ROZDZIAŁ 7
Temat: pracownicze programy emerytalne i indywidualne konta emerytalne
Trzeci filar ubezpieczenia społecznego
Ustawa o pracowniczych programach emerytalnych z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 1207 z późn. zm.) oraz ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 1205 z późn. zm.) to integralne elementy systemu ubezpieczeń społecznych w ramach reformy emerytalnej pod hasłem „bezpieczeństwo dzięki różnorodności”.
Wypłata z tytułu uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym oraz z indywidualnego konta emerytalnego to dodatkowe, fakultatywne źródło świadczenia emerytalnego z trzeciego, nieobowiązkowego filaru ubezpieczenia społecznego.
Trzeci filar w wąskim znaczeniu to dobrowolna forma przezorności mająca zapewnić przyszłemu emerytowi dodatkowe źródło egzystencji. Środkami z tytułu uczestnictwa w trzecim filarze osoba może rozporządzać dopiero po uzyskaniu wieku emerytalnego.
Trzeci filar w szerszym znaczeniu to wszelkie formy przezorności mające zapewnić przyszłemu emerytowi dodatkowe źródło egzystencji, niepodlegające żadnym ustawowym ograniczeniom i przywilejom, np. oszczędności w formie lokaty długoterminowej, inwestycje w nieruchomości, umowa ubezpieczenia na życie.
W świetle klasyfikacji i terminologii europejskiej polski system emerytalny to:
- pierwszy i publiczny filar - obowiązkowe, powszechne ubezpieczenia emerytalne (ZUS, KRUS) oraz powszechne i obowiązkowe ubezpieczenie związane z członkostwem w OFE,
- drugi filar o charakterze zakładowym - pracownicze programy emerytalne,
- trzeci, indywidualny filar - indywidualne konta emerytalne.
II Formy pracowniczego programu emerytalnego
Istnieją 4 formy pracowniczego programu emerytalnego na podstawie instytucji prowadzącej program:
fundusz emerytalny,
umowa o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego,
umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym,
zarządzanie zagraniczne.
Ad a) Pracowniczy fundusz emerytalny to instytucja non profit. Może być utworzony wyłącznie przez pracownicze towarzystwo emerytalne, po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Jest to inwestycyjna forma pracowniczego programu emerytalnego. Podstawą jego funkcjonowania jest ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Działalność pracowniczych programów emerytalnych polega na gromadzeniu środków pieniężnych i ich lokowaniu z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Konstrukcja prawna i zasady funkcjonowania są podobne do otwartych funduszy emerytalnych, ale różnica polega na tym, że pracownicze towarzystwo zarządzające pracowniczym funduszem jest instytucją non profit, powszechne towarzystwa zarządzające otwartym funduszem emerytalnym działają w celu osiągnięcia zysku, podobnie jak towarzystwa funduszy inwestycyjnych.
Ad b) Umowa o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego to forma inwestycyjna pracowniczego programu emerytalnego.. Umowa może być zawarta z różnymi funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Uczestnik programu ma prawo do przenoszenia środków w obrębie funduszy zarządzanych przez dane towarzystwo oraz do podziału środków w tych funduszach na zasadach określonych w umowie zakładowej.
Podstawą funkcjonowania funduszy inwestycyjnych jest ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.).
Fundusz inwestycyjny - to osoba prawna, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych publicznie w określone w ustawie papiery wartościowe i inne prawa majątkowe. Fundusz inwestycyjny może być utworzony tylko przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, po uzyskaniu zezwolenia Nadzoru Finansowego jako:
fundusz otwarty,
specjalistyczny fundusz otwarty,
fundusz mieszany,
fundusz zamknięty.
Składki uczestników mogą być wnoszone jedynie do funduszy otwartych lub specjalistycznych funduszy otwartych.
Organem funduszu inwestycyjnego jest towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Towarzystwo funduszy inwestycyjnych jest spółką akcyjną wg przepisów ksh. Przedmiotem działalności towarzystwa jest wyłącznie tworzenie funduszy inwestycyjnych, zarządzanie nimi oraz ich reprezentowanie wobec osób trzecich. Towarzystwo zarządza funduszem inwestycyjnym odpłatnie.
Ad c) Umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym to jedyna forma pracowniczego programu emerytalnego o charakterze ochronnym. Gromadzi ona dodatkowe środki na cele emerytalne, przewiduje ubezpieczenie życia, ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe.
