Auguste Comte (właściwie Izydor Maria August Franciszek Ksawery Comte) (urodzony 17 lutego 1798 w Montpellier - zmarł 5 września 1857 w Paryżu) - francuski filozof i pozytywista, twórca socjologii.Życie i dziełoPo skończeniu szkoły średniej w rodzinnym Montpellier studiował na Politechnice Paryskiej (École Polytechnique). Następnie mieszkał w Paryżu zajmując się nauczaniem matematyki. Był przekonany o swojej misji dokonania reformy nauki, a jego plany reformatorskie objęły także stosunki społeczne oraz religię. Jego głównym dziełem było sześciotomowe Cours de philosophie positive - Kurs filozofii pozytywnej (1830-1842), a plany reform społecznych i religijnych zawarł w Système de politique positive (1851-1854). Zainicjował, poprzez syntezę całej dotychczasowej wiedzy, nową dyscyplinę nauki - socjologię.PoglądyComte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż:zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi;
rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia;
ogranicza się do przedmiotów, o których mozna uzyskać wiedzę pewną;
zajmuje się kwestiami ścisłymi;
pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.
W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych i zastępuje je przez względne.Myślenie pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczne, metafizyczne i wreszcie pozytywne. Inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Wiele idei pozytywistycznych zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia, d'Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione; Comte przyjaźnił się przez pewien czas z najwybitniejszym przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - Claude-Henrim de Saint-Simonem.Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. O faktach psychicznych, zdaniem Comte'a, takiej wiedzy nie można uzyskać, a więc psychologia nie jest przedmiotem rzetelnej wiedzy, podobnie jak metafizyka. Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem.Comte, podobnie jak Hegel, zajmował się prawami rozwoju myśli ludzkiej i twierdził, że myślenie naukowe ("pozytywne") jest ostateczną fazą w ewolucji według następującego schematu trzech stadiów rozwoju: <----- artykułfaza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych czy istoty boskiej i ich myśleniem rządziły uczucia; faza metafizyczna - współczesna: gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową kontemplację a ich myśleniem rządzi intelekt (który wszelako również tworzy fikcję); faza pozytywna - rozpoczynająca się: gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Zadaniem filozofii pozytywnej miało być stworzenie metody dla tej fazy rozwoju. Comte stworzył nową klasyfikację nauk, rozróżniając nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami łączącymi fakty przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne uważał matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł (1837/38) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu.W systemie Comte'a nauka pozytywna była tylko częścią doskonałego ustroju społecznego, który postulował. Idealnym celem społeczeństwa miało być doskonalenie natury ludzkiej. Jednak jego postulaty w tym zakresie okazały się dziwaczne: postulował ustanowienie kultu Ludzkości, Postępu i Ładu, którego kapłani mieliby monopol na nauczanie i medycynę oraz sprawowaliby cenzurę; ustrój miałby być dyktatorski, a urzędy - dziedziczne. Dewizą tego ładu miałoby być hasło Comte'a: L'amour pour principe; l'ordre pour base; le progrès pour but ("Miłość jako zasada, porządek jako podstawa, postęp jako cel").OddziaływanieFilozofia Comte'a składa się z dwóch części: wcześniejszej, która stała się istotą tego, co później nazywano pozytywizmem, oraz późniejszej - doktrynerskiej, totalitarnej i dziwacznej. Pierwsza część oddziaływała szeroko: we Francji dzięki Emilowi Littré, jednemu z najwybitniejszych uczonych francuskich, który odrzucił późniejsze prace Comte'a, ale był entuzjastą idei zawartych we wcześniejszych; w Anglii dzięki inspiracji, jaką się stała dla Johna Stuarta Milla. Druga część oddziaływała na sektę zwolenników, skupionych wokół Pierre'a Laffite'a. Kościół pozytywistyczny, głoszący nauczanie Comte'a, rozpowszechnił się w wielu krajach świata i istnieje do dziś.
John Stuart Mill (ur. 20 maja 1806, zm. 8 maja 1873) angielski filozof, politolog i ekonomista. W filozofii był pierwotnie kontynuatorem tradycji utylitaryzmu, by później przejść na pozycje naturalistyczne. W politologii i ekonomii był teoretykiem i piewcą liberalizmu. Wraz z Adamem Smithem jest uważany za twórcę współczesnego liberalizmu.Życie i dziełoUrodził się w Londynie. Jego ojciec James Mill był jednym z twórców utylitaryzmu i wychowywał syna w duchu tego systemu filozoficznego. Ojciec wychowywał go sam, separując Johna niemal całkowicie od otoczenia. Od najmłodszych lat narzucił synowi ostry reżim wychowawczy, który koncentrował się na jego edukacji i niemal całkowicie ignorował jego rozwój fizyczny i emocjonalny. John w wieku 17 lat zaczął pracować w India House - urzędzie sprawującym nadzór na Indiami, którym to urzędem kierował jego ojciec. Pracował w tym departamencie aż do emerytury, stając się w końcu jego szefem. W wieku 18-tu lat John został jednym z założycieli Towarzystwa Utylitarian, w którym intensywnie działał aż do 23 roku życia. W wieku 21 lat John przeżył ciężkie załamanie nerwowe i psychiczne, z którego wyciągnęła go Harriet Taylor, z którą później związał się na stałe, a po śmierci jej męża oficjalnie poślubił. Po okresie załamania wyzwolił się spod wpływu ojca i napisał swoje pierwsze dzieło "Autobiografię", które stało się bestselerem. Mill interesował się ekonomią i polityką, tworząc podstawy współczesnego liberalizmu. Pod koniec życia stał się nieformalnym liderem partii liberalnej. Z ramienia tej partii był przez dwie kadencje członkiem Izby Gmin brytyjskiego parlamentu. Jego najważniejsze dzieło filozoficzne to "System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej" (System of Logic, Ratiocinative and Inductive), zaś najważniejsze dzieła polityczno-ekonomiczne to "O wolności" (On Liberty) i "Uwagi o rządzie reprezentatywnym" (Considerations on Representative Government).Poglądy filozoficznePoglądy filozoficzne Johna Milla dzielą się na dwa okresy. We wczesnym okresie był on zdecydowanym zwolennikiem