August Comte

Comte Auguste (1788-1857), filozof francuski. Po
ukończeniu gimnazjum w rodzinnym Montpellier wstąpił
do Szkoły Politechnicznej w Paryżu z zamiarem
poświęcenia się naukom ścisłym.



Comte urodził się w Montpellier w południowo-wschodniej
Francji. Studiował w Szkole Politechnicznej w Paryżu jednak nie
ukończył studiów. Następnie mieszkał w Paryżu dając dorywczo
korepetycje z matematyki. Szybko popadł w biedę z której
wychodził z trudem. Mimo że był osobą o wybitnych
zdolnościach, nigdy nie został dopuszczony do funkcji
akademickich. Ożenił się z Caroline Massin, z którą rozwiódł się
w 1842 roku. Od 1844 roku związany z Clotilde de Vaux, jednak
był to związek krótkotrwały z powodu jej nagłej choroby i
śmierci. Pod koniec lat czterdziestych XIX wieku Comte inicjuje
"religię ludzkości". Zmarł w Paryżu 5 września 1857 na raka
żołądka i został pogrzebany na cmentarzu Père-Lachaise.



Comte był przekonany o konieczności dokonania reformy nauki,
a jego plany reformatorskie objęły także stosunki społeczne oraz
religię. Jego głównym dziełem było sześciotomowe Cours de
philosophie positive – Kurs filozofii pozytywnej (1830-1842), a
plany reform społecznych i religijnych zawarł w Système de
politique positive (1851-1854). W 1817 został sekretarzem
Claude Henri Saint-Simona z którym współpracował do 1824.
Zarys filozofii pozytywnej zawarł już w artykule z 1822
zatytułowanym Plan badań naukowych niezbędnych do
reorganizacji społeczeństwa.



Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej
(był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest
pozytywna gdyż:



zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami
rzeczywistymi – bada rzeczy dostępne umysłowi;



rozważa tylko tematy pożyteczne – gdyż chce służyć
polepszeniu życia;



ogranicza się do przedmiotów, o których można
uzyskać wiedzę pewną;



zajmuje się kwestiami ścisłymi;



pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.



W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto
zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały
wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko
badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny
unika tworów abstrakcyjnych oraz "bezbłędnych" i
zastępuje je przez konkretne oraz względne



Comte inspiracje czerpał przede wszystkim od
uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji
metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego,
zwłaszcza Davida Hume'a. Pewne idee zawdzięczał
także filozofowi francuskiego Oświecenia,
d'Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym
czasie szeroko rozpowszechnione; Comte przyjaźnił
się przez pewien czas z przedstawicielem tzw.
socjalizmu utopijnego – Claude-Henrim de Saint-
Simonem, który być może przywłaszczył sobie wiele
pomysłów młodego uczonego i filozofa.



Comte określił zakres filozofii pozytywnej,
ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o
których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą – czyli
do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów
fizycznych. Dlatego metafizyka nie może być
przedmiotem rzetelnej wiedzy. Filozofia miała być
podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki,
zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy
wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do
istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące
się poza rzetelnym doświadczeniem.



Comte zajmował się zagadnieniem ewolucji wiedzy i
twierdził, że faza naukowa ("pozytywna") stanowi
najwyższe stadium tej ewolucji przebiegającej według
schematu:



faza teologiczna – gdy w wyjaśnieniach zjawisk
ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych,
istot boskich lub bóstwa;



faza metafizyczna – gdy ludzie wyjaśniają
zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i
rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od
rzeczywistości);



faza pozytywna – gdy ludzie formułują
twierdzenia oparte na faktach i zależnościach
współistnienia lub następstwa między faktami. W
tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać
nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą
naukową.



Comte stworzył jedną z pierwszych teorii
nauki. Rozróżnił nauki abstrakcyjne
(zajmujące się prawami łączącymi fakty
przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące
fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne
uważał matematykę, astronomię, fizykę,
chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł
(1838) nazwę socjologia dla odróżnienia od
używanego przez jego rywali intelektualnych
terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również
jej program: badanie metodą przyrodniczą,
empiryczną i historyczną ludzkich
społeczeństw, panującego w nich porządku i
warunków postępu.