Szczególne wymagania związane z prowadzeniem pracowniczego programu emerytalnego w formie ubezpieczeniowej:
- 85% każdorazowej składki podstawowej musi być przeznaczone na ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy czyli na funkcję oszczędnościową umowy,
- minimum 1% składki musi być przeznaczony na pokrycie ochrony ubezpieczeniowej,
- zakaz potrącania kosztów ochrony ubezpieczeniowej ze środków zgromadzonych w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym w przypadku nieopłacenia składki ubezpieczenia na życie oraz związanego z ryzykiem chorobowym i wypadkowym,
- możliwość pobierania z aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego wyłącznie opłat związanych z pokryciem kosztów transakcyjnych i opłat z tytułu zarządzania funduszem,
- umowa z zakładem ubezpieczeń nie może przewidywać przeznaczenia składki dodatkowej na koszty ochrony ubezpieczeniowej,
- utrzymanie ochrony ubezpieczeniowej uczestników pracowniczych programów emerytalnych w przypadku nieterminowego przekazania składki - do 45 dni od dnia wymagalności składki. Po tym terminie ochrona ubezpieczeniowa może ulec zawieszeniu,
- zawieszenie ochrony ubezpieczeniowej nie może obowiązywać przez okres dłuższy niż 12 m-cy, chyba że zostanie on przedłużony w wyniku porozumienia między pracodawcą a reprezentacją pracowników.
Ad d) Zarządzający podmiot zagraniczny - to podmiot, który ma swoją siedzibę na terenie państwa członkowskiego UE i przedmiotem jego działalności jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie z przeznaczeniem na wypłatę uczestnikom programu emerytalnego po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. Podlega nadzorowi tego państwa, w którym ma siedzibę oraz nadzorowi polskiej Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych.
Swobodę świadczenia usług ubezpieczeniowych zagranicznym zakładom ubezpieczeń z krajów członkowskich UE gwarantują przepisy rozdziału 7 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Nie precyzują jednak ich formy organizacyjno-prawnej. Możliwe jest funkcjonowanie zagranicznych zakładów ubezpieczeń w dowolnej formie, jak np. spółka akcyjna, towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych, tontyna.
Tontyna - to instytucja specjalizująca się we wzajemnych ubezpieczeniach na życie zapewniających źródło dodatkowej emerytury.
III Podmioty pracowniczego programu emerytalnego
Pracowniczy program emerytalny to porozumienie zawarte między pracownikami a pracodawcą, dotyczące wspólnego zbiorowego gromadzenia środków na cele emerytalne. Może być organizowany przez każdego pracodawcę, niezależnie od liczby pracowników.
Pracodawca może:
- utworzyć indywidualny pracowniczy program emerytalny(wyłącznie dla pracowników),
- zawrzeć umowę z innym pracodawcą o wspólnym międzyzakładowym programie emerytalnym.
Uczestnikami programu mogą być:
- pracownicy, którzy nie ukończyli 70 roku życia i są zatrudnieni u danego pracodawcy nie krócej niż 3 m-ce,
- osoby fizyczne prowadzące działalność na własny rachunek,
- wspólnicy spółek cywilnych,
- wspólnicy spółek jawnych,
- wspólnicy spółek partnerskich,
- wspólnicy spółek komandytowo-akcyjnych,
- wspólnicy spółek komandytowych odpowiadający bez ograniczenia.
IV Tworzenie i likwidacja pracowniczego programu emerytalnego
Zakładowa umowa emerytalna
Podpisanie tej umowy to pierwszy, zasadniczy etap tworzenia pracowniczego programu emerytalnego. Pracodawca podejmuje decyzję o utworzeniu ppe, wybiera odpowiednia formę ppe, składa reprezentacji pracowników ofertę zawierającą projekt zakładowej umowy emerytalnej, warunki finansowe, statut towarzystwa emerytalnego oraz statut funduszu emerytalnego lub projekty tych statutów. Jeśli w miejscu pracy działa organizacja związkowa jest ona obecna przy zawarciu zakładowej umowy emerytalnej. Jeśli w miejscu pracy nie działa żadna organizacja związkowa - reprezentację pracowników wybiera ogólne zebranie pracowników.
Zakładowa umowa emerytalna to zasadniczy dokument określający zasady funkcjonowania pracowniczego programu emerytalnego.
Postanowienia zakładowej umowy emerytalnej określają:
- formę ppe,
- instytucję, która będzie gromadzić środki finansowe i nimi zarządzać,
- warunki i tryb przystępowania i występowania z programu,
- wysokość składki podstawowej,
- minimalną wysokość składki dodatkowej,
- warunki gromadzenia i zarządzania środkami przez instytucję do tego wskazaną,
- koszty i opłaty pracodawcy i uczestnika z tytułu gromadzenia i zarządzania środkami przez wskazaną instytucję oraz warunki ich obniżenia,
- warunki konwersji w przypadku zmiany funduszu w ramach tego samego programu,
- warunki jednostronnego zawieszenia odprowadzania składek podstawowych,
- warunki czasowego ograniczenia wysokości składek podstawowych przez pracodawcę,
- warunki zmiany i wypowiedzenia zakładowej umowy emerytalnej,
- przypadki i warunki zmiany formy ppe lub instytucji zarządzającej środkami,
- przypadki i warunki wypowiedzenia umowy między pracodawcą a instytucją finansową,
- warunki, terminy, sposób dokonania wypłaty, wypłaty transferowej oraz zwrotu.
