Biernat z Lublina

1. 1529 – przypuszczalna data śmierci

Biernat z Lublina studiował na Akademii Krakowskiej na kierunku humanistycznym i medycznym. Jako student pracował w księgobiurze u Filipa Kallimachy.

1513 – uważano za datę wydania pierwszej książki Biernata pt. „ Raj duszny”. Owa książka ma charakter modlitewnika z elementami zalecającymi medytację.

1517 – wystąpienie Marcina Lutra w Wittenberdze – krytyka odejścia od zasad Ewangelii. Wystąpienie Lutra może być matrycą, która daje początek buntom, sprzeciwu wobec zastanego porządku świata.

1527 – J. z K. - Jan opracował pewien system wędrowny. Marchołt – brzmi germańsko – „ Rozmowy, które miał Król Salomon z Marchołtem grubym a sprośnym” – nawiązanie do patriotyzmu. Marchołt jest gruby nie tylko w sensie fizycznym, ale jest przede wszystkim grubiański – wulgarny, chamski, brak mu kultury, ogłady. „ Sprośny” , bo zachowuje się jak zwierzę , trochę człowiek znikąd , kloszard. Pomimo przeciwieństw między Salomonem a Marchołtem, obaj są tak samo mądrzy.

1530 – S – Eulen | spiegel- lustro, zwierciadło

S. , czyli Sowi | źrzał . Na pozór jest ładniejszy, bo nic nie napisano jakoby był brzydki. Pełen kontestator, w duchu Robin Hooda : razem ze znajomymi wpada do różnych miast i wycina „ brzydkie numery ‘’, niektóre niezgodne z prawem. Nie ma domu, jest łazikiem. Jest wesoły, nie jest wzorowym ojcem rodziny. Popularność greckiego ideału „ kahlos kaghatos ‘’ . To, co świat uznał za piękne i dobre, dzisiaj już wcale takie nie jest. Nowy typ myślenia ujawniony w literaturze – uczą nas tego nasi trzej bohaterzy. Literatura błazeńska demaskuje wady ludzkie w ogólności , jest w tym sensie uniwersalna, powszechna. Literatura sowizdrzalska – zrodzona z błazeńskiej – jest bardziej konkretna, uwikłana w problemy ówczesnego XVI – wiecznego kraju. Błazen mówi królowi prawdę, musi być bardzo mądry. Roztropny władca zatrudnia błazna, zatem literatura błazeńska to literatura mówiąca prawdę, drwi z kultu instytucji, posiadanie togi czy tytułu nie czyni człowieczeństwa, lecz jego praca.

2. Biernat z Lublina „ Żywot Ezopa Fryga ‘’ :

Ezop pochodził z Frygii – dla Greków kraina, z której nikt mądry nie mógł pochodzić . Ezop jest napiętnowany jako pochodzący z Frygii syn niewolnika - niewolnik to mówiące narzędzie , nikt nie spodziewa się po nim przedmowy, refleksji. Ezop będzie uczył, a jest niewolnikiem, Frygijczykiem. Miał brzydką twarz ,beznadziejnie mówił, strasznie się jąkał , miał ogromną głowę – sygnał dysharmonii, zaburzenia proporcji. Piękno potencjalnie przekłada się na dobro – Ezop ma koszmarne warunki fizyczne. Jan z Szamotuł ( Paterek ) zasłynął kazaniami o Matce Boskiej - „ O Maryi Pannie Czystej ‘’ : Maryja jest jedną wielką harmonią , bo jest doskonała. Ezop ma „ oczy wysoko osadzone ‘’, patrzy spode łba, trudno mu spojrzeć w oczy ; krótka szyja, krótkie nogi, krótki tułów, garbaty, gruby, nie jest miły w pożyciu , jest konsekwencją pewnej tradycji : greckiej i biblijnej. Nawiązanie do Sokratesa ( obraz moralności bogów) , Jezusa ( stylem życia odbiega od norm , które są nałożone młodemu Żydowi, obaj idą na śmierć za głoszenie prawdy ), Jana Chrzciciela ( chodzi boso, mieszka na pustyni, ginie za głoszenie prawdy ). Klimat zejścia Ezopa z tego świata jest zbieżny . Został on skazany na śmierć – strącono go ze skały, zarzucono mu świętokradztwo ( zadbano, aby w jego bagażu znalazły się złote naczynia liturgiczne ze Świątyni Apollina , co ma otoczyć Ezopa aurą nieufności ) . Ezop nie kłóci się i nie dyskutuje , ginie za swoją prawdę. Ezop widzi człowieka, który jest głodny i chociaż sam ma mało – dzieli się z nim, czyli jest wrażliwy na ludzką biedę , ma dobre serce, jest dobrym człowiekiem. W nagrodę za to przychodzi sen , w którym Apollo daje mu swoje dary . Motyw snu : we śnie Ezop dochodzi do spotkania z bogiem, sen jako okazja wejścia w takie rejony , które są dla człowieka nieosiągalne w świecie rzeczywistym. W czasie snu dusza uzyskuje wolnośc , także poznawczą. Ezop zostaje dysponowany na dalszą drogę w czasie swojego snu. Ezop uczy, że można dorównywać błyskotliwością, logiką tym, których droga do mądrości była łatwiejsza. Ezop wyciąga wnioski z tego, co go otacza – to jest jego dar, Apollo kazał mu tworzyć rozliczne baśnie.

neoplatonicy floriańscy – Marsilio Ficino, Pico della Mirandola

bajka epigramatyczna – krótka, bez dialogu

bajka narracyjna – dialog, antyteza

Biernat za swoje bajki i ich przesłanie trafia na listę ksiąg zakazanych . Ci, którzy powinni uczyć Ewangelii, uczą bylejakości. Paremiograf bada przysłowia – Biernat nie badał przysłów, ale wiele ale zostawił bardzo liczne przysłowia, bo każda z jego bajek ma w tytule jakieś przysłowie. Morał u Biernata jest na końcu , wydzielony graficznie. Przekonuje, że człowiek z natury jest dobry, dąży do dobra i piękna. Człowiek w tych bajkach jest naiwny , pyszny, zadufany w sobie, zachwycony sobą, słyszy tylko to, co chce słyszeć, jest egoistą – wsobny sobek, który jest zmuszony przez religię , kulturę , aby się dzielić , ale nie ma na to ochoty, jest interesowny. Temat podjęty przez Biernata stoi w opozycji do egezy człowieka , bo przesłanki jakie on ujawnia w swoich bajkach są irracjonalne : człowiek = zwierzę - trochę ucywilizowane przez kulturę , ale to zwierzę wciąż w nim tkwi, co przejawia się tym, że chce, aby było mu miło , dobrze.