Wymienione dziedziny uporządkowane są
według malejącego zakresu badań, od
astronomii do socjologii, któremu
towarzyszy wzrost złożoności badanych
zjawisk. Kolejne mniej ogólne nauki,
pojawiały się historycznie później, i
później osiągały stadium empiryczne,
przechodząc najpierw przez fazę
teologiczną i metafizyczną

W systemie Comte'a nauka pozytywna była tylko
częścią doskonałego ustroju społecznego, który
postulował. Idealnym celem społeczeństwa miało być
doskonalenie natury ludzkiej. Jednak jego postulaty w
tym zakresie okazały się nietypowe i odbiegające od
jego założeń dotyczących obiektywizmu: postulował
ustanowienie kultu Ludzkości, Postępu i Ładu, którego
kapłani mieliby monopol na nauczanie i medycynę
oraz sprawowaliby cenzurę; ustrój miałby być
dyktatorski, a urzędy – dziedziczne. Dewizą tego ładu
miałoby być hasło Comte'a: L'amour pour principe;
l'ordre pour base; le progrès pour but ("Miłość jako
zasada, porządek jako podstawa, postęp jako cel").



ODZIAŁYWANIE



Filozofia Comte'a składa się z dwóch części:
wcześniejszej, która stała się istotą tego, co później
nazywano pozytywizmem, oraz późniejszej –
doktrynerskiej i totalitarnej. Pierwsza część
oddziaływała szeroko: we Francji dzięki Emilowi Littré,
jednemu z najwybitniejszych uczonych francuskich,
który odrzucał późniejsze prace Comte'a, ale był
entuzjastą idei zawartych we wcześniejszych; w Anglii
dzięki inspiracji, jaką się stała dla Johna Stuarta Milla.
Druga część oddziaływała na sektę zwolenników,
skupionych wokół Pierre'a Laffite'a. Kościół
pozytywistyczny, głoszący nauczanie Comte'a,
rozpowszechnił się w wielu krajach świata.



Pozytywizm Auguste'a Comte’a miał istotny wpływ na
poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze
"starszą" polską szkołą filozofii medycyny.



Konstruując jednolity, piętrowo zbudowany system nauk, na którego szczycie
umieścił socjologię, określił 3 podstawowe reguły postępowania naukowego:



Badać fakty i tylko fakty



Szukać między nimi związków i ustalać prawa.



W ten sposób wyraźnie oddzielił to, co jest opisem naukowym, od tego, co
jest oceną nauki wykrywającej prawa. W Comte’owskim systemie nauk wzór
naukowości wywiedziony został z nauk przyrodniczych.



Głównym przedmiotem zainteresowania Comte’a nie jest jednostka, ale
większe grupy, np.: rodzina. Zachęcał socjologów do obserwacji,
eksperymentowania, oraz stosowania porównawczej analizy historycznej. Był
przekonany, że socjologia stanie się nauką dominującą.



Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:



Przy zdobywaniu wiedzy należy wykorzystać doświadczenia nauk
przyrodniczych (wzory naturalistyczne):



obserwacja – oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby
żadnego sensu)



eksperyment – zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną



porównanie – wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych
okresów historycznych, porównywanie różnych faz

Emil Durkheim

Emil Durkheim urodził się 15 kwietnia 1858 r. w Épinal

w Lotaryngii. Pochodził z ortodoksyjnej rodziny
żydowskiej. Uczył się w Collège d'Épinal, a w latach
1879-1882 studiował w École Normale Supérieure.
W 1882 r. Durkheim rozpoczął pracę jako nauczyciel
filozofii w prowincjonalnych liceach. W roku akademickim
1885-1886 wziął roczny urlop, by studiować nauki
społeczne w Niemczech, gdzie zetknął się m.in. z
psychologią Wilhelma Wundta. W 1887 r. rozpoczął pracę
na uniwersytecie w Bordeaux w pierwszej we Francji,
stworzonej dla niego, katedrze socjologii (połączonej z
pedagogiką). W 1902 r. rozpoczął wykłady na paryskiej
Sorbonie, otrzymując tam w 1906 r. katedrę pedagogiki,
przemianowaną w roku 1913 na katedrę pedagogiki i
socjologii. W 1917r. zmarł na atak serca.

