Chemia kliniczna
Chemia kliniczna
Walidacja metody analitycznej: Weryfikacja danych dotyczÄ…cych
Strategia wyboru metody analitycznej
charakterystyki metody wykonywanej w określonym laboratorium
Zakres roboczy: zakres zastosowania metody w którym precyzja metody, polega na uwzględnieniu jej:
poprawność i liniowość mieści się w przyjętych granicach
użyteczności diagnostycznej = pomoc w określeniu
Liniowość: zakres metody gdzie wykres kalibracji określony poprzez
występowania i stopnia zaawansowania choroby
obliczanie współczynnika regresji liniowej metodą najmniejszych kwadratów r
> 0,999
użyteczności praktycznej = dostępność aparatury, odczynników,
Czułość analityczna: jest to najmniejsza ilość substancji, która może być
koszty, trwałość odczynników itp).
miarodajnie oznaczona za pomocą wybranej metody w określonej ilości
materiału badanego. [ wz , 20%] swoistość metody = analityczna specyficzność wobec
oznaczanego składnika. Mała swoistość to możliwość
Specyficzność / selektywność metody: specyficzność lub swoistość metody
to zdolność metody do reagowania (oznaczania) tylko substancji badanej. inteferencji z innymi składnikami próbki.
Zwykle oznaczenia prowadzimy używając materiału o bardzo złożonym
dokładność metody = zgodność uzyskanego wyniku z wartością
składzie chemicznym (krew, mocz, PMR itp.)
rzeczywistą ( wartość rzeczywistą ustala się przez pomiar
Poprawność: stopień zgodności pomiędzy średnią wartością zmierzoną a
wartością oczekiwaną (nominalną). bardzo dokładnymi metodami referencyjnymi = odniesienia).
Obciążenie (bias): różnica pomiędzy wartością oczekiwaną wyniku a przyjętą
wartością odniesienia (nominalną)
BÅ‚Ä…d dopuszczalny
BÅ‚Ä…d dopuszczalny
" Zmienność wewnątrzosobnicza badanego
Kryteria dopuszczalności błędu metody:
parametru wyraża różnice
Błąd dopuszczalny - maksymalny błąd pomiaru
wewnątrzosobnicze, występujące w czasie.
który nie zmienia w istotny sposób
Są one spowodowane między innymi dietą,
analitycznego i klinicznego znaczenia wyniku.
wysiłkiem fizycznym, lekami, położeniem
2. Według klinicystow: błąd nie powinien
ciała, godziną pobrania próbki.
przekraczać klinicznie istotnej różnicy pomiędzy
" Zmienność zewnątrzosobnicza wyraża
grupÄ… chorych i grupÄ… odniesienia - nie
zalecane różnice, występujące między badanymi
osobami. Wynikają one z wieku, płci, rasy,
3. Określenie błędu dopuszczalnego w oparciu
uwarunkowania genetycznego i.t.d.
o informacje na temat zmienności biologicznej
określonych parametrow.
BÅ‚Ä…d dopuszczalny
BÅ‚Ä…d dopuszczalny
Przykłady zmienności wewnątrzosobniczej i międzyosobniczej
Dopuszczalny błąd precyzji
Parametr Wewnątrz-(%) Między-(%)
1.Aminotransferaza aspartylowa 24,3 41,6
CVA d" 0,5 x CV1
2.Fosfataza alkaliczna 32,6 39,0
CVA - współczynnik zmienności określający
dopuszczalny błąd precyzji
4.Dehydrogenaza mleczanowa 6,6 14,7
5.Bilirubina 25,6 30,5
CV1 - współczynnik zmienności określający
zmienność wewnątrzosobniczą
7.Kreatynina 4,3 12,9
8.Albumina 3,1 4,2
Współczynnik zmienności dopuszczalnego
błędu precyzji nie powinien przekraczać
9.Wapń 1,9 2,8
połowy zmienności wewnątrzosobniczej
11.Potas 13,6 13,4
badanego parametru.
