Krzysztof Kasperowicz
Historia II rok
Studia Stacjonarne
Udział bojarstwa litewskiego w zawarciu unii z Polską w 1385/1386 roku
Punktem wyjścia dla dotychczasowych sądów o stanowisku społeczeństwa litewskiego w sprawie połączenia państwowego z Polską jest fakt wystawienia aktu krewskiego w dniu 14 VIII 1385 roku przez samego Władysława Jagiełłę i braci bez udziału bojarstwa. Akt unii w Krewie uważa się za dokument o charakterze prowizorycznym. Zgodnie z tym otrzymał on należytą oprawę i przynosił tylko stwierdzenie zobowiązań ze strony Litwy, które miałaby Litwa wypełnić w przypadku zawarcia związku małżeńskiego Jagiełły z Jadwigą. Nie ustalał też bliższego stosunku prawnego Litwy do Polski, jedynie zapowiadał jego uregulowanie. Dlatego też brak jakiejkolwiek wzmianki o udzieleniu aprobaty przez bojarstwo nie upoważnia do dalszych wniosków dotyczących tej sprawy, tym bardziej, że dynastia nie była czynnikiem, który przeciwstawiał się bojarstwu, lecz był związany z nim solidarnością w interesach i mogła je reprezentować poza granicami Litwy.
Przyglądając się bardziej treści dokumentu, zauważalny jest fakt zawarcia w niej punktów, które powstały w wyniku postulatów społecznych na Litwie, jednakże zostały one wspomniane tylko w stopniu pobieżnym, mało znaczącym. Przytaczając mowę Jagiełły przed królową węgierską w toku pertraktacji o rękę Jadwigi, wyraża on zgodę wraz ze swoimi krewnymi, szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, na przyjęcie wiary katolickiej. Sama konstrukcja zdania nie jest do końca jasna i nie wynika z niej z oczywistością, czy faktycznie bojarowie do spółki z wielkim księciem sami chcą i wyrażają wolę przejścia na katolicyzm, czy Jagiełło jedynie zapewnia, że będą nawróceni. Do dnia dzisiejszego istnieją podzielone zdania wśród badaczy zajmujących się historią Wielkiego Księstwa Litewskiego, jak faktycznie sprawa wyglądała. Chciano najwidoczniej wyrazić się w ten sposób, iż kniaziowie jeszcze nie ochrzczeni oraz bojarowie wyrazili zgodę na chrzest w obrządku katolickim. Należy zwrócić uwagę na priorytetowość przyjęcia chrztu - to było główne zobowiązanie Jagiełły. Oczywiście można sobie wyobrazić jego ślub z Jadwigą bez dopełnienia innych warunków oznaczonych i opisanych w akcie krewskim, ale jedynie za wyjątkiem tego.
Chrystianizacja Litwy przez Polskę pociągała za sobą siłą rzeczy polityczne zbliżenie obu państw, dlatego też wystarczyła wzmianka o zgodzie bojarstwa na chrzest. O czynnej ich roli w nawiązaniu unii świadczą inne źródła. W tym miejscu należałoby wspomnieć o istnieniu latopisu litewskiego, którego autor był przychylnie usposobiony do Witolda. Być może był wyznawcą prawosławia i stał na gruncie państwowości litewskiej. W jego przypadku akcentowanie gotowości Liwy do unii nie leżało w jego intencjach, być może ze względu na to, że posiadał on niezbyt ścisłe wiadomości, jeśli chodzi o przedstawienie stosunków polskich, lecz względnie szczegółowe dotyczące połączenia Litwy z Polską. Ów latopis stwierdza, że Jagiełło przyjął propozycje polskie w sprawie chrztu i unii po naradzie z matką, wielką księżną Julianną, braćmi oraz wszystkimi kniaziami i bojarami ziemi litewskiej. Autor trafnie wymienia tylko terytoria litewskie, gdyż dzielnice ruskie nie miały jeszcze w sprawach ogólnopaństwowych głosu. Jego relacja o roli bojarstwa zgadza się ze współczesnymi i nieco późniejszymi informacjami dokumentów. Na czynną rolę bojarstwa wskazuje fakt, że na zjazd w Lublinie, który miał miejsce 2 II 1386 roku, według polsko-litewskiej umowy, zawartej 11 I w Wołkowysku, został zapowiedziany przyjazd wraz z Jagiełłą i jego braćmi również i ziemian litewskich wszelkiej maści. Zgodnie z interpretacją dekretu, mógł przybyć każdy bojar, nie chodziło tu o świtę wielkoksiążęcą. W ten sposób w Lublinie miał odbyć się zjazd bojarstwa litewskiego - prawdopodobnie w celu ostatecznego ustalenia stosunku do Korony i porozumienia się ze szlachtą polską. Podobne postanowienia byłyby nie do przyjęci, gdyby sprawę unii rozstrzygała jedynie wola Jagiełły i dynastii. Nie mniej dobitne świadectwo zawdzięczamy dokumentowi Jagiełły, wystawione mu 22 II 1387 roku, zaledwie w półtora roku po akcie krewskim w sprawach kościelnych na Litwie. Stwierdza tam król Władysław, że zarządził i zaprzysiągł chrystianizację Litwy „za zgodą i wolą braci naszych najdroższych, książąt oraz wszystkiej szlachty ziemi litewskiej”. Oświadczenie to zupełnie się pokrywa z relacją latopisu oraz wzmianką aktu krewskiego, skoro, jak to zaznaczaliśmy, bojarstwo, wyrażając zgodę na chrzest, musiało również ustanowić połączenie z Koroną. Po koronacji Jagiełły, bojarstwo, podobnie jak książęta, zobowiązało się do dochowania wierności Koronie polskiej, o czym wspomina akt unii wileńskiej.
Wreszcie w akcie unii horodelskiej z 1413 r. Jagiełło stwierdza, że wcielenie ziem litewskich do Polski, dokonane czasu koronacji, odbyło się z przyzwolenia jego braci oraz za wolą i zgodą wszystkich baronów i bojarów litewskich.
Niewątpliwie ten szereg świadectw o udziale rycerstwa litewskiego w zawarciu unii dałby się pomnożyć. Jeśli dotąd nie zwracano na nie uwagi lub je lekceważono, to wskutek założenia, jakoby na Litwie czynnik społeczny pod rządami absolutnej monarchii nie miał znaczenia. Dzięki tym świadectwom mamy możność stwierdzenia, że unia była dziełem nie samego tylko Jagiełły, lecz i całej organizacji wojskowej, na której stał czele.
Bibliografia
Łowmiański Henryk, Studia nad dziejami Wilekiego Księstwa Litewskiego, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, seria Historia nr 108, Poznań 1983, ss. 386-389.
H. Łowmiański, Studia nad dziejami Wielkiego Księstwa Litewskiego , Poznań 1983, s.386.