Deklaracja przystąpienia do programu emerytalnego
Drugi etap to podpisanie przez pracodawcę umowy z instytucją finansową wskazaną w umowie emerytalnej oraz dobrowolne przystąpienie pracownika do ppe przez podpisanie deklaracji.
Deklaracja powinna zawierać:
- oświadczenie pracownika, że otrzymał kopię umowy zakładowej i zapoznał się z jej treścią i akceptuje jej warunki,
- wysokość deklarowanej składki dodatkowej oraz upoważnienie do jej naliczania,
- rozporządzenie na wypadek śmierci.
Pracodawca po otrzymaniu deklaracji jest obowiązany do wydania uczestnikowi pisemnego potwierdzenia przyjęcia deklaracji. W przypadku niespełnienia przez pracownika wymogów uczestnictwa, pracodawca zwraca pracownikowi deklarację w ciągu m-ca od jej złożenia wraz z uzasadnieniem.
Przystąpienie uczestnika do ppe następuje po upływie jednego m-ca od złożenia deklaracji. Możliwe jest przystąpienie do ppe w terminie wcześniejszym, gdy pracodawca potwierdzi to na piśmie.
Uczestnik ma prawo do wypowiedzenia pracowniczej umowy emerytalnej w każdej chwili. Okres wypowiedzenia nie może być krótszy niż 1 m-c i dłuższy niż 3 m-ce.
Rejestracja pracowniczego programu emerytalnego
Wpis do rejestru prowadzonego przez organ nadzoru to trzeci i ostatni etap tworzenia ppe.
Pracodawca po pomyślnym zakończeniu dwóch poprzednich etapów jest zobowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o wpis programu do rejestru ppe.
Wniosek o wpis do rejestru pracowniczych programów emerytalnych powinien zawierać:
- dane pracodawcy (firma, REGON, adres siedziby, adres do korespondencji),
- dane instytucji finansowej (j.w.),
- umowę z instytucją finansową lub statut funduszu emerytalnego,
- zakładową umowę pracowniczą,
- wzór deklaracji o przystąpieniu do programu,
- umocowanie reprezentacji pracowników do zawarcia umowy,
- zaświadczenie o braku zaległości w opłacaniu składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne,
- zaświadczenie o braku zaległości podatkowych,
- oświadczenie pracodawcy, że prawo uczestnictwa w ppe przysługuje nie mniej niż połowie zatrudnionych pracowników ( w przypadku zatrudniania więcej niż 500 pracowników- prawo uczestnictwa musi przysługiwać co najmniej 1/3 pracowników zatrudnionych u pracodawcy, który tworzy program).
Postępowanie rejestracyjne przed organem nadzoru odbywa się zgodnie z Kpa.
Rejestracja, odmowa, zmiany programu, wykreślenie programu z rejestru następuje w drodze decyzji administracyjnej.
Organ nadzoru rozpatruje wniosek o rejestrację w terminie m-ca od dnia jego złożenia. W przypadku braków formalnych organ nadzoru wzywa pracodawcę do ich uzupełnienia w terminie 7 dni. Nieuzupełnienie braków w terminie powoduje pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia. W przypadku wątpliwości co do braku zgodności wniosku z obowiązującymi przepisami ustawy o ppe - organ nadzoru może wezwać pracodawcę do złożenia wyjaśnień, a gdy wniosek nie spełnia warunków organ w terminie m-ca wzywa pracodawcę do usunięcia nieprawidłowości w okresie nie krótszym niż 3 tygodnie.
Następnie organ w przypadku braku zastrzeżeń wydaje decyzję o wpisie do rejestru ppe, a w przypadku nieusunięcia nieprawidłowości wydaje decyzję o odmowie wpisu do rejestru ppe.
Wszelkie zmiany danych zawartych we wniosku o rejestrację pracodawca ma obowiązek zgłosić w terminie dwóch tygodni od zmiany formy programu lub warunków uczestnictwa w programie zawartych w zakładowej lub międzyzakładowej umowie emerytalnej. Natomiast zmiany danych pracodawcy i instytucji finansowej ujętych we wpisie należy zgłosić w terminie 30 dni.
Likwidacja pracowniczego programu emerytalnego
Przyczyny likwidacji ppe:
- otwarcie likwidacji zakładu ubezpieczeń,
- wystąpienie przesłanki do rozwiązania wszystkich funduszy inwestycyjnych, w których były gromadzone składki w ramach programu,
- otwarcie likwidacji funduszu emerytalnego,
- prowadzenie przez pracodawcę jednocześnie więcej niż jednego programu,
- wypowiedzenie umowy przez instytucję finansową,
- likwidacja albo upadłość pracodawcy,
- spadek wartości środków zgromadzonych w programie poniżej kwoty ustalonej w umowie zakładowej,
- podjęcie decyzji przez pracodawcę o likwidacji programu,
- gdy pozostali uczestnicy ppe nie są pracownikami,
- stwierdzenie przez organ nadzoru uporczywego łamania prawa przez zarządzającego zagranicznego.