utylitaryzmu i kontynuatorem brytyjskiego empiryzmu. Jego najważniejsze dzieło tego okresu to "System of Logic, Ratiocinative and Inductive", w którym sprecyzował i przystosował koncepcję empirycznej teorii poznania do zastosowania w ramach utylitaryzmu. Kilka myśli zawartych w tym dziele stało się podstawą współczesnej logiki matematycznej. Były to:pierwsza próba uściślenia pojęć tradycyjnej logiki Arystotelesa, w formie diagramów, schematów i oznaczeń symbolicznych, koncepcja odejścia od "magicznego" traktowania logiki i matematyki na rzecz poglądu, że są to swoiste "metajęzyki", które można w dowolny, ale nie sprzeczny sposób przystosowywać do potrzeb użytkownika, próba uporządkowania zasad rozumowania indukcyjnego w postaci tzw. kanonów Milla. W drugim okresie poglądy Johna Milla przeszły (w dużym stopniu na skutek kontaktu z dziełami Comte'a) w teorii poznania bardziej na pozycje naturalistyczne, a w etyce zbliżył się do pozycji neokantowskich.Poglądy W politologii John Mill był kontynuatorem demokratycznej i liberalnej myśli w duchu Johna Locke'a. Jego najważniejszym dokonaniem było dostrzeżenie zagrożeń dla demokracji (i ogólnie wolności obywatelskiej) ze strony jej samej. John Mill studiując historię rewolucji francuskiej a także historię funkcjonowania demokracji w USA, dostrzegł że systemy demokratyczne mają często tendencję do przekształcania się w "dyktaturę większości". "Dyktatura" taka powoduje blokowanie zmian oraz krystalizowania się i wyrażania odmiennych od większościowych poglądów. Proces ten może następować na dwa sposoby:Na drodze politycznej: W sytuacji, gdy w kraju demokratycznym pewna partia zdobywa trwałą i długotrwałą przewagę, ma ona tendencję do monopolizowania władzy przez przejmowanie kontroli nad informacją i obsadzanie kluczowych stanowisk swoimi zwolennikami. Na drodze ekonomicznej: Przez powstawanie monopolistycznych przedsiębiorstw, które poprzez korupcję i lobbing przejmują "po cichu" faktyczną władzę i zamieniają instytucje przedstawicielskie oraz rząd w struktury fasadowe. Oba te mechanizmy mogą mieć miejsce jednocześnie.Widząc te zagrożenia Mill postulował, aby do konstytucji pisanej w duchu Locke'a wprowadzić dodatkowe zapisy gwarantujące podstawowe wolności obywatelskie oraz uniemożliwiające monopolizację władzy. Do tych podstawowych wolności John Stuart Mill zaliczał:wolność zgromadzeń, zrzeszania się i tworzenia grup nacisku; wolność wygłaszania publicznie swoich poglądów - czyli zakaz cenzury; gwarantowanie prawa do bycia "mniejszością" - czyli zakaz prześladowania w jakikolwiek sposób osób o innych niż większość poglądach. Z kolei jako zabezpieczenia prawne przed monopolizacją władzy Mill proponował:proporcjonalne, a nie większościowe wybory do ciał przedstawicielskich; stworzenie "niezależnego korpusu urzędniczego" - czyli apolitycznych stanowisk w administracji rządowej, które nie podlegałyby wpływom politycznym; członkowie tego korpusu powinni być wybierani przez konkursy i wykonywać tylko takie polecenia polityków, które są zgodne z prawem oraz alarmować opinię publiczną bądź odmawiać ich wykonywania, jeśli są sprzeczne z prawem; prawo antymonopolowe - czyli udzielenie rządowi prawa do rozbijania niebezpiecznych monopoli w gospodarce. Niektórzy krytycy Milla zauważali, że środki te są nieskuteczne. Jeśli większość będzie chciała wprowadzić monopol na władzę to będzie mogła go zaprowadzić metodą drobnych zmian. Zatem demokracja funkcjonuje poprawnie tylko w tych krajach, w których większość świadomie rezygnuje z osiągania monopolu w imię samej demokracji.
Herbert Spencer (27 kwietnia 1820 - 8 grudnia 1903) był angielskim filozofem oraz socjologiem. Był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych.Spencer spopularyzował i filozoficznie analizował teorię ewolucji Karola Darwina. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem. (problem charakteru społeczeństwa, porusza miedzy innymi w Zasadach Socjologii, patrz. artykuł Spencera <----- Społeczeństwo jest organizmem na stronach Filozofia Popularna)Ewolucja zdaniem Spencera polegała na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii "walki o byt": dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Walczył o byt społeczno-przemysłowy i społeczno-wojskowy. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności. Ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo na przyszłość ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe.Najważniejsze prace Spencera to:A System of Synthetic Philosophy (wydane w 10 tomach w latach 1862- 1893, z czego 3 najbardziej znane to: Principles of Biology (1864-1867), Principles of Psychology (1870-1872) oraz Principles of Sociology (1876-1896). Social Statics (1851) Education (1861) The Man Versus the State (1884) Autobiography (1904) Ewolucjonizm - w filozofii idea ciągłych przemian, często łączona z postępem. życie jest najwyższą wartością, a jego celem dążenie do przedłużenia gatunku. Moralnie dobre jest to, co pomaga człowiekowi żyć i dostawać się do środowiskaFormy istnienia oraz struktura rzeczywistości przyrodniczej i społecznej jest rezultatem praw ewolucji.Sir
Edward Burnett Tylor (2 października 1832 - 2 stycznia 1917) to angielski antropolog i etnolog, od 1871 roku członek Royal Society, w latach 1896-1909 profesor antropologii społecznej Balliol College w Oksfordzie.Tylor zajmował się przede wszystkim genezą powstania kultury (podał jedną z pierwszych jej definicji) i religii. Był jednym z twórców ewolucjonizmu. Sądził, że pierwotną formą religii jest animizm, czyli wiara w istoty duchowe (spiritual beings), stanowiący podstawę monoteizmu. Tylor wniósł również znaczący wkład w rozwój teorii przeżytków kulturowych.Jego najważniejsze prace to:Anahuac, or Mexico and the Mexicans, Ancient and Modern (1861) Researches into the Early History of Mankind and the Development of Civilisation (1865) Primitive Culture: Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art and Custom (1871, wyd. pol. Cywilizacja pierwotna 1896-98) Anthropology (1881, wyd. pol. Antropologia 1910)
Lewis Henry Morgan (21 listopada 1818 - 1881) to amerykański antropolog i historyk, jeden z przedstawicieli ewolucjonizmu w naukach społecznych. W 1856 roku został członkiem American Association for the Advancement of Science, a w 1875 - National Academy of Sciences.
