rachunku bankowym wynosił
10 000 zł, a zaciągnięty kredyt 3 000 zł.
W miesiącu styczniu miały miejsce następujące zdarzenia:
1. spłacono częściowo kredyt bankowy (WB) 2 000 zł
2. pobrano gotówkę z banku do kasy (WB+ KP) 800 zł
3. zapłacono przelewem fakturę (WB) 600 zł
4. spłacono zobowiązanie wobec dostawcy (WB) 700 zł
Przyjmij, że dla rozrachunków z bankiem prowadzone jest jedno konto  Rachunek bankowy .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
4) zapoznać się z ewidencją środków pieniężnych,
5) otworzyć konta księgowe,
6) dokonać stosownych zapisów na kontach księgowych,
7) zamknąć konta,
8) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
Ćwiczenie 2
Wykorzystując dane z ćwiczenia 1, zaksięguj operacje gospodarcze prowadząc dla
rozrachunków z bankiem dwa konta:  Rachunek rozliczeniowy i  Kredyty bankowe .
Następnie zamknij konta i przedstaw rozrachunki z bankiem w bilansie. Porównaj obydwa
warianty rozwiązań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
4) zapoznać się z ewidencją środków pieniężnych,
5) dokonać stosownych zapisów na kontach księgowych,
6) zamknąć konta,
7) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dokonać stosownych zapisów na kontach w przypadku stwierdzonych
różnic w stanie gotówki?
ðð ðð
2) sporządzić wniosek kredytowy?
ðð ðð
3) rozróżnić obrót gotówkowy i bezgotówkowy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.8. Ewidencja rozrachunków z tytułu wynagrodzeń i zaliczek
oraz rozrachunków publicznoprawnych
4.8.1. Materiał nauczania
Rozrachunki z pracownikami obejmują należności i zobowiązania z tytułu wynagrodzeń za
pracę oraz ich zmniejszenia w postaci składek ZUS opłaconych przez pracowników, składek
zdrowotnych i pobranych zaliczek na podatek dochodowy.
Do ewidencji rozrachunków z pracownikami z tytułu wynagrodzeń za pracę służy konto
 Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń . Po stronie Ma tego konta księguje się wynagrodzenia
brutto wynikające z listy płac, zasiłki chorobowe wypłacane ze środków ZUS itp.; po stronie
Wn ujmuje się potrącenia (przymusowe, dobrowolne, oraz wypłacone zaliczki na poczet
wynagrodzeń jak również wynagrodzenia). Saldo konta może być kredytowe (wyraża
zobowiązania wobec pracowników np. niepodjęte płace) lub debetowe (oznacza kwoty
wypłaconych zaliczek, nadpłaty wynagrodzeń).
Ułatwieniem w rozrachunkach z tytułu wynagrodzeń jest prowadzenie ewidencji
analitycznej umożliwiającej ustalenie należności i zobowiązań w odniesieniu do pracownika.
Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń są podstawowymi rozrachunkami z pracownikami.
Oprócz nich występują rozrachunki z tytułu: pobranych zaliczek na wydatki administracyjne
i gospodarcze, zaliczek na koszty podróży służbowej, roszczeń z tytułu niedoborów uznanych
przez pracowników, odpłatnych świadczeń na rzecz pracowników.
Wymienione rozrachunki są księgowane na koncie  Inne rozrachunki z pracownikami ,
które może wykazywać dwa salda: Wn  wyrażające należności od pracowników z różnych
tytułów, Ma  oznaczające zobowiązania wobec pracowników.
Rozrachunki publicznoprawne są to zobowiązania wobec różnych instytucji . Zakres tych
rozrachunków oraz zasady ich ustalania i terminy płatności reguluje prawo podatkowe oraz
ustawy o ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych.
Do ewidencji rozrachunków publicznoprawnych służą konta:
1.  Rozrachunki z tytułu VAT , gdzie strona Wn konta zawiera naliczony podatek VAT
(tj. zapłacony przez podatnika VAT) przy zakupie towarów i usług. Strona Ma konta zawiera
należny podatek VAT obliczony przez podatnika według obowiązujących stawek od: wartości
netto sprzedaży, wartości dostaw wewnątrzwspólnotowych, wartości netto importowanych
usług, otrzymanych przedpłat, zaliczek i zadatków.
Ewidencja przebiega na podstawie faktur VAT, dokumentów korygujących je, biletów
jednorazowych za przewozy, raportów sklepowych i odczytów kas rejestrujących.
Saldo konta może być debetowe i oznacza należność od Urzędu Skarbowego z tytułu
VAT, która jest odliczana od przyszłych zobowiązań lub podlega zwrotowi. Saldo kredytowe
oznacza zobowiązanie wobec Urzędu Skarbowego z tytułu VAT. Różnica pomiędzy
wysokością podatku należnego a podatku naliczonego podlega wpłacie do budżetu.
2.  Rozrachunki z tytułu innych podatków , gdzie ujmuje się należności i zobowiązania
z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych, podatki od nieruchomości,
podatki od środków transportowych, opłat skarbowych, opłat celnych i innych tytułów, do
których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych ( z wyłączeniem podatku VAT).
Na koncie tym zapisuje się też wymierzone przez organ podatkowy odsetki, kary, grzywny.
3.  Rozrachunki z ZUS , gdzie rejestrujemy należności i zobowiązania wobec ZUS.
Rozrachunki te obejmują ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Część
składek pokrywa pracodawca, a część pracownik z ubruttowionego wynagrodzenia.
Pracodawca poza składkami ZUS ponosi także opłaty na Fundusz Gwarantowanych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Świadczeń Pracowniczych (0,15%) i Fundusz Pracy (2,45%). Składki ZUS naliczone przez
pracodawcę są kosztami działalności operacyjnej (jako świadczenia na rzecz pracowników).
Strona Ma konta  Rozrachunki z ZUS zawiera naliczone składki od wynagrodzeń, zaś
wypłacone zasiłki ujmowane są po stronie Wn. Wypłacone zasiłki pomniejszają zobowiązanie
z tytułu naliczonych składek.