Emil Durkheim (1858-1917)

W 1896 r. rozpoczął prace organizacyjne nad założeniem
czasopisma socjologicznego pod tytułem „Rocznik
Socjologiczny” którego pierwszy numer ukazał się w
1898 r. Skupił wokół czasopisma grupę młodych,
zdolnych, świetnie zapowiadających się uczonych,
reprezentujących różne dziedziny humanistyki, głównie
filozofów, także historyków, ekonomistów i prawników.
Grupa ta wydała 12 tomów słynnego rocznika i przeszła
do historii socjologii pod nazwą szkoły durkheimowskiej.

Poglądy Durkheima:

Najważniejszym tematem prac Durkheima jest podstawowa opozycja

jednostka-społeczeństwo, generalne przeciwieństwo czynnika
indywidualnego i społecznego. Uniwersalny wymiar tej opozycji
związany jest z przyjętą przez uczonego koncepcją dualizmu natury
ludzkiej (koncepcją człowieka rozdwojonego).

Koncepcja ta uwzględnia 2 odrębne sfery:
-Sfera doznań, wrażeń i instynktów-związana z biologiczną naturą

jednostek, ma charakter jednostkowy i ulotny.

-Sfera rozumu i myślenia pojęciowego-z natury swej społeczna, wspólna,

podzielana z innymi ludźmi, odznaczająca się pewną powszechnością i
stałością.

W oczach Durkheima te dwa bieguny w człowieku są od zawsze w

konflikcie. Ów konflikt polega na grze opierającej się na zasadzie 0-1 –
jeżeli człowiek chce postępować jak zwierze, wówczas przegrywa jego
natura wyniosła – jego człowieczeństwo –i na odwrót.

Durkheim zdefiniował fakt społeczny jako „wszelki sposób robienia,
utrwalony lub nie ,zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego
przymusu; albo inaczej: taki, który jest w danym społeczeństwie
powszechny, mając jednak własną egzystencję, niezależną od jego
jednostkowych manifestacji”.
Fakty społeczne określają wszelkie treści, pojawiające się w
zbiorowościach ludzkich, a które dotyczą norm i reguł zachowania,
zasad działania i sposobów myślenia, obowiązujących w
społeczeństwie. Fakty wszystkie te sposoby działania, myślenia i
odczuwania odróżniają od czynności biologicznych i psychicznych.
Przykładem faktu społecznego może być: religia, prawo, moralność,
obyczaje.
Fakty społeczne mają 2 cechy:
-zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są
zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i
zostały mu przekazane w procesie socjalizacji,
-przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać
się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom
spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji
społecznych.

Koncepcja faktu społecznego:

Religia dla Durkheima to „system powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk

odnoszących się do rzeczy świętych, to znaczy rzeczy wyodrębnionych i
zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców w jedną
wspólnotę moralną zwaną kościołem.”
Społeczeństwo wywiera zewnętrzny wpływ na jednostki, który sprowadza je do
zachowań odpowiednich tylko naturze ludzkiej tj. zbiorowe, moralne
postępowanie ludzi.
Religia to pierwotne, elementarne zjawisko życia społecznego, które pełni rolę:

-Integracji, zespalaniu zbiorowości,
-Inicjację jednostki do życia zbiorowego
-Służy kultywowaniu tradycji grupowych
-Podtrzymuje jednostki w ciężkich chwilach.

