Marysia Woźniak
Stanisław Trembecki
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:
zamiłowany czytelnik, erudyta, brak punktu oparcia w zmiennym życiu, tragiczna biografia: pełna rozpaczy i nadziei. Istotne stosunki z królem, psia wierność względem króla, uzależniony i przywiązany do władcy; był mężczyzną silnym, umiejącym zbratać się z każdą kompanią, skłonny do ”wypitki i wybitki”, miał naturę porywczą, zawadiacką; przywiązany do dwóch idei: panslawizmu i libertynizmu; orientacja prorosyjska, antyniemiecka; krytykował religię; chwalił: rozum, rozwój nauki, aprobował ducha tolerancji; miłość pojmował zmysłami, nie uczuciami; pisywał wiersze na zamówienia, na każdy temat, wszystkie są komuś dedykowane, mają adresatów; niepowtarzalny język zwięzły i plastyczny, bogactwo leksykalne, obfitość frazeologizmów; mistrzowskie parafrazy bajek La Fontaine'a; nie był wrażliwy na barwy i efekty dźwiękowe, szczególnie uwrażliwiony na kształty materii, unikał patosu; lekceważył swój talent, nie troszczył się o losu swoich dzieł.
POCHODZENIE-Pochodził z rodu dawnego, z Małopolski. Jego przodkowie należeli do arian, po wygnaniu arian z Polski przeszli na katolicyzm; rodzice Stanisława mieszkali w Jastrzębnikach, w ziemi sandomierskiej. Metryka chrztu Trembeckiego nie zachowała się: nie znamy dokładnej daty i miejsca jego narodzin. Za najbardziej prawdopodobny rok przyjścia na świat przyjmuje się 1739r. Niewiele da się powiedzieć o jego dzieciństwie. Najmłodsze lata spędził w Jastrzębnikach oraz przebywał w Nowym Korczynie. Z wielkim światem zetknął się w Winiarach, w magnackiej posiadłości swojej przyrodniej babki Heleny z Potockich (wnuczki Wacława Potockiego). To właśnie tutaj poeta zaczął interesować się literaturą i kulturą, nauczył się manier i ogłady i respektu wobec arystokracji (te uczucia będą mu towarzyszyły przez całe życie i mimo prób nie uwolni się od nich).
EDUKACJA: zaczęła się około 1751 roku w kolonii akademickiej w Nowym Mieście Korczynie. Duży wpływ na Stanisława wywarł Franciszek Tomecki(dyrektor kolonii akademickiej, poeta łaciński). Od 1753 uczęszczał do Szkół Nowodworskich w Krakowie. Jego edukacja skończyła się przedwcześnie w 1757 roku, kiedy to ojciec zabrało z Krakowa (miało to związek z wybuchem wojny siedmioletniej) Ojciec Stanisława pragnął również , aby syn pomógł mu w kierowaniu sporymi, rozproszonymi majętnościami.
W twórczości i w korespondencji poety brak sentymentalizmu, informacji o dzieciństwie, domu, kompletny brak uczuć rodzinnych; może miała na to wpływ matka poety, kobieta oschła i egoistyczna.
Miał awanturniczą naturę; po śmierci ojca (1765) roztrwonił spadek. W 1765 roku wyruszył w pierwszą podróż zagraniczna do Francji, która miała zasadniczy wpływ na kształtowanie się światopoglądu poety. Ponadto brał udział w burdach sejmikowych, awanturach miłosnych; dwie namiętności jego życia to karty i książki. Zrodzone w XIX wieku legendy informują o miłości do Ernestyny, do markizy du Chatelet, o pojedynkach z kawalerami. W Paryżu dokonała się przemiana z sarmackiego zawadiaki na człowieka oświecenia. Opuścił szereg konfederatów i stał się na zawsze stronnikiem Stanisława Augusta.
Początkowa twórczość poetycka Stanisława charakteryzuje się: kultem encyklopedystów, libertynizmem, walką z fanatyzmem, wrażliwością na tematy polityczne.
Działalność polityczną rozpoczął w 1769 roku; z konfederatami związał się na krótko w Oświęcimiu, zapoznał się z Pawłem Michałem Mostowskim (przywódcą konfederacji barskiej) Trembecki nawiązał kontakt z Mostowskim, pomogły mu w tym znajomości (z Marcinem Lubomirskim i Józefem Mireckim), elokwencja, wrogość względem króla i znakomita znajomość francuskiego. Dostał misję, wyjechało Paryża jako agent konfederacji. Wcześniej złożył przysięgę wierności; główny składnik planu Mostowskiego to śmierć króla. Zanim Stanisław wyjechał, Mostowski mianował go generałem majorem.
ZDRADA MOSTOWSKIEGO-Trembecki zatrzymał się w Wiedniu(do Paryża, do Ludwika XV, pełnego pogardy do Polaków nie dotarł). Wysyłał Mostowskiemu fałszywe wiadomości, że zachorował i został okradziony. W rzeczywistości spotkał się z bratem króla (Andrzejem Poniatowskim) i przekazał mu dokumenty. Gdy Mostowski dowiedział się o zdradzie wydał nieskuteczny nakaz aresztowania Stanisława.