Do rozrachunków z ZUS należy prowadzić ewidencję analityczną według tytułów ubezpieczeń
(emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe, zdrowotne) na Fundusz Pracy i FGÅšS.
Rozliczenia poszczególnych tytułów ubezpieczeń następuje w deklaracji rozliczeniowej
ZUS- DRA.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznaczajÄ… salda na koncie  Inne rozrachunki z pracownikami ?.
2. Czym różni się wynagrodzenie brutto od wynagrodzenia netto?
3. Jakie konta służą do ewidencji rozrachunków publicznoprawnych?
4. W jaki sposób przedstawisz ewidencję z tytułu wynagrodzeń?
5. Jaką część składek ZUS opłaca pracownik, a jaką pracodawca?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal wynagrodzenie netto pracowników, zaksięguj operacje gospodarcze, zamknij konta
rozrachunków. Środki pieniężne w kasie na początek okresu wynoszą 5 000 zł.
W jednostce  KIK w bieżącym okresie miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
1. wynagrodzenie brutto pracowników według listy płac (PK) 70 000 zł
2. naliczone składki na ubezpieczenia społeczne
(emerytalne, rentowe, chorobowe) obciążające pracownika (PK) 13 080 zł
3. naliczona składka na ubezpieczenie zdrowotne (PK) 4 260 zł
4. naliczona zaliczka na podatek dochodowy od os. fizycznych
(po potrąceniu składki na ubezpieczenie zdrowotne) (PK) 6 360 zł
5. wypłacono pracownikom wynagrodzenie netto (KW) & & &
6. wypłacono pracownikowi zaliczkę na delegację służbową (KW) 500 zł
7. pracownik rozliczył się z pobranej zaliczki (dot. poz. 6) (KP) 500 zł
8. pracownik pobrał zaliczkę na poczet wynagrodzeń (KW) 350 zł
9. wypłacono pracownikowi zaliczkę na zakup materiałów (KW) 200 zł
10. przyjęto zakupione przez pracownika materiały (dot. poz. 9) (PZ) 200 zł
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe,
4) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
5) zapoznać się z ewidencją rozrachunków z pracownikami,
6) ustalić wynagrodzenie netto pracowników,
7) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
Ćwiczenie 2
Dokonaj obliczeń i księgowań operacji gospodarczych w podmiocie gospodarczym.
W jednostce  L saldo początkowe towarów wynosiło 9 000 zł. W bieżącym okresie miały
miejsce następujące operacje gospodarcze:
1. otrzymano towary wraz z fakturą VAT ze stawką 7% o wartości netto 4 000 zł, koszty
zakupu wynikające z otrzymanej faktury VAT wynoszą netto 200 zł, VAT 22%,
VAT naliczony podlega odliczeniu od VAT należnego (PK),
2. sprzedano towary o wartości netto 4 500 zł, należny VAT 22%. wartość sprzedanych
towarów w cenie nabycia wynosiła 3 800 zł (PK),
VAT należny stanowi obowiązek podatkowy w bieżącym okresie,
3. naliczono podatek dochodowy od osób fizycznych 7 500 zł (PK),
4. naliczono zaliczkę na podatek od osób prawnych 10 000 zł (PK),
5. naliczono składki z tytułu ubezpieczeń społecznych w kwocie 6 000 zł; z czego
pracownika obciąża kwota 4 500 zł, a jednostkę 1 500 zł (PK).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) otworzyć konta księgowe,
4) obliczyć wartość brutto faktur,
5) zapoznać się z materiałem zawartym w literaturze [2, rozdz. XIV], aby rozwiązać zadanie
za pomocÄ… systemu komputerowego,
6) zapoznać się z ewidencją rozrachunków publiczno-prawnych,
7) dokonać odpowiednich księgowań,
8) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,
 stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem  RAKS 2000 .
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) omówić zapisy na koncie  Inne rozrachunki z pracownikami ?
ðð ðð
2) wskazać konta do ewidencji rozrachunków publicznoprawnych?
ðð ðð
3) omówić, jak ewidencjonuje się zasiłki chorobowe wypłacane ze środków
zakładu pracy, a jak finansowane przez ZUS?
ðð ðð
4) wskazać, kto opłaca składki z tytułu ubezpieczeń społecznych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.9. Metody kalkulacji kosztów
4.9.1. Materiał nauczania
Kalkulacja to ogół czynności obliczeniowych zmierzających do ustalenia kwoty i struktury
kosztów przypadających na każdą jednostkę kalkulacyjną (produkt) w ramach wyróżnionych
nośników kosztów.
Podstawowe metody kalkulacji kosztów:
1) kalkulacja podziałowa (prosta, ze współczynnikami),
2) kalkulacja doliczeniowa (zleceniowa, asortymentowa).
Metoda kalkulacji podziałowej prostej polega na tym, że całość kosztów dzieli się przez ilość
wytworzonych produktów, w wyniku czego otrzymuje się koszt jednostkowy. Metoda ta
stosowana jest w przedsiębiorstwach, które produkują jeden wyrób.
Przykład
W firmie produkcyjnej w bieżącym okresie poniesiono koszty na łączną kwotę 50 000 zł przy
wytworzeniu 1 000 szt. produktów jednego asortymentu. Ustalenie jednostkowego kosztu
wytworzenia przedstawia poniższa tabela:
Pozycja kalkulacyjna Koszty produkcji Ilość produkcji Jednostkowy koszt
wytworzenia
Materiały 25000 1000 25
bezpośrednie 15000 1000 15
Płace bezpośrednie 10000 1000 10
Koszty wydziałowe
Razem 50000 1000 50
W przypadku gdy na koniec okresu występuje produkcja niezakończona, która pochłonęła
określoną kwotę kosztów, to na podstawie procentowego zaangażowania kosztów produkcji
niezakończonej w stosunku do kosztu produktu gotowego przelicza się produkty
niezakończone na produkty gotowe.
Przykład
W firmie produkcyjnej wytworzono 600 szt. wyrobów gotowych i 200 szt. produktów
niezakończonych, przerobionych w 60% w stosunku do wyrobów. Całkowity koszt
wytworzenia produktów zakończonych i niezakończonych wynosi 80 000 zł.
