Potop - druga z powieści tworzących Trylogię H. Sienkiewicza wydana w 1886 roku, w austriackim uzdrowisku Kaltenleutgeben. Opowiadająca o potopie szwedzkim z lat 1655-1660. Utwór powstawał w szczególnych warunkach. Sienkiewicz podróżował w tym czasie ze swoją chorą na gruźlicę żoną po europejskich uzdrowiskach. Podczas jednej z nich jego ukochana zmarła. Praca w tak wyjątkowych okolicznościach była dla autora nie tylko wyzwaniem, ale też lekarstwem na rozpacz. Głównym bohaterem powieści jest młody chorąży orszański Andrzej Kmicic, który przybywa na Laudę, aby zgodnie z testamentem
Herakliusza Billewicza poślubić jego wnuczkę Aleksandrę Billewiczównę. W tym też momencie rozpoczyna się powieść. Akcja przedstawia okres z lat 1655-1657.Głównymi problemami poruszanymi w powieści historyczno-obyczajowej Henryka Sienkiewicza „Potop” jest odrodzenie moralne Polaków, postępujące odwrotnie proporcjonalnie do przejmowania kolejnych terenów Rzeczypospolitej przez Szwedów oraz miłosne perypetie Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny.
Losy Andrzeja Kmicica, głównej postaci męskiej w powieści historycznej H. Sienkiewicza, są bardzo ciekawe i bogate. Składają się na jeden z czołowych motywów powieści - motyw przemiany, dzięki czemu czytelnik szczegółowo poznaje etapy dojrzewania wewnętrznego bohatera, który od hulaszczego awanturnika ewoluuje w odważnego obrońcę ojczyzny, gotowego zrezygnować z osobistego szczęścia dla dobra narodu. Andrzej Kmicic - to postać fikcyjna,
główny bohater powieści, młody, przystojny, wesoły, odważny szlachcic-zawadiaka. Jest przede wszystkim żołnierzem, ale skory jest także do romantycznych porywów. W trakcie trwania akcji bohater przeżywa głęboką przemianę wewnętrzną. Ze szlacheckiego warchoła, zabijaki, który jako ostatecznego argumentu dla przeforsowania swoich racji używał siły, staje się szlachetnym, honorowym patriotą, gotowym poświęcić życie dla ojczyzny. Wcześniej był awanturnikiem, z powodu intryg Janusza Radziwiłła został zdrajcą, posądzano go nawet o to, że zamierza targnąć się na życie Jana Kazimierza.
Teraz naraża się w obronie króla. W jego życiu znaczną rolę odgrywa religia. Dla Sienkiewicza katolicyzm jest atrybutem polskości. Dlatego bohater rozpoczyna swą ekspiacyjną drogę spowiedzią u księdza Kordeckiego i aktywnym udziałem
w obronie Jasnej Góry. Kmicic został w powieści naznaczony najstraszliwszym z piętn - piętnem zdrajcy, dlatego zmazanie go będzie trwało do końca powieści. Pod nazwiskiem Babinicz Kmicic walczy ze Szwedami, udaremnia zdrady i zasadzki, bije się wszędzie tam, gdzie sytuacja zdaje się być beznadziejna. Jednocześnie przez cały czas bohater pozostaje wierny Oleńce, co prawda na pierwszym miejscu stawia dobro ojczyzny, ale zawsze ma przed oczami ukochaną. Wypełnia zresztą jej warunek: stara się swoim działaniem sprawić, żeby ludzie, których skrzywdził, wybaczyli mu. Kmicic to bohater, który niemal od początku powieści dysponuje samymi zaletami. Jest odważny, stać go na gesty pełne brawury i fantazji, pewny siebie, honorowy, kocha szczerze, jest wierny. Jego wady w tym okresie to duma, nieliczenie się z innymi, warcholstwo, pieniactwo, prywata. Jednak w obliczu zagrożenia kraju, kiedy trzeba podjąć ostateczną decyzję czy jest się za, czy przeciw Szwedom, bohater wybiera właściwą drogę. I choć Radziwiłł go oszukuje, panu Andrzejowi udaje się stanąć po właściwej stronie, walczyć i pozbyć się oskarżeń o zdradę. Ujawnia się przy okazji jego uczciwość i wierność raz złożonej przysiędze - nie zdradza Radziwiłła,
mimo, że magnat daje dowody poparcia dla Karola Gustawa. Jest bezwzględny wobec zdrajców ojczyzny, wierny wobec przyjaciół. Potrafi uznać czyjąś wyższość, Np. Wołodyjowskiego, docenia zalety “małego rycerza”, staje z nim do walki, ale umie uznać się za pokonanego, w końcu ci dwaj bohaterowie zostają serdecznymi przyjaciółmi. Zakochany bez pamięci w pannie Aleksandrze Billewiczównie.