PONOWNE ZDOBYCIE ZAUFANIA MOSTOWSKIEGO- w Opawie ponownie spotyka się z Mostowskim: „zaprzysięga, a w wypadku niepowodzenia rokowań zamyśla udać się do Warszawy i tam dokonać zamachu na Jego Królewską Mość”, wydarzenie to podkreśla przebiegłość Trembeckiego.
POZBAWIENIE MAJĄTKU-Matka pozbawiła Trembeckiego majątku, wydziedziczenie zrodziło myśli o powiązaniu się z królem; Ciągnęło go do wielkiego świata, nie wytrzymałby długo na wsi, rozpierała go ambicja, marzyła mu się kariera dworska, woskowa. Namnożył długów, dręczyły go terminy spłat, napierali wierzyciele. Nękał króla o wsparcie, próbował gry w karty (hazard powiększał mu długi) Literaturę jak i dobra ziemskie traktował jedynie jako środek, ułatwiający awanse. Król zakazał mu gry i poddał go nadzorowi Bruneta (Trembecki czuł się upokorzony)
został szambelanem królewskim, starał się o stanowisko komisarza wojskowego: pierwsza próba była nieudana, druga zakończyła się sukcesem, ale mógł się cieszyć nim jedynie dwa lata, sejm 1776 roku podjął uchwałę o likwidacji całej Komisji Wojskowej.
DEBIUT- zadebiutował po przekroczeniu trzydziestki, ujawnił niezwykły talent, w królu upatrywał głównego mecenasa (nadskakiwał również Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu, Kazimierzowi Poniatowskiemu, Stanisławowi Lubomirskiemu, Szczęsnemu Potockiemu), potrafił z wyczuciem dostrzec cechy adresata, które były godne pochwały.
PIERWSZE UTWORY-drukowane były w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych” w 1773r. bajka „Opuchły”, Wiersz do Adama Naruszewicza „Do NN”- pochlebstwo pod adresem króla, porównanie go do cesarza Augusta; określenie własnego miejsca na warszawskim Parnasie
KONTAKT Z KRÓLEM- Stanisław August liczył, że Trembecki wesprze swoim piórem program reform. Trembecki natomiast starał się zaspokajać królewskie życzenia, spodziewał się większych łask królewskich, przeważnie był rozczarowany. Król wyróżnił Stanisława w 1781roku orderem Św. Stanisława, ponadto monarcha wyrównał długi za rok 1781.
MYŚL O DUCHOWIEŃSTWIE-chcąc polepszyć swoje położenie, Trembecki poprosił króla o stanowisko rotmistrza, kiedy spotkał się z odmową, postanowił zostać duchownym diecezjalnym lub zakonnym; (cynizm, humor, niezależność materialna);niepowodzenia w duchowieństwie np. Prymas pozbawił go nadziei na dwa probostwa w Krakowie.
CHOROBA WENERYCZNA- pozbyła go nadziei na korzystny ożenek;
ZEPSUCIE STOSUNKÓW- stosunki ze Stanisławem Augustem pełne obustronnych żalów, zadrażnienia w kontaktach z Ryxem i Corticellim, Włączenie Trembeckiego do afery Dogrumowej( próbującej skłócić intrygami króla z Czartoryskimi); liczne nieporozumienia są początkiem podróży. Wyjazd do Heilsberga-spotkanie Krasickiego,( „Gość w Heilsburgu”- wiersz ten jest próbą pozyskania Krasickiego dla politycznych projektów króla, ponownie zjednanie władcy) Jednak w sierpniu 1785 popada w nowy konflikt z królem; zaangażował się po stronie rzeczników aliansu z Rosją, wypowiadał się za udziałem polski w wojnie przeciwko Turcji (postawa zgodna z wolą królewską), wyjeżdża do Berlina(„Do moich współziomków” -odezwa poetycka, zgodna z ideologią królewską, powstała w okresie Sejmu Czteroletniego).
PRACA NAD HISTORIĄ POLSKI Z NARUSZEWICZEM
PODRÓŻE: do Włoch, Grodna (tutaj mieszka w bardzo złych warunkach, powstaje panegiryk na Repnina, przekład IV księgi Eneidy), Petersburga wraz z Stanisławem Augustem (król umiera w Petersburgu).
KONTAKT Z KS. ADAMEM JERZYM CZARTORYSKIM- Książe zabiera Trembeckiego do Granowa, przejmuje długi poety.
TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK-powołuje go w poczet swych członków, założycieli, zwłaszcza za prace historyczne, po dwóch latach pobytu w Granowie, przenosi się do Tulczyna, posiadłości Stanisława Szczęsnego Potockiego, tutaj powstaje Sofiówka.
STAROŚĆ- utrwalił się wizerunek zdziwaczałego starca, zaniedbanego, któremu zanikła pamięć, samotnika. Społeczeństwo polskie prawie nie zauważyło jego śmierci, objawy kultu wkrótce zaczęły się nasilać, rosła jego sława .