Pierwszym krokiem jest ustalenie wielkości produkcji:
600 + (200 x 60%) = 600 + 120 = 720 szt.
Jednostkowy koszt wytworzenia wynosi:
80 000 : 720 = 111,11 zł
Jeżeli jednostka wytwarza więcej niż jeden produkt, ale są to produkty podobne (np. płyn do
mycia naczyń i jego koncentrat) w sposób ciągły, masowo, to stosuje się kalkulację podziałową
ze współczynnikami. Ustalenie kosztu jednostkowego w tym przypadku przebiega w dwóch
etapach. Pierwszy etap polega na ustaleniu tzw. jednostki przeliczeniowej produktu, czyli
wspólnego mianownika dla wszystkich produktów, a drugi na porównaniu tych produktów.
Znając jednostki przeliczeniowe, ustalić można koszt jednostkowy poszczególnych produktów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Przykład
Przedsiębiorstwo produkcyjne wytwarza klisze fotograficzne, które różnią się między sobą
liczbą zrobionych zdjęć. Pierwszy typ klisz pozwala na zrobienie 18 zdjęć, drugi na 24 zdjęcia,
a trzeci na 36 zdjęć. W kwietniu 2005 r. wyprodukowano 1 000 szt. klisz o zawartości 18
klatek zdjęciowych, 3 000 szt. klisz o zawartości 24 klatek zdjęciowych i 7000 szt. klisz
o zawartości 36 klatek zdjęciowych. Wyprodukowanie jednej kliszy 24 klatkowej wiąże się ze
zwiększonym zużyciem materiałów, większymi kosztami wynagrodzenia, co powoduje, że
koszt produkcji tej kliszy wynosi 1,1 kosztu produkcji kliszy 18-sto klatkowej.
Wyprodukowanie zaś kliszy 36-ścio klatkowej jest równoznaczne z wyprodukowaniem 1,2
kliszy 18-sto klatkowej. Do wyprodukowania 11000 klisz poniesiono Å‚Ä…cznie koszty
w wysokości 65 000 zł.
Rodzaj
Liczba klisz Współczynnik Porównywalna jednostka przeliczeniowa
kliszy
18 klatek 1000 1,0 1000 (1000 x 1)
24 klatki 3000 1,1 3300 (3000 x 1,1)
36 klatek 7000 1,2 2400 (2000 x 1,2)
razem 11000 x 6700
Punktem wyjścia jest ustalenie tzw. jednostki przeliczeniowej, która umożliwi porównanie
66000
produkowanych klisz, a następnie ustalamy koszt na jednostkę przeliczeniową: = 6 zł.
11000
Koszt jednostkowy kliszy o zawartości 24 klatek zdjęciowych wyniesie 6,6 zł (6 x 1,1),
a koszt kliszy o zawartości 36 klatek wyniesie 7,2 zł (6 x 1,2).
Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa stosowana jest w przedsiębiorstwach przy produkcji
jednostkowej lub małoseryjnej, gdzie koszty bezpośrednie grupuje się według zleceń, a przy
produkcji wielu różnych asortymentów, produktów stosuje się kalkulację doliczeniową
asortymentową, w której koszty bezpośrednie grupuje się według asortymentów wyrobów.
W kalkulacji doliczeniowej rejestruje siÄ™ wszystkie koszty ponoszone na wyprodukowanie
określonej partii wyrobów, które wiążą się bezpośrednio z wytworzeniem tej partii. Natomiast
inne koszty, których nie można w sposób jednoznaczny przyporządkować, są proporcjonalnie
dzielone na różne partie produkowanych wyrobów według określonych kluczy. Jako podstawę
(klucz) rozliczenia można przyjąć:
 do rozliczenia kosztów pośrednich produkcyjnych, kwotę płac bezpośrednich lub
materiałów bezpośrednich,
 do rozliczenia kosztów sprzedaży i kosztów zarządu, koszt wytworzenia,
 do rozliczenia kosztów zakupu, wartość zużycia materiałów lub zużycia materiałów
bezpośrednich.
Wskaz
nik narzutu = koszty pośrednie x 100 / klucz kalkulacyjny.
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są odmiany kalkulacji podziałowej?
2. Co to jest kalkulacja kosztu jednostkowego?
3. Na czym polega kalkulacja doliczeniowa?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal koszt jednostkowy suszarki.
Przedsiębiorstwo produkuje masowo jeden typ suszarek do włosów. W miesiącu kwietniu
2005 r. wyprodukowano 12 000 szt. Do produkcji suszarek zużyto materiały o wartości
48 000 zł, oraz poniesiono następujące koszty: wynagrodzenia 35 000zł, amortyzacja 26 000 zł
i usługi obce 2 500 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem zwracając uwagę na umieszczone w nim
przykłady,
2) wybrać metodę kalkulacji kosztów,
3) dokonać stosownych obliczeń,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ:
a) koszt jednostkowy produktu i dokonaj podziału tego kosztu na pozycje kalkulacyjne,
b) wartość wyrobów gotowych,
c) wartość produkcji nie zakończonej,
d) zaksięguj operację polegającą na przyjęciu wyrobów gotowych do magazynu wycenionych
w rzeczywistym koszcie wytworzenia.
Jednostka poniosła w okresie sprawozdawczym następujące koszty:
 materiały bezpośrednie: 20 000 zł
 płace bezpośrednie: 5 000 zł
 koszty wydziałowe: 10 000 zł
razem: 35 000 zł
Wytworzono w tym okresie 800 szt. wyrobów gotowych, a dalsze 400 szt. zaawansowano
wytworzenie w 50% w stosunku do wyrobów gotowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem zwracając uwagę na umieszczone w nim
przykłady,
2) przypomnieć sobie materiał 4.4,
3) otworzyć konta,
4) dokonać stosownych obliczeń na kontach księgowych,
5) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Ustal jednostkowe koszty wyrobów A, B i C.
Jednostka gospodarcza wg tej samej technologii i z tego samego materiału produkuje trzy
asortymenty wyrobów: wyrób A o masie 1 kg, wyrób B o masie 2 kg., wyrób C o masie
0,5 kg. W analizowanym okresie łączne koszty produkcji wynosiły:
 materiały bezpośrednie 35 000 zł,
 wynagrodzenia bezpośrednie 31 500 zł,
 koszty wydziałowe 3 500 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) przypomnieć sobie materiał 4.4.,
3) wybrać metodę kalkulacji kosztów,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Określ rzeczywisty koszt jednostkowy dla wyrobu Y, X.
W przedsiębiorstwie  D produkcja odbywa się na podstawie dwóch zleceń: zlecenie
1  wytwarzanie produktu Y w liczbie 8 szt. i zlecenie 2  wytwarzanie produktu X w liczbie
16 szt.
Zebrane koszty na obu zleceniach obejmujÄ…:
Lp Pozycje kalkulacji Suma kosztów Zlecenie 1 Zlecenie 2
1 Materiały bezpośrednie 50 000 18 000 32 000
2 Płace bezpośrednie 22 000 8 000 14 000
3 Koszty wydziałowe 33 000 & & & & & . & & & & & .
4 Rzeczywisty koszt wytworzenia 105 000 & & & & & .. & & & & &
W przedsiębiorstwie sposób rozliczenia kosztów wydziałowych (klucz podziału) przyjęto na
podstawie stosunku do płac bezpośrednich obu zleceń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) zapoznać się z kalkulacją doliczeniową,
3) dokonać stosownych zapisów,
4) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować kalkulację kosztu jednostkowego?
ðð ðð
2) podać odmiany kalkulacji podziałowej?
ðð ðð
3) wyjaśnić pojęcie kalkulacji doliczeniowej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.10. Międzyokresowe rozliczenie kosztów
4.10.1. Materiał nauczania
Ewidencję operacji gospodarczych należy prowadzić zgodnie z podziałem na okresy
sprawozdawcze (miesiące, kwartały, lata), których one dotyczą. W przypadku, gdy określone
koszty odnoszą się do kilku okresów sprawozdawczych lub dotyczą innego okresu niż okres,
w którym je poniesiono, są one wówczas przedmiotem rozliczeń międzyokresowych. Wydatki
i koszty ponoszone z góry, które dotyczą przyszłych okresów noszą nazwę czynnych rozliczeń
międzyokresowych (np. opłacony z góry czynsz, prenumerata). W bilansie wykazuje się je jako
składnik aktywów i traktuje jako równoważne materialnym produktom pracy (wyrobom
gotowym). Powodują one zwiększenie sumy wszystkich poniesionych w danym okresie
kosztów rodzajowych, nawet gdy będą oddziaływać na wynik finansowy innego okresu
sprawozdawczego.
Do ewidencji kosztów przyszłych okresów (czynnych) prowadzi się konto  Czynne
rozliczenia międzyokresowe kosztów . Zapis Wn na tym koncie oznacza koszty poniesione na
poczet przyszłych okresów, zapis Ma oznacza stopniowe rozliczenie kosztów.
Przykład
Przedsiębiorstwo w dniu 1 stycznia opłaciło z góry czynsz za I kwartał 2005 roku
w kwocie 6 000 zł.
Księgowanie w miesiącu styczniu przedstawia się następująco:
Czynne rozliczenia
Konto bankowe międzyokresowe kosztów Koszty według rodzajów
X 6000 (1) (1) 6000 2000 (2) (2) 2000
4000 (Sk)
(1) Opłacony z góry czynsz 6000 zł
(2) Stawka czynszu za miesiąc styczeń 2 000 zł (6000 : 3 = 2000)
Księgowania w lutym i marcu będą przebiegały jak w pozycji (2).
W przeciwieństwie do czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów, czyli ponoszonych
z  góry , występują również bierne rozliczenia międzyokresowe, tj. koszty ponoszone z dołu
(np. brak faktury na poniesiony koszt). Bierne rozliczenia międzyokresowe wykazuje się
w bilansie po stronie pasywów. W praktyce dokonuje się biernych rozliczeń
międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań. Rozliczenia
międzyokresowe mogą dotyczyć kosztów działalności finansowej (np. zapłacone z góry
odsetki, prowizje od kredytów).
Przykład
Jednostka gospodarcza w bieżącym okresie (maj) zużyła energię elektryczną. Ponieważ nie
dostarczono faktury, zużycie energii oszacowano na podstawie wskazań liczników.
Wystawiono dowód wewnętrzny na kwotę 1 500 zł.
Księgowanie w maju:
Bierne rozliczenia
międzyokresowe kosztów Koszty
1500 (1) (1) 1500
(Sk) 1500
W następnym miesiącu jednostka otrzymała fakturę elektrowni, którą opłaciła przelewem
w kwocie 1 500 zł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Księgowanie w czerwcu:
Bierne rozliczenia
Konto bankowe międzyokresowe kosztów
X 1500 (1) (1) 1500 1500 (Sp)
W momencie otrzymania faktury bierne rozliczenia zostały zlikwidowane przez opłacenie
faktury. Na koniec okresu sprawozdawczego konto  Rozliczenia międzyokresowe kosztów
może wykazywać saldo dwustronne: saldo Wn, oznacza koszty dotyczące przyszłych okresów
sprawozdawczych; saldo Ma wyraża prawdopodobne zobowiązania przypadające na bieżący
okres sprawozdawczy.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosujemy rozliczenia międzyokresowe kosztów?
2. Co to są czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów?
3. Co to są bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów?
4. Co oznacza zapis debetowy na koncie czynne rozliczenia międzyokresowe?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaksięguj operacje gospodarcze dla każdego miesiąca i zamknij konta.
W jednostce gospodarczej  ABC planuje się remont pomieszczeń gospodarczych. Koszt
remontu będzie rozliczany w ciągu bieżącego roku. Prawdopodobny koszt wyniesie 90 000 zł.
Remont został wykonany w miesiącu czerwcu i w tym samym miesiącu otrzymano fakturę.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) otworzyć konta,
3) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
4) zapoznać się z ewidencją kosztów przyszłych okresów,
5) dokonać stosownych księgowań i zamknąć konta,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Zaksięguj operacje gospodarcze dla każdego miesiąca, zamknij konta.
W dniu 2 stycznia 2005 r. opłacono z góry prenumeratę za czasopisma za pierwsze półrocze
2005 r. w kwocie 6000 zł.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem zwracając uwagę na umieszczone w nim
przykłady,
2) otworzyć konta,
3) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
4) dokonać stosownych księgowań i zamknąć konta,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia
Ćwiczenie 3
Wykonaj następujące polecenia:
1. Otwórz konto  Rozliczenia międzyokresowe kosztów (wspólne dla rozliczeń czynnych
i biernych) podanymi saldami początkowymi oraz konta analityczne według tytułów
rozliczeń.
2. Zaksięguj podane operacje gospodarcze wprowadzając dla ujęcia kosztów schematyczne
konto  Koszty działalności .
3. Ustal i zaksięguj na koniec listopada stawki kosztów rozliczanych w czasie
z poszczególnych tytułów
4. Zamknij konta.
Przedsiębiorstwo  S na dzień 1 listopada wykazuje na koncie  Rozliczenie międzyokresowe
kosztów salda: po stronie Wn 10 000 zł, po stronie Ma 430 000 zł. Saldo po stronie Wn
10 000 zł oznacza nierozliczoną część opłaty ubezpieczeń rzeczowych dokonaną w miesiącu
styczniu za bieżący rok. Na saldo Ma składają się: tworzona od stycznia rezerwa na
zaplanowany remont pomieszczeń gospodarczych w kwocie 400 000 zł. Wykazana
w paz
dzierniku kwota 30 000 zł oznacza zużycie energii elektrycznej bez pokrycia w fakturze.
W miesiącu listopadzie miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
1. Otrzymano fakturę za remont pomieszczeń gospodarczych, na którą była tworzona
rezerwa w kwocie 415 000 zł. Koszt remontu ma być rozliczony do końca bieżącego
miesiÄ…ca (PK).
2. Opłacono przelewem prenumeratę czasopism za dwa miesiące w kwocie 5 000 zł (PK).
3. Otrzymano fakturę z elektrowni za zużytą energię elektryczną w paz
dzierniku i listopadzie
w wysokości 44 000 zł (PK).
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) otworzyć konta,
3) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
4) dokonać stosownych księgowań,
5) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) podać przykłady rozliczeń czynnych?
ðð ðð
2) ustalić salda rozliczeń międzyokresowych?
ðð ðð
3) wskazać sposób ujęcia sald w bilansie?
ðð ðð
4) uzasadnić konieczność prowadzenia analityki do konta  Rozliczenia
ðð ðð
międzyokresowe kosztów ?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4.11. Wycena bilansowa i inwentaryzacja
4.11.1. Materiał nauczania
Wycena bilansowa to ustalenie wartości składników aktywów i pasywów na określony
moment. Przy wycenie aktywów i pasywów wykorzystuje się: cenę zakupu, cenę nabycia,
koszt wytworzenia, cenę sprzedaży netto, wartość godziwą, trwałą utratę wartości.
- Cena zakupu to cena płacona dostawcy za składnik majątku.
- Cena nabycia to cena zakupu powiększona o koszty związane z jego zakupem.
- Koszt wytworzenia to koszty ściśle związane z danym produktem.
- Cena sprzedaży netto składnika aktywów to możliwa do uzyskania cena sprzedaży
pomniejszona o: podatek VAT, rabaty, upusty i inne koszty zwiÄ…zane z przystosowaniem
składnika do sprzedaży.
- Wartość godziwa to kwota na jaką składnik aktywów mógłby zostać wymieniony,
a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, gdy niemożliwe jest
ustalenie ceny sprzedaży.
Trwała utrata wartości występuje wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że składnik
aktywów nie przyniesie korzyści ekonomicznych.
W ciągu roku obrotowego ujmuje się rzeczowe składniki majątku, papiery wartościowe
według cen nabycia lub kosztów wytworzenia( są to tzw. ceny lub koszty historyczne z dnia
nabycia składnika); należności i zobowiązania oraz środki pieniężne według wartości
nominalnej.
Na dzień bilansowy aktywa i pasywa wycenia się w następujący sposób:
- inwestycje rozpoczęte  według cen nabycia lub kosztów wytworzenia,
- udziały w innych jednostkach i długoterminowe papiery wartościowe (lokaty)  według
cen nabycia pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości,
- środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne  według cen nabycia lub kosztów
wytworzenia, lub wartości po aktualizacji wyceny pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne
(umorzeniowe),
- zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego oraz krótkoterminowe papiery
wartościowe (przeznaczone do obrotu), według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie
wyższych od ich cen sprzedaży netto na dzień bilansowy, dłużne papiery wartościowe 
według cen sprzedaży, z tym że różnice między ceną nabycia a aktualną ceną sprzedaży
zalicza się do kosztów lub przychodów z operacji finansowych,
- należności i zobowiązania, w tym również z tytułu pożyczek  w kwocie wymagającej
zapłaty,
- środki pieniężne, kapitały (fundusze), wyemitowane papiery wartościowe oraz pozostałe
aktywa i pasywa  według wartości nominalnej.
W trakcie prowadzenia działalności gospodarczej jednostki mogą dokonywać transakcji
w walutach obcych. W momencie dokonywania tych transakcji dokonuje się ich bieżącej
wyceny. Jeżeli transakcje dotyczą zapłaty należności lub zobowiązań w walutach obcych, to
ich wyceny dokonuje się według kursu zakupu lub sprzedaży walut stosowanego przez bank,
w którym firma ma rachunek. W przypadku pozostałych transakcji należy stosować średni kurs
NBP danej waluty. W związku ze spłatą zobowiązań lub otrzymaniem należności w walucie
obcej powstają różnice kursowe. Różnice te mogą być:
- dodatnie  powstają gdy w wyniku wyceny rośnie wartość aktywów lub maleje wartość
pasywów i traktowane są jako przychody finansowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
- ujemne  powstają gdy w wyniku wyceny maleje wartość aktywów lub rośnie wartość
pasywów i traktowane są jako koszty finansowe.