RAMY CZASOWE EPOKI
na zachodzie Europy lata 30-te XIX w. do 70-tych XIX w., W Polsce od 1864 (upadek powstania styczniowego) do przełomu lat 80 i 90 XIX w. Cała epoka skupiona jest wokół nauki i jej gwałtownego rozwoju. Filozofia i technika podporządkowane są ideii uszczęśliwiania ludzkości.
HASŁA POZYTYWIZMU EUROPEJSKIEGO
1. utylitaryzm - głosił, że wszystkie działania jednostki powinny być podporządkowane dobru ogółu. Dobre jest to co służy całemu społeczeństwu: nauka, medycyna, technika, praca. 2. kult pracy - praca powinna być dobrem najwyższym człowieka, dawać mu szczęście i zadowolenie. Praca daje poczucie godności i własnej wartości. 3. kult nauki - wiara, że nauka i postęp z nią związany uczyni życie człowieka lepszym. 4. determinizm - w myśli, którego wpływ na człowieka mają trzy czynniki: rasa, moment dziejowy, środowisko. rasa - to ładunek cech biolog i fizycznych jaki człowiek odziedziczył po przodkach. środowisko - to miejsce w którym żyje. moment dziejowy - to czas historyczny i społeczny w którym przyszło mu żyć.5. scjentyzm - wiara w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, nie zahamowany rozwój nauki przed którą nie ma granic ostatecznych.6. agnostycyzm - pogląd według którego nauka nie może być jedynym źródłem poznania świata, gdyż są na nim rzeczy, które nie poddają się naukowej analizie. Możliwe więc do poznania jest tylko to czego można dowieść za pomocą doświadczeń.7. pozytywizm - wszystko co służy społeczeństwu jest dobre i potrzebne.
HASŁA POZYTYWIZMU POLSKIEGO
1. nowy wzór patriotyzmu - zastąpienie walki pracą na rzecz ojczyzny. 2. praca u podstaw - wraz z uwłaszczeniem chłopów w 1863 r. przyszła ich wolność osobista, która ujawniła że są oni warstwą całkowicie nieprzygotowaną do zmierzania się z rzeczywistością. Są oni więc bezbronni wobec kapitalistów i zaborców. Obowiązkiem warstw wyższych społeczeństwa jest więc pomoc tej warstwie najniższej poprzez uczenie jej i pomaganie w znalezieniu drogi życiowej.
Praca dla ludu i z ludem.3. praca organiczna - państwo jest jak jeden organizm, aby sprawnie funkcjonować wszystkie jego organy muszą być zdrowe. W związku
z tym wszystkie warstwy społeczne muszą ze sobą współpracować. Dlatego warstwy wyższe powinny opiekować się warstwami niższymi.4. emancypacja kobiet - danie kobietom szansy na samodzielne utrzymanie się; dostęp do edukacji (prawo do kończenia szkół wyższych); nauka rzeczy użytecznych a nie życia salonowego; te wszystkie zamiary miały poprawić los tych kobiet, 5. asymilacja Żydów - Polacy powinni brać z nich przykład i włączyć ich w obręb własnego społeczeństwa po to by nauczyć się od nich zasad handlu, gospodarki, kapitalizmu.6. bogacenie się - jednostka nie powinna bogacić się dla siebie tylko
dla państwa, bo silne ekonomicznie państwo będzie mogło na arenie międzynarodowej domagać się zwrotu niepodległości.7. utrzymanie polskiej ziemi w polskich rękach - obowiązkiem patriotycznym jest dbałość o posiadane majątki ziemskie po to aby polska ziemia nie przeszła w ręce zaborców.8. potępienie argonautyzmu - tak jak w micie o „Jazonie i argonautach” załoga wyrusza na poszukiwanie złotego runa czyli symbolu szczęścia i bogactwa, tak część społeczeństwa polskiego wyjeżdżała za granicę w poszukiwaniu lepszego życia, uważano to za zdradę narodową to każdy obywatel powinien pracować dla dobra ojczyzny.
"Nad Niemnem" powstało w latach 1885 - 1886, a do rąk czytelników trafiło w przededniu 25 rocznicy powstania styczniowego. Było więc nie tylko przypomnieniem i uczczeniem wielkiego narodowego wydarzenia, ale przyniosło również refleksje związane z popowstaniową rzeczywistością, podejmowało trudny temat zachowania narodowej tożsamości, mimo klęski i pogrzebania nadziei na szybką realizację niepodległościowych marzeń. Utwór powstał w okresie, kiedy Orzeszkowa cieszyła się rosnącym uznaniem czytelników, a w swym dorobku literackim i publicystycznym miała między innymi:„Niziny”, „Widma” - dzieła, w których poruszyła też ważne dla narodu polskiego.
Mogiła mitycznych założycieli rodu Bohatyrowiczów 1549, usypana pod prastarym dębem, jest otoczona szczególnym kultem i dbałością przez kolejne pokolenia. Wiąże się z nią legenda o Janie i Cecylii, parze kochanków, którzy wywodzili się z różnych stanów i dzięki ciężkiej pracy, miłości, jaka ich łączyła oraz wzajemnemu wsparciu zdołali wybudować na miejscu dzikiej puszczy okazałą i bogatą osadę. W zamian za swoje zasługi otrzymali od króla Zygmunta Augusta tytuł szlachecki. Mogiła Jana i Cecylii przypominała ich potomkom o świetności ich rodu oraz niejako sankcjonowała i uświęcała rolę zaścianka w historii nadniemeńskiej ziemi.
Mogiła powstańców 1863, ukryta w głębi lasu, w której spoczywają wraz z towarzyszami broni Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński. Zapomniany i bezimienny grób, porośnięty dziką roślinnością i z rzadka odwiedzany przez mieszkańców dworu, utożsamia siłę spełnionego obowiązku i przypomina o ideałach oraz wartościach, w imię których polegli powstańcy. Jest symbolem świętego dla bohaterów powieści i narodu polskiego powstania styczniowego, kiedy to wspólny cel i wspólne dążenia zjednoczyły ziemiaństwo i zaścianek. Jest jednocześnie symbolem pojednania w imię wyższych wartości i dobra ojczyzny. Jest również swoistym miejscem pamięci narodowej i polskiej tradycji. Sporadycznie udają się tam ci, dla których ta tradycja jest ważna i stoją przed ważnym życiowym wyborem bądź mają chwilę zwątpienia w sens swego działania.
Powieść realistyczna:
-przedstawiony świat, wydarzenia, środowisko są prawdopodobne. -realizm szczegółów i opisów. -narracja przezroczysta, obiektywna, zdystansowana. Powieść tendencyjna:
-charakter moralizatorski.-prezentacja programu pozytywistycznego -podział bohaterów na dobrych i złych.-wyidealizowane uczucia Justyny i Jana.