Układ pokarmowy

Układ pokarmowy spełnia bardzo ważne zadanie, tj. przekształca pokarm spożywany przez człowieka, dostarczając organizmowi energii i składników odżywczych, których potrzebuje on do spełnienia różnorodnych funkcji życiowych. Główną jego rolą jest trawienie i wchłanianie pokarmu.

Początek układu pokarmowego stanowi jama ustna, gdzie odbywa się miażdżenie pokarmu i jego wstępne trawienie enzymami zawartymi w ślinie (wydzielanej przez ślinianki). Następnie pokarm przez gardło i przełyk przemieszczany jest do żołądka, gdzie odbywa się właściwy proces trawienia. Treść żołądka przechodzi do jelita cienkiego gdzie następuje wchłanianie pokarmu. Niestrawione resztki pokarmu są usuwane z organizmu przez jelito grube, dalej odbyt.

Zęby

Zęby człowieka służą do rozdrabniania pożywienia. Ząb składa się z korony, szyjki i korzenia (lub korzeni). Wewnątrz znajduje się komora wypełniona miazgę zęba. Zęby buduje zębina. U człowieka wyróżnia się rodzaje zębów: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe.

Siekacz:

Ząb trzonowy:

Zęby człowieka: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe.

 

Przełyk

Przełyk jest narządem w kształcie rury o długości ok. 25cm, jest zaopatrzony w ścianki mięśniowe, których rola polega na transportowaniu pożywienia z gardła do żołądka. Ciągnie się on od gardła, przemierza jamę piersiową, przechodzi przez przeponę i w jamie brzusznej uchodzi do jamy żołądkowej.

Przełykanie

Przełykanie jest złożonym mechanizmem. Pierwsza jego faza jest świadoma i dobrowolna: podczas przeżuwania pożywienia język popycha kęs pokarmu do podniebienia i dalej w kierunku gardła. Następnie zachodzą po sobie różne automatyczne czynności: ścianki gardła zwężają się i popychają pokarm do przełyku, podczas gdy podniebienie miękkie unosi się, blokując dojście do jamy nosowej, nagłośnia - chrząstka działająca jak zatyczka zamyka dojście do krtani, zapobiegając przypadkowemu przedostaniu się pożywienia do dróg oddechowych. W przełyku fale skurczów ścianek sprawiają, że pokarm przedostaje się w dół, aż w końcu trafia do żołądka.

Nawet wówczas, gdy nie spożywamy pokarmu, proces połykania powtarza się nieprzerwanie - połykamy ślinę średnio 70 razy na godzinę w stanie aktywności i ok. 10 razy na godzinę podczas snu.

Żołądek

Żołądek jest mięsistym narządem, przypominającym worek, posiadającym dwa ujścia: górne, zwane częścią wpustową, uniemożliwiające cofanie się zawartości żołądka do przełyku, i dolne, zwane częścią odźwiernikową, działającą jak zatyczka, zatrzymując pokarm, który jest tu przygotowywany do dalszego trawienia. Stąd kęs pokarmowy jest przepuszczany do dwunastnicy - pierwszego odcinka jelita cienkiego.

Jelito cienkie

Jelito cienkie jest miejscem dalszych etapów procesu trawienia, w jego wnętrzu składniki są poddawane działaniu enzymów pochodzących z wątroby, z trzustki i własnej śluzówki jelita, które rozkładają je na elementy podstawowe. W zespole o długości od 4 do 5m rozróżniamy trzy odcinki:

+ dwunastnicę, odcinek umieszczony u wyjścia żołądka, długości ok. 25-30cm, która wydziela sok trzustkowy i żółć wyprodukowaną przez wątrobę;

+ jelito czcze, długość ok. 3m, umieszczone w górnej części jamy brzusznej;

+ jelito kręte, długość od 3 do 4m, umieszczone w dolnej części jamy brzusznej, uchodzi do jelito grubego.

Ruchy jelit

Ścianki jelita cienkiego ściskają się automatycznie. Rytmiczne ruchy odcinków jelita służą do ugniatania i kruszenia pokarmu, przeciwstawne skurcze jelita służą dobremu zmieszaniu pokarmu a ruchy perystaltyczne, następujące falowo, przesuwają pokarm w kierunku jelita grubego.

Trzustka i dwunastnica

Trzustka to gruczoł przyłączony do układu trawiennego, produkuje bogaty w enzymy sok, który rozkłada składniki pokarmowe. Stanowi również część układu hormonalnego, produkuje bardzo ważny hormon - insulinę i glikogen. Trzustka jest wydłużonym, stożkowatym narządem umieszczonym poziomo w górnej części jamy brzusznej. Jej największa część nosi nazwę głowy i otoczona jest dwunastnicą.

Wątroba

Wątroba jest gruczołem wchodzącym w skład układu pokarmowego, ponieważ obok innych ważnych funkcji niezbędnych dla metabolizmu, produkuje żółć, wydzielinę potrzebną do trawienia tłuszczy. Gromadzi się ona w woreczku żółciowym, następnie, po każdym posiłku, przelewa się do wnętrza jelita cienkiego poprzez drogi żółciowe.

Jelito grube

Jelito grube stanowi końcową część układu pokarmowego, tu gromadzą się tymczasowo nie wchłonięte składniki pokarmowe, przygotowywane do wydalenia. Jelito grube o długości 1,5 - 1,8m dzieli się na trzy odcinki:

+ jelito ślepe, umieszczone w dolnej, prawej części jamy brzusznej, do którego uchodzi jelito cienkie;

+ okrężnicę, najszerszy odcinek, umieszczony również wewnątrz jamy brzusznej, dzielący się na cztery mniejsze odcinki: okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą;

+odbytnicę, która uchodzi do odbytu.

Układ pokarmowy składa się z długiej "rury" prowadzącej przez całe ciało i związanej funkcjonalnie z licznymi narządami jak wątroba, pęcherzyk żółciowy oraz trzustka. Układ ten w procesie trawienia rozkłada pokarmy na proste substancje. Organizm może następnie wchłaniać te substancje i wykorzystywać je do uzyskania energii oraz do podtrzymania czynności ciała.

Jama ustna i gardło

Na początku układu pokarmowego zęby rozdrabniają pokarm, gryząc go i żując. Język miesza pokarm z wodnistą śliną, przerabiając go na wodnistą papkę, gotową do połknięcia. Następnie język popycha papkę do gardła, skąd przechodzi do przełyku.

Ślinianki
Ślinianki to gruczoły wydzielające ślinę - wodnisty płyn zawierający substancje trawiące pokarm - enzymy (w ślinie znajduje się amylaza ślinowa trawiąca skrobię). Ślina, wpływająca do ust specjalnymi przewodami, rozpacczyna proces trawienia pokarmu, oczyszcza zęby, nawilża jamę ustną i ułatwia połykanie. Ślinianki są gruczołami parzystymi, położonymi w trzech różnych miejscach głowy. Ślinianki przyuszne leżą tuż przed uszami, ślinianki podżuchwowe pod żuchwą, a ślinianki podjęzykowe - pod żuchwą, a ślinianki podjęzykowe - pod językiem. Każdego dnia powstaje ok. 1 litra śliny.

Język
Język to ruchomy narząd złożony mięśni, przymocowanych do dna jamy ustnej i wypełnijący ją prawie całkowicie. odgrywa ważną rolą w trawieniu, przygotowując pokarm do połknięcia. Język przytrzymuje kawałki jedzenia, zgniata je, miesza ze śliną, formuje z nich okrągły kę i wpycha do gardła. Równocześnie kubki smakowe na powierzchni języka, wykrywające słodki, słony, kwaśny i gorzki smak, oceniają smak potrawy. Kiedy mówimy, język wpływa na dźwięki wytwarzane przez struny głosowe.
Gardło
Gardło to przypominająca lejek przestrzeń w tylnej częsci jamy ustnej. Gardło łączy jamę ustną i jamę nosową z krtanią i leżącym za nią przełykiem. Przez gardło przechodzą połykane kęsy pożywienia, które tą drogą trafiają do przełyku. Również wdychane przez nos lub usta powietrze przepływa przzez gardło, wpadając następnie do krtani. Gardło jest pokryte śluzzem, który nawilża je i tym samym ułatwia przechodzenie pokarmu oraz wychwytuje pył z powietrza.
Przełyk
Przełyk służy jako droga, którą pokarm wędruje z gardła do żołądka. Kiedy jest pusty ma kształt spłaszczonej rury, długości ok. 25 cm, która rozszerza się przy połykaniu kęsów jedzenia. Kiedy pokarm znajdzie się w przełyku, jest automatycznie przesuwany do żołądka. Kurcząc się mięśnie przełyku spychają kęsy w dół. Zjawisko to nazywamy perystaltyką. Dolna część przełyku ma zgrubiałą mięśniową ścianę, zwaną zwieraczem. Rozkurczając się, przełyk wpuszcza pokarm do żołądka.
Wargi
Wargi to dwa bardzo wrażliwe mięśniowe fałdy otaczające wejście dojamy ustnej. Obydwie wargi są obficie unerwione, z zewnątrz pokryte skórą, a od wewnątrz wyściółką wydzielającą śluz (śluzówką). Część zewnętrzna wargi jest odzielona od części wewnętrznej tak zwaną czerwienią wargową, której kolor pochodzi od krwi przeświecającej przez przejrzystą w tum miejscu skórę. Mięśnie warg mogą zmieniać ich kształty, co pozwala nam wydawać różne dźwięki oraz trzymać pokarm w ustach podczas jedzdenia.
Zęby
Zęby są twardymi, podobnymi do kości narządami, umocowanym w szczęce i żuchwie. W ciągu życia człowieka rozwijają się dwie zestawy zębów. Pierwszy to 20 tak zwanych zębów mlecznych, pojawiających się między 6 a 30 miesiącem życia. Drugi zestaw to 32 zęby stałe, które między 6 a 12 rokiem życia zastępują zęby mleczne. Wyjątek stanowią tutaj zęby mądrości, pojawiające się dopiero u dorosłych. Przednie zęby (siekacze) służą do odgryzania kawałków jedzenia. Kły rozrywają je, a zęby trzonowe i przedtrzonowe rozcierają wymieszane ze śliną kawałki na miękką, łatwą do połknięcia masę.

Nadbrzusze

W nadbrzuszu znajduje się wiele ważnych narządów trawiennych. Jeden z nich, żołądek ugniata i miesza pokarm z kwasem oraz z substancjami trawiennymi zawanymi enzymami (w żołądku wytwarzanes są ptialina i podpuszczka). W pobliżu żołądka położone są inne narządy trawienne, takie jak trzustka, pęcherzyk żółciowy i wątroba. Wytwarzają one soki trawienne, które spływają do jelita cinkiego i biorą udział w rozkładaniu pokarmu.
Wątroba i pęcherzyk żółciowy
Wątroba i pęcherzyk żółciowy nie przyjmują pokarmów bezpośrednio, lecz spełniają bardzo ważną rolę w procesie trawienia. Wątroba wytwarza i uwalnia do jelota cienkiego substancje trawienne, pomagające w rozkładaniu pokarmu. Otrzymuje również z jelit krew bogatą w składniki pokarmowe, które są następnie rokładane, zanim zostaną rozprowadzone do innychczęsci ciałą.
Zielonkawo-żółty płyn zwany żółcią powstaje w wątrobie. Żółć przepływa z wątroby do jelita cienkiego i pomaga w trawieniu tł€szczów. Nadmiar żółci jest składowany i zagęszczny w leżącym pod wątrobą małym "woreczku" zwanym pęcherzykiem żółciowym. Po spożyciu tłustego posiłku pęcherzyk żółciowy kurczy się, aby uwolnić dodatkową porcję żółci do jelita cienkiego.
Tkanka wątrobowa Wątroba zbudowana jest z wielu niewielkich struktur, nazywanych zrazikami, któreskładają się z płatów komórek wątrobowych. Krew wpływa do zrazika z otaczających go naczyń. Komórki wątrobowe usuwają z przepływającej krwi zbędne resztki i trująccce substancje. Oczyszczona krew wpływa do zyły środkowej zrazika, skąd rozpoczyna powrotną podróz do serca.
Budowa pęcherzyka żółciowego Wyścilka pęcherzyka żółciowego składa się z komórek nabłónkowych, które pokrywają jego ścianę, zbudowaną z mięśni gładkich. Komórki nabłonkowe tworzą płaty pokrywające różne okolice ciała. Komórki nabłonkowe pęcherzyka żółciowego wchłaniają wodę z zielonkawego płynu, zwanego żółcią, powodując sego zagęszczenie. Kiedy pęcherzyk żółciowy jest pusty, jego ściana kurczy się, a wyściółka fałduje.
Żołądek i tzrustka
Żołądek to najszersza część ukłądu pokarmowego. Ten mięśniowy worek w kształcie litery J może rozciągać się, aby zgromadzić połknięty pokarm. Ugniata i ściska pokarm oraz miesz go z kwassami i mocnymi sokami trawiennymi, wytwarzanymi w ścianie żołądka. Powoduje to przemianę pokarmu w śmietanowy płyn, który następnie przechodzi do jelita ciankiego.
Chociaż pokarm nie przechodzi przez trzustkę, pełni ona istotną rolę w procesach trawiennych. Jedna z głównych funkcji trzustki to wytwarzanie soku trzustkowego, który zawiera mocne substancje trawienne (amelaza, trypsyna, ?lipaza?). Spływają one poprzez przewód trzustkowy do jelita cienkiego, gdzie mieszają się z nadtrawionym pokarmem i pomagają rozkładać substancje odżywcze.
Budowa żołądka
komórki wyścielające żołądek wytwarzają gęsty śluz. Śluz ochrania ściane żołądka przed działaniem silnie kwaśnych soków trawiennych, wydzielanych z zagłębień wyśćiółki żołądka. Soki trawią pokarm znajdujący się w żołądku. Gdyby nie śluz, zaczęłyby trawić sam żołądek.
Tkanka trzustki
Trzustka zawiera niewielkie grupy komórek, nazywane wysepkami. Wytwarzają one dwa kormony - insulinę i glukagon - odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Tkanka otaczająca wysepki produkuje substacje trawienne (enzymy), które płyną przewodem trzustkowym do jelita cienkiego.

Jelita

Jelita mają ok. 6,5 m długości. Pierwsza część - jelito cienkie - to długa "rura", zwinięta we wnętrzu brzucha. Jest ono głównym miejscem trawienia i wchłaniania pokarmu. Druga część - jelito grube - leży tuż nad jelitem cienkm. Jego główne zadanie polega na wchłanianiu wody i soli oraz wydalania odpadów.

Jelito cienkie

Jelito cienkie jest długą wąską "rurą" o długości ok. 5 cm. To w nim głównie zachodzi trawienie i wchłanianie pokarmu. Jelito cienkie składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Dwunastnica, rozpoczynająca się od spodu żołądka, przechodzi w jelito czcze i dalej w jelito kręte, które wiją się w środkowej i dolnej części brzucha. Jelito kręte dochodzi w końcu do jelita grubego. W całym jelicie cienkim substancje trawienne, zwane enzymami, rozkładają zjedzony pokarm. Natępnie jest on wchłaniany przez ścianę jelita i przedostaje się do krwi.
Budowa jelita cienkiego
Wyściółkax jelita cienkiego tworzy tysiące drobnych fałdów, nazywanych kosmykami. Każdy kosmek pokryty jest ochronnym śluzem i posiada liczne naczynia krwionośne, które transportują wchłonięty z jelita pokarm. Kosmki wielokrotnie zwiększają powierzchnię wyściółki jelita, dzięki czemu może ono szybko wchłaniać strawiony pokarm. na początku jelita cienkiego kosmki są spłaszczone (tak jak te na zdjęciu). Im dalej końca jelita cienkiego, tym kosmki są dłuższe i podobniejsze do palców.

Jelito grube

Jelito grube to szeroka rura długości 1,5 m, znajdująca się w brzuchu. Składa się z czterech głównych części: kątnicy (jelito ślepe), okrężnicy, odbytnicy i kanału odbytu. Resztki niestrawionego pokarmu przesuwane są z jelita cienkiego do kątnicy. woda i inne potrzebne substancje chemiczne zostają przez ścianę jelita grubego wchłonięte do krwi. Pozostałe resztki tworzą kał, który jest magazynowany w odbytnicy. Gdy odbytnica wypełni się, mięśniowy pierścień otaczający kanał odbytu rozlużnia się i stolec jest usuwany na zewnątrz.
Bbudowa jelita grubego
Wyściółka jelita grubego jest gładsza od wyściółki jelita cienkiego. Zawiera liczne okrągłe gruczoły, przypominające dołeczki. Gruczoły te (widoczne na zdjęciu) wchłaniają znaczne ilości wody i soli z niestrawionego pokarmu oraz wydzielają dużo śluzu, który ułatwia przesuwanie się kału przez jelito grube. W jelicie grubym żyje wiele bakterii; trawią one pokarm i produkują witaminę K, potrzebną do krzepnięcia krwi.

Jak działa układ pokarmowy

Układ pokarmowy przekształca złoone substancje odżywcze w proste związki, które mogą być przyswajane przez organizm. Pokarm ulega rozdrobnieniu w czasie gryzienia i żucia. Następnie działają nań substancje trawienne - enzymy. Przemieszcza się on w układzie pokarmowym dzięki ruchom mięśni zwanym perystaltyką. Po strawieniu pokarmu użyteczne związki zostają wchłonięte do krwi.
W trakcie żucia w jamie ustnej zostaje zwilżony przez ślinę. Po rozdrobnieniu na odpowiednio małe i wilgotne kawałeczki jest wtłaczany do gardła i połykany. Mięśnie ścian przełyku za pomoca fali perystaltycznej przesuwają kęs pokarmu do żołądka. W żołądku pokarm zostaje zmieszany z kwaśnymi sokami trawiennymi wytwarzanymi przez ściany żołądka. Mięśnie ściany żołądka kurcząc się, również rozdrabniają i rozcierają pokarm. Następnie przechodzi on przez jelito cienkie, gdzie substancje trawienne - enzymy kończą rozpoczęty proces trawienia. Użyteczne substancje pokarmowe docierają do krwi, w procesie zwanym wchłanianiem. Potem jelito grube odprowadza na zewnątrz pokarm, który nie został strawiony w jelicie cienkim. W miarę przechodzzenia przez jelito grube z resztek pokarmowych stopniowo odciągana jest woda, a resztki przesuwając się w kierunku odbytnicy formowane są w kał. Kał zbiera się w odbytnicy, zanim zostanie wydalony na zewnątrz przez odbyt.

Perystaltyka

Pokarm przemieszcza się przez przewód pokarmowy z gardła do odbytu dzięki czynności mięśni zwanej perystaltyką. Mięśnie w ścianach narządów pokarmowych naprzemiennie kurczą się i rozkurczają, przepychając pokarm i płyn. Perystaltyka zachodzi automatycznie i ma wyjątkowo dużą siłę - pokarm mógłby znaleźć się w jelicie, nawet gdyby człowiek stał na głowie.
Perystaltyka to proces, dzięki któremu pokarm jest transportowany przez rurowate narządy układu pokarmowego. Narządy te mają dwie warstwy mięśni: zewnętrzną wzdłużną i wewnętrzną okrężną. Naprzemienne skurcze obu tych warstw wytwarzają falowy ruch mięśniówki (warstwy mięśniowej), który przemieszcza pokarm od jamy ustnej do odbytu.

Wchłanianie pokarmu

Jelito cienkie pokryte jest wewnątrz milionami wypustek zwanych kosmykami. Kosmki wchłaniają z jelita strawiony pokarm, który następnie przechodzi do całego organizmu. Każdy kosmek zawiera cieniutkie naczynia krwionośne - tędy do krwi wędrują białka i węglowodany - oraz drobne odgałęzienia systemu limfatycznego, rozprowadzającego tłuszcze po całym ciele.
Kosmek
Kosmek to malutki trwały fałd, utworzony przez wyściółkę jelita cienkiego. Dzięki dużej liczbie kosmków w jelicie cienkim zwiększa się powierzchnia wchłaniania strawionego pokarmu. Pokarm, wchłaniany przez komórki absorcyjne (na zdjęciu oznaczone kolorem niebieskim), następnie przechodzi do krwi. Zabarwione na żółto i pomarańczowo komórki są martwe i ulegają złuszczeniu.

W jaki sposób działa jelito grube

Jelito grube otrzymuje z jelita cienkiego materiał pokarmowy, który nie może być strawiony i użyty w celach odżywczych. Po upływie mniej więcej 12-36 godzin od posiłku, z płynnych resztek zostają wchłonięte woda i sole mineralne. Resztki powoli zmiejniają konsystencję na bardziej stałą, tworząc stolec, który będzie czekał na wydalenie z ustroju.
Niestrawiony pokarm z jelita cienkiego w postaci płynnej dociera do początkowego odcinka jelita grubego, czyli jelita ślepego. Oprócz resztek pokarmowych ciecz ta zawiera również obumarłe komórki jelitowe oraz bakterie. Z jelita ślepego płynna ciecz przechodzi do okrężnicy. W trakcie powolnego przechodzenia przez okrężnice treść ta ulega zagęszczaniu w skutek wchłanniania do krwii wody i soli. Dzięki temu procesowi organizm nie traci dużych ilości wody. Pozostałe resztki tworzą teraz kał. Jest on gromadzony w odbytnicy - ostatnim, krótkim odcinku jelita grubego. Gdy odbytnica wypełni się kał zostaje wydalony z organizmu.

Wyrostek robaczkowy

Wyrostek robaczkowy to ślepo zakończona rurka, przypominająca robaka, o długości ok. 8 cm. Wystaje on z kątnicy (jelita ślepego), początkowej części jelita grubego. Wyrostek robaczkowy leży w pobliżu połączenia jelita cienkiego z kątnicą, tj. w prawej, dolnej części brzucha. Nie spełna żadnej szczególnej funkcji, ale może ulec zakażeniu, kiedy utknie w nim pokarm. Taki stan nazywamy zapaleniem wyrostka; czasami wymaga on chirurgicznego usunięcia wyrostka.

W jaki sposób działa jelito cienkie

Jelito cienkie kończy proces trawiena, ostatecznie rozkładając pokarm na proste związki. Są one następnie wchłaniane do wnętrza ciała przez wyściółkę jelita cienkiego. Mięśnie wyściółki przeciskają pokarm przez jelito cienkie w procesie zwanym peralstyką. Pokarm przebywa tę długą rurę w ciągu około sześciu godzin.
Częściowo strawiony pokarm trafia z żołądka do jelita cienkiego. Tutaj mając już postać papki mieszany jest z żółcią pochodzącą z wątrobą
C₆H₁₂O₆ + O₂ -^utlenianie-> H₂O + CO₂ + energia

4

---