Morgan był pierwszym badaczem historii i kultury Irokezów, których opisał w swej pierwszej pracy The League of the Ho-dé-no-sau-nee or Iroquois. W 1847 roku największy irokeski szczep Seneca przyjął go w poczet członków plemienia i nadał imię Ta-ya-da-wah-kugh. Lewis analizował również rozwój rodziny i zbiorowości związanych pokrewieństwem, a także opracował teorię rozwoju społecznego. W rozwoju ludzkości wyróżnił trzy etapy: dzikości (savagery), barbarzyństwa (barbarism) i cywilizacji (civilization).Psychologizm- tak określane są poglądy w różnych dziedzinach wiedzy (pedagogika, teoria literatury, religioznawstwo, filozofia) zakładające, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz że stanowią osnowę zjawiskSOCJOLOGIZM
ŻycieBył synem Władysława (znanego geografa). Ukończył wyższe studia prawnicze w Krakowie. W 1882 roku został profesorem uniwersytetu w Grazie (Austria). Podczas pracy naukowej bardzo często zarzucano mu rasizm (ze względu na jego teorię walki i rasy). Jako pierwszy polski socjolog zajął się badaniem problematyki mniejszości etnicznych. Popełnił samobójstwo w 1909 roku.
PoglądyZajmował się konfliktem między rasami (żywiołami). W jego koncepcji stanem naturalnym społeczeństwa jest wojna - nieustanny konflikt między grupami etnicznymi. Grupy etniczne walczą, bo konkurują ze sobą o realizację wspólnych celów.
Grupy różnią się:
- siłą
- środkami, jakimi dysponują
- spójnością
- trwałością
Celem walki jest wyzysk (walczymy, wygraliśmy i wykorzystujemy).Był przedstawicielem socjologizmu. Uwydatniał swoistość nauk społecznych i praw rządzących społeczeństwami. Uważał (w przeciwieństwie do Herberta Spencera), że nie da się wyodrębnić praw społecznych z innych dziedzin nauki (np. na podstawie praw fizjologicznych). Jego zdaniem rzeczywistości społeczna to rzeczywistość sui generis.Dominujący w jego koncepcji był również naturalizm. Uważał, że zadaniem socjologii jest wykrywanie przyrodniczych praw życia społecznego. Podstawą metodologii powinna być indukcja poszczególnych faktów do ogólników (stąd w jego socjologii podstawą jest przejście od faktu społecznego do skomplikowanych procesów zachodzących w społeczeństwach). Twierdził, że podczas badań socjologicznych należy odrzucić abstrakcję, a ujmować naukowo tylko to, co rzeczywiste.Zdaniem Gumplowicza istnieje zasadnicza różnica pomiędzy filozofią historii a socjologią. Pierwsza z nauk próbuje ogarnąć dzieje ludzkie jako całość. Druga skupia się na wybranym okresie, badając zachodzące wówczas zjawiska społeczne. Socjologia nie bada jednostek. Zadaniem socjologii jest poznawanie praw społecznych - czyli praw naturalnych w społeczeństwie.Istotą praw społecznych według Gumplowicza jest ich powtarzalność bez względu na czas i miejsce. Istotą procesów społecznych jest wzajemne oddziaływanie grup poprzez wpływ społeczny. Wpływ społeczny to wpływ jednej grupy na drugą i kontradziałanie (czyli wprawianie w ruch stosunków pomiędzy grupami).Podmiotem badań socjologii są żywioły społeczne (rasy, grupy). Jednostki podejmują działania tylko jako członkowie konkretnych grup społecznych - wynika to z tzw. egoizmu społecznego, czyli ze świadomego i podświadomego działania jednostki na rzecz całej grupy. Aby takie zjawisko zaistniało jednostka musi się utożsamić z grupą (jak mówi Gumplowicz, jednostka musi umiłować grupę). Ma tutaj zastosowanie zasada, że im silniejsza jest więź emocjonalna jednostki z daną grupą, tym bardziej ta jednostka będzie odczuwać wrogość i ksenofobię wobec innych grup i jednostek do nich należących.Gumplowicz wyznaczył również podstawowe błędy popełniane w socjologii:
- błąd jednoplemienności (przekreślenie istnienia wieloplemienności w świecie społecznym)
- uznanie, że nie ma siły napędowej społeczeństwa (grupy są bezwładne Podział zjawisk wg GumplowiczaGumplowicz dzielił zjawiska występujące w rzeczywistości na:
- zjawiska fizyczne (chemiczne, fizyczne, itp.)
- zjawiska psychiczne (duchowe, dotyczące wyłącznie jednostki)
- zjawiska społeczne (dotyczą grupy osób)Jego zdaniem zjawiska społeczne to stosunek między ludźmi i grupami ludzkimi, który powstaje w wyniku współdziałania grup i zbiorowości ludzkich.Gumplowicz zauważył także istnienie zjawisk społeczno-duchowych - czyli takich, które powstają pod wpływem żywiołów społecznych i zbiorowości społecznych. Obejmują one sfery:
- języka
- obyczajów
- moralności
- religii
- prawa
- umiejętności
- sztukiPodział procesów naturalnych wg GumplowiczaGumplowicz wyróżniał cztery rodzaje procesów naturalnych:
- planetarne (siły przyciągania, oddziaływanie na siebie ciał niebieskich)
- chemiczne (wystepują w przyrodzie nieorganicznej)
- roślinne (występują w przyrodzie organicznej)
- animaliczne (dotyczą żywych organizmów - zwierząt, człowieka)Teoria powstania państwa u GumplowiczaGumplowicz próbuje także wyjaśniać powstawanie państw. Służy mu do tego zjawisko amalgamacji - łączenia się (najcześciej na zasadzie wchłaniania podbitych ludów) grup o różnej genezie w nową całość. Nowa grupa wytwarza prawo, które chce narzucić grupom podbitym. Dopiero po powstaniu państwa, ukonsytuowuje się naród.W koncepcji Gumplowicza w państwie istnieje:
- panowanie jednych nad drugimi
- panowanie mniejszości nad większością
- dominacja jednoplemiennej mniejszości nad innoplemienną większościąPodział pracy w państwie pozwala na zajęcie się potrzebami wyższymi.