V Składka z tytułu uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym
Dwie kategorie składek:
składka podstawowa,
składka dodatkowa.
Składka podstawowa - finansowana przez pracodawcę, w wysokości ustalonej w zakładowej umowie emerytalnej i nie może przekraczać 7% wynagrodzenia brutto uczestnika.
Wysokość składki:
- jednakowa kwota dla wszystkich uczestników,
- jednakowy procent od wynagrodzenia dla wszystkich uczestników,
- jednakowy procent od wynagrodzenia dla wszystkich uczestników z określeniem maksymalnej kwotowej wysokości tej składki.
Uczestnik jest zobowiązany do zapłacenia podatku dochodowego od odprowadzanej składki podstawowej, gdyż jest to część wynagrodzenia.
Środki zgromadzone ze składki podstawowej nie podlegają egzekucji sądowej i administracyjnej, chyba że powstał obowiązek ich zwrotu lub wypłaty. Powyższe ograniczenia nie mają zastosowania do egzekucji z tytułu alimentów.
Składka dodatkowa - finansowana przez pracownika, określona kwotowo lub procentowo od wynagrodzenia pracownika w deklaracji przystąpienia. Jest ona potrącana z opodatkowanego wynagrodzenia uczestnika. Limit składki dodatkowej w ciągu roku kalendarzowego to trzykrotność kwoty odpowiadającej maksymalnej wysokości kwoty wpłaty na indywidualne konto emerytalne.
Zawieszenie odprowadzania składek podstawowych
Może nastąpić w efekcie jednostronnej decyzji pracodawcy lub porozumienia pracodawcy z reprezentacją pracowników. Pracodawca może zawiesić lub czasowo ograniczyć wysokość naliczanej składki podstawowej.
Jednostronne zawieszenie nie może przekroczyć 3 m-cy w okresie obejmującym 12 kolejnych miesięcy kalendarzowych, chyba że zakładowa umowa emerytalna przewiduje taką możliwość - wówczas zawieszenie to może trwać do 6 m-cy.
Natomiast nie ma żadnego limitu czasowego w przypadku jednostronnego ograniczenia wysokości składki podstawowej.
W przypadku porozumienia o zawieszeniu naliczania i odprowadzania składek podstawowych lub czasowym ograniczeniu wysokości składek podstawowych - łączny okres nie może przekroczyć 24 m-cy w okresie obejmującym 48 kolejnych miesięcy kalendarzowych.
W przypadku, gdy istnieje konieczność złożenia wniosku o upadłość - czas trwania porozumienia może przekroczyć 24 m-ce.
VI Zwrot i wypłata środków z pracowniczego programu emerytalnego
Zwrot środków - następuje w przypadku likwidacji programu, gdy uczestnik w wyznaczonym mu terminie nie wskaże rachunku, na który ma być dokonana wypłata transferowa. Gdy nie ma możliwości przekazania zgromadzonych środków podlegających zwrotowi są one przekazywane do depozytu sądowego. Jeżeli uczestnik programu nie wyda dyspozycji przekazania ich na wskazany rachunek bankowy przed upływem 20 lat od chwili przekazania środków do depozytu sądowego - stają się one własnością Skarbu Państwa.
W przypadku zwrotu uczestnikowi środków zgromadzonych na rachunku w ppe, są one pomniejszone o kwotę naliczonego podatku dochodowego, przekazaną do właściwego US oraz o kwotę w wys. 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do programu, przekazaną do ZUS.
Wypłata zgromadzonych środków - następuje wyłącznie w przypadkach:
- na wniosek uczestnika po osiągnięciu przez niego 60 lat,
- na wniosek uczestnika po przedstawieniu przez niego decyzji o przyznaniu prawa do emerytury i po ukończeniu 55 roku życia,
- w przypadku ukończenia przez uczestnika 70 lat, jeżeli wcześniej nie wystąpił z wnioskiem o wypłatę środków,
- na wniosek osoby uprawnionej w przypadku śmierci uczestnika.
Wypłata może być dokonana w gotówce lub przelewem w zależności od żądania uczestnika. Może to być wypłata jednorazowa, w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia żądania. Może to być wypłata ratalna - I transza jest płatna w terminie nie dłuższym niż miesiąc od dnia złożenia żądania.
Środki zgromadzone z tytułu uczestnictwa w ppe są dziedziczne, lecz nie podlegają wspólności majątkowej małżonków, w przeciwieństwie do środków zgromadzonych w OFE.
