TEORIA WYCHOWANIA
MIŁOŚĆ LUDZKIEJ DUCHOWOŚCI - RDZEŃ SYSTEMU WYCHOWANIA JANA WŁADYSŁAWA DAWIDA
Biografia
Jan Władysław Dawid urodził się 26 czerwca 1859 r. w Lublinie. Stosunkowo mało wiemy o jego dzieciństwie. Jego ojciec, Wincenty Dawid, był nauczycielem gimnazjum. Jan Władysław wyrastał w atmosferze domowej, którą cechowała wielka kultura intelektualna i moralna.
Dawid był dobrym uczniem lubelskiego gimnazjum, choć ukończył je dość niechlubnie, bowiem na 2 miesiące przed uzyskaniem świadectwa dojrzałości, za demonstracyjne zachowanie wobec szkolnego popa, został wydalony ze szkoły i zdawał maturę eksternistycznie. Jan Władysław mając 18 lat rozpoczął studia na wydziale prawa Cesarskiego Uniwersytetu w Warszawie. Po zdaniu egzaminów na wydziale prawnym, zapisał się w roku 1881 na Wydział Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego. Jednakże w roku następnym przerwał te studia, udał się do Lipska i Halle, gdzie studiował nauki przyrodnicze oraz pedagogiczno-psychologiczne. W Lipsku Dawid zetknął się z Wundtem., który jak wiadomo w 1879r. założył pierwsze laboratorium psychologii doświadczalnej.
Jan Władysław był pedagogiem, psychologiem, pionierem psychologii wychowawczej i pedagogiki eksperymentalnej w Polsce. Wykładowca na Uniwersytecie latającym oraz w latach 1910-1913 na UJ i w ogniskach krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego. Redaktor, w latach:
1889-1897 „Przeglądu Pedagogicznego”
1900-1907 „Głosu”
1906-1907 „Przeglądu Społecznego”
Zainteresowania Dawida związane były z zagadnieniami nauczania początkowego, którego podstawy opracował w dziele „Nauka o rzeczach” (1892). W swojej rozprawie „O duszy nauczycielstwa” (1912) Jan Władysław określa cechy idealnego nauczyciela. Jego największe dzieło- „Inteligencja, wola i zdolność do pracy”(1911), mówi o tym, że umieć, chcieć i móc- to trzy źródła, które zasilają życie ludzkie. „Umieć” tzn. mieć inteligencję, „chcieć”- wolę, „móc”- zdolność do pracy. Ostatnie cztery lata życia Dawid poświęcił mistyce. Jan Władysław jest twórcą licznych kwestionariuszy do badań dzieci. Porównywał wyniki badań dzieci polskich z niemieckimi i amerykańskimi.
Zmiana poglądów nastąpiła u niego po śmierci żony- Jadwigi Szczawińskiej(zajmowała się m.in. administracją „Pisma Pedagogicznego”) w 1910r.Napisał wtedy „O intuicji w mistyce, filozofii, sztuce” oraz pośmiertnie wydany utwór; „ O rzeczywistości duchowej”.
W 1894r. żandarmeria carska dokonuje Rewizji mieszkania Dawidów, wspólnie z zoną zostają osadzeni w Pawilonie, następnie zwolnieni. W 1905r. po niepowodzeniu rewolucji „los” zostaje zamknięty. Dawid jest ponownie aresztowany i osadzony w Cytadeli. Po dwóch tygodniach na skutek starań żony zostaje zwolniony, lecz zmuszony jest do opuszczenia Królestwa i wyjazdu do Austrii. Po kilku miesiącach wraca do kraju.
Istotą powołania nauczycielskiego jest wg Jana Władysława miłość dusz ludzkich, a obok niej potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość i moralna odwaga. Przedstawiona przez niego struktura lekcji-
przygotowanie apercepcji
przedstawienie materiału konkretnego
porównywanie i wielokrotne kojarzenie
uogólnienie- reguły, definicje, prawa
zastosowanie
Jan Władysłw Dawid zmarł w 1914r.w Otwocku. Miał gruźlicę gardła, był wyczerpany fizycznie i psychicznie.
Działalność publicystyczno-społeczna
Z inicjatywy i sumptem jednego z uczestników kółka, dyrektora sześcioklasowej szkoły realnej w Warszawie Eugeniusza Babińskiego, od roku 1882 ukazywać się począł dwutygodnik pt. „Przegląd Pedagogiczny”. Pismo to stało się ośrodkiem całego ruchu pedagogicznego Królestwa, skupiskiem najbardziej uświadomionej i aktywnej części nauczycielstwa, zatrudnionego w szkołach prywatnych i w nauczaniu domowym. Skład osobowy zespołu wydawców „Przegląd Pedagogicznego” był różnorodny. Obok wybitnych przedstawicieli świata pedagogicznego, dyrektorów i nauczycieli szkół, skupiał ten zespół szereg osób spoza grona zawodowego pedagogów, działaczy społecznych, przedstawicieli zasobnego mieszczaństwa, szukających na drodze świadczeń finansowych wpływów na ważne odcinki życia narodowego. Niezależnie od penetracji do wydawnictwa na drodze mecenatu przedstawicieli grup poza nauczycielskich „Przegląd Pedagogiczny” stanowił ośrodek aktywizujący nauczycielstwo Królestwa i stwarzający pewne formy więzi zawodowej.
Rolę tę szczególnie wydatnie pełnił „Przegląd Pedagogiczny”, odkąd redakcje pisma objął Jan Władysław Dawid, który organizował przy pomocy pisma szersze akcje samokształcenia zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycielskich oraz skutecznie realizował postulat wzmożenia ogólnospołecznej aktywności nauczycielstwa. Jan Władysław Dawid redakcje pisma objął w roku 1890 i funkcję tę pełnił do roku 1897. Współpracę jednak z pismem, jako czołowym organem pedagogicznym w Królestwie, rozpoczął wcześniej, tuż po powrocie ze studiów zagranicznych, zamieszczając tu szereg prac(debiutował w Przeglądzie Pedagogicznym w 1882 r artykułem Życie duchowe noworodka). Powierzenie redakcji „Przeglądu Pedagogicznego” Dawidowi uznać należy za najtrafniejsze w owym czasie rozwiązanie. Czołowy organ pedagogiczny w Królestwie uzyskiwał bowiem w osobie Dawida na stanowisku redaktora najwybitniejszą wówczas osobistość w dziedzinie pedagogiki. Zadania społeczne pisma(Dawid miał jasną świadomość stanu i potrzeb pedagogiki i oświaty w Polsce) wysunął Jan na czoło, usiłując nadać mu „charakter przede wszystkim praktyczny i aktualny, przystosować je jak najbardziej do rzeczywistych potrzeb naszych wychowawców, do naszego życia i do naszej praktyki”. Uwzględniając sytuację polityczną Polski, za czołową sprawę w rozwoju oświaty uznał Dawid kształcenie i podnoszenie poziomu nauczycielstwa i pracowników oświatowych. Temu zadaniu podporządkował pismo od pierwszego numeru, co znalazło swój wyraz już w artykule wstępnym z roku 1890 pt. Jak się uczyć pedagogiki.
W jaki sposób akcję samokształcenia w oparciu o wydawnictwo „Przegląd Pedagogicznego” organizuje?-> Celowi temu służą specjalne działy pisma i dodatki o charakterze; 1. poradnianym, 2. metodyczno-programowym, 3.ogólnokształcącym, 4. upowszechniającym dorobek naszej i obcej myśli pedagogicznej.
Do działu pierwszego zaliczyć należy przede wszystkim Poradnik wychowawczy. Już w pierwszym numerze pisma zwracał się Dawid do „matek, wychowawców i nauczycieli' o nadsyłanie „zapytań, uwag, spostrzeżeń o tym, co w praktyce naszej zachodzi, co wymagałoby szczególniejszego uwzględnienia w piśmie”. Na wszelkie zapytania udzielał odpowiedzi w Poradniku wychowawczym; w pierwszym roczniku większość porad opracował sam, w następnych funkcję tę przejmowali współpracownicy. Zakres porad był bardzo różnorodny: od zagadnień dydaktycznych (Jak uczyć wyjątków w gramatyce, Jak postępować z dziećmi niezdolnymi) do spraw ogólnowychowawczych (Zajęcie dziewczynki na wsi, Przedwczesna dojrzałość i nadmierna lektura), do specjalnych spraw psychopatologii (Dzieci umysłowo ociężałe, Dziecko z usposobieniem psychopatycznym), czy defektologii (Jak leczyć jąkanie). Widocznie redaktor przywiązywał szczególną wagę do roli poradniej pisma, skoro nie szczędził trudu skrupulatnych i wyczerpujących odpowiedzi z odwoływaniem się niejednokrotnym do współczesnego stanu wiedzy o poszczególnych sprawach.
Innym celom służył Ogródek dziecięcy oraz Metodyczny kurs nauk. Nauczanie prywatne, domowe przybierało zinstytucjonalizowane formy, stawało się zorganizowaną szkołą, ale szkołą pracującą bez ustalonych programów, nawet bez wytycznych do programów. Każdy nauczyciel rozwijał tu własna inicjatywę niejednokrotnie korygowaną, nie zawsze kompetentnie, przez opiekę
3. Poglądy pedeutologiczne
Większość poglądów pedentologicznych zawarł Jan Władysław Dawid w rozprawie „O duszy nauczycielstwa”, traktującej o osobowości nauczyciela szkoły polskiej, wydanej w 1912 r. Dzieło to poświęcił tragicznie zmarłej żonie Jadwidze.
Cechy idealnego nauczyciela:
potrzeba doskonałości
odpowiedzialność
obowiązkowość
wewnętrzna prawdziwość
moralna odwaga
miłość dusz ludzkich
„Potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość, moralna odwaga i ponad tym wszystkim miłość dusz ludzkich - stanowi tło i istotę tego, co nazwaliśmy duszą nauczycielstwa.” [ „O duszy nauczycielstwa” str. 65]
Czynniki ważne w procesie wychowania:
moralność nauczyciela
„Kierowniczym czynnikiem wychowania jest to, czym jest nauczyciel, a raczej, za kogo się uważa i kim jeszcze chciałby być.” [„O duszy nauczycielstwa” str. 34]
powołanie do nauczycielstwa
„Typ taki istnieje, typ nauczyciela, który kocha dusze ludzkie, dusze swoich uczniów.” [„O duszy nauczycielstwa” str. 43]
prawo nauczyciela do doboru treści nauczania adekwatnych do potrzeb i możliwości jego uczniów
„Nauczyciel nie może być biernym, mechanicznym wykonawcą celów i zadań nie przez niego pomyślanych i przyjętych, ale narzuconych mu z zewnątrz, przypisywanych z góry na lata, tygodnie, dni i godziny.” [„O duszy nauczycielstwa” str. 64]
5. Zasoby umysłowe dziecka a przebieg procesów psychicznych?
W Polsce przez Dawida po raz pierwszy na szerszą skalę organizowane były badania zespołowe. W książce Zasób umysłowy dziecka. Przyczynek do psychologii doświadczalnej, podsumowuje w niej wyniki badań zespołowych. Dawid w szczególności dziękował za pomoc w badaniach Anieli Szycównie i Izabeli Moszczeńskiej. Praca( tj. Zasób umysłowy..) składa się z trzech części. W pierwszej uzasadnia Dawid znaczenie badań nad zasobem umysłowym dziecka, teoretyczne dla poznania czynników, warunkujących jego rozwój, i praktyczne dla racjonalnego rozwiązywania problemów metodyczno- programowych, następnie podaje metody i wyniki badań obcych, niemieckich i amerykańskich, następnie swoje badania, które objęły głównie dzieci warszawskie, ogółem ok. 520. Rezultaty badań wskazywały, iż przeważającą treść umysłu dziecięcego stanowią wyobrażenia dotyczące człowieka (ok. 80% pozytywnych odpowiedzi na pytania ankiety), zjawisk natury(72%), zajęć ludzi (63%). Badając różne grupy dzieci Dawid stwierdza różny zasób ich wyobrażeń.
W umysłowym rozwoju osobnika decydujące są dwa czynniki:
1.SIŁY PIERWOTNE- pewne uzdolnienia i instynkty, z czym przychodzimy na świat, żeby jednak mogły wejść w stan czynny, wyrazić się w pracy myślowej i twórczej, musza podzialać pewne podniety zewnętrzne.
2. PODNIETY ZEWNĘTRZNE- dostarcza ich życie, książki, obcowanie z ludźmi, przyrodą.
„Różnice ilościowe w zasobie doświadczeń, jakie znaleźliśmy u naszych chłopców i dziewcząt, nie wyrażają jakiejś istotnej niższości umysłowej dziewcząt, ale przypisane być muszą odmiennym warunkom otoczenia i wychowania”. Czynnikami wychowania - a nie dziedzicznymi - tłumaczy Dawid tez różnice w Zasobie umysłowym dzieci polskich i żydowskich( znacznie większa ilość wyobrażeń u dzieci żydowskich). „Dzieci w rodzinie żydowskiej dzięki zapewne wyższej stopie życia lub lepszemu pojmowaniu swych obowiązków przez rodziców miały więcej sposobności i zachęty do zaznajamiania się z otoczeniem aniżeli dzieci chrześcijańskie odpowiedniej warstwy społecznej”. Przy omawianiu wyników badań amerykańskich nad dziećmi murzyńskimi, stwierdza Dawid kategorycznie „że tzw. Rasa czy narodowość sama przez się nie zdaje się roli odgrywać w sprawie umysłowego przyswajania u dziecka”, że „wspólność otoczenia okazuje się czynnikiem silniejszym aniżeli wspólność rasy” wskazał tym samym na rolę wychowania w procesie rozwoju dzieci i młodzieży i kształtowani ich psychiki.
Różnice ilościowe w zasobie doświadczeń, u chłopców i dziewcząt, nie wyrażają jakiejś istotnej niższości umysłowej dziewcząt, ale przypisane być muszą odmiennym warunkom otoczenia i wychowania.
Ogólny związek inteligencji i wieku dane nasze pokazują iż związek ten dalekim jest od ścisłej i zupełnej zależności. Postęp umysłowy naszych dzieci nie dokonywał się równomiernie, ale w pewnym rytmie, który kolejno podnosi się, to opada: przyrost umysłowego zasobu okazuje się największym w okresie roku 7/8, potem bardzo szybko maleje aż do 9roku włącznie, po czym w 10/11 znowu się podnosi dość znacznie, jakkolwiek nie osiąga już poprzedniego natężenia.
Z przeniesieniem dzieci w otoczenie zupełnie nowe, jakim dla większości była wieś, działać zaczęły wpływy, które krzyżowały i znosiły działanie owego czynnika subiektywnego, wytwarzającego fluktuacje umysłowej energii.
W Berlinie z doświadczeń wynikało, że lepsze wyobrażenia miały dzieci w przytułkach, mogło na to wpłynąć bardziej inteligentniejsze otoczenie, pobudzenie, jakie dzieci otrzymały ze strony rówieśników i osób kierujących zakładem. Wychowanie publiczne w tej formie dawane zobojętnia dzieci dla życia rodzinnego i mniej je kształci w kierunku religijnym.
6. Jak uczyć się pedagogiki
Uwzględniając sytuację polityczną Polski, za czołową sprawę w rozwoju oświaty uznał Dawid kształcenie i podnoszenie poziomu nauczycielstwa i pracowników oświatowych. Temu zadaniu podporządkował pismo od pierwszego numeru, co znalazło swój wyraz już w artykule wstępnym z roku 1890 pt. Jak się uczyć pedagogiki. Pisząc swe „wskazówki dla samouków” Dawid ma na myśli ogół nauczycielstwa w Królestwie. Osądza w ten sposób surowo, ale rzetelni stan oficjalnych zakładów kształcenia nauczycieli. Trzeba jednak podkreślić, że samouctwo było w owym czasie ruchem ogólnoeuropejskim. Spowodował ten ruch gwałtowny postęp nauki i powszechna wiara w jej dobroczynny wpływ na rozwój społeczny, przemiany demokratyczne, masowe dążenia do zdobycia wykształcenia, wreszcie ogromny rozwój czasopiśmiennictwa, wzrost nakładów książek, ich dostępność i taniość w następstwie zmiany techniki druku. Droga indywidualnej pracy samokształceniowej propagowana była jako jedyna i dostępna powszechnie droga zdobycia wykształcenia zarówno podstawowego, jak i specjalistycznego oraz własnej twórczości i badań. Dawid swoją działalność na łamach „Przeglądu Pedagogicznego”, usiłując wzmóc i nadać racjonalne podstawy procesom samokształceniowym wśród nauczycielstwa i pracowników oświatowych. Zgodnie ze swym zasadniczym stanowiskiem metodologicznym proces samokształcenia nauczycielstwa wiąże integralnie z praktyką wychowawczą. Punktem wyjścia rozważań Dawida staje się polemika z mylnym pojmowaniem procesu samokształcenia nauczycieli. To błędne stanowisko - według Dawida - wyraża się w nadmiernym przywiązaniu wagi do studiów teoretycznych i ich roli dla praktyki,( „WYCHOWANIE NIE JEST SPRAWĄ KTÓRA BY SIĘ SAMA PRZEZ SIĘ ZAŁATWIAĆ MOGŁA SIŁĄ INSTYNKTÓW I TRADYCJI ŻE W NAUCZANIU W SZCZEGÓLNOŚCI POSTAĆ PRZEDMIOTU NAUKOWA NIE POKRYWA SIE BYNAJMNIEJ Z JEGO POSTACIĄ DYDAKTYCZNĄ”) w poszukiwaniu wzorów i schematów postępowania pedagogicznego w podręcznikach(PRZEDMIOTU TAKIEGO JAK PEDAGOGIKA Z ŻADNEGO SZCZEGÓLNEGO PODRĘCZNIKA POZNAĆ NIE MOŻNA PRZEDMIOT TEN NIE ZAMYKA SIĘ BYNAJMNIEJ W JAKICHS OKRESLONYCH GRANICACH W JAKIMŚ ZBIORZE FAKTÓW LUB PRZEPISÓW KTÓRE RAZ PRZYSWOJONE SŁUŻYŁYBY NAM NA WSZELKIE WYPADKI I ROZSTRZYGAŁY WSZELKIE WĄTPLIWOŚCI), wreszcie w tendencji do recepcji wzorów obcych i wyjazdach po te wzory za granicę(PRZY ZWIEDZANIU SZKÓŁ PRZYSŁUCHIWANIU SIĘ LEKCJOM MÓC KORZYŚĆ OSIĄGNĄĆ TRZEBA JUŻ WIELE UMIEĆ I ROZUMIEĆ INACZEJ PATRZY CZŁOWIEK BEZMYŚLNIE CHWYTA ZEWNĘTRZNĄ STRONĘ PRZEDMIOTU NIE ROZPOZNAJE RZECZY ISTOTNYCH OD PRZYPADKOWYCH NIE UCZY SIĘ LECZ MAŁPUJE). Jaki więc winien być - według Dawida - proces studiów pedagogicznych i doskonalenia zawodowego nauczycieli? Wysuwa tu Dawid dwie zasady: wdrożenie w podstawy ogólne procesu wychowawczego i praktyka pedagogiczna. „ Istotną treść nauki (pedagogiki) składają się pewne ogólne i podstawowe pojęcia, głównie ze sfery psychologicznej, i wykształcenie pedagogiczne polega na doskonałym przejęciu się podstawowymi pojęciami i poznaniu wszelkich ich związków i następstw, wreszcie - i to jest główne - na umiejętności obserwowania i sądzenia wypadków konkretnych i traktowania zadań praktycznych w świetle tych pojęć podstawowych”. Zgodnie z tymi założeniami ogólnymi pragnie Dawid przy pomocy „Przeglądu Pedagogicznego” w sposób racjonalny organizować praktykę wychowawczą, zwłaszcza w zakresie nauczania domowego i prywatnego, oraz na tej drodze organizować proces samokształcenia nauczycieli i wychowawców. Zasięgiem swego działania usiłuje objąć: „1. rodziców lub wychowawców domowych, jak bony, nauczycielki początkowe, a także wychowawczynie w ochronach i ogródkach dziecięcych, i 2.nauczycieli elementarnych i średnich. Celowi temu służą specjalne działy pisma i dodatki o charakterze: 1.poradnianym, 2.metodyczno-programowym, 3. ogólnokształcącym, 4. upowszechniającym dorobek naszej i obcej myśli pedagogicznej.