12.Sód 0,7 1,0
1
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Dopuszczalny błąd dokładności
Na podstawie pożądanej precyzji i dokładności wyliczyć można
BA = Dð%A d" 0,25 x CV12 + CVG2
dopuszczalny błąd całkowity: TEA
BA = Dð%A  wzglÄ™dna różnica okreÅ›lajÄ…ca dopuszczalny bÅ‚Ä…d dokÅ‚adnoÅ›ci
TEA = (1,65xCVA ) + BA
CV1 - współczynnik zmienności określający zmienność
CVA = współczynnik zmienności określający dopuszczalny błąd
wewnÄ…trzosobniczÄ…
precyzji, precyzja pożądana
CVG - współczynnik zmienności określający zmienność
BA = względna różnica określająca dopuszczalny błąd dokładności,
międzyosobniczą
dokładność pożądana
DBD - Powinien wyrażać się różnicą nie przekraczającą
jednej czwartej sumy zmienności wewnątrzosobniczej i
Wyznaczanie dopuszczalnego błędu w oparciu o kryteria zmienności
międzyosobniczej badanego parametru. biologicznej mogą być korygowane w zależności od możliwości
technicznych (precyzja analityczna) metody.
Wyznaczanie dopuszczalnego błędu w oparciu o kryteria
zmienności biologicznej mogą być korygowane w zależności
od możliwości technicznych (precyzja analityczna) metody.
BÅ‚Ä…d dopuszczalny
Wartości Referencyjne
Przykłady proponowanego błędu
dopuszczalnego całkowitego TEA (%):
1. Sód 0,3
2. Potas 2,4
3. Wapń 0,9
4. Żelazo 15,9
5. Cholesterol 2,7
6. glukoza - 2,2
7. bilirubina- 11,3
8. trójglicerydy - 11,5
9. kinaza kreatyny - 20.9
Wartości referencyjne
Wartości referencyjne
Wartości referencyjne - definicja : zakres wartości badanego parametru WARTOŚCI NORMALNE, ZAKRES REFERENCYJNY
obserwowane lub mierzone w zdefiniowanej grupie uczestników
Przyczyny ustalenia wartości normalnych:
badania.
1. tworzenie układu odniesienia dla wyników laboratoryjnych,
1. Statystycznie
2. wskazówka do określenia błędu dopuszczalnego analizy,
wartości obserwowane w grupie badanie które mają zwykle rozkład
3. ocena wartości diagnostycznej testu analitycznego.
 normalny wg Gausa
Warunki konieczne do właściwego pomiaru wartości normalnych:
2. Epidemiologiczne
1. dobór osób referencyjnych wg ustalonego kryterium zdrowia,
Wyniki badań wykonane na dużej grupie zdrowych ochotników.
Przykład  wykazano że 95% wyników TG zawarte jest w granicach 2. odpowiednio duża liczebność grup o wyodrębnionych cechach
(wiek, płeć, rasa, itd.),
0.6  2.4 mmol/L. Wiadomo, że wartości te mogą zmieniać się w
zależności od składu demograficznego grupy.
3. określone warunki pobierania, z uwzględnieniem zmienności
okołodobowej,
3. Kliniczne
4. określone warunki transportowania, przechowywania,
Wartości określonego parametru spotykane w grupie pacjentów u
postępowania analitycznego,
których nie stwierdzono określonej choroby.
5. kontrola jakości wyników: dokładności i precyzji wg ustalonego BD,
Wartość mierzona (obserwowana) - wartość uzyskana w celu porównania z
wartościami referencyjnymi w celu podjęcia decyzji medycznej 6. profesjonalne opracowanie statystyczne.
2
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Wartości referencyjne
Warunki tworzenia grupy referencyjnej:
1. Precyzyjna definicja grupy badanej (wiek, płeć, rasa
itp.)
2. Badana grupa referencyjna powinna charakteryzować
siÄ™ podobnymi cechami demograficznymi jak
potencjalna grupa pacjentów
3. Standaryzowane metody pobierania, przechowywania i
transportu materiału
4. Ten sam rodzaj materiału badanego
5. Standaryzowane metody analizy materiału
Triglicerydy  95% CE Na+ = x śr ą 2 OS
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Materiał kontrolny: liofilizowany, rozpuszczany przed oznaczaniem
Cel kontroli wewnÄ…trz i zewnÄ…trzlaboratoryjnej:.
przygotowywany przez firmy, biologicznie bezpieczny
Materiał kontrolny komercyjny - normalny oraz patologiczny (lipemiczne,
- wykrywa niezgodności w kalibracji metod
glikemiczne), materiał kontrolny ma stabilny skład w seriach i między seriami.
- pomaga ustalić listę rekomendowanych metod
Kontrola wewnÄ…trzlaboratoryjna: kontrola metody przez personel laboratorium.
-normy ustalone dla określonego laboratorium stają się
Kontrola międzylaboratoryjna: centralnie rozdzielane jest ten sam materiał
kontrolny do szeregu laboratoriów (laboratoria nie znają stężenia) - jednostka
normami ogólnymi (identyczne dla każdego lab.)
centralna zbiera wyniki i porównuje je.
- wzrasta zaufanie lekarza do pracy laboratorium
Metoda referencyjna (porównawcza) - ten sam materiał testowany identyczną
metodą w wyselekcjonowanych laboratoriach. Średnia wartość jest uważana za
- wzrasta prawdopodobieństwo otrzymania identycznych
wartość prawdziwą. Laboratorium referencyjne: laboratorium wykonujące testy
wyników kiedy materiał od tego samego pacjenta
dla metody referencyjnej.
zostanie oznaczony w kilku laboratoriach
Wartość średnia grupy kontroli: wartość średnia danego parametru oznaczonego
w tym samym materiale w rutynowych lab. dysponujÄ…cych tym samym
- licencjonowanie laboratoriów
wyposażeniem technicznym. Zazwyczaj pośrednikiem I jednostką zbierającą
wyniki jest laboratorium naukowe firmy produkującej sprzęt laboratoryjny.
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Warunkiem prawidłowego wyznaczenia powtarzalności a szczególnie
odtwarzalności metody jest używanie odpowiedniego materiału kontrolnego.
Kontrola jakości badań laboratoryjnych
Materiałem (surowicą) kontrolną jest płynna lub stała (liofilizowana) surowica
1. Kontrola precyzji metody  polega na wielokrotnym oznaczeniu
ludzka lub bydlęca która zachowuje stały stężenie (aktywność) badanych
stężenia określonej substancji w tym samym materiale.
parametrów przez dłuższy okres czasu. Zwykle duża partia surowicy
podzielona jest na porcje o identycznym składzie. Stosuje się zwykle materiał
Kontrolujemy powtarzalność metody  zgodność wyników
kontrolny zawierający stężenie składników spotykanych u osób zdrowych
oznaczania w tej samej próbce w jednej serii pomiarowej na tym
(poziom N) oraz osób chorych (poziom P).
samym aparacie i stosujÄ…c ten sam system kalibracji aparatu 
określamy najmniejszą możliwą zmienność analityczną jaką można
Preparaty krwi pełnej do kontroli jakości badań hematologicznych przygotowuje
osiągnąć za pomocą określonej metody analitycznej, określonego
się analogicznie - trzy poziomy stężenia poszczególnych komórek.
zestawu odczynników i określonego sprzętu.
Surowica kontrola może być:
Kontrolujemy odtwarzalność metody  zgodność wyników oznaczeń
1. mianowana  laboratorium referencyjne fabrycznie oznaczyło stężenie
w poszczególnych dniach pracy aparatu.
określonych składników w surowicy kontrolnej.
Wyniki odtwarzalności oznaczeń określonego parametru przez 21-
2. niemianowana  znane są jedynie przybliżone wartości stężenia badanych
30 dni pozwalają na wyliczenie średniej arytmetycznej i odchylenia
składników.
standardowego (rozproszenie wyników wokół wartości średniej).
Karty kontroli Levy-Jenningsa.
3
Materiał kontrolny
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Matryca analityczna:
Kontrola odtwarzalności (międzyseryjnej)
Materiał biologiczny o bardzo złożonym składzie
materiałem kontrolnym jest liofilizowana surowica bydlęca -
chemicznym np. krew, mocz, PMR, kał itp. zawiera szereg
porcjowane, przechowywane w - 20oC . Materiał nie jest
substancji chemicznych połączonych ze sobą w postaci
metrykowany.
kompleksów, soli złożonych, miceli woda-lipid.
Metrykowanie materiału kontrolnego - oznaczanie parametrów
Występowanie tego rodzaju połączeń może przeszkadzać w
przez 21 dni, określenie WZ, powinna być < niż 0,5 DGB
reakcji chemicznej lub immunochemicznej.
Postępowanie z próbą kontrolną:
Występujący w materiale badanym określony układ
a. włączenie jej do każdej serii badań
substancja badana - substancje towarzyszÄ…ce nazywamy
b. włączenie do każdego wyniku badań - dyżur, cito
matrycÄ… analitycznÄ….
obliczanie błędu = Xi x 100 / Xśr = bł(%)
Zmiany składu chemicznego podczas reakcji chemicznej
np. wytrącanie białka z surowicy przed oznaczaniem
niektórych leków mogą mieć wpływ na ostateczny wynik
badania.
Materiał kontrolny Materiał kontrolny
Przykładem matrycy analitycznej jest surowica bydlęca
lub surowica ludzka osób zdrowych stosowana do
przygotowania  materiałów kontrolnych
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Kontrola dokładności:
metrykowany materiał kontrolny: Serostandard N i
P, Europe Control Serum Hyland itp.
cel: określenie błędu dokładności:
% bł. = [X(śr z 3 ozn) - Xrz] x 100 / Xrz
Kontrolę prowadzi się na karcie kontroli odkładając
% bł - data bad.
Materiał nie służy jako wzorzec lub kalibrator.
4
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Reguły Westegarda: reakcja
1 2S - > X + 2 OS (ostrzeżenie)
1 3 S - > X + 3 OS (odrzucenie) (RE)
2 2S - dwukrotnie > X + 2 OS (odrzucenie) (SE)
lub > X - 2 OS
R4S - jedna > X + 2 OS (odrzucenie) (RE)
następnie jedna > X - 2 OS
41S - czterokrotnie > X + 1 OS
lub czterokrotnie > X - 1 OS
10X - dziesięciokrotnie wynik będzie powyżej lub poniżej średniej
Karta kontrolna - nanosi się wynik jako % odchylenia od wartości
nominalnej.
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Przykład:
Kontrola powtarzalności - stosowana gdy są trudności w uzyskaniu
trwałego materiału kontrolnego np. pełna krew
Oznaczanie hematokrytu:
 metoda nieznanego dubletu
X 1 X 2 R 1
- oznacza się dwukrotnie, niezależnie badany składnik
1 46,5 47,3 0,8
- oblicza różnicę w wyniku
... ... ...
- przygotowuje zbiór 21 dubletów, oblicza 21 różnic, wylicza średnią
2.5 x R(średnie) = 95% oznaczeń = 2S
21 43,0 43,5 0,5
- oblicza odsetkową wartość wsp. R
----------------------------------------------------------
[2.5 x R(średnie)] x 100
n=21 Xśr=46,0 Rśr=0,64
-------------------------------- = błąd oznaczenia < DGB
2.5 x Rśr = 2.5 x 0,64 = 1,6
X(średnie)
1,6 x 100 / 46 = 3,5 % ( DGB dla Ht = 10%)
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Funkcjonowanie procedur zapewnienia jakości QA
Zapobieganie błędom w medycznym laboratorium
polega na identyfikacji i wyeliminowaniu tych
diagnostycznym to QA (Quality Assurance)  system
czynności w postępowaniu przedanalitycznym które
zapewniania jakości w laboratorium.
mogą zmienić własności fizyko-chemiczne próbki.
RozwiÄ…zaniem jest standaryzacja wszystkich procedur.
Definicja QA = Zespół działań powodujących że wynik
badania jest wiarygodny i może spełnić określone
Przygotować należy instrukcję zapewnienia jakości
zadania diagnostyczne umożliwiającą
badań QAM  SOP która opisuje sposób
podejmowanie decyzji zwiÄ…zanych z praktykÄ…
postępowania z:
medycznÄ….
a. Pacjentem
b. Próbką materiału pobraną od pacjenta
c. Wynikiem badania
5
KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH KONTROLA JAKOÅšCI BADAC
LABORATORYJNYCH
Wymagania stawiane procedurom badawczym (np. w formie SOP  standard Wymagania stawiane procedurom badawczym (np. w formie SOP)
operational procedure)
- minimum informacji:
- minimum informacji:
1. wymagane wyposażenie i odczynniki lub system badań;
1. cel badania;
2. procedury kalibracyjne
2. zasada wykorzystywanej procedury;
3. etapy postępowania;
3. analityczne cechy metody:
4. procedury kontroli jakości;
·ð liniowość,
5. interferencje (np. lipemia, hemoliza, bilirubinemia) i reakcje krzyżowe;
·ð precyzja,
6. podstawy procedury obliczania wyników,
·ð dokÅ‚adność wyrażona jako standardowa niepewność pomiaru,
7. zakres biologicznych wartości referencyjnych;
próg wykrywalności,
8. zakres wartości wydawanych wyników,
·ð zakres pomiarowy,
9. wartości alarmowe/krytyczne, gdzie ma to zastosowanie;
·ð bÅ‚Ä…d systematyczny,
10. interpretacja laboratoryjna;
·ð czuÅ‚ość
11. środki ostrożności;
·ð swoistość analityczna);
12. potencjalne z
ródła zmienności
4. rodzaj próbki pierwotnej (z uwzględnieniem rodzaju pojemnika i
substancji dodatkowych);
6