Wypłata transferowa - może być dokonana:
- do innego ppe, którego uczestnikiem jest również uczestnik programu,
- na indywidualne konto emerytalne uczestnika ppe,
- na indywidualne konto emerytalne osoby uprawnionej w przypadku śmierci uczestnika.
Wypłata transferowa jest możliwa jedynie w przypadku, gdy uczestnika programu nie łączy już z pracodawcą stosunek pracy lub jest konsekwencją likwidacji programu.
Wniosek o wypłatę transferową jest traktowany na równi z wypowiedzeniem udziału w ppe.
Wypłata transferowa powinna być dokonana w terminie do m-ca od dnia złożenia przez uczestnika wniosku.
VII Indywidualne konta emerytalne
Formy indywidualnego konta emerytalnego
Podstawą funkcjonowania IKE jest ustawa z dnia 20 kwietnia 200 4r. o indywidualnych kontach emerytalnych. IKE to rodzaj planu emerytalnego.
Postaci IKE:
- wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego,
- wyodrębniony rachunek papierów wartościowych i rachunek pieniężny służący do jego obsługi w podmiocie prowadzącym działalność maklerską,
- wyodrębniony rachunek w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym,
- wyodrębniony rachunek bankowy w banku.
Przepisy zezwalają tylko na jedno indywidualne konto emerytalne i tylko w jednej instytucji finansowej.
IKE może być prowadzone wyłącznie przez:
- fundusz inwestycyjny,
- podmiot prowadzący działalność maklerską,
- zakład ubezpieczeń,
- bank.
Umowa o prowadzenie IKE
Oszczędzający zawiera pisemną umowę o prowadzenie IKE, z jedną z w/w instytucji.
Umowa zawiera w szczególności:
- oznaczenie IKE,
- sposób oznaczenia dyspozycji dotyczących środków gromadzonych w IKE,
- sposób postępowania, gdy suma wpłat w danym roku kalendarzowym przekroczy max wysokość dopuszczalnych wpłat,
- zakres, częstotliwość i formę informowania o zgromadzonych środkach,
- koszty i opłaty związane z prowadzeniem IKE,
- okres wypowiedzenia umowy,
- termin dokonania wypłaty, wypłaty transferowej oraz zwrotu,
- sposób postępowania z pożytkami z papierów wartościowych zgromadzonych na IKE,
- wskazanie osoby uprawnionej.
W umowie o prowadzenie IKE oszczędzający wskazuje jedną lub więcej osób uprawnionych do wypłaty środków po jego śmierci. Jeśli jest osób kilka, a nie ma oznaczenia udziału w tych środkach, to wtedy uważa się, że udziały tych osób są równe. Gdy oszczędzający nie wskaże osoby uprawnionej lub dyspozycja na wypadek śmierci okazała się bezskuteczna, środki zgromadzone na IKE wchodzą do spadku (wyjątek - gdy umowa została zawarta z zakładem ubezpieczeń).
Osoby uprawnione do gromadzenia środków na IKE
Osoba fizyczna, która ukończyła 16 lat i podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu na terytorium RP, pod warunkiem uzyskiwania dochodów z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę. Mogą to być wpłaty jednorazowe lub w postaci comiesięcznych składek.
Roczny limit środków gromadzonych na IKE to 1,5-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej lub w ustawie o prowizorium budżetowym.
Środki zgromadzone na IKE mogą być obciążone zastawem.
Wypłata, wypłata transferowa, zwrot środków zgromadzonych na IKE
Wypłata środków - to decyzja definitywnie kończąca ten sposób oszczędzania, ponieważ oszczędzający, który dokonał wypłaty nie może ponownie założyć IKE. Może nastąpić na wniosek oszczędzającego, gdy osiągnie on wiek 60 lat lub nabędzie uprawnienia emerytalne oraz ukończy 55 lat oraz gdy dokonał on wpłat co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych lub gdy dokonał on ponad połowy wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty. Wypłata może nastąpić również na wniosek osoby uprawnionej w przypadku śmierci ubezpieczającego.
Wypłata transferowa - polega na zmianie sposobu oszczędzania. Może być dokonana w dowolnym momencie:
- z instytucji finansowej prowadzącej IKE do innej instytucji finansowej, z którą oszczędzający zawarł umowę o prowadzenie IKE,
- z instytucji finansowej prowadzącej IKE do programu emerytalnego, do którego przystąpił oszczędzający,
- z programu emerytalnego do instytucji finansowej, z którą oszczędzający zawarł umowę o prowadzenie IKE.
Prawo do wypłaty transferowej przysługuje również osobie uprawnionej do środków zgromadzonych na IKE osoby zmarłej.