Badania Durkheima nad zjawiskami religijnymi doprowadziły go do wniosku o
społecznym charakterze religii: życie religijne jest źródłem wszystkich form
myśli.
Wykazanie społecznego charakteru religii pełni w systemie Durkheima
szczególnie istotną rolę w związku z jego twierdzeniem o wyłanianiu się z
religii innych systemów wyobrażeń i instytucji. Nauka, prawo, moralność
narodziły się z religii; pierwsze systemy wyobrażeń świata i człowieka,
pierwsze kosmologie są produktem myśli religijnej

Religia według Durkheima:

Prawo dla Durkheima jest faktem społecznym, jest sposobem
zachowania przyjętym powszechnie, zewnętrznym wobec
jednostki i przymusowym. W odróżnieniu od innych faktów
społecznych posiada zorganizowaną sankcję.

2 rodzaje prawa:
-represyjny – jego rodzajem jest prawo karne; sankcja tego prawa
polega na ukaraniu winnego, na zadaniu mu jakiejś straty. Normy
prawa represyjnego są wszystkim znane i uznawane za słuszne
-restytucyjne – rodzajem jest prawo cywilne; ma na celu
przywrócenie stanu rzeczy, który istniał przed złamaniem prawa;
wymagane są specjalne organy do jego przestrzegania. Prawo
restytucyjne dzieli się na 2 rodzaje: negatywne (relacje między
człowiekiem a rzeczą, np. prawo własności) i pozytywne
(współdziałanie między ludźmi rozwijające podział pracy, np.
prawo handlowe)

Prawo według Durkheima:

Wyżej wymienione różnice między rodzajami prawa obrazują różnice
pomiędzy rodzajami solidarności społecznej:

-Solidarność mechaniczna - występuje w społeczeństwach o
przewadze prawa represyjnego; oparta na podobieństwie, na
wspólnocie uczuć i wierzeń. Charakteryzuje się znacznym
zatomizowaniem, małym stopniem integracji czy współzależności
ludzi. Każdy jest w dużym stopniu samowystarczalny, wszyscy
wykonują podobne czynności produkcyjne na własny użytek.
Utrzymywanie spoistości społeczeństwa wymaga represji, silnego
aparatu przymusowego, ostrych kar i silnych praw.
Charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych.
-Solidarność organiczna - w społeczeństwach, w których przeważa
prawo restytucyjne; oparta na współzależnościach, związana ze
zróżnicowaniem społecznym, rosnącą rolą jednostki i ogólną
indywidualizacją życia zbiorowego, co jest efektem postępującego
podziału pracy. Cechuje się wtopieniem jednostki spójny porządek.
Objawia się wysokim stopniem integracji i współzależności ludzi.
Ludzi zdani są w dużej mierze na innych. Wszyscy wykonują bardzo
zróżnicowane, ale w bardzo dużym stopniu zależne od siebie
czynności, wymieniając wytwory, kooperując. Całą spoistość
społeczeństwa utrzymuje się niejako automatycznie przez „więź
współzależności” i kooperacji zakodowaną w umowach i kontraktach.

Samobójstwo dla Durkheima jest aktem o charakterze indywidualnym
lecz również faktem społecznym wynikającym ze stanu grupy
społecznej, w której jednostka uczestniczy. Podstawowy mechanizm
rodzący samobójstwo w jego społecznym wymiarze, związany jest z
wewnętrzną integracją, spoistością grupy. Według badań
statystycznych Durkheima najwięcej samobójstw występuje wśród
wolnomyślicieli, następnie wśród Protestantów, Katolików a najmniej
wśród Żydów.
4 typy samobójstw według Durkheima:
-samobójstwo altruistyczne - wynikające z ogromnej więzi ze
społeczeństwem
-samobójstwo egoistyczne - będące skutkiem całkowitego rozerwania
związków
z ludźmi z najbliższego kręgu (głównie z rodziną),
-samobójstwo fatalistyczne - wynikające z przekonania danej jednostki
o przeznaczonej jej śmierci (zwłaszcza na podłożu religijnym i
filozoficznym),
-samobójstwo anomiczne – zachowania jednostki przestają być
kontrolowane przez społeczeństwo, jednostce zaczyna brakować
regulacji co staje się źródłem cierpienia (najczęściej występują w
sytuacji przewrotu politycznego, kryzysu ekonomicznego lub nagłego
wzrostu dobrobytu.)

Samobójstwo według Durkheima: