Biernat z Lublina- ok. 1460-1529; studiował w Akademii Krak. ;
A. Brukner nadał mu tytuł „Ojca literatury polskiej”
autor pierwszej wydrukowanej w całości książki „Raj duszny” 1513
pierwszy bajkopisarz polski
pierwszy pareniograf (zbieracz sentencji, przysłów)
pionier postępowej myśli w Polsce
prekursor polskiej reformacji
jego ksiązki wydawane były w środowiskach reformacyjnych; katolicy umieszczali jego dzieła w Indeksach Ksiąg Zakazanych.
Informacje o Biernacie z dwóch notatek biograficznych [A. Boroneus „De Christiana Religione”]
Biernat spędził 24 lata na dworze Pileckich (Pilecki- wojewoda ruski) pełnił tam funkcje:
sekretarza
- pisarza
kapelana
lekarza
Żywot Ezopa Fryga
„Żywot Ezopa Fryga mędrca obyczajnego i z przypowieściami jego: z niektórymi też innych mędrców przykłady osobliwymi i barzo śmiesznymi i też krotochliwymi” etc.
wydanie Ezopa - ok. 1522 r. (data na podst. notatki z XVII w. - wydanie to nie zachowało się; znamy wydanie z 1578r. W Krakowie w drukarni Stanisława Szarfenbergera)
ilość wersów: 3145
forma stroficzna' strofy 4-wersowe
rymy parzyste aa, bb, cc
książka antyklerykalna
literatura błazeńska, mieszczańsko-ludowa
Ezop- postać półlegendarna; pochodził z Frygi; żył w IV w. p.n.e.; b.brzydki, niewykształcony, niewolnik, ale cechował się mądrością i dobrocią
niewolnik filozofa Ksantosa, zakupiony na targu; stał się wyzwoleńcem dzięki skutecnzym radom jakich udzielał swojemu panu.
Ezop - niewolnik - posiada wiele cech wspólnych z Marchołtem i Sowiźdrzałem, bohaterami opowieści mieszczańskich z kręgu literatury "niskiej". Postacie te symbolizują prostą, mieszczańską mądrość, stojącą w opozycji do "urzędowej" mądrości z wyższych sfer; są szczere i prostoduszne, obdarzone są zmysłem krytycznym oraz wielkim sercem, często trudnym do dostrzeżenia pod szpetną lub nawet odrażającą powierzchownością. O Marchołcie Jan z Koszyczek mówi, że jest "gruby a sprosny", co jednak nie kłóci się ze szlachetnością charakteru. Tak więc Ezop jest pod wieloma względami podobny do Marchołta i Sowiźrzała, lecz góruje nad nimi większą świadomością społeczną.
Brak szacunku dla uznanych autorytetów,
kpiący, przewrotny żart,
udawana głupota, która każe mu dosłownie wypełniać polecenia swojego pana, demaskując konwenans
egalitaryzm- przekonanie o równości wszystkich ludzi
uosobienie wolności, walki między człowiekiem wolnego umysłu a instytucja niewolnictwa
traktuje rozum instrumentalnie- wykorzystuje go by uzyskać wolność. Jego mądrość wyprowadza go na wyższe szczeble społeczeństwa.
Jego brzydota stoi w opozycji do renesansowego ideału piekna i harmonii
apologia rozumu, afrirmacja człowieka z plebsu piękno wewn.
Legenda o Ezopie : dotarła do Biernata w dwóch XV-wiecznych wersjach: Rimicjusza (włochy) i Henricha Steinhowela (niemcy)
wg legendy Ezop został wyrzucony ze szkoły, co było karą za kradzież naczyń ze świątyni (wynik podstępnych kapłanów Apollina
Ezop dosłownie wykonuje polecenia swojego pana; stawia na piedestale własne zalety jednocześnie pomniejszając Ksanotosa; chce zrobić z niego głupka np.
a) kiedy pan prosi go o podanie mu wody po kąpieli, Ezop przynosi Ksantosowi pomyje
b) Ksantos każe zanieść kołacz swojej żonie ( mówi o niej „powolna”) , Ezop zanosi kołacz psu. Żona skarży się mężowi, że nie dostala kołacza. Zaczyna się kłótnia. Ezop tłumaczy się wtedy, że „powolna” znaczy wierna, więc żonie nie należał się kołacz
c) Ezop gotuje zupę z jednego ziarna soczewicy
w postaci Ezopa widoczna jest sprzeczność pozorów, prawdy;
prowokacje estetyczne: szlachetny i mądry niewolnik, inteligentny brzydal
prowokacje socjalne: podkreślenie plebejskiego pochodzenia Ezopa, niechęć wobec możnych, oskarżanie o nadużycia, dbanie o własny interes, działanie na szkodę publ.
paradoksy
nobilitacja rozumu- mądrość gwarancją nieśmiertelności
pochwała wolności
Ezop uchronił Samijczyków przed atakiem Krezusa- wynalazca bajki zwierzęcej
„Żywot: jest wstępem do bajek. Ezop jako nauczyciel moralności
Ezop uzyskuje wolność przez wzgląd na dobro Rzeczypospolitej- apoteoza ojczyzny
Bajki
210 bajek (łącznie 5676 wersów)
tytuły bajek są przysłowiami
bohaterowie bajek- zwierzęta, postacie skrajnie stypizowane
bajki łacińskie, opowieści greckie i syryjskie
sylabizm względny (pozycja przejściowa od asylabicznego wiersza do sylabizmu ścisłego)
Bajki uwspółcześniają poglądy i przygody Ezopa: w komentarzach i morałach bajek:
np. bajka 181, 189 i 190- bajki antyklerykalne
bajka 24- „w cnocie ślachectwo zależy” ( o lisie i rysiu; wyższość cnót wewn. nad pięknem zewn.)