Państwo ma też swoje wyższe cele:
- rozwój cywilizacyjny
- moralność
- porządek prawny
- rozwój kulturyObywateli państwa spaja wspólny interes (zwany u Gumplowicza węzłem społecznym), który wynika ze wspólnego pochodzenia. Wyznacza go również wspólnie zamieszkiwane terytorium państwa (węzeł społeczny materialny), posiadany majątek i zawód (węzeł społeczny gospodarczy) i czynniki moralne, np. narodowość (węzeł społeczny moralny). Im więcej istnieje węzłów społecznych, tym silniejsza jest więź i sama grupa.Wynikiem rozwoju ustroju państwowego jest kultura. U Gumplowicza kultura jest odrębna od innych kultur (nawet tożsama z narodowością). Jego zdaniem narodowość jest kulturą właściwą pewnemu ogółowi ludności, który przez dłuższy czas żył pod wpływem tych samych warunków, przeszedł wspólny rozwój państwowy oraz ukształtował wspólną umysłowość. Kultura opiera się na podziale pracy (podział pracy jest tu warunkiem powstania kultury). Kultura jest także warunkowana wyzyskiem ekonomicznym. I to jest czynnik, który łączy kulturę i podział pracy .
Émile Durkheim (ur. wieczorem 15 kwietnia 1858 r., zm. 15 listopada 1917 r.) - francuski filozof, socjolog i pedagog. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii.SylwetkaDurkheim był najwybitniejszym przedstawicielem socjologizmu. Był profesorem w Bordeaux, gdzie w 1896 roku objął pierwszą na świecie katedrę socjologii, od 1902 roku wykładał na Sorbonie.DziełaDurkheim był autorem klasycznych dzieł, spośród których najsłynniejsze to: O podziale pracy społecznej, Zasady metody socjologicznej, Le suicide. Étude de sociologie, Elementarne formy życia religijnego oraz System totemiczny w Australii. Był założycielem i redaktorem pisma Année SociologiquePoglądySocjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis. Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne. Socjolog powinien odrzucić wszelkie uprzedzenia, stereotypy o społeczeństwie i powinien stanąć "w dystansie", na zewnątrz faktu.Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony kierują nim instynkty, a z drugiej świadomość. To jednoczesne uleganie wpływom natury i kultury powoduje zachwianie w postrzeganiu faktów.W swoim pierwszym większym dziele O podziale pracy społecznej (1893 r.) Durkheim wyróżnił dwa typy więzi / solidarności:solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) - opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami normach opierających się na sankcjach (np.prawo karne) oraz wspólnej świadomości zbiorowej, solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) - opiera się na społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy rodzajach norm opierających się na współpracy (prawo kooperacyjne np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję. Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego. Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych i postęp podziału pracy. Konsekwencją podziału pracy jest jednak powstawanie napięć i zjawisko anomii. Zjawisko to analizuje Durkheim w pracy pt. Samobójstwo (1897 r.), w której argumentuje, że samobójstwa można tłumaczyć czynnikami o charakterze społecznym. Była to praca przełomowa także ze względów metodologicznych: opierała się na wtórnej analizie oficjalnych danych statystycznych. Durkheim podzielił samobójstwa na 4 rodzaje: samobójstwo anomiczne, fatalistyczne, egoistyczne (inaczej egotyczne) i altruistyczne.Wzorcową instytucją dla Durkheima była religia, którą uważał za symboliczną reprezentacją społeczeństwa. W swoich analizach religii (Elementarne formy życia religijnego, 1912 r.) powraca do pojęcia świadomości zbiorowej. Religia pozwala ona człowiekowi wykroczyć poza naturę zwierzęcą. Aby zrozumieć religię, trzeba zrozumieć rytuały religijne. Służą one inicjacji jednostki do życia zbiorowego, zespalaniu zbiorowości, kultywowaniu tradycji grupowych oraz podtrzymywaniu jednostki w ciężkich chwilachMaterializm dialektyczny
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.
Materializm dialektyczny - kierunek filozoficzny zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, a następnie rozwinięty przez W. I. Lenina i Różę Luksemburg.Krótka historia materializmu dialektycznegoKierunek ten, zwany też często marksizmem, stał się bardzo popularny pod koniec XIX i na początku XX wieku, wśród radykalnych, rewolucyjnie nastawionych socjalistycznych działaczy robotniczych, zwłaszcza w Niemczech, Francji i Rosji, dla których stał się podstawową ideologią.Po przejęciu władzy przez komunistów w Rosji, na skutek wydarzeń nazywanych Rewolucją Październikową, stał się on doktryną, która kształtowała w dużym stopniu politykę tego państwa przez ponad 70 lat.Po II wojnie światowej wraz z ekspansją ZSRR, marksizm (oficjalnie nazywany "marksizmem-leninizmem") stał się obowiązującą ideologią w wielu krajach świata, od Kuby po Koreę. Marksizm był i wciąż często jest natchnieniem rozmaitych ruchów rewolucyjnych i partyzanckich działających w wielu krajach tzw. trzeciego świata.Od lat 30. do lat 80. XX wieku marksizm był bardzo popularny w lewicujących środowiskach uniwersyteckich oraz wśród działaczy robotniczo-związkowych w Europie Zachodniej i w mniejszym stopniu w USA.Po upadku ZSRR nastąpił na całym świecie spadek popularności marksizmu. Jako ideologia państwowa utrzymuje się on jeszcze w Chinach, Wietnamie, Korei Północnej oraz na Kubie. W Chinach i Wietnamie stanowi on jednak obecnie tylko rodzaj "oficjalnej maski", potrzebnej do sprawowania władzy, zaś faktyczne działania władz państwowych właściwie zupełnie odbiegają od teoretycznych założeń marksizmu.Marksizm jest też nadal popularny w niektórych kręgach uniwersyteckich w Europie Zachodniej, oraz wciąż stanowi oficjalną ideologię kilkunastu partyzantek na świecie.
Krótki wykład marksizmuMateria i jej niezbywalne cechyPodstawą materializmu dialektycznego jest przyjęcie, że cała realna rzeczywistość jest materialna i nie ma żadnego obiektywnie istniejącego bytu, którego nie dałoby się sprowadzić do jego materialnej podstawy.Materia w tym systemie nie jest jednak rozumiana tak jak w fizyce, czy w materializmie mechanistycznym. Nie jest to tylko zbiór wszystkich realnie istniejących obiektów, które można poznawać zmysłami, ale po prostu cała zawartość wszechświata, razem ze wszystkimi relacjami i oddziaływaniami, jakie występują między jego obiektami.Ponadto, materia wg tego systemu posiada kilka niezbywalnych cech:
jest niezniszczalna - tj. wszelkie przemiany zachodzące we wszechświecie polegają na przemianach jednych form materii w drugie, jednak na skutek tych przemian sama materia nie ulega ani powstawaniu, ani znikaniu
jest wieczna - tj. istniała zawsze i zawsze będzie istnieć. Wszechświat nie może więc mieć swojego czasowego początku ani końca
istnieje w czasie i przestrzeni - tj. czas i przestrzeń są nierozerwalnie z nią związanymi cechami, bez których o materii niepodobna jest myśleć
jest racjonalna - tj. jej przemiany podlegają prawom, które można poznawać rozumem. Prawa te są niezbywalną cechą materii a nie koncepcjami, które sobie próbujemy o niej tworzyć.
Wszystkie te metafizyczne założenia marksizmu Marks i jego następcy przyjmowali bez dowodu.Marks stwierdził, że doszedł do nich starając się stworzyć spójny system filozoficzny, który nie byłby sprzeczny z ludzką intuicją i codziennym doświadczeniem. Stwierdzał, że jakkolwiek nie można podać konkretnego dowodu tych założeń, są one jedynymi możliwymi do pomyślenia założeniami, które jego zdaniem nie prowadzą do sprzeczności w rozumowaniu o świecie. Uznawał to za coś w rodzaju filozoficznego "dowodu nie wprost" swych założeń i odrzucał wszelkie bardziej subtelne rozważania w dziedzinie teorii poznania, jako pozbawione realnego znaczenia.Dialektyka materialistycznaIstotną cechą odróżniającą marksizm od innych rodzajów materializmu, jest przyjęcie, że jedną z niezbywalnych cech materii jest jej charakter dialektyczny. Oznacza to, że oprócz podlegania prawom fizyki i innych nauk przyrodniczych, są jej na stałe przypisane ogólne prawa przemian, pierwotniejsze od praw fizyki, do których można dojść jedynie na drodze filozoficznych analiz.Pomysł takich ogólnych praw dialektyki rządzących wszystkimi przemianami pochodził oryginalnie od Hegla. Dialektyka Hegla była jednak dialektyką idei, a nie materii. Marks zaadaptował ten sposób myślenia do materializmu.W ujęciu Marksa dwoma najbardziej podstawowymi prawami rządzącymi materią są:prawo przemiany ilości w jakość - polegające na tym, że poszczególne drobne przemiany materii sumują się aby w pewnym momencie osiągnąć punkt krytyczny, na skutek którego powstaje zupełnie nowa jakość;
prawo stałego ścierania się przeciwieństw - polegające na tym, że różne jakości materialne są ze sobą w stanie ciągłego antagonizmu. Ścierają się one nieprzerwanie, generując ciąg drobnych przemian, które w końcu prowadzą do nowej jakości, zgodnie z pierwszym prawem. Te dwa prawa powodują, że materia jest w ciągłym ruchu. Według Marksa, wszystkie przemiany fizyczne, biologiczne, psychologiczne, a w końcu społeczne i ekonomiczne, dają się sprowadzić do tych dwóch elementarnych praw dialektyki. Ruch ten jednak nie jest przypadkowy, lecz jego racjonalna struktura wynika właśnie z tych praw. Prawa te powodują ciągłe powstawanie nowych, wyższych form istnienia materii (nowych jakości) i zanikanie starych form, dzięki czemu materia uzyskuje coraz doskonalsze i bardziej złożone formy rozwoju.Zadaniem nauki powinno być więc szukanie, w poszczególnych przypadkach, ogólnego kierunku przemian dialektycznych. Wykrycie w danym zjawisku przejawów działania praw dialektyki, gwarantuje faktyczne zrozumienie danego zjawiska.
Teoria historii, ekonomii i polityki
Stosując swoje podejście do historii, ekonomii i polityki, Marks twierdził, że odkrył ogólne prawo dialektyczne wszelkich przemian społecznych. Prawo to znane jest jako prawo walki klas.Według Marksa i jego następców, źródłem wszelkich przemian społecznych są zmiany w zakresie organizacji produkcji. Produkty to dobra, które są wytworem ludzkiej pracy. Oprócz pracy, potrzebne do ich wytwarzania są także środki takie jak: surowce, urządzenia i pomieszczenia. Według Marksa, cała "gra" tworząca politykę, historię i ekonomię toczy się wokół własności środków produkcji. Właściciel środków produkcji decyduje bowiem o organizacji pracy oraz o dystrybucji produktów. Powoduje to, że ludzie dzielą się na właścicieli środków produkcji i ludzi, którzy dostają część wytworzonych przez siebie produktów w zamian za dostęp do środków. Te dwie grupy tworzą stale antagonistyczne klasy społeczne - klasę posiadaczy i klasę pracującą, które bezustannie toczą między sobą "cichą wojnę".Te dwie podstawowe klasy społeczne są dwiema antagonistycznymi jakościami w życiu społecznym, które podlegają ogólnym prawom dialektyki materialistycznej - ciągle się ze sobą ścierają, a zmiany społeczne generowane przez to ścieranie przechodzą z ilości w jakość, generując kolejne, coraz wyższe formy organizacji pracy i społeczeństwa, tworząc przy okazji to, co nazywamy historią.Ze względu na to, że prawa dialektyki są tak samo, a nawet bardziej niewzruszalne od praw fizyki, o kierunku tych przemian nie decydują poszczególni ludzie, lecz właśnie te prawa, którym na dłuższą metę nikt nie jest w stanie się przeciwstawić.Według tego modelu historii, wszelkie instytucje i zjawiska społeczne, od kultury, poprzez politykę do wojny, wynikają z walki klas i ich znaczenie jest wtórne do organizacji produkcji dóbr materialnych (stąd marksistowska historiografia i socjologia była określana jako materializm historyczny).Marks podzielił historię na okresy, w których dominowała określona forma własności środków produkcji. Były to kolejno wspólnota pierwotna, okres niewolnictwa, feudalizm i kapitalizm. Sam Marks żył w okresie rozkwitu kapitalizmu. Teoria walki klas posłużyła Marksowi do próby przewidzenia dalszego kierunku przemian społecznych.Według Marksa i jego następców, w kapitalizmie występują dwie klasy społeczne: kapitalistów - czyli posiadaczy środków przemysłowej produkcji, oraz robotników najemnych. Kapitaliści starają się uzyskiwać maksymalne dochody ze swoich środków produkcji. Mogą tego dokonywać na dwa sposoby:
poprzez koncentrację i unowocześnianie produkcji, powodując ogólny wzrost produktywności
poprzez ciągłe zmniejszanie zarobków robotników, powodując, że coraz większa część wytworów ich pracy zostaje w rękach kapitalistów, czyli innymi słowy, na stałym wzroście wyzysku robotników.
Zdaniem Marksa, pierwszy sposób ma swoje ograniczenia, w rezultacie czego kapitaliści będą musieli zacząć koncentrować się głównie na drugim sposobie wzrostu swoich dochodów. Będzie to oczywiście powodowało narastanie protestu robotników, który w końcu (zgodnie z prawem przechodzenia ilości w jakość) spowoduje wybuch rewolucji, znosząc klasę kapitalistów poprzez odebranie jej środków produkcji i oddanie ich pod ogólny nadzór wszystkich robotników.Rewolucja ta, zdaniem Marksa, miała w końcu doprowadzić do powstania społeczeństwa bezklasowego, w którym środki produkcji byłyby ogólną własnością całego społeczeństwa, a zatem całe społeczeństwo stałoby się jednocześnie pracownikami i właścicielami wszystkich dóbr. Ustrój taki Marks nazwał komunizmem i twierdził, że będzie to ostateczna, doskonała forma istnienia ludzkiego społeczeństwa.
Krytyka
Filozoficzna
Z filozoficznego punktu widzenia, podstawowym mankamentem marksizmu jest niemal zupełne ignorowanie przez ten system teorii poznania. Marksiści twierdzą, że wypracowali dobrą teorię poznania, jest ona jednak w tym systemie całkowicie wtórna do jego metafizycznych założeń, które są wobec tego przyjmowane w gruncie rzeczy na wiarę.Twierdzenie Marksa, że przyjęcie jego definicji materii wraz jej niezbywalnymi atrybutami może być dokonane na podstawie swoistego "dowodu nie-wprost", jest trudne do utrzymania i uderzają weń wszystkie stare argumenty krytykujące taki sposób rozumowania, wypracowane przez Kartezjusza, Hume'a, Kanta i pozytywistów logicznych.
Naukowa
Marksiści twierdzili i nadal twierdzą, że ich system jest jedyną możliwą spójną filozofią zgodną ze współczesnym stanem nauki. Współczesne dokonania nauki stoją jednak z tą teorią w sprzeczności. Np. niektóre interpretacje teorii Wielkiego Wybuchu stoją w ostrej sprzeczności z założeniem, że materia jest wieczna i nie ma swojego początku ani końca. Powoduje to negowanie przez marksistów tych teorii, uważanych przez nich za całkowicie błędne.
Z drugiej strony, zasady demarkacji wiedzy naukowej od nie-naukowej, wypracowane przez pozytywistów logicznych i Karla Poppera, jednoznacznie odrzucają rzekomą prawdziwość istnienia "praw dialektycznych", stojących ponad prawami fizyki. Prawa dialektyczne są bowiem tak sformułowane, że nie można ich w żaden sposób sfalsyfikować, czyli dowieść albo obalić na podstawie empirycznie stwierdzonych faktów. Wszelkie fakty, stojące w jaskrawej sprzeczności z tymi "prawami", marksiści interpretują jako chwilowe fluktuacje od ogólnego trendu wynikającego z tych "praw", nawet jeśli jest to tak "drobny" fakt jak np. upadek ekonomiczny ZSRR (jednak należy pamiętać, że przez większość dzisiejszych marksistów krytykuje ekonomię ZSRR jako sprzeczną z marksizmem).Nigdy nie zostało potwierdzone, że własność środków produkcji, pojmowana według marksistów jako element odgrywający ważną rolę w walce klasowej, może stać się tylko i wyłącznie przeszkodą do przeobrażenia świata w spójny ład fizyczno-empiryczny.EkonomicznaKrytyka teorii ekonomicznych wynikających z marksizmu jest banalnie prosta. Zwyczajnie, nigdzie na świecie budowanie gospodarki w oparciu o te teorie się nie sprawdziło, powodując wcześniej czy później fatalne konsekwencje.Również przewidywania rozwoju ekonomii zamożnych krajów opartych na gospodarce wolnorynkowej, ustalonych na rzekomo słusznych prawach dialektyki materialistycznej, zupełnie się nie sprawdziły. Przewidywane przez Marksa ubożenie mas robotniczych na skutek koncentracji kapitału nigdy nie nastąpiło. Wręcz przeciwnie, w olbrzymiej większości krajów, które wybrały wolnorynkowy model gospodarki, nastąpił w XX wieku imponujący wzrost zamożności i jakości życia większości ich obywateli. Najwyraźniej, wbrew Marksowi, decydującym czynnikiem wzrostu zamożności tych państw stał się wzrost produktywności na skutek stałego postępu technicznego i organizacyjnego, za którym szedł stały wzrost dochodów najemnych pracowników.
Wilhelm Christian Ludwig Dilthey (ur. 19 listopada 1833 w Wiesbaden-Biebrich, zm. 1 października 1911 w Seis am Schlern), niemiecki filozof.Autor Einleitung in die Geisteswissenschaften (1883). Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften) i nauk przyrodniczych (Naturwissenschaften). Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi rodzajami nauk jest ich cel: nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk; nauki humanistyczne - do ich rozumienia (czyli przeżywania). Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się życia. Wprowadził rozumienie "pokolenia humanistycznego" jako grupy jednostek istniejących jednocześnie, podlegających tym samym wpływom i uzależnionych od tych samych zdarzeń, a przez to w podobny sposób pojmujących rzeczywistość.
Georg Simmel (ur. 1 marca 1858 w Berlinie, zm. 28 września 1918 w Strasburgu) był jednym z pierwszych niemieckich socjologów, a także filozofem, eseistą oraz teoretykiem kultury.W roku 1881 uzyskał doktorat z filozofii, a w 1885 habilitację.
Socjologia
Był twórcą najważniejszych założeń formalizmu w socjologii, które pozwoliły na wyodrębnienie jej spośród innych nauk. Za przedmiot socjologii Simmel uznał trwałe formy społeczne, badane niezależnie od kontekstu historyczno-psychologicznego, w jakim występują. Pojęciu społeczeństwa, które kwestionował jako realny byt przeciwstawiał proces uspołecznienia, którego badaniem miałaby zająć się socjologia. W szczególności socjolodzy według niego mieli skupic się na badaniu interakcji i ich form. Simmel był też jednym z twórców mikrosocjologii.FilozofiaZdaniem Simmla filozofia powinna nie zajmować się światem zewnętrznym, ale wyrazić świat wewnętrzny. Simmel połączył idee Kanta z dominującym w XIX wieku pozytywizmem. Jego zdaniem, spojrzenie człowieka na świat jest uwarunkowane zarówno biologicznie, zwłaszcza z powodu budowy narządów zmysłów, jak i społecznie. Takiego pochodzenia są zarówno prawa logiczne, jak i zasady moralne. Wbrew Kantowi uważał poznanie za relatywne, uwarunkowane przez historię (relatywizm).
Max Weber (ur. 21 kwietnia 1864 w Erfurcie - zm. 14 czerwca 1920 r. w Monachium) był niemieckim socjologiem, historykiem, ekonomistą, prawnikiem, religioznawcą i teoretykiem polityki.Wykładał prawo na uniwersytecie w Berlinie (od 1892 r.), ekonomię polityczną na uniwersytecie we Fryburgu (od 1894) i ekonomię na uniwersytecie w Heidelbergu (od 1897 r.), gdzie był związany z neokantowską szkołą badeńską. W 1893 r. Weber ożenił się z Marianne Schnitger, późniejszą feministką (napisała też jego biografię). Po śmierci ojca przeżył ciężkie załamanie nerwowe. Na uniwersytet powrócił w 1918 r. obejmując katedrę w Wiedniu, a następnego roku pierwszą w Niemczech katedrę socjologii w Monachium. W tym mieście spędził resztę życia.Najważniejsze dzieła Webera to Etyka protestancka i duch kapitalizmu (Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, (1905, wyd. pol. 1994 r.) oraz Gospodarka i społeczeństwo (Wirtschaft und Gesellschaft, 1922, wyd. pol. 2002 r.).Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie metodologii nauk społecznych. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych (której przedstawicielem był np. Auguste Comte). Weber postulował aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter, poprzez opracowywanie specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów idealnych), opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził wiele do dziś użytecznych pojęć) oraz prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań historyczno-porównawczych.Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu działania społecznego. Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych, opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też empatia, do tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.Pojęcie działania racjonalnego jest kluczem do zrozumienia procesu racjonalizacji, charakterystycznego dla kultury zachodniej. Nastawienie na racjonalność jest tym, co wyróżnia etykę protestacką rozwijaną przez wywodzący się z kalwinizmu purytanizm. Weber stawia tezę, że kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów, w których dominuje myślenie i działanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber określał jako odczarowywanie świata - niszczenie świata opartego na magii. Wyrazem tych przekonań są zwłaszcza analizy Webera dotyczące biurokracji.
Charles Horton Cooley (1864-1929) był amerykańskim socjologiem. Był on jednym z twórców tej dyscypliny w tym kraju. Był od 1904 roku profesorem na uniwersytecie w Michigan.Interesował się przede wszystkim mikrosocjologią oraz psychologią społeczną. Za najważniejszy problem socjologii uznał relację jednostki i społeczeństwa. Uważał, że oba te rodzaje bytów są nierozdzielne i stanowią aspekty jedenej rzeczywistości.
Jednostka ludzka staje się w pełni człowiekiem, dopiero gdy ukształtuje swą jaźń, refleksyjne przekonanie o sobie samym. Samoocena jednostki zależy od reakcji innych ludzi na jej czyny. Gdy reakcje te są poztywne, samoocena się poprawia, gdy negatywne, obniża. Ukształtowana jaźń "odzwierciedlona" (jednostka przegląda się jakby w zwierciadle innych osób) skutkuje konformistycznym postępowaniem, gdyż jednostka pragnąc uzyskać wysoką samoocenę, spełnia oczekiwania innych ludzi. Jest to efekt skutecznej socjalizacji i kontroli społecznej. Nabywanie jaźni odzwierciedlonej dokonuje się najpełniej na terenie tzw. "grup pierwotnych" (rodziny, grupy rówieśniczej i grupy sąsiedzkiej), będących pierwszymi grupami społecznymi z jakimi styka się dziecko.Najważniejsze prace Cooleya to:
Human Nature and Social Order (1902),
Social Organization (1909),
Social Process (1918).
William Isaac Thomas (13 sierpnia 1863 - 5 grudnia 1947) to socjolog amerykański. Był jednym z twórców amerykańskiej socjologii oraz psychologii społecznej. Był profesorem socjologii uniwersytetu w Chicago (1895-1918), a także New School of Social Research w Nowym Jorku (1923-1928) oraz Harvard University w Cambridge (1936-1937).Jego najważniejszą pracą była licząca 5 tomów monografia o życiu polskich emigrantów w Stanach Zjednoczonych: The Polish Peasant in Europe and America (Chłop polski w Europie i Ameryce, wyd. polskie Warszawa 1976), napisana wspólnie z Florianem Znanieckim oraz wydana w latach 1918-1920. Obaj uczeni przy pisaniu tej pracy zastosowali nowatorską metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, dzięki niej mogli poznać subiektywne wrażenia badanych osób.Inne prace Thomasa to:
George Herbert Mead (27 lutego 1863- 26 kwietnia 1931) to amerykański filozof, socjolog i psycholog. Był jednym z twórców pragmatyzmu, przede wszystkim pragmatyzmu społecznego. Stworzył koncepcję "interakcjonizmu symbolicznego".W latach 1894-1931 był profesorem uniwersytetu w Chicago, jego wykłady zostały spisane przez jego uczniów i wydane w dwóch tomach: Mind, Self and Society (1934) oraz Philosophy of the Act (1938).Najbardziej interesował go problem stosunek jednostki i społecznej zbiorowości. Uważał on ten podział za sztuczny, gdyż nie ma jednostki i jaźni ludzkiej poza procesami interakcji i komunikacji w społeczeństwie, ani też społeczeństwa bez jednostek zorientowanych wzajemnie ku sobie.
Florian Witold Znaniecki (ur. 15 stycznia 1882, zm. 23 marca 1958) - wybitny polski filozof i socjolog. Twórca polskiej socjologii akademickiej. Jego prace są znane w świecie, szczególnie w USA, gdzie mieszkał i pracował przez wiele lat.Był jednym z głównych przedstawicieli tzw. socjologii humanistycznej. Międzynarodową sławę przyniosła mu praca napisana wspólnie z Williamem Thomasem - Chłop polski w Europie i Ameryce. Znaniecki wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada tzw. współczynnika humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość "oczyma jej uczestników" (podejście subiektywne), nie zaś "absolutnego obserwatora" (podejście obiektywne). Znaniecki jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych.
ŻyciorysFlorian Znaniecki urodził się w 1882 roku we wsi Świątniki, znajdującej się na Kujawach, niedaleko Włocławka w zaborze pruskim. Gdy mial 5 lat rodzina przeniosła się do zaboru rosyjskiego. Pierwszymi nauczycielami Znanieckiego i jego sióstr byli guwernerzy, którzy koncentrowali się na nauce jezyków. Następnie Znaniecki kontynuował naukę w gimnazjach w Częstochowie i w Warszawie. W latach 1902-1903 studiował filozofię i socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, lecz w 1903 został stamtąd relegowany przez władze carskie za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. W latach 1903-1909 kontynuował studia na uniwersytetach w Genewie, Zurychu oraz Paryżu (w Sorbonie), miał tam okazję poznać tak wybitnych naukowców jak Henri Bergson czy Émile Durkheim. W latach 1909-1910 zakończył studia na krakowskim Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując tam stopień doktora (tytuł jego pracy doktorskiej brzmiał: Zagadnienie wartości w filozofii). Rozpoczyna się okres filozoficzny w rozwoju intelektualnym Znanieckiego. Publikuje w 1912 pracę Humanizm i poznanie, tłumaczy Ewolucję twórczą Bergsona, ogłasza artykuły Etyka filozoficzna a nauka o wartościach moralnych oraz Studia nad filozofią i elementy rzeczywistości praktycznej.W latach 1910-1914 mieszkał w Warszawie, gdzie był redaktorem gazety "Wychodźca polski" oraz został dyrektorem biura Towarzystwa Opieki nad Wychodźcami. W 1911 publikuje artykuły Statystyka wychodźctwa oraz Wychodźctwo a położenie ludności wiejskiej zarobkującej w Królestwie Polskim. W 1913 roku poznał Williama Thomasa, socjologa amerykańskiego, który zaprosił Znanieckiego do współpracy w USA. Przybył on do Chicago w 1914 roku i spędził tam pięć lat, podjął pracę z Thomasem nad dziełem Chłop polski w Europie i Ameryce. W latach 1917-1919 wykładał na tamtejszym uniwersytecie. W 1919 wydaje na rynku amerykańskim pierwszą książkę Rzeczywistość kulturową. W 1920 r. powrócił do ojczyzny, która w czasie jego nieobecności odzyskała niepodległość i zamieszkał w Poznaniu. W 1920 roku objął katedrę socjologii na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie specjalnie dla niego została utworzona Katedra Filozofii, zamieniona na Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury. Był twórcą socjologii w Polsce i jej instytucjonalnym organizatorem. W okresie poznańskim wydał Wstęp do socjologii i Socjologię wychowania. W 1921 roku założył Instytut Socjologiczny w Poznaniu, a w roku 1930 czasopismo "Przegląd Socjologiczny".Przez cały czas pobytu w Polsce Znaniecki współpracował z socjologami amerykańskimi, w latach 1931-1933 przyjeżdżał do Nowego Jorku na wykłady w Columbia University. W lecie 1939 roku wyjechał na kolejny wykład, ale do Polski już nie powrócił ze względu na wybuch II wojny światowej. Do 1940 roku wykładał w Nowym Jorku, a od tego roku zamieszkał w Urbana-Champaign (stan Illinois); w 1942 r. został obywatelem amerykańskim i profesorem socjologii na University of Illinois, gdzie nauczał do swojej śmierci. W latach 1953-1954 był przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł w 1958 roku w Urbana-Champaign.PoglądyZnaniecki był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał "kulturalizmem". Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę "współczynnika humanistycznego", wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:czyny społeczne - najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.
stosunki społeczne - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.
grupy społeczne - czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.
osobowości społeczne - kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.
Znaniecki określił też następujące typy osobowości:
człowiek zabawy - kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy mają dużo czasu. Praca dla nich to zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.
człowiek pracy - kształtował się wśród ludzi zajmujących się pracą fizyczna. Traktowali oni pracę jako źródło pieniędzy, środków do życia.
człowiek dobrze wychowany - kształtował się wśród inteligencji.
człowiek zboczeniec (dewiant) - czyli taki który się wyróżnia od innych, niekoniecznie na minus, może to być także geniusz czy artysta.
13