Salda wykazywane na poszczególnych kontach bilansowych wymagają okresowego
uzgadniania ze stanem rzeczywistym poszczególnych składników. Powstałe różnice wymagają
skorygowania i rozliczenia osób odpowiedzialnych za powierzone mienie. Sprawdzenia tego
dokonuje siÄ™ w trakcie inwentaryzacji.
IstniejÄ… trzy podstawowe metody inwentaryzacji:
 spis z natury  porównanie ilości i wycena składników majątkowych z danymi wynikającymi
z ewidencji
 potwierdzenia sald przez kontrahentów,
 weryfikacja  porównanie danych ewidencyjnych z odpowiednimi dokumentami (dotyczy to
składników nie objętych spisem z natury czy potwierdzeniem salda).
Wyniki inwentaryzacji noszą nazwę różnic inwentaryzacyjnych i ujmowane są na koncie
 Rozliczenie niedoborów, szkód i nadwyżek .
Nadwyżka występuje wówczas, gdy stan faktyczny konkretnego składnika majątku jest
większy od ilości i wartości wynikającej z dokumentacji i ewidencji. Ujmowana jest na koncie
 Rozliczenie niedoborów, szkód i nadwyżek po stronie Ma w korespondencji z właściwym
składnikiem majątku po stronie Wn (np.  Kasa ,  Wyroby gotowe ). Po ustaleniu nadwyżki
dokonuje się jej rozliczenia uznając jedno z kont:  Koszty działalności  gdy nadwyżki są
spowodowane błędami w dokumentacji, lub  Pozostałe przychody operacyjne  gdy
występują trudności z ustaleniem ich przyczyny. Niedobór występuje wówczas, gdy ilość,
a tym samym wartość określonego rodzaju składnika majątku w magazynie jest mniejsza od
ilości i wartości tego samego rodzaju składnika wynikającego z dokumentacji i ewidencji.
Wszelkie niedobory i szkody ujmowane są po stronie Wn konta  Rozliczenie niedoborów,
szkód i nadwyżek w korespondencji z właściwym składnikiem majątku po stronie Ma
(np.  Kasa ,  Wyroby gotowe ).
Po ustaleniu niedoborów dzielimy je na zawinione i niezawinione i dokonujemy ich
obciążenia. Niedobory niezawinione dzielimy na obciążające koszty i obciążające straty
nadzwyczajne. Niedobory zawinione powstałe z winy osób odpowiedzialnych za nie obciążają
konta:  Pozostałe koszty operacyjne , gdy zrezygnowano z roszczenia wobec pracownika;
 Inne rozrachunki z pracownikami , gdy roszczenie zostało uznane przez osobę
odpowiedzialną za nie;  Roszczenia sporne , gdy sprawa trafia na drogę sądową, gdyż
pracownik nie wyraża zgody na pokrycie niedoboru. Niedobory i nadwyżki podlegające
kompensacie dotyczą podobnych asortymentów, ujawnione zostały w czasie tego samego
spisu i dotyczą tej samej osoby materialnie odpowiedzialnej. Kompensata niedoborów
nadwyżkami ujmowana jest po stronie Wn na koncie  Pozostałe rozrachunki i po stronie Ma
na koncie  Pozostałe przychody i koszty .
W ciągu roku konto  Rozliczenie niedoborów, szkód i nadwyżek  może wykazywać dwa
salda: Wn  określające wartość niedoborów podlegających rozliczeniu, Ma  określające
wartość nie rozliczonych nadwyżek. Na koniec roku konto to winno zostać rozliczone.
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób wycenia się środki trwałe?
2. Na czym polega inwentaryzacja?
3. Czym różni się wycena w trakcie roku od wyceny bilansowej?
4. Jakie zapisy przyjmuje strona Ma konta  Rozliczenie niedoborów, szkód i nadwyżek ?
5. Co to są różnice kursowe i jakie znasz ich rodzaje?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaksięguj operacje gospodarcze związane z ujawnieniem i rozliczeniem różnic
inwentaryzacyjnych.
W jednostce ABC S.A. na dzień kończący rok obrotowy przeprowadzono inwentaryzację
materiałów produkcyjnych X. W wyniku inwentaryzacji ustalono stan rzeczywisty tych
materiałów na poziomie 2000 tys. zł, zaś z ksiąg rachunkowych wynika wartość materiałów
na poziomie 2020 tys. zł. Komisja inwentaryzacyjna ustaliła, że niedobory w stosunku do
wartości zapasów w wysokości do 2% mieszczą się w granicach norm ubytków
przewidzianych w spółce  ABC dla tego typu materiału.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) otworzyć konta,
3) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
4) zaksięgować operacje gospodarcze podane w ćwiczeniu,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Otwórz konta, oznaczając salda znakiem X. Zaksięguj operacje gospodarcze związane
z ujawnieniem i rozliczeniem różnic inwentaryzacyjnych.
1. Podczas inwentaryzacji w przedsiębiorstwie ujawniono:
a) niedobór gotówki w kasie  300 zł, b) niedobór materiałów  800 zł, c) niedobór
produktów gotowych  350 zł, d) niedobór środka trwałego o wartości początkowej
5 000 zł i dotychczasowym umorzeniu 1 300 zł, e) nadwyżkę materiałów  900 zł.
2. Komisja inwentaryzacyjna dokonała następujących rozliczeń ujawnionych różnic:
a) niedobór w kasie był zawiniony przez kasjera, wpłacił on brakującą kwotę,
b) część niedoboru materiałów skompensowano nadwyżką  400 zł,
c) część niedoboru uznano jako ubytki w granicach norm  200 zł,
d) pozostałą część niedoboru pokryła osoba materialnie odpowiedzialna,
e) niedobór produktów uznano za zawiniony przez osobę odpowiedzialną; ze względu na
odmowÄ™ jego uznania skierowano sprawÄ™ do sÄ…du,
f) nadwyżkę materiałów pozostałą po kompensacie z niedoborem odpisano na pozostałe
przychody operacyjne, gdyż nie ustalono przyczyn jej powstania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) otworzyć konta,
3) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4) zapoznać się z ewidencją różnic inwentaryzacyjnych,
5) zaksięgować operacje gospodarcze,
6) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dokonaj następujących rozliczeń ujawnionych różnic, wpisując je do tabeli.
W jednostce gospodarczej w czasie inwentaryzacji stwierdzono:
niedobór materiału A - 7 szt. x 6 zł = 42 zł
niedobór materiału B - 9 szt. x 8 zł = 72 zł
niedobór materiału C - 8 szt. x 4 zł = 32 zł
razem niedobory materiałów 146 zł
nadwyżka materiału D - 5 szt. x 9 zł = 45 zł
nadwyżka materiału E - 1 szt. x 8 zł = 8 zł
nadwyżka materiału F - 3 szt. x 4 zł = 12 zł
razem nadwyżki materiałów 65 zł
niedobór przedmiotu G o wartości 100 zł
niedobór przedmiotu H o wartości 300 zł
razem niedobory przedmiotów 400 zł
nadwyżka przedmiotu I o wartości 200 zł
nadwyżka przedmiotu J o wartości 50 zł
razem nadwyżki przedmiotów 250 zł
niedobór środka trwałego K o wartości początkowej 3300 zł i dotychczasowym umorzeniu
2100 zł;
niedobór środka trwałego L o wartości początkowej 2200 zł i dotychczasowym umorzeniu
1700 zł;
nadwyżkę środka trwałego A
o wartości początkowej 4500 zł.
Ujawnione różnice inwentaryzacyjne Wn Ma kwota
stwierdzone niedobory materiałowe
stwierdzone nadwyżki materiałowe
dokonano kompensaty materiału A nadwyżką materiału D,
a pozostałą nadwyżkę materiału D odpisano na zysk
niedoborem materiału B obciążono pracownika
niedobór materiału C wynika z błędu w liczeniu  korekta
nadwyżka materiału E, to błąd w liczeniu  korekta
faktyczna nadwyżka materiału F
stwierdzone niedobory przedmiotów
stwierdzone nadwyżki przedmiotów
niedoborem przedmiotu G obciążono pracownika
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
niedobór przedmiotu H jest niezawiniony
korekta błędnie stwierdzonej nadwyżki przedmiotu I
przyjęcie rzeczywistej nadwyżki przedmiotu J
stwierdzone niedobory środków trwałych K i L
stwierdzona nadwyżka środka trwałego A

niedobór środka trwałego K uznano za niezawiniony (3500-2100)
niedoborem środka trwałego L obciążono pracownika
nadwyżka środka trwałego A
jest błędna
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) skorzystać z zakładowego planu kont [2, s. 189],
3) zapoznać się z ewidencją różnic inwentaryzacyjnych,
4) wypełnić kartę ćwiczeń,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Ustal różnicę kursową (jej charakter i wysokość) w sytuacji gdy:
średni kurs NBP euro wynosił na dzień 28 kwietnia br. 3,8740 zł, a na dzień 10 maja 4,0117 zł.
1. Sprzedaż towarów wynosiła 15 000 euro netto.
2. Wystawienie faktury wraz z wydaniem towarów nastąpiło 28 kwietnia br.
3. Zapłata za fakturę nastąpiła zgodnie z terminem zawartym na fakturze czyli, 10 maja br.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z przygotowanym materiałem,
2) dokonać stosownych księgowań,
3) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 materiały biurowe,
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskazać cele inwentaryzacji?
ðð ðð
2) scharakteryzować metody inwentaryzacji?
ðð ðð
3) omówić zapisy po stronie Ma konta  Rozliczenie niedoborów, szkód
i nadwyżek?
ðð ðð
4) odróżnić wycenę w trakcie roku od wyceny bilansowej?
ðð ðð
5) określić, kiedy stosujemy różnice kursowe?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedz

prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a
następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Bilans jest sprawozdaniem finansowym sporzÄ…dzanym:
a) na poczÄ…tku roku kalendarzowego,
b) za rok kalendarzowy,
c) na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych,
d) na dzień kończący rok kalendarzowy.
2. Zasada równowagi bilansowej mówi, że:
a) pasywa mogą czasem przewyższać aktywa,
b) suma pasywów równa się sumie aktywów,
c) majątek trwały = kapitał własny,
d) zobowiązania = należności.
3. Aktywa to:
a) zasoby majÄ…tkowe kontrolowane przez jednostkÄ™,
b) zobowiązania długoterminowe,
c) z
ródła finansowania majątku,
d) suma kapitału własnego.
4. Wartości niematerialne i prawne nie obejmują:
a) prawa do wzorów użytkowych oraz zdobniczych, nabytych koncesji, licencji,
patentów i znaków towarowych,
b) akcji i obligacji,
c) oprogramowania komputerów o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż
jeden rok.
5. Do środków trwałych nie zaliczamy:
a) prawa wieczystego użytkowania gruntu,
b) środków transportu,
c) maszyn i urządzeń,
d) długoterminowych papierów wartościowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
6. Zaksięgowanie operacji tylko na jednym koncie to błąd, który:
a) można wykryć przez sporządzenie zestawienia obrotów i sald,
b) poprawiamy przez skreślenie,
c) poprawiamy stornem czerwonym lub czarnym,
d) to nie jest błąd.
7. Konta pasywne to konta:
a) np. konto Rozrachunki z pracownikami,
b) może wykazywać saldo początkowe po stronie debetowej,
c) może wykazywać saldo początkowe po stronie kredytowej,
d) może wykazywać dwa salda jednocześnie.
8. Operację gospodarczą: wypłacono z kasy wynagrodzenie pracownikowi, zaksięgujesz:
a) Wn Rachunek bankowy/ Ma Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń,
b) Wn Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń/ Ma Rachunek bankowy,
c) Wn Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń/ Ma Kasa,
d) Wn Kasa / Ma Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń.
9. Operację gospodarczą: otrzymany kredyt bankowy z rachunku bankowego, zaksięgujesz:
a) Wn Kredyty bankowe/ Ma Rachunek bankowy,
b) Wn Rachunek bankowy/Ma Kredyty bankowe,
c) Wn Kasa/Ma Fundusz przedsiębiorstwa,
d) Wn Należności od odbiorców/ Ma Produkty gotowe.
10. Storno czerwone należy interpretować jako:
a) liczbÄ™ dodatniÄ…,
b) liczbÄ™ ujemnÄ…,
c) pominięcie zapisu,
d) zwiększenie salda początkowego.
11. Zakładowy plan kont nie ujmuje:
a) stosowanych metod amortyzacji majątku trwałego,
b) zasad wyceny rzeczowego majątku trwałego,
c) zasad prowadzenia rachunku kosztów,
d) wykazu kontrahentów.
12. Ustawa o rachunkowości klasyfikuje rozliczenie międzyokresowe kosztów na:
a) bezpośrednie i pośrednie,
b) czynne i bierne,
c) stałe i zmienne,
d) materialne i niematerialne.
13. Koszty bezpośrednie obejmują między innymi:
a) koszty zużytych materiałów bezpośrednio w produkcji,
b) koszty reprezentacji i reklamy,
c) koszty zarzÄ…du,
d) koszty amortyzacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
14. Do strat nadzwyczajnych zaliczamy:
a) opłacone koszty postępowania sądowego,
b) zapłaconą przez jednostkę wysoką grzywnę,
c) skutki zdarzeń losowych,
d) przedawnione należności.
15. Jeżeli cena rzeczywista wynosi 100,00 zł, a cena ewidencyjna 95,00 zł, to odchylenia od
cen ewidencyjnych materiałów przedstawiają się następująco:
a) są debetowe i wynoszą 5 zł,
b) są kredytowe i wynoszą 5 zł,
c) ich wysokość zależy od metody wyceny materiałów,
d) nie występują.
16. Wskaż błędny zapis księgowy:
a) Bieżący rachunek bankowy / Kasa,
b) Materiały / Rozliczenie zakupu,
c) Pozostałe koszty operacyjne / Pozostałe przychody operacyjne,
d) Usługi obce / Kasa.
17. Podjęcie gotówki z banku do kasy odbywa się na podstawie:
a) czeku rozrachunkowego,
b) wyciÄ…gu bankowego,
c) bankowego dowodu wpłaty,
d) czeku gotówkowego.
18. Na dzień bilansowy środki trwałe wyceniane są:
a) wg wartości początkowej,
b) wg wartości inwentarzowej,
c) w cenie nabycia,
d) nie ma potrzeby wyceniać.
19. Konto  Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń jest kontem:
a) aktywnym,
b) pasywnym,
c) aktywno-pasywnym,
d) wynikowym.
20. Firma X zajmująca się produkcją cegieł jednego typu stosuje w celu wyliczenia
jednostkowego kosztu wytworzenia kalkulacjÄ™:
a) podziałową prostą ze współczynnikami,
b) doliczeniowÄ…,
c) podziałową prostą,
d) asortymentowÄ….
21. Koszt zużytej energii elektrycznej powinien być ujęty jako:
a) usługi obce,
b) zużycie materiałów i energii,
c) pozostałe koszty rodzajowe,
d) podatki i opłaty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
22. Gdy ewidencja kosztów jest prowadzona tylko w układzie rodzajowym, wtedy wynik
finansowy może być ustalony w sposób:
a) kalkulacyjny,
b) porównawczy,
c) porównawczy lub kalkulacyjny (do wyboru przez księgowego),
d) porównawczy i kalkulacyjny (jednocześnie).
23. Przyjęcie środka trwałego do eksploatacji ewidencjonujemy następująco:
a)  Rozliczenie zakupu MA oraz  Środki trwałe WN,
b)  Rozliczenie zakupu MA oraz  Środki trwałe w budowie WN,
c)  Rozrachunki z dostawcami MA oraz  Środki trwałe WN,
d) wszystkie wyżej przedstawione rozwiązania są błędne.
24. Która z pozycji nie jest potrącana w liście płac?
a) składki na ubezpieczenie społeczne,
b) należna zaliczka na podatek dochodowy,
c) składka zdrowotna,
d) zasiłek rodzinny.
25. Który sposób obliczenia wyniku finansowego jest poprawny:
a) wynik ze sprzedaży skorygowany o zmianę stanu produktów,
b) wynik z działalności operacyjnej skorygowany o pozostałe przychody i koszty
operacyjne,
c) wynik z działalności gospodarczej skorygowany o straty i zyski nadzwyczajne,
d) wynik z działalności operacyjnej skorygowany o przychody i koszty finansowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Prowadzenie pełnej ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
25 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
69
6. LITERATURA
1. Gierusz B.: Podręcznik samodzielnej nauki księgowania. ODDK, Gdańsk 2005
2. Kuczyńska-Cesarz A., Cesarz T.: Rachunkowość zbiór zadań z rozwiązaniami. Difin,
Warszawa 2004. Do książki dołączona jest płyta CD z edukacyjną wersją modułu Finanse
i Księgowość  Raks 2000
3. Olchowicz I.: Podstawy rachunkowości. Wykład tom 1, Difin, Warszawa 2004
4. Sawicki K.: Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw po przystąpieniu Polski do
Wspólnoty Europejskiej. Cz. 1, praca zbiorowa,  Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo,
Wrocław 2005
5. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., DzU z 2002 r. nr 76, poz. 694
z póz
n. zmianami
6. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r., DzU z 2000
r. nr 114, poz. 176 z póz
n. zmianami
7. Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r., DzU z 2000
r. nr 54, poz. 654 z póz
n. zmianami
8. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 paz
dziernika 1998 r., DzU z 1998
r. nr 137, poz. 887 z póz
n. zmianami
strona internetowa Ministerstwa Finansów
strona internetowa www.pity.pl, program druki IPS, formularze grupy finansowo-
-księgowej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
70