Zwrot środków - następuje w przypadku wypowiedzenia umowy o prowadzenie IKE przez którąkolwiek ze stron, jeżeli nie zachodzą przesłanki do wypłaty lub wypłaty transferowej. Oszczędzający może w każdej chwili podjąć decyzję o wycofaniu środków, lecz wtedy ma obowiązek uregulować podatek od zysków kapitałowych czyli 19% wypracowanych zysków. Osoba, która podjęła decyzję o zwrocie środków może w dowolnym momencie ponownie zawrzeć umowę o prowadzenie nowego IKE.
Rozdział 8
UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE ROLNIKÓW
Sprawy związane z ubezpieczeniem społecznym rolników reguluje ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tj. Dz. U. z 1998r. Nr 7, poz. 25 z późniejszymi zmianami), która weszła w życie 1 stycznia 1991 roku.
Ubezpieczenie społeczne rolników jest realizowane przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
KRUS swoje zadania wykonuje poprzez:
centralę,
oddziały regionalne,
placówki terenowe,
centra rehabilitacji rolników.
Na czele KRUS stoi Prezes, jako centralny organ administracji rządowej, podległy ministrowi ds. rozwoju wsi.
Prezesa KRUS powołuje Prezes RM spośród osób należących do państwowego zasobu kadrowego na wniosek Ministra ds. Rozwoju Wsi.
Zadania KRUS:
obsługa ubezpieczonych i świadczeniobiorców w zakresie objęcia ubezpieczeniem, składek oraz przyznawania i wypłaty świadczeń z ubezpieczenia,
zapobieganie wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym,
pomoc ubezpieczonym i osobom uprawnionym do świadczeń z ubezpieczenia, wykazującym całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, ale rokującym jej odzyskanie w wyniku leczenia i rehabilitacji, albo zagrożonym taką niezdolnością, w korzystaniu z różnych form rehabilitacji oraz przyuczenia do innego zawodu lub przekwalifikowania,
udzielanie rolnikom informacji o umowach, jakie mogą być zawierane w związku z zamiarem zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej,
inicjowanie i wspieranie rozwoju ubezpieczeń dobrowolnych dla rolników i członków ich rodzin, prowadzonych przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych.
W realizacji ubezpieczenia społecznego rolników uczestniczą w zakresie określonym w ustawie i odrębnych przepisach organy ZUS oraz inne podmioty.
Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników, poza kompetencjami o charakterze opiniodawczym i kontrolnym (kontroluje i ocenia działalność KRUS), ma kompetencje stanowiące - ustala wysokość składki w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim.
Rada składa się z 25 członków powołanych na 3 letnią kadencję.
Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego rolników zależy od:
rodzaju ubezpieczenia,
uznania danej działalności za rolniczą,
roli danej osoby w gospodarstwie rolnym,
tego czy działalność rolnicza jest jedynym źródłem utrzymania.
ROLNIK to:
pełnoletnia osoba fizyczna zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych,
a także osoba, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia.
Ubezpieczenie rolników stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek
nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem.
Domownikiem jest osoba bliska rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie, stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.
Obecnie nie wymaga się, aby praca w gospodarstwie rolnym stanowiła główne źródło utrzymania rolnika.
W ubezpieczeniu społecznym rolników wyodrębnia się:
ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie,
ubezpieczenie emerytalno-rentowe.
W obu rodzajach ubezpieczeń rozróżnia się podleganie ubezpieczeniu z mocy ustawy (ubezpieczenie obowiązkowe) lub na wniosek (ubezpieczenie dobrowolne).
Z mocy ustawy ubezpieczeniu podlega:
rolnik, jeżeli gospodarstwo jego obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub który prowadzi dział specjalny produkcji rolnej,
małżonek rolnika stale pracujący w gospodarstwie rolnym, przy prowadzeniu działu specjalnego produkcji rolnej lub w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z gospodarstwem rolnym,
domownik tego rolnika,
jeżeli nie podlegają oni innym świadczeniom z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Ponadto z mocy ustawy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu podlegają również osoby pobierające rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz małżonkowie tych osób, jeżeli renta strukturalna wypłacana jest ze zwiększeniem na tego małżonka.
Ubezpieczenie obowiązkowe (z mocy ustawy):
powstaje od dnia spełnienia warunków,
ustaje z końcem kwartału, w którym:
ustały okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpieczeniu,
ubezpieczonemu doręczono decyzję stwierdzającą ustanie tego ubezpieczenia
(w przypadku, gdy ustały okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpieczeniu, a nastąpiły okoliczności uzasadniające objęcie ubezpieczeniem na wniosek),
w przypadku, gdy złożono wniosek o emeryturę lub rentę - ubezpieczenie obowiązkowe ustaje z końcem kwartału, w którym:
wydana została decyzja o przyznaniu świadczenia,
ubezpieczony nabył prawo do świadczenia, jeżeli decyzja została wydana przed nabyciem świadczenia.
Rolnik lub domownik, który:
podlegając ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata,
rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej
lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności
podlega nadal temu ubezpieczeniu, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:
złożył w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia działalności lub współpracy,
jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub w dziale specjalnym,
nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym,
nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 2.528 zł.
Ubezpieczenie dobrowolne (na wniosek) obejmuje:
rolnika,
jego małżonka,
domownika,
dla których działalność rolnicza stanowi stałe źródło (niekoniecznie jedyne) utrzymania lecz nie spełniają oni warunków do objęcia ubezpieczeniem obowiązkowym.
Dobrowolnemu ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu może podlegać:
rolnik prowadzący działalność rolniczą na gruntach o obszarze użytków rolnych do 1 ha przeliczeniowego oraz pracujący w gospodarstwie rolnika małżonek i domownik,
rolnik prowadzący działalność rolniczą na gruntach o obszarze użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego oraz pracujący w gospodarstwie rolnika małżonek i domownik podlegający innemu ubezpieczeniu społecznemu albo mający ustalone prawo do emerytury lub renty lub do świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
osoba, która będąc rolnikiem, przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa do zalesienia.
Dobrowolne ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie może obejmować pełny lub ograniczony zakres ochrony ubezpieczeniowej.
Ograniczony zakres tego ubezpieczenia (w zamian za opłacanie tylko 1/3 składki) uprawnia jedynie do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej.
Przepisy ustawy w zakresie tego ubezpieczenia nie mają zastosowania do emerytów i rencistów mających orzeczoną niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Dobrowolnemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu może podlegać:
rolnik, jego małżonek i domownik - podlegający na wniosek dobrowolnemu ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym,
osoba, która podlegała ubezpieczeniu, jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez co najmniej 50 lat,
jeżeli nie podlegają oni innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
osoba pobierająca okresową rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy.
Świadczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie:
jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długoterminowego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej,
zasiłek chorobowy,
zasiłek macierzyński.
Wypadek przy pracy rolniczej (art. 11) to:
zdarzenie nagłe,
wywołane przyczyną zewnętrzną,
które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem
działalności rolniczej albo pozostający w związku z wykonywaniem tych czynności:
na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub w którym stale pracuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z tym gospodarstwem,
w drodze ubezpieczonego z mieszkania do gospodarstwa rolnego,
podczas wykonywania poza terenem gospodarstwa rolnego zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo w związku z wykonywaniem tych czynności,
w drodze do lub z miejsca wykonywania czynności, o których mowa wyżej.
Rolnicza choroba zawodowa to choroba, która powstała w związku z pracą w gospodarstwie rolnym, jeżeli jest ona objęta wykazem chorób zawodowych określonych w przepisach wdanych na podstawie kodeksu pracy.
Świadczeniem z rolniczego ubezpieczenia wypadkowego jest wyłącznie jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu lub śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej.
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje:
ubezpieczonemu, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej,
członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej,
rolnikom, którzy ulegli wypadkowi podczas wykonywania w ramach pomocy sąsiedzkiej lub rodzinnej zwykłych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstw rolnego należącego do innego rolnika.
Stały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności nierokujące poprawy.
Długotrwały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
Odszkodowanie nie przysługuje ubezpieczonemu, który spowodował wypadek:
umyślnie,
wskutek rażącego niedbalstwa,
będąc w stanie nietrzeźwości lub innych środków o podobnym działaniu sam w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku.
Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek choroby jest niezdolny do pracy nieprzerwanie przez co najmniej 30 dni, nie dłużej jednak niż przez 180 dni.
Jeżeli po upływie 180 dni ubezpieczony jest nadal niezdolny do pracy, przy czym w wyniku dalszego leczenia i rehabilitacji rokuje odzyskanie tej zdolności, zasiłek chorobowy przedłuża się na okres niezbędny do jej przywrócenia, jednak nie dłużej niż o dalsze 380 dni.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres przebywania ubezpieczonego na koszt KRUS w zakładzie opieki zdrowotnej w celu rehabilitacji oraz po ustaniu ubezpieczenia.
Wysokość zasiłku chorobowego określa w drodze rozporządzenia Minister ds. Rozwoju Wsi, a jeżeli wysokość ta nie została określona to wynosi wówczas 1/30 emerytury podstawowej za każdy dzień niezdolności do pracy.
Z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka w wieku do jednego roku na wychowanie (jeżeli w tym czasie został złożony wniosek o przysposobienie) ubezpieczonemu przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 3,5-krotnej emerytury podstawowej obowiązującej w dacie porodu.
Jeżeli ubezpieczeniu podlegają oboje rodzice zasiłek ten przysługuje im łącznie, przy czym wypłaca się go temu, który wystąpił z wnioskiem.
Osobom objętym (na wniosek) ubezpieczeniem wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim zasiłek chorobowy oraz zasiłek macierzyński przysługują, jeżeli okres podlegania ubezpieczeniu bezpośrednio przed zaistnieniem zdarzenia uzasadniającego nabycie prawa do świadczenia trwał nieprzerwanie co najmniej rok.
Świadczeniami z ubezpieczenia emerytalno-rentowego są:
emerytura rolnicza,
renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy,
renta rolnicza szkoleniowa,
renta rodzinna,
emerytura i renta z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin,
dodatki do emerytur i rent:
pielęgnacyjny z tytułu uznania emeryta lub rencisty za niezdolnego do samodzielnej egzystencji lub ukończenia przez niego 75 lat życia,
z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939r.,
dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej,
zasiłek pogrzebowy.
Emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:
osiągnął wiek emerytalny,
podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej
100 kwartałów.
Wcześniejsza emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:
osiągnął wiek:
kobieta 55 lat
mężczyzna 60 lat
podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej
120 kwartałów,
zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.
Renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia następujące warunki:
podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez wymagany okres,
jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym,
całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub nie później niż w ciągu
18 miesięcy od ustania tego okresu.
Jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej warunek podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony posiada jakikolwiek okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego, który obejmuje dzień wypadku lub zachorowania na rolniczą chorobę zawodową.
Rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy przyznaje się, jako rentę stałą, jeżeli całkowita niezdolność ubezpieczonego do pracy w gospodarstwie rolnym jest trwała i nie orzeczono celowości przekwalifikowania zawodowego.
Ubezpieczonemu spełniającemu w/w warunki do uzyskania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, przysługuje renta rolnicza szkoleniowa. Renta ta przyznawana jest na okres 6 miesięcy z możliwością jego przedłużenia (na wniosek starosty powiatu) na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej jednak niż do 36 miesięcy.
Emerytura rolnicza, renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy, jak i renta rolnicza szkoleniowa składają się z 2 części:
część składkowa (po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu)
część uzupełniająca (wynosi 95% emerytury podstawowej, jeżeli liczba lat przyjęta do ustalenia części składkowej jest mniejsza od 20. Przy każdym kolejnym pełnym roku począwszy od 20 lat część uzupełniająca zmniejsza się o 0,5% emerytury podstawowej. Minimalna wysokość tej części nie może być niższa niż 85% emerytury podstawowej).
Suma części uzupełniającej i części składkowej nie może być mniejsza od emerytury podstawowej.
Wypłata części uzupełniającej ulega zawieszeniu:
w całości - w przypadku nie zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej
w połowie - w przypadku szczególnych okoliczności przemawiających za kontynuowaniem działalności rolniczej
w ¼ - w przypadku szczególnych trudności ze zbyciem gospodarstwa rolnego.
Renta rodzinna z ubezpieczenia emerytalno-rentowego rolników przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego:
emeryta lub rencisty,
ubezpieczonego w chwili śmierci
Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny zmarłego:
dzieci własne, przysposobione oraz przyjęte na wychowanie,
małżonek,
rodzice.
Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która poniosła koszty pogrzebu po śmierci:
ubezpieczonego,
uprawnionego do emerytury lub renty z ubezpieczenia,
członka rodziny ubezpieczonego.
Finansowanie ubezpieczenia społecznego rolników
KRUS prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Podstawy finansowe ubezpieczenia i działalności KRUS stanowią następujące fundusz:
Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników
fundusz emerytalno-rentowy
fundusz administracyjny
fundusz prewencji i rehabilitacji
Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników:
jest osobą prawną,
funkcje zarządu pełni Prezes KRUS pod nadzorem Rady Rolników,
nadzór pełni Rada Nadzorcza Funduszu Składkowego,
tworzony jest ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz z innych źródeł określonych w statucie.
Fundusz emerytalno-rentowy przeznaczony jest na finansowanie:
świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego,
emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego wypłacanych łącznie ze świadczeniami emerytalno-rentowymi rolników i dodatkami,
ubezpieczeń zdrowotnych.
Fundusz emerytalno-rentowy tworzony jest:
ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe,
z refundacji środków z funduszu ubezpieczeń społecznych,
z uzupełniającej dotacji z budżetu państwa.
Fundusz administracyjny tworzony jest z:
odpisów od funduszu składkowego (9% wydatków)
odpisów z funduszu emerytalno-rentowego (do 3,5% planowanych wydatków)
refundacji kosztów związanych z refundacją kosztów ubezpieczenia zdrowotnego.
Fundusz ten przeznaczany jest na finansowanie kosztów obsługi zadań w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego.
Fundusz prewencji i rehabilitacji przeznaczony jest na finansowanie kosztów rzeczowych i realizacji zadań KRUS